Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 275/14
POSTANOWIENIE
Dnia 24 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Sądej
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 24 września 2014 r.,
sprawy M. Z.,
o odszkodowanie z tytułu wykonania decyzji o internowaniu,
z powodu kasacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy,
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 kwietnia 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w G.
z dnia 10 grudnia 2013 r.
p o s t a n o w i ł
1) oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną;
2) obciążyć wnioskodawcę kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 8 września 2009r. zasądził od Skarbu
Państwa na rzecz M. Z. kwotę 14.000 zł zadośćuczynienia i kwotę 11.000 zł
odszkodowania w związku z wykonaniem wobec niego dwóch decyzji o
internowaniu wydanych w związku z wprowadzeniem stanu wojennego.
Wnioskodawca, wobec treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1
marca 2011r. (za niezgodny z Konstytucją uznano zapis ustawy z dnia 23 lutego
1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego przewidujący
2
ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa do kwoty
25.000 zł), złożył wniosek o wznowienie postępowania, co zostało uczynione
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 czerwca 2011r.
Wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 26 marca 2012r., zasądzono na
rzecz wnioskodawcy kwotę 27.325 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia
prawomocności wyroku. Wyrok ten, w części oddalającej wniosek, w wyniku
rozpoznania apelacji, uchylono i przekazano do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2013r., Sąd Okręgowy w G. zasądził od Skarbu
Państwa na rzecz M. Z. 41.230 zł tytułem odszkodowania, w pozostałej części
oddalając wniosek (wnioskodawca żądał kwoty wielokrotnie przewyższającej
zasądzone odszkodowanie). Ponadto orzeczono o kosztach postępowania.
Apelację od tego wyroku złożyła pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżając go
w części oddalającej wniosek, zarzucając naruszenie prawa procesowego: art. 4
k.p.k., poprzez nieuwzględnienie okoliczności mających wpływ na rozmiar szkody;
art. 7 k.p.k. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów w związku z
dowolnym przyjęciem, iż wnioskodawca nie pracowałby do czasu osiągnięcia
emerytury, z końcem czerwca ponownie uzyskałby zatrudnienie w kopalni na
analogicznym stanowisku z tym samym wynagrodzeniem, otrzymał trzynastą
pensję za 1982r., otrzymał wynagrodzenie za grudzień 1982r.; art. 170 k.p.k.
poprzez oddalenie wniosków dowodowych mających znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy (wykazania wysokości szkody). Orzeczeniu temu zarzucono również błąd w
ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż brak jest związku
przyczynowego pomiędzy internowaniem, a szkodą poniesioną przez
wnioskodawcę po wyjeździe z Polski. Autorka apelacji wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie wniosku w całości, względnie o
uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2014r. Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok uznając apelację za oczywiście bezzasadną oraz orzekł o
kosztach postępowania.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosła kolejna pełnomocnik M. Z.,
zaskarżając to orzeczenie w całości i zarzucając mu:
3
- rażące naruszenie prawa materialnego, mogące mieć wpływ na treść orzeczenia,
tj. art. 8 ust 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego, poprzez błędną wykładnię tego przepisu, polegającą na
uznaniu, że szkody majątkowe wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji to
jedynie szkody majątkowe powstałe wyłączenie w okresie rzeczywistego
pozbawienia wolności spowodowanego wydaniem orzeczenia lub decyzji, podczas
gdy przepis ten nie zawiera żadnych granic zarówno czasowych powstania szkody
jak i co do rodzaju szkody, a jedynym kryterium będącym podstawą ustalenia tego,
czy dany uszczerbek majątkowy jest szkodą wynikłą z wykonania orzeczenia lub
decyzji jest „normalne następstwo” działania lub zaniechania, z którego szkoda
wynikła, co w konsekwencji przełożyło się na uznanie, że wynagrodzenie i
świadczenia z tytułu stosunku pracy, które otrzymywałby wnioskodawca również w
okresie emigracji gdyby nie został zwolniony z pracy, nie są szkodą będącą
normalnym następstwem wydania decyzji o internowaniu;
- rażące naruszenie prawa materialnego, mogące mieć istotny wpływ na treść
orzeczenia, tj. art. 361 § 1 i 2 k.c., poprzez jego niezastosowanie przy ustalaniu
zakresu szkody, podczas gdy przepis ten, zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie i
doktrynie stanowiskiem stanowi jedyną podstawę ustalenia zakresu i wysokości
odszkodowania z tytułu szkód będących następstwem wydania decyzji o
internowaniu;
- rażące naruszenie prawa procesowego, mogące mieć wpływ na treść orzeczenia,
tj. art. 4 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. polegające na niedokonaniu przez Sąd analizy
okoliczności sprawy i ukształtowania stanowiska Sądu co do zakresu szkody w
oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, a jedynie ograniczenie się do
stwierdzenia, że zakres szkody obejmuje jedynie uszczerbek majątkowy powstały w
okresie rzeczywistego pozbawienia wolności na skutek wykonania decyzji o
internowaniu.
Skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację, prokurator Prokuratury Apelacyjnej,
wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
4
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja pełnomocnika wnioskodawcy była bezzasadna w stopniu
oczywistym, uzasadniającym jej oddalenie w trybie art. 535 § 3 k.p.k. Podzielić
należy przy tym stanowisko prokuratora zawarte w jego odpowiedzi na ten
nadzwyczajny środek zaskarżenia.
Na podstawie art. 536 k.p.k. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym – tylko w wypadkach
określonych w art. 435 k.p.k., art. 439 k.p.k. i art. 455 k.p.k., które w niniejszej
sprawie nie wystąpiły.
Nie można zgodzić się ze skarżącą, że Sąd ad quem wyraził pogląd, jakoby
wykładnia art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego dawała podstawę do uznania, że „szkody
majątkowe wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji to jedynie szkody
majątkowe powstałe wyłącznie w okresie rzeczywistego pozbawienia wolności
spowodowanego wydaniem orzeczenia lub decyzji”. Taką interpretację
uzasadnienia Sądu odwoławczego należało uznać za niewłaściwą. Z treści
argumentacji zawartej w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia jasno wynika, że
Sąd Apelacyjny rozważał nie ramy czasowe, jak to przyjęła pełnomocnik, a kwestie
związku przyczynowego pomiędzy szkodą a internowaniem, w tym czy szkoda
miała charakter bezpośredni i była normalnym jego następstwem. Wprost pisał o
tym na str. 2 uzasadnienia. Stąd zarzut ten należało uznać za chybiony. Należy
podzielić pogląd Sądu odwoławczego, że szkoda wynikająca z wykonania decyzji o
internowaniu, ograniczona jest do normalnych następstw i skutków bezpośrednio
wynikających z wykonania decyzji o internowaniu (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 stycznia 2013r., sygn. akt IV KK 292/12, Lex nr 1277775;
powoływane przez Sąd ad quem postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17
października 2012r., sygn. akt IV KK 212/12, Lex nr 1226741). Wprawdzie Sąd ad
quem lakonicznie stwierdził w uzasadnieniu wyroku, że „niezasadnie rozciągnięto
okres za jaki przysługuje odszkodowanie i na czas wykraczający poza internowanie
wnioskodawcy” (str.3), ale stwierdzenie to wiązać należy z oceną związku
przyczynowego in concreto, a nie z wyrażeniem ogólnego poglądu, który przecież
5
pozostawałby w sprzeczności z wcześniejszymi wywodami i powołanym
orzecznictwem.
Bezzasadny okazał się również zarzut niezastosowania art. 361 § 1 i 2 k.c.
Argumentacja zawarta w uzasadnieniu Sądu odwoławczego w przeważającej
części odnosi się właśnie do kwestii uregulowanych w tym przepisie. Samo literalne
niepowołanie tej podstawy prawnej nie może prowadzić do uznania, że nie została
ona zastosowana, zwłaszcza gdy w uzasadnieniu Sądu odwoławczego wprost
rozważono kwestie dotyczące związku przyczynowego pomiędzy szkodą a decyzją
o internowaniu, a także w sposób wystarczający, mając na względzie uzasadnienie
Sądu a quo i treść apelacji, odniesiono się do ustaleń dotyczących wysokości
doznanej szkody. Stąd nie można było zgodzić się z autorką kasacji, że Sąd a quo,
co zaakceptował Sąd ad quem, wyliczył szkodę z pominięciem treści art. 361 k.c.
Nie można przy tym podzielić stanowiska skarżącej, próbującej wykazać, jakoby
trudności życiowe wnioskodawcy związane z szykanami władz komunistycznych w
stosunku do jego osoby, czy te związane z emigracją, wynikały bezpośrednio z
wykonania decyzji o internowaniu. Takiego związku przyczynowego doszukiwać się
nie można. Decyzja wnioskodawcy o emigracji podjęta w przeszło 6 miesięcy od
zwolnienia z internowania nie może być uznana za jego „normalne następstwo” w
rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Niewątpliwie sytuacja wnioskodawcy była wynikiem
jego działalności opozycyjnej, na co zwracano w sprawie uwagę. Nie można jednak
utożsamiać jej ze szkodą wynikającą bezpośrednio z jego internowania i będącą
normalnym jego następstwem. Brak tych dwóch elementów powoduje, że
okoliczności podnoszone przez autorkę kasacji pozostają poza odpowiedzialnością
odszkodowawczą Skarbu Państwa na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23
lutego 1991r. Tym bardziej zatem trudności wnioskodawcy związane ze
znalezieniem pracy na emigracji nie stanowią bezpośredniej i normalnej
konsekwencji wykonania decyzji o internowaniu. Pozbawione podstaw było również
twierdzenie, że wnioskodawca z pewnością do emerytury pracowałby w kopalni.
Sądy obu instancji przedstawiły w tym zakresie wyczerpującą argumentację, której
pełnomocnik wnioskodawcy nie podważyła, a jej ocena okoliczności sprawy miała
jedynie charakter prezentacji własnego stanowiska.
6
Ostatni z zarzutów, naruszenia art. 4 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. również nie
mógł zostać uwzględniony. Skarżąca naruszenia zasady swobodnej oceny
dowodów doszukiwała się w stwierdzeniu, że zakres szkody obejmuje jedynie
uszczerbek majątkowy powstały w okresie rzeczywistego pozbawienia wolności, co
było już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w części dotyczącej zarzutu
naruszenia art. 8 ust. 1 k.p.k. ustawy z dnia 23 lutego 1991r. Niemniej należy
zauważyć, że brak podstaw do stwierdzenia, aby w sprawie dokonano oceny
dowodów z naruszeniem art. 7 k.p.k., a zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy był niepełny. Sąd ad quem nie zmieniał w sprawie ustaleń faktycznych,
a także zaaprobował ocenę dowodów dokonaną przez Sąd a quo. Zarzut ten de
facto został więc skierowany przeciwko wyrokowi Sądu pierwszej instancji, co stoi
w sprzeczności z treścią art. 519 k.p.k.
Z tych względów kasację uznać należało za oczywiście bezzasadną, czego
skutkiem było jej oddalenie w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
Na podstawie art. 636 § 1 k.p.k. wnioskodawcę obciążono kosztami
sądowymi postępowania kasacyjnego.