Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 123/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Alicja Piśkiewicz
w sprawie L. M.
skazanego z art. 278 § 1 kk w zw. z art. 290 § 1 kk, art. 244 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 22 maja 2014 r. w
trybie art. 535 § 5 k.p.k.
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Okręgowego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 30 stycznia 2014 r. zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w Z.
z dnia 9 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w Z. w odniesieniu do orzeczenia o karze łącznej
oraz co do czynu przypisanego oskarżonemu L. M. w pkt. I
dotyczącego skazania za przestępstwo z art. 290 § 1 k.k. w zw. z art.
278 § 1 k.k., a także związane z nim orzeczenie o środku karnym
wydane na podstawie art. 46 § 1 k.k. i w zakresie tego czynu
przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Z. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 9 października 2013 r., Sąd Rejonowy w Z. uznał
oskarżonego L. M. za winnego tego, że w dniu 5 lutego 2013 r. w B. działając
wspólnie i w porozumieniu z nieustalonymi osobami dokonał wyrębu w celu
przywłaszczenia pięciu sztuk drzewa brzozowego z działek leśnych oznaczonych nr
588 i 521 o łącznej wartości 161,84 zł na szkodę J. C., tj. czynu z art. 290 § 1 k.k. w
zw. art. 278 § 1 k.k. (pkt I) oraz tego , że w dniu 5 lutego 2013 r. w B. nie stosował
się do zakazów prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym
orzeczonych wyrokami Sądu Rejonowego: z dnia 16 maja 2008 r., na okres 72
miesięcy obowiązujący od 24 czerwca 2008 r. do dnia 24 czerwca 2014 r. i z dnia
12 września 2008 r., na okres 96 miesięcy obowiązujący od dnia 20 września 2008
r. do dnia 20 września 2016 r., w ten sposób, że prowadził ciągnik rolniczy m-ki
Władimirec w ruchu lądowym, przy czym przestępstwa tego dopuścił się w ciągu 5 -
ciu lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej
prawomocnymi wyrokami Sądu Rejonowego w sprawach VII K …/08 i VII K …/08
za umyślne przestępstwa podobne określone w art. 244 k.k. i art. 178 a § 1 k.k. w
zw. z art. 11 § 2 k.k., tj. czynu wyczerpującego dyspozycję art. 244 k.k. w zw. z art.
64 § 1 k.k.
W konsekwencji skazał L. M. za czyn z pkt. I, na podstawie art. 278 § 1 k.k.
w zw. z art. 290 § 1 k.k., na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, zobowiązując
oskarżonego na podstawie art. 46 § 1 k.k. do naprawienia szkody poprzez zapłatę
na rzecz pokrzywdzonej J. C. kwoty 161,84 zł, zaś na podstawie art. 290 § 2 k.k.
zasądził od oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej J. C. kwotę 323,68 zł tytułem
nawiązki w wysokości podwójnej wartości skradzionego drzewa. Natomiast za
czyn z pkt. II na podstawie art. 244 k.k. wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia
wolności.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. wymierzone wobec oskarżonego kary
pozbawienia wolności połączył i wymierzył mu karę 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia
wolności, na poczet której w oparciu o art. 63 § 1 k.k. zaliczył oskarżonemu okres
zatrzymania w dniu 6 lutego 2013 r. i zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów
sądowych.
3
Apelację od tego wyroku wniósł Prokurator Rejonowy, który zaskarżył wyrok
w całości, na niekorzyść oskarżonego zarzucając orzeczeniu Sądu I instancji
obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 63 § 1 k.k., poprzez niewłaściwe
zaliczenie oskarżonemu L. M. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności
okresu jego rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie w dniu 6 lutego 2013 r.,
w sytuacji gdy z protokołu zatrzymania osoby wynika, iż oskarżony został
zatrzymany w dniu 6 lutego 2013 r. i zwolniony w dniu 7 lutego 2013 r.
Podnosząc ten zarzut skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
poprzez zaliczenie L. M. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okresu
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie w dniach 6 i 7 lutego 2013 r.
przyjmując , iż jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu
dniowi kary pozbawienia wolności.
Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2014 r., Sąd Okręgowy w Z. zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że uchylił orzeczenie o zaliczeniu oskarżonemu okresu
zatrzymania w dniu 6 lutego 2013r. i na podstawie art. 63 § 1 k.k. zaliczył L. M. na
poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okres jego zatrzymania w dniach 6 i
7 lutego 2013r., zaś w pozostałym zakresie tenże wyrok utrzymał w mocy.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją na korzyść oskarżonego L. M. Prokurator
Okręgowy, który wskazał, że obejmuje tym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia
całość orzeczenia Sądu odwoławczego.
Na podstawie art. 523 § 1 i 2 k.p.k. w wywiedzionej kasacji zarzucił rażące
naruszenie prawa procesowego tj. art. 433 § l k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k. oraz
prawa materialnego, a to: art. 4 § 1 k.k. i art. 2 pkt.5 ustawy z dnia 27 września
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych
ustaw ( Dz. U. 2013, poz. 1247 ), poprzez wydanie przez Sąd odwoławczy rażąco
niesprawiedliwego orzeczenia utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
skazujący L. M. za czyn z art. 290 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. na karę
pozbawienia wolności w sytuacji, gdy w chwili orzekania przez ten Sąd
obowiązywała nowa ustawa względniejsza dla sprawcy stanowiąca, iż czyn ten z
uwagi na wartość mienia stanowi wykroczenie określone w art. 120 § 1 k.w.
zagrożone karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny, co miało istotny
wpływ na treść orzeczenia.
4
Podnosząc ten zarzut skarżący na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Okręgowego okazała się oczywiście zasadna i
podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu bez udziału stron w trybie art. 535 § 5
k.p.k.
Zgodzić się należy z autorem kasacji, że Sąd Okręgowy, w ramach kontroli
instancyjnej wyroku Sądu Rejonowego, dokonując jego zmiany jedynie w zakresie
orzeczenia o zaliczeniu L. M. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności
okresu zatrzymania i utrzymując zaskarżony wyrok w pozostałej części w mocy, w
tym także co do czynu zarzucanego oskarżonemu w pkt. I, polegającego na
dokonaniu wyrębu w celu przywłaszczenia drzewa łącznej wartości 161 ,84 zł,
kwalifikowanego z art. 290 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k., za który Sąd I instancji
skazał oskarżonego na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, nie dostrzegł zmiany
stanu prawnego wprowadzonej ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z
2013 r., poz.1247). W tym kontekście należy stwierdzić, że zachowania podobne do
tego jakie zostało przypisane oskarżonemu L. M. należą do grupy tzw. czynów
przepołowionych, bowiem granica między przestępstwem z art. 290 § 1 k.k.,
polegającym na wyrębie drzewa w lesie, a tożsamym wykroczeniem z art. 120 § 1
k.w., wyznaczana jest w oparciu o kwotę wartości przedmiotu czynności
wykonawczej. Warto przypomnieć, że art. 2 pkt 5 w zw. z art. 56 ust.1 tejże
ustawy, z dniem 9 listopada 2013 r., wprowadził zmianę w art. 120 § 1 ustawy z
dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2013 r. poz. 482 i 829)
polegającą na podwyższeniu ustawowego progu wartości szkody do kwoty nie
przekraczającej 1/4 minimalnego wynagrodzenia, warunkującego zakwalifikowanie
wyrębu drzewa w lesie albo kradzieży lub przywłaszcza z lasu drzewa wyrąbanego
lub powalonego, jako wykroczenia z art. 120 § 1 k.w. Podobną regulację przyjęto
przy kradzieży (nowe brzmienie art. 119 § 1 k.w.). Wskazana zmiana ustawy
nastąpiła po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji, lecz weszła w życie zarówno
przed sporządzeniem oraz wniesieniem apelacji przez prokuratora, jak i przed
5
dniem 30 stycznia 2014 r., stanowiącym datę wydania przez Sąd odwoławczy
zaskarżonego kasacją wyroku. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 14 września 2012 r. w sprawie wysokości minimalnego
wynagrodzenia za pracę w 2013 r. (Dz.U.2012.1026), płaca minimalna od dnia 1
stycznia 2013 r. została określona na poziomie 1.600 zł. Zatem w chwili popełnienia
przypisanego oskarżonemu czynu wspomniana wartość graniczna dla
przestępstwa z art. 290 § 1 k.k. i wykroczenia z art. 120 § 1 k.w. stanowiła kwotę
400 zł. Natomiast w dacie orzekania przez Sąd odwoławczy obowiązywało
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2013 r. (Dz.U.2013.1074), w
którym wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę od dnia 1 stycznia 2014 r.
ustalono na kwotę 1.680 zł., a zatem wartość graniczna wynosiła wówczas 420 zł.
Należy uznać, że przy ustalaniu kwoty granicznej niezbędnej dla dokonania oceny
prawnej tego rodzaju czynów, należy stosować ustawę względniejszą, według
reguły określonej w art. 4 k.k., ponieważ przepis art. 120 § 1 k.w. nie określa
wartości wyrąbanego drzewa kwotowo, lecz odnosi się do pojęcia minimalnego
wynagrodzenia za pracę, którego wysokość ustalana jest przez Radę Ministrów w
każdym kolejnym roku.
Przedstawione uwagi wskazują, że obydwie wyliczone kwoty odnoszące się
do płacy minimalnej były wyższe od wartości drzewa stanowiącego przedmiot
kradzieży leśnej w sprawie niniejszej – 161,84 zł. Z kolei w czasie popełnienia
przypisanego oskarżonemu czynu oraz w czasie wyrokowania przez Sąd I instancji
(pkt. I) wysokość szkody wyrządzonej tym czynem przekraczała obowiązującą
wówczas dla wykroczenia z art. 120 § 1 k.w. kwotę 75 zł. Prowadzi to do wniosku,
że Sąd odwoławczy zgodnie z regułą intertemporalną określoną w art. 4 § 1 k.k.
powinien zastosować ustawę nową, skoro po zmianie stanu prawnego oskarżony
odpowiada jedynie za wykroczenie z art. 120 § 1 k.w., albowiem ustawa
obowiązująca poprzednio na podstawie, której czyn oskarżonego można było
zakwalifikować jako przestępstwo z art. 290 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k
zagrożone znacznie surowszą karą od sankcji wykroczeniowej, z oczywistych
powodów nie była względniejsza dla sprawcy.
Wprawdzie zarzut apelacji sporządzonej w dniu 14 listopada 2013 r.,
zapewne przez przeoczenie, nie odnosił się do konsekwencji jakie dla
6
odpowiedzialności oskarżonego miały zmiany wprowadzone przywołaną wyżej
ustawą z dnia 27 września 2013 r., jednak nie oznacza to, że Sąd II instancji,
mógł pominąć analizę stanu prawnego, w tym prawidłowość zastosowanych przez
Sąd I instancji przepisów prawa materialnego, po ich późniejszej zmianie.
Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 433 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy
rozpoznaje sprawę nie tylko w granicach środka odwoławczego, ale również w
zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje. Do przepisów pozwalających
sądowi odwoławczemu orzekanie niezależnie od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów należy zaliczyć m. in. art. 440 k.p.k., który umożliwia
zmianę zaskarżonego orzeczenia sądu I instancji na korzyść oskarżonego albo
jego uchylenie, przy czym stosowanie tego przepisu pozostawione jest uznaniu
sądu odwoławczego i ograniczone do sytuacji, w której przyjmie on, że utrzymanie
w mocy zaskarżonego wyroku byłoby rażąco niesprawiedliwe, a zatem dotknięte
uchybieniami mieszczącymi się w każdej z tzw. względnych przyczyn
odwoławczych (art. 438 k.p.k.), o ile ich stopień natężenia powoduje, że rażąco
naruszają one poczucie sprawiedliwości. Zatem, chodzi tu nie o każdą
niesprawiedliwość orzeczenia a jedynie taką, która jest rażąca i nie można jej
pogodzić z zasadami rzetelnego procesu. (zob. postanowienia SN: z dnia 13
grudnia 2013 r., III KK 315/13, Prok.i Pr.-wkł. 2014/3/22, z dnia 2 kwietnia 2012 r.,
III KK 98/12, LEX nr 1163194, wyrok SN z dnia 28 stycznia 2005r„ V KK 364/04,
LEX nr 145153). W przypadku gdy orzeczenie sądu I instancji dotknięte jest takimi
wadami zastosowanie art. 440 k.p.k. stanowi wręcz obowiązek sądu odwoławczego.
Odnosząc te uwagi do sprawy niniejszej trzeba stwierdzić, że warunek
formalny zastosowania art. 440 k.p.k. został spełniony, skoro wyrok Sądu I instancji
został zaskarżony w części zwykłym środkiem odwoławczym. Również wystąpienie
stanu rażącej niesprawiedliwości, uniemożliwiającego utrzymanie zaskarżonego
orzeczenia w mocy nie budzi zastrzeżeń, skoro sygnalizowana wyżej zmiana stanu
prawnego spowodowała, iż wyrok Sądu Rejonowego dotknięty był obrazą przepisu
prawa materialnego (art. 438 pkt. 1 k.p.k.), gdyż według ustawy nowej
obowiązującej w dacie orzekania przez Sąd odwoławczy, czyn oskarżonego
zarzucany mu w pkt. I stanowił wykroczenie a nie jak dotychczas przestępstwo.
7
Analizując wywiedzioną kasację trzeba stwierdzić, że błędnie zostały w niej
oznaczone granice zaskarżenia poprzez wskazanie, iż obejmuje ona całość
wyroku Sądu odwoławczego. Należy przypomnieć, że prokurator nie podniósł w
zwykłym środku odwoławczym zarzutów w odniesieniu do skazania oskarżonego
za obydwa przypisane mu przestępstwa. Natomiast w wywiedzionej kasacji nie
dopatrzył się uchybień, które obligowałyby Sąd odwoławczy do skontrolowania
orzeczenia Sądu I instancji co do czynu z art. 244 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. oraz
jego korekty niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.
Takie zdekodowanie granic zaskarżenia określonych w kasacji prokuratora
nie pozwala na uznanie zasadności wniosku kasacyjnego, w którym prokurator
postulował o uchylenie wyroku Sąd odwoławczego w całości, skoro kasacją nie
zostało objęte przestępstwo z art. 244 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., natomiast z
przyczyn wskazanych wyżej umożliwia uwzględnienie tego wniosku w części
dotyczącej czynu zakwalifikowanego przez Sądy obu instancji jako przestępstwo z
art. 290 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k.
Fakt, że prokurator błędnie oznaczył granice kasacji, a w ślad za tym
wadliwie sformułował wniosek kasacyjny nie oznacza, że przedmiotowa kasacja nie
spełnia przymiotu jej oczywistej zasadności w rozumieniu art. 535 § 5 k.p.k. Przede
wszystkim granice zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego kasacją wyznacza
treści zarzutów kasacyjnych i ich uzasadnienie. Znaczenie prawne tych elementów
nadzwyczajnego środka zaskarżenia, w sytuacji gdy są rozbieżne z wnioskiem
kasacyjnym, należy odczytywać na podstawie art. 118 k.p.k. Nadto trzeba
podzielić utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, że „…oczywistą
zasadność kasacji wiązać należy przede wszystkim z oceną trafności uchybień,
jakie zostały w skardze podane, a które uwzględnia sąd kasacyjny we wskazanych
w tej skardze granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, nie zaś z wnioskiem
końcowym skargi, gdyż wadliwa konstrukcja wniosku nie przesądza o słuszności -
w tym także takiej, którą należy określić jako "oczywistą" - skargi, jeśli tylko zarzuty,
którymi operuje skarga, zostały w całości uwzględnione, co spowodowało
wzruszenie prawomocnego orzeczenia w granicach, w jakich skarżący się tego
domagał…” (zob. wyrok SN z dnia 26 września 2011 r., II KK 196/11, Prok.i Pr.-wkł.
2012/3/15).
8
Odnosząc te uwagi do sprawy niniejszej warto zaakcentować, że zarówno
zarzut kasacyjny jak i jego uzasadnienie są spójne i trafnie dostrzegają błąd
pierwotny orzeczenia Sądu odwoławczego, skutkujący rażącym i mającym istotny
wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia naruszeniem konkretnych przepisów
prawa karnego materialnego i procesowego. Dlatego też Sąd Najwyższy uwzględnił
ten zarzut w całości stosując przepis art. 535 § 5 k.p.k.
Reasumując trzeba stwierdzić, że Sąd Okręgowy uznając zasadność
zarzutu podniesionego w apelacji prokuratora, stosownie do treści art. 433 § 1 k.p.k.
w zw. z art. 440 k.p.k. w trakcie kontroli odwoławczej powinien niezależnie od
granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów uwzględnić wskazaną wyżej zmianę
stanu prawnego i zastosować ustawę nową, skoro przypisany oskarżonemu w pkt. I
czyn nie był już przestępstwem lecz wykroczeniem. Prowadzi to do wniosku, że
stwierdzone w wyroku Sądu odwoławczego rażące naruszenie art. 433 § 1 k.p.k. w
zw. z art. 440 k.p.k. i art. 4 § 1 k.k. oraz art. 2 pkt.5 ustawy z dnia 27 września
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych
ustaw, miało istotny wpływ na treść wyroku tego Sądu.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 537 § 2 k.p.k. uchylił
wyrok Sądu Okręgowego w części, w której utrzymał w mocy wyrok Sądu I instancji
co do czynu przypisanego oskarżonemu w pkt. I dot. skazania za przestępstwo z
art. 290 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. i w tym zakresie przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi odwoławczemu. Uchylenie to obejmuje również
orzeczenie o nawiązce wydane na podstawie art. 290 § 2 k.k., ponieważ przepis
ten nakazuje orzekać nawiązkę tylko w powiązaniu ze skazaniem za wyrąb drzewa
(art. 290 § 1 k.k.), albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego. Zatem,
fakt uchylenia prawomocności orzeczenia Sądu I instancji w zakresie skazania za
przestępstwo z art. 290 § 1 k.k. powoduje ten sam skutek w odniesieniu do
nawiązki orzeczonej na podstawie art. 290 § 2 k.k. Nadto należało uchylić wyrok
Sądu odwoławczego w zakresie utrzymującym w mocy pozostałe orzeczenia
związane ze skazaniem za czyn z art. 290 § 1 k.k. w zw. z art. 278 k.k., tj. środek
karny w postaci obowiązku naprawienia szkody wydany na podstawie art. 46 § 1
k.k. i orzeczenie o karze łącznej w skład której weszła jednostkowa kara
pozbawienia wolności za przestępstwo wyrębu i kradzieży leśnej.
9
W postępowaniu ponownym Sąd odwoławczy weźmie pod uwagę wskazane
wyżej zapatrywania prawne odnoszące się do zmiany przepisów, które mają
zastosowanie do przypisanego oskarżonemu wyrębu i przywłaszczenia drzewa z
lasu. Poza tym zwróci uwagę, że w razie ewentualnego skazania za wykroczenie z
art. 120 § 1 k.w. przepis art. 120 § 3 k.w. przewiduje nawiązkę liczoną na
identycznych zasadach jak te, które przyjęto w dyspozycji art. 290 § 2 k.k. - w
wysokości podwójnej wartości wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczonego
drzewa, oraz dodatkowo nakłada obowiązek zapłaty równowartości tego drzewa,
jeżeli ukradzione lub przywłaszczone drzewo nie zostało odebrane.