V KZ 26/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:28-07-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V KZ 26/14
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk
w sprawie T. K.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 17 lipca 2014 r.,
zażalenia skazanego na zarządzenie Przewodniczącego IV Wydziału Karno -
Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. z dnia 24 marca 2014 r. o odmowie
przyjęcia kasacji,
na podstawie art. 437 § 1 k.p.k.
p o s t a n o w i ł:
uchylić zaskarżone zarządzenie oraz poprzedzające je
zarządzenie z dnia 19 listopada 2013 r. o odmowie ustanowienia
skazanemu obrońcy z urzędu i sprawę w tym zakresie przekazać
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.
UZASADNIENIE
W dniu 5 października 2013 r. T. K. wniósł sporządzoną osobiście kasację
od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 3 lipca 2013 r.
Zarządzeniem z dnia 31 października 2013 r. skazany został wezwany na
podstawie art. 120 § 1 k.p.k. do uzupełnienia braków formalnych kasacji własnej
poprzez jej sporządzenie i podpisanie przez adwokata oraz uiszczenie opłaty od
kasacji w kwocie 450 zł w terminie 7 dni pod rygorem odmowy przyjęcia kasacji.
W odpowiedzi na powyższe zarządzenie T. K. w dniu 8 listopada 2013 r.
złożył wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu.
2
Zarządzeniem z dnia 19 listopada 2013 r. upoważniony sędzia Sądu
Okręgowego w P. na podstawie art. 78 § 1 k.p.k. odmówił ustanowienia skazanemu
obrońcy z urzędu dla potrzeb postępowania kasacyjnego. Zażalenie wniesione
przez skazanego na to zarządzenie Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 11
marca 2014 r. (V KZ 7/14) pozostawił bez rozpoznania.
Powyższe skutkowało wydaniem przez Przewodniczącego IV Wydziału
Karno - Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. w dniu 24 marca 2014 r. na
podstawie art. 530 § 2 k.p.k. w zw. z art. 120 § 2 k.p.k. zarządzenia o odmowie
przyjęcia kasacji własnej T. K. z dnia 5 października 2013 r.
Zażalenie na to zarządzenie wniósł skazany, w którym powołując się na
naruszenie art. 79 § 1 k.p.k. poprzez jego niezastosowanie, wniósł o uchylenie
zaskarżonego zarządzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Bezsprzecznie ma rację Przewodniczący IV Wydziału Karno –
Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. stwierdzając, że zgodnie z art. 526 § 2
k.p.k. kasacja, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona i
podpisana przez adwokata. Niewątpliwie też kasację złożoną w niniejszej sprawie
skazany sporządził osobiście i pomimo wezwania, nie uzupełnił braku formalnego
tego pisma, poprzez sporządzenie go i podpisanie przez adwokata. Nie został
jednak prawidłowo pouczony o sposobie i terminie do wniesienia kasacji po
oddaleniu wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Zaskarżone zarządzenie jest
zatem dotknięte poważnym uchybieniem procesowym w postaci obrazy art. 16 § 1 i
2 k.p.k. w zw. z art. 524 § 1 k.p.k.
Uchybienie to polegało na wydaniu zaskarżonego zarządzenia niezwłocznie
po negatywnym rozpoznaniu wniosku skazanego o wyznaczenie obrońcy z urzędu
w postępowaniu kasacyjnym, chociaż właściwa interpretacja art. 524 § 1 zd. 1
k.p.k. oraz utrwalony pogląd judykatury (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z
27 kwietnia 2004 r., II KZ 15/04; z 12 grudnia 2012 r., V KZ 84/12), zobowiązują
Sąd wpierw do pouczenia o 30-dniowym terminie do wniesienia kasacji przez
obrońcę z wyboru i dopiero po jego bezskutecznym upływie do wydania
zarządzenia odmawiającego przyjęcia kasacji własnej skazanego.
3
W realiach sprawy uchybienie to mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego
zarządzenia. Brak stosownego pouczenia o możliwości wniesienia kasacji przez
obrońcę z wyboru w istotnej mierze pozbawia skazanego gwarancyjnej funkcji
terminu 30 dni, a w przypadku skazanego pozbawionego wolności, iluzorycznym
czyni jego prawo do wniesienia kasacji i rzetelnego procesu (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2008 r., IV KZ 82/08).
Niezależnie od powyższego wypada zgodzić się ze skarżącym, że ocena
Sądu Okręgowego zaprezentowana w uzasadnieniu decyzji o odmowie
wyznaczenia obrońcy z urzędu jest dowolna. Nie odnosi się ona do realnej sytuacji
majątkowej skazanego, która w ogóle nie podlegała badaniu, lecz do
hipotetycznego założenia, że „skazany musi posiadać źródło dochodu, którego nie
chce ujawnić, a ponadto nie istnieją żadne przeciwwskazania by skazany podjął
pracę”. Brzmienie art. 78 § 1 k.p.k. zobowiązuje do wykazania, że nie jest się w
stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i
rodziny. Badaniu podlega zatem stan majątkowy skazanego w chwili złożenia
wniosku o ustanowienie obrońcy z urzędu, a nie hipotetyczne założenie.
Wyznaczenie obrońcy z urzędu winno zatem nastąpić zarówno w sytuacji, gdy
skazany w ogóle nie ma środków na pokrycie kosztów obrony z wyboru, jak i
wówczas, gdy posiadane środki są na tyle skromne, że nie pozwalają na pokrycie
tych kosztów oraz utrzymanie siebie i swej rodziny na podstawowym poziomie. Nie
można przyjmować, że wyznacznikiem tej sytuacji majątkowej jest „ukryte” źródło
dochodów skazanego i jego potencjalne możliwości zarobkowe.
Należy ponadto przy ponownym rozpatrywaniu powyższej kwestii mieć na
uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r., K 30/11
(OTK-A 2013, nr 7, poz. 98), mocą którego uznano przepis art. 81 § 1 k.p.k., w
zakresie, w jakim nie przewiduje on sądowej kontroli zarządzenia o odmowie
wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego, który złożył wniosek w trybie art.
78 § 1 k.p.k., za niezgodny z art. 42 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 78
Konstytucji RP, a więc z prawem do obrony, prawem do rzetelnego procesu i
prawem do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydawanych pierwszoinstancyjnie, które
to orzeczenie obowiązuje od 29 października 2013 r. Wiązało ono zatem już Sąd,
który w tej sprawie rozstrzygał w przedmiocie wniosku skazanego o ustanowienie
4
mu obrońcy z urzędu w dniu 19 listopada 2013 r. Stwierdzenie przez Trybunał
Konstytucyjny w przywołanym wyroku z dnia 8 października 2013 r., K 30/11,
niekonstytucyjności braku w art. 81 k.p.k. możliwości zażalenia się na odmowę
ustanowienia oskarżonemu obrońcy z urzędu oznacza, że sam fakt, iż w świetle art.
459 § 2 in fine w związku z art. 466 § 1 k.p.k. nie jest zarządzenie zaskarżalne, nie
ma tu aktualnie znaczenia. Jest to bowiem rozwiązanie niezgodne z Konstytucją
RP, a Sądy, dopóki nie dojdzie do odpowiedniej zmiany przepisów, w razie
zdecydowania o takiej odmowie powinny wprost stosować przepisy ustawy
zasadniczej dotyczące prawa oskarżonego do obrony, jak i możliwości zaskarżania
pierwszoinstancyjnie wydanych decyzji procesowych wskazanych w tym orzeczeniu
Trybunału (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 marca 2014 r., IV KZ
13/14).
Kierując się przedstawionymi względami, Sad Najwyższy orzekł, jak na wstępie.
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk
w sprawie T. K.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 17 lipca 2014 r.,
zażalenia skazanego na zarządzenie Przewodniczącego IV Wydziału Karno -
Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. z dnia 24 marca 2014 r. o odmowie
przyjęcia kasacji,
na podstawie art. 437 § 1 k.p.k.
p o s t a n o w i ł:
uchylić zaskarżone zarządzenie oraz poprzedzające je
zarządzenie z dnia 19 listopada 2013 r. o odmowie ustanowienia
skazanemu obrońcy z urzędu i sprawę w tym zakresie przekazać
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.
UZASADNIENIE
W dniu 5 października 2013 r. T. K. wniósł sporządzoną osobiście kasację
od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 3 lipca 2013 r.
Zarządzeniem z dnia 31 października 2013 r. skazany został wezwany na
podstawie art. 120 § 1 k.p.k. do uzupełnienia braków formalnych kasacji własnej
poprzez jej sporządzenie i podpisanie przez adwokata oraz uiszczenie opłaty od
kasacji w kwocie 450 zł w terminie 7 dni pod rygorem odmowy przyjęcia kasacji.
W odpowiedzi na powyższe zarządzenie T. K. w dniu 8 listopada 2013 r.
złożył wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu.
2
Zarządzeniem z dnia 19 listopada 2013 r. upoważniony sędzia Sądu
Okręgowego w P. na podstawie art. 78 § 1 k.p.k. odmówił ustanowienia skazanemu
obrońcy z urzędu dla potrzeb postępowania kasacyjnego. Zażalenie wniesione
przez skazanego na to zarządzenie Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 11
marca 2014 r. (V KZ 7/14) pozostawił bez rozpoznania.
Powyższe skutkowało wydaniem przez Przewodniczącego IV Wydziału
Karno - Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. w dniu 24 marca 2014 r. na
podstawie art. 530 § 2 k.p.k. w zw. z art. 120 § 2 k.p.k. zarządzenia o odmowie
przyjęcia kasacji własnej T. K. z dnia 5 października 2013 r.
Zażalenie na to zarządzenie wniósł skazany, w którym powołując się na
naruszenie art. 79 § 1 k.p.k. poprzez jego niezastosowanie, wniósł o uchylenie
zaskarżonego zarządzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.
Bezsprzecznie ma rację Przewodniczący IV Wydziału Karno –
Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. stwierdzając, że zgodnie z art. 526 § 2
k.p.k. kasacja, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona i
podpisana przez adwokata. Niewątpliwie też kasację złożoną w niniejszej sprawie
skazany sporządził osobiście i pomimo wezwania, nie uzupełnił braku formalnego
tego pisma, poprzez sporządzenie go i podpisanie przez adwokata. Nie został
jednak prawidłowo pouczony o sposobie i terminie do wniesienia kasacji po
oddaleniu wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Zaskarżone zarządzenie jest
zatem dotknięte poważnym uchybieniem procesowym w postaci obrazy art. 16 § 1 i
2 k.p.k. w zw. z art. 524 § 1 k.p.k.
Uchybienie to polegało na wydaniu zaskarżonego zarządzenia niezwłocznie
po negatywnym rozpoznaniu wniosku skazanego o wyznaczenie obrońcy z urzędu
w postępowaniu kasacyjnym, chociaż właściwa interpretacja art. 524 § 1 zd. 1
k.p.k. oraz utrwalony pogląd judykatury (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z
27 kwietnia 2004 r., II KZ 15/04; z 12 grudnia 2012 r., V KZ 84/12), zobowiązują
Sąd wpierw do pouczenia o 30-dniowym terminie do wniesienia kasacji przez
obrońcę z wyboru i dopiero po jego bezskutecznym upływie do wydania
zarządzenia odmawiającego przyjęcia kasacji własnej skazanego.
3
W realiach sprawy uchybienie to mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego
zarządzenia. Brak stosownego pouczenia o możliwości wniesienia kasacji przez
obrońcę z wyboru w istotnej mierze pozbawia skazanego gwarancyjnej funkcji
terminu 30 dni, a w przypadku skazanego pozbawionego wolności, iluzorycznym
czyni jego prawo do wniesienia kasacji i rzetelnego procesu (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2008 r., IV KZ 82/08).
Niezależnie od powyższego wypada zgodzić się ze skarżącym, że ocena
Sądu Okręgowego zaprezentowana w uzasadnieniu decyzji o odmowie
wyznaczenia obrońcy z urzędu jest dowolna. Nie odnosi się ona do realnej sytuacji
majątkowej skazanego, która w ogóle nie podlegała badaniu, lecz do
hipotetycznego założenia, że „skazany musi posiadać źródło dochodu, którego nie
chce ujawnić, a ponadto nie istnieją żadne przeciwwskazania by skazany podjął
pracę”. Brzmienie art. 78 § 1 k.p.k. zobowiązuje do wykazania, że nie jest się w
stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i
rodziny. Badaniu podlega zatem stan majątkowy skazanego w chwili złożenia
wniosku o ustanowienie obrońcy z urzędu, a nie hipotetyczne założenie.
Wyznaczenie obrońcy z urzędu winno zatem nastąpić zarówno w sytuacji, gdy
skazany w ogóle nie ma środków na pokrycie kosztów obrony z wyboru, jak i
wówczas, gdy posiadane środki są na tyle skromne, że nie pozwalają na pokrycie
tych kosztów oraz utrzymanie siebie i swej rodziny na podstawowym poziomie. Nie
można przyjmować, że wyznacznikiem tej sytuacji majątkowej jest „ukryte” źródło
dochodów skazanego i jego potencjalne możliwości zarobkowe.
Należy ponadto przy ponownym rozpatrywaniu powyższej kwestii mieć na
uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r., K 30/11
(OTK-A 2013, nr 7, poz. 98), mocą którego uznano przepis art. 81 § 1 k.p.k., w
zakresie, w jakim nie przewiduje on sądowej kontroli zarządzenia o odmowie
wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego, który złożył wniosek w trybie art.
78 § 1 k.p.k., za niezgodny z art. 42 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 78
Konstytucji RP, a więc z prawem do obrony, prawem do rzetelnego procesu i
prawem do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydawanych pierwszoinstancyjnie, które
to orzeczenie obowiązuje od 29 października 2013 r. Wiązało ono zatem już Sąd,
który w tej sprawie rozstrzygał w przedmiocie wniosku skazanego o ustanowienie
4
mu obrońcy z urzędu w dniu 19 listopada 2013 r. Stwierdzenie przez Trybunał
Konstytucyjny w przywołanym wyroku z dnia 8 października 2013 r., K 30/11,
niekonstytucyjności braku w art. 81 k.p.k. możliwości zażalenia się na odmowę
ustanowienia oskarżonemu obrońcy z urzędu oznacza, że sam fakt, iż w świetle art.
459 § 2 in fine w związku z art. 466 § 1 k.p.k. nie jest zarządzenie zaskarżalne, nie
ma tu aktualnie znaczenia. Jest to bowiem rozwiązanie niezgodne z Konstytucją
RP, a Sądy, dopóki nie dojdzie do odpowiedniej zmiany przepisów, w razie
zdecydowania o takiej odmowie powinny wprost stosować przepisy ustawy
zasadniczej dotyczące prawa oskarżonego do obrony, jak i możliwości zaskarżania
pierwszoinstancyjnie wydanych decyzji procesowych wskazanych w tym orzeczeniu
Trybunału (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 marca 2014 r., IV KZ
13/14).
Kierując się przedstawionymi względami, Sad Najwyższy orzekł, jak na wstępie.