Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 39/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku G. P. S.A. w K.
przeciwko Drukarni B. sp. z o.o. sp.k. w W.
o wyłączenie arbitra,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 października 2014 r.,
zażalenia wnioskodawcy
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 maja 2014 r.
oddala zażalenie, pozostawiając orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym sprawę ze
skargi o uchylenie wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej
Izbie Gospodarczej w W.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 14 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną wnioskodawcy G. P. S.A. w K. od postanowienia tego Sądu z dnia 20
stycznia 2014 r. umarzającego postępowanie wywołane zażaleniem wnioskodawcy
na postanowienie Sądu Okręgowego w K. z dnia 20 września 2013 r., którym
oddalono jego wniosek o wyłączenie arbitra w postępowaniu polubownym
prowadzonym przed Sądem Arbitrażowym przy Krajowej Izbie Gospodarczej w W.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny stwierdził, że wniesiona
skarga kasacyjna jest niedopuszczalna, gdyż postępowanie o wyłączenie arbitra
dotyczy kwestii wpadkowej, a postanowienie w tym przedmiocie nie jest
postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 3981
§ 1
k.p.c.
W zażaleniu skarżący zarzucił - na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. -
nieważność postępowania w następstwie oczywiście bezzasadnego odrzucenia
skargi kasacyjnej, co uniemożliwiło weryfikację rozstrzygnięcia sądu drugiej
instancji w przedmiocie umorzenia postępowania zażaleniowego. Na wypadek,
gdyby Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska co do nieważności postępowania,
sformułował zarzuty naruszenia art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 w zw. z art. 77 ust. 2
w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP poprzez bezpodstawne uniemożliwienie
skarżącemu kontroli postanowienia o umorzeniu postępowania, wydanego dopiero
na etapie postępowania zażaleniowego, art. 2 w zw. z art. 10 ust. 2 w zw. z art. 95
ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 § 2 i § 3 a contrario ustawy prawo o ustroju
sądów powszechnych przez naruszenie konstytucyjnej kompetencji w zakresie
sprawowania wymiaru sprawiedliwości i dokonanie prawotwórczej wykładni art.
3981
§ 1 k.p.c. w zakresie rozumienia pojęcia „sprawy", art. 3986
§ 2 k.p.c. w zw.
z art. 3981
§ 1 k.p.c., art. 1176 § 3 i 4 k.p.c., art. 13 § 2 k.p.c. i art. 1 k.p.c.
poprzez oczywiście bezzasadne odrzucenie skargi kasacyjnej, a także naruszenia
art. 6 ust. 1 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności poprzez naruszenie prawa skarżącego do rozstrzygnięcia sprawy w toku
rzetelnego procesu.
3
Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia, zniesienie postępowania
w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania, albo zmianę postanowienia przez odmowę odrzucenia
skargi kasacyjne, i w każdym razie o zasądzenie kosztów postępowania.
W odpowiedzi na zażalenie uczestnik postępowania wniósł o odmowę
przyjęcia skargi do rozpoznania, względnie umorzenie postępowania, a w braku
podstaw do umorzenia, o oddalenie zażalenia oraz zasądzenie od strony
przeciwnej kosztów postępowania zażaleniowego. Uczestnik podniósł, że w dniu
8 kwietnia 2014 r. do Sądu Okręgowego w K. wpłynęła skarga wnioskodawcy o
uchylenie orzeczenia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej z dnia
17 grudnia 2013 r., w której podniesiony został zarzut nieprawidłowości w zakresie
składu orzekającego, co potwierdza zasadność umorzenia przez Sąd Apelacyjny
postępowania w przedmiocie wyłączenia arbitra.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na tle unormowania art. 3981
§ 1 k.p.c., rozstrzygające znaczenie dla oceny
zasadności rozpoznawanego zażalenia ma kwestia, czy zaskarżone skargą
kasacyjną postanowienie Sądu Apelacyjnego o umorzeniu postępowania
w przedmiocie wyłączenia arbitra w postępowaniu polubownym jest
postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu tego przepisu.
Zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury użyte w art. 3981
§ 1 k.p.c.
pojęcie „sprawa” , we właściwym tu znaczeniu materialnoprawnym, oznacza całość
sporu. Orzeczeniami kończącymi sprawę są więc orzeczenia rozstrzygające jej
istotę, a ponadto postanowienia, które kończą sprawę jako pewną całość poddaną
pod osąd, będące ostatnimi orzeczeniami dotyczącymi całości sprawy wydanymi
w postępowaniu (uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1 i z dnia 6 października
2000 r., III CZP 31/00 OSNC 2001 r., nr 2, poz. 22).
Kwalifikacji takiej nie można przypisać postanowieniu o umorzeniu
postępowania w przedmiocie wyłączenia arbitra w postępowaniu polubownym,
które jest postępowaniem wpadkowym w stosunku do głównego sporu, nie służy
jego rozstrzygnięciu i nie kończy go (zob. również postanowienia Sądu
4
Najwyższego z dnia 22 stycznia 1997 r., I CKN 48/96, OSNC 1997, nr 8, poz.107,
z dnia 24 lutego1998 r., I CKN 455/97 nie publ., z dnia 17 grudnia 1999 r., I Cz
77/99, nie publ.). Przedmiotem orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie
jest rozstrzygnięcie sporu określonego treścią powództwa albo zakończenie
postępowania co do tego sporu. Toczący się przed sądem polubownym spór,
w którym zgłoszony został wniosek o wyłączenie arbitra zakończy się przed
sądem państwowym orzeczeniem ze skargi na wyrok sądu polubownego.
Nie można więc mówić o zamknięciu drogi do jego rozpoznania w następstwie
odrzucenia skargi kasacyjnej wnioskodawcy.
Z tych przyczyn wniesiona przez uczestnika skarga kasacyjna podlegała
odrzuceniu jako niedopuszczalna, a leżąca u podstaw tego rozstrzygnięcia
wykładnia art. 3981
§ 1 k.p.c. całkowicie niesłusznie określona została przez
skarżącego mianem prawotwórczej.
W związku z zarzutami zażalenia dotyczącymi naruszenia przepisów
Konstytucji wskazać trzeba, że zgodnie z konstytucyjnymi standardami
instancyjności i zaskarżalności orzeczeń zasadą jest dwuinstancyjność
postępowania (art. 176 Konstytucji RP), oraz prawo każdej ze stron do zaskarżenia
orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78 k.c.), przy czym zasada
dwuinstancyjności odnosi się do całego postępowania, tj. do przedmiotu
postepowania, w odniesieniu do którego zostało wszczęte (do orzeczeń
merytorycznych i formalnych kończących postępowanie w sprawie), a nie do
każdego indywidualnego orzeczenia wydanego w sprawie. W tym zakresie prawa
skarżącego nie doznały uszczerbku.
Poza kontrolą Sądu Najwyższego w niniejszym postępowaniu sytuuje się
podnoszona w zażaleniu kwestia zgodności z przepisami prawa postanowienia
Sądu Apelacyjnego z dnia 20 stycznia 2014 r. o umorzeniu postępowania
i prawidłowości postępowania przed tym Sądem, wywołanego zażaleniem
wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w K., oddalające jego wniosek
o wyłączenie arbitra w postępowaniu polubownym. Przedmiotem tej kontroli jest
bowiem jedynie postępowanie w przedmiocie dopuszczalność skargi kasacyjnej
wniesionej na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 20 stycznia 2014 i zapadłe
w nim postanowienie odrzucające skargę kasacyjną.
5
Nie może odnieść skutku zarzut nieważności tego postępowania z uwagi na
pozbawienie wnioskodawcy możności obrony swych praw z tej przyczyny,
że skarżący nie wiąże jej z wadliwościami procesowymi sądu czy strony przeciwnej
(zob. m.in. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98,
Prok. I Prawo z 1999 r., nr 5, poz. 41, z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 416/98,
OSNC 2000, nr 12, poz. 220, z dnia 6 maja 2003 r., I CZ 43/03, nie publ., z dnia
19 marca 2004 r., IV CK 216/03, nie publ.), lecz z samym rozstrzygnięciem
tj. odrzuceniem jego skargi kasacyjnej.
W tym stanie rzeczy ubocznie tylko pozostaje wskazać, że stosownie do art.
1176 § 6 k.p.c., wniesienie do sądu państwowego wniosku o wyłączenie arbitra nie
ma wpływu na bieg postępowania przed sądem polubownym, który może
postępowanie zawiesić albo kontynuować je z udziałem arbitra, którego wyłączenia
dotyczy toczące się przed sądem państwowym postępowanie. Odmiennie jednak
niż przyjął to Sąd Apelacyjny, wydanie przez sąd polubowny wyroku nie powoduje
bezprzedmiotowości postępowania przed sądem państwowym o wyłączenie arbitra,
które mimo to powinno toczyć się w dalszym ciągu, aż do rozpoznania wniosku.
Uwzględnienie wniosku stanowić może ewentualną podstawę do uchylenia wyroku
sądu polubownego. Mimo nierozpoznania wniosku o wyłączenia arbitra, strona
która zachowała termin do zgłoszenia takiego wniosku, nie traci prawa do
powoływania się w skardze o uchylenie tego wyroku na istnienie przyczyn
wyłączenia arbitra.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego odnośnie do istnienia przesłanek umorzenia
postępowania w przedmiocie wyłączenia arbitra, pozostaje jednak bez wpływu na
dopuszczalność skargi kasacyjnej od postanowienia w tym przedmiocie.
Z powyższych względów zażalenie podlegało oddaleniu (art. 3941
w zw.
z art. 3943
i art. 39814
k.p.c.). Z uwagi na incydentalny charakter postępowania
o wyłączenie arbitra, związane z nim koszty postępowania powinny być ujęte
w orzeczeniu kończącym sprawę ze skargi wniesionej przez G. P. S.A. o uchylenie
wyroku Sądu Polubownego.