Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 19/10
POSTANOWIENIE
Dnia 18 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa T. R.
przeciwko B. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 października 2010 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 8 kwietnia 2010 r.,
1. oddala zażalenie;
2. nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu stronie
pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
zażaleniowym.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy– Sąd Pracy w K. wyrokiem z 4 listopada 2009 r., oddalił
powództwo T. R. przeciwko B. B.- prowadzącej działalność gospodarczą jako Firma
Handlowo- Usługowa W. o odszkodowanie (470 zł), wynagrodzenie za okres
choroby (405 zł), wynagrodzenie za godziny nadliczbowe (5.824,99 zł) i o ustalenie.
2
Rozpoznając apelację powódki od powyższego wyroku, Sąd Okręgowy
wyrokiem z 8 kwietnia 2010 r., oddalił apelację i zasądził od powódki na rzecz
pozwanej kwotę 450 zł tytułem kosztów postępowania odwoławczego, na które
składały się koszty zastępstwa procesowego pozwanej przez profesjonalnego
pełnomocnika, ustalone zgodnie z art. 98 k.p.c. w związku z § 13 ust. 1 pkt 1, § 12
ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz.U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.).
Zasądzając od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 450 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy kierował się ogólną
zasadą, wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którą strona przegrywająca
sprawę jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędnie
do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.
Powódka była reprezentowana w procesie prawie od początku przez
fachowego pełnomocnika, będącego radcą prawnym, i ani przed Sądem pierwszej
instancji, ani przed Sądem drugiej instancji - pomimo złożenia wniosku przez
pełnomocnika strony przeciwnej o zasądzenie kosztów postępowania - nie
wskazywała na jakiekolwiek okoliczności, które przemawiałyby, na wypadek
nieuwzględnienia jej powództwa, za nieobciążaniem jej tymi kosztami. W
szczególności nie powoływała się na okoliczności dotyczące jej sytuacji materialnej
i rodzinnej. Oddalając powództwo, Sąd Rejonowy obciążył powódkę kosztami
postępowania według stawki minimalnej, przewidzianej powołanymi przepisami.
Wnosząc apelację, pełnomocnik powódki powinien był wziąć pod uwagę, że
apelacja powódki może zostać oddalona, a w takiej sytuacji, przy zgłoszeniu
wniosku strony przeciwnej, Sąd Okręgowy może obciążyć ją kosztami zastępstwa
procesowego, od których pracownik nie jest zwolniony. Dbając z należytą
starannością o interesy strony, którą reprezentuje, pełnomocnik powódki mógł więc
powołać takie szczególne okoliczności - o których Sądowi nie wiadomo, jeżeli nie
zostaną ujawnione w procesie przez same strony - a które dawałyby Sądowi
możliwość rozważenia, czy należałoby zastosować wyjątek od zasady
odpowiedzialności za wynik procesu. Artykuł 3 k.p.c. zobowiązuje strony do
3
wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, w tym także do
przedstawiania takich okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu
w przedmiocie kosztów procesu. Sąd kierując się zasadą kontradyktoryjności
procesu, nie powinien działać z urzędu w sytuacji bezczynności pełnomocników
będących adwokatami lub radcami prawnymi, niewykazujących istnienia przesłanek
do zastosowania art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy nie znalazł natomiast żadnych
innych przesłanek związanych z przebiegiem procesu, znanych mu z urzędu,
przemawiających za uwzględnieniem zasady słuszności w niniejszej sprawie, przez
odstąpienie od obciążenia powódki kosztami zastępstwa procesowego
poniesionymi przez pozwaną (art. 102 k.p.c.). Zasądzając od powódki na rzecz
pozwanej koszty postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy miał również na
uwadze fakt, że kwota zasądzona z tego tytułu w wyroku nie jest wygórowana i
stanowi minimalną stawkę przewidzianą powołanymi na wstępie przepisami.
Zażalenie na zawarte w wyroku Sądu Okręgowego z 8 kwietnia 2010 r.
postanowienie w przedmiocie rozliczenia kosztów procesu wniósł w imieniu
powódki jej pełnomocnik. Zażalenie, dotyczące zasądzenia od powódki na rzecz
pozwanej w przedmiotowym postanowieniu zwrotu kosztów procesu w kwocie 450
zł, formułuje zarzut naruszenia art. 102 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie sytuacji
materialnej powódki, stanowiącej szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu
tego przepisu, w którym sąd może nie obciążać w ogóle strony przegrywającej
kosztami albo zasądzić od niej tylko część kosztów.
Pełnomocnik skarżącej wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia
poprzez odstąpienie od obciążenia powódki kosztami procesu, ewentualnie o
zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie od powódki na rzecz
pozwanej tylko części kosztów.
W uzasadnieniu zażalenia pełnomocnik skarżącej podniósł, że okolicznością
uzasadniającą zastosowanie art. 102 k.p.c. jest w niniejszej sprawie sytuacja
materialna powódki. Powódka jest osobą bez majątku i oszczędności, nie posiada
własnego mieszkania i od października 2009 r. do chwili obecnej zajmuje pokój w
wynajmowanym przez jej córkę mieszkaniu. Jedynym środkiem utrzymania
powódki jest zasiłek dla bezrobotnych, który został jej przyznany w najniższym
wymiarze decyzją Prezydenta Miasta K. z 13 października 2009 r. na okres 6
4
miesięcy. W takiej sytuacji opłacenie zasądzonych kosztów procesu
spowodowałoby pogorszenie ogólnej sytuacji życiowej powódki i utrudniłoby
realizację jej podstawowych potrzeb.
W odpowiedzi na zażalenie pełnomocnik pozwanej wniósł o oddalenie
zażalenia i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów
postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie wypada zaznaczyć, że zażalenie wniesione przez powódkę jest
dopuszczalne, ponieważ - zgodnie z art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. - zażalenie do Sądu
Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów
procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Nie
ma przy tym ustawowego ograniczenia możliwości wniesienia do Sądu
Najwyższego zażalenia dotyczącego kosztów procesu jedynie do spraw, w których
przysługuje skarga kasacyjna (ograniczenie takie przewiduje art. 3941
§ 2 k.p.c. w
odniesieniu do postanowień sądu drugiej instancji kończących postępowanie w
sprawie). Przytoczona regulacja art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. - rozszerzająca katalog
spraw, w których przysługuje stronom zażalenie do Sądu Najwyższego - została
wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego przez art. 1 ustawy z dnia 19
marca 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 69,
poz. 592) i obowiązuje od 22 maja 2009 r., ma zatem zastosowanie w
rozpoznawanej sprawie (zaskarżone postanowienie zostało wydane 8 kwietnia
2010 r.). Zażalenie podlega zatem merytorycznemu rozpoznaniu przez Sąd
Najwyższy.
Zażalenie nie jest jednak zasadne. Pełnomocnik powódki zarzucił w nim
naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego niezastosowanie. W ocenie Sądu
Najwyższego nie było uzasadnionych przyczyn do zastosowania tego przepisu
przez Sąd Okręgowy.
Zgodnie z art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd
może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej
w ogóle kosztami. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ustalenie,
5
czy w okolicznościach konkretnej sprawy zachodzą „wypadki szczególnie
uzasadnione”, ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, a sposób
korzystania z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu
orzekającego i to do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie
uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie od generalnej zasady (art. 98 §
1 k.p.c.) obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór (por.
postanowienia Sądu Najwyższego z 17 marca 2010 r., II CZ 105/09, niepubl.; z 11
lutego 2010 r., I CZ 112/09, LEX 564753; z 2 grudnia 2009 r., I CZ 92/09, niepubl.).
Jednocześnie w orzecznictwie podkreśla się, że ocena ta nie może być dowolna
oraz wymaga uzasadnienia zawierającego przedstawienie okoliczności, które sąd
uznał za wypadki szczególnie uzasadnione w rozumieniu tego przepisu (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z 11 lutego 2010 r., I CZ 111/09, niepubl.).
Stosując art. 102 k.p.c. (w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie w
danej instancji - art. 108 § 1 k.p.c.) sąd nie może powołać się jedynie na ustawowe
sformułowanie o istnieniu szczególnie uzasadnionych wypadków, powinien tę
szczególność sytuacji strony zidentyfikować i zindywidualizować, odnosząc ją do
różnych konkretnych okoliczności, stanów i zdarzeń, na przykład rzeczywiście
trudnej sytuacji finansowej, majątkowej, rodzinnej, zdrowotnej, osobistej itd. strony
przegrywającej spór, jeżeli sytuacja ta jest mu znana. Także w odniesieniu do
zastosowania w wyroku art. 102 k.p.c. obowiązuje ogólna zasada orzekania,
zgodnie z którą sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w
chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.), co oznacza, że jest obowiązany
uwzględnić tylko te okoliczności, które zostały ujawnione w toku postępowania do
chwili zamknięcia rozprawy.
Ocena sądu, czy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony,
pozwalający na zastosowanie art. 102 k.p.c., powinna obejmować wszystkie znane
sądowi (ujawnione przez strony) okoliczności, które mogą mieć wpływ na podjęcie
decyzji na podstawie tego przepisu. Mogą to być zarówno okoliczności związane z
przebiegiem procesu, jego przedmiotem, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony,
ocenianej z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 26 listopada 2009 r., III CZ 51/09, niepubl.).
6
Należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia wyczerpująco wyjaśnił kwestie dotyczące rozstrzygnięcia w zakresie
kosztów procesu, w szczególności dlaczego brak było podstaw faktycznych do
zastosowania art. 102 k.p.c. Powódka była reprezentowana w procesie przez
profesjonalnego pełnomocnika, będącego radcą prawnym. Jednak ani przed
Sądem pierwszej instancji, ani przed Sądem drugiej instancji - pomimo złożenia
przez pełnomocnika strony przeciwnej (pozwanej) wniosku o zasądzenie kosztów
postępowania – pełnomocnik powódki nie powołał ani nie przedstawił jakichkolwiek
okoliczności, które przemawiałyby, na wypadek nieuwzględnienia powództwa, za
nieobciążeniem powódki tymi kosztami, w szczególności nie przytoczył faktów
dotyczących sytuacji materialnej i rodzinnej powódki. Do chwili wydania przez Sąd
Okręgowy zaskarżonego postanowienia w przedmiocie kosztów procesu (art. 98 §
1 k.p.c.) pełnomocnik powódki nie przedstawił odpowiednich dowodów mogących
świadczyć o trudnej sytuacji materialnej i osobistej swojej mocodawczyni.
Informacja o trudnej sytuacji materialnej i osobistej powódki znalazła się dopiero w
treści rozpatrywanego zażalenia, a wynika z dołączonych do zażalenia
dokumentów (złożonych do akt sprawy po raz pierwszy na etapie postępowania
zażaleniowego). W tym kontekście nie można skutecznie zarzucać Sądowi
Okręgowemu, że rozstrzygając o kosztach procesu nie wziął pod uwagę
„szczególnych okoliczności” przewidzianych w art. 102 k.p.c. i eksponowanych
obecnie przez skarżącą, po raz pierwszy w toku procesu, w treści zażalenia.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z
art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy oddalił zażalenie.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 102
k.p.c., biorąc pod uwagę okoliczności wynikające z dołączonych do zażalenia
dokumentów, z których wynika, że powódka nie jest nigdzie zameldowana, została
uznana za osobę bezrobotną i przyznano jej na sześć miesięcy zasiłek dla
bezrobotnych. Ta szczególna sytuacja życiowa powódki uzasadniała zastosowanie
w postępowaniu zażaleniowym art. 102 k.p.c.