Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 171/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
SSA del. do SN Krzysztof Eichstaedt
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie T. R. skazanego z art. 284 § 2 kk i innych,
A. S. skazanego z art. 286 § 1 kk i innych,
W. M. skazanego z art. 286 § 1 kk i innych,
J. W. skazanego z art. 286 § 1 kk i innych,
J. Z. skazanego z art. 286 § 1 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 23 października 2014 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców
od wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 16 września 2013 r., zmieniającego
wyrok Sądu Rejonowego w B. z dnia 16 maja 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok:
a) w pkt 1 w odniesieniu do J. Z. i J. W., a na podstawie art.
435 k.p.k., także w odniesieniu do W. M., E. S., T. R., A. S. oraz C.
M.,
2
b) w odniesieniu do czynów przypisanych A. S. w pkt 32 oraz
34 wyroku Sądu Rejonowego w B.,
c) w odniesieniu do czynów przypisanych J. W. w pkt 20
wyroku Sądu Rejonowego w B., a zarzuconych w pkt XXXIV i w
pkt XXXV aktu oskarżenia oraz kary orzeczonej za ciąg
przestępstw obejmujący te czyny,
d) w odniesieniu do czynów przypisanych oskarżonemu J. Z.
w pkt 16 wyroku Sądu Rejonowego w B., a zarzuconych w pkt
XXVIII i pkt XXIX aktu oskarżenia oraz kary orzeczonej za ciąg
przestępstw obejmujący te czyny,
i w wymienionych częściach przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
2. oddala jako oczywiście bezzasadne kasacje W. M. oraz T.
R.;
3. zwalnia W. M. oraz T. R. od kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego, a w części dotyczącej A. S. kosztami
sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża Skarb Państwa;
4. zarządza zwrot opłaty od kasacji J. Z. i J. W.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 16 maja 2012 r. W. M. został
skazany za czyny:
- z art. 286 § 1 k.k. (pkt 1 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., z art. 13
§ 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw. z art. 270 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw.
z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. (pkt 2 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. (pkt 3 wyroku),
3
za które wymierzono mu karę łączną 4 lat pozbawienia wolności i 30 stawek
dziennych grzywny każda po 50 zł (pkt 4 wyroku);
1) J. Z. został skazany za czyny:
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., z art. 13
§ 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw. z art. 270 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. (pkt 16 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. (pkt 17 wyroku),
za które wymierzono mu karę łączną 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności
i 160 stawek dziennych grzywny każda po 50 zł (pkt 18 wyroku);
2) J. W. został skazany za czyny:
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., z art. 13
§ 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw. z art. 270 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. (pkt 20 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. (pkt 21 wyroku),
za które wymierzono mu karę łączną 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności
i 160 stawek dziennych grzywny każda po 50 zł (pkt 22 wyroku);
3) T. R. został skazany za czyny:
- z art. 286 § 2 k.k. (pkt 24 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. (pkt 25 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., z art. 13
§ 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw. z art. 270 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw.
z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. (pkt 26 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. (pkt 27 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. (pkt 28 wyroku),
za które wymierzono mu karę łączną 5 lat pozbawienia wolności i 350
stawek dziennych grzywny każda po 50 zł (pkt 29 wyroku);
4) A. S. został skazany za czyny:
- z art. 286 § 1 k.k. (pkt 32 wyroku),
4
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. (pkt 33 wyroku),
- z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. (pkt 34 wyroku),
za które wymierzono mu karę łączną 3 lat 4 miesięcy pozbawienia wolności i
300 stawek dziennych grzywny każda po 50 zł (pkt 35 wyroku).
Wszyscy oskarżeni zostali natomiast uniewinnieni na podstawie art. 414
k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k. od zarzutów popełnienia czynów z art. 258 § 1
k.k. (W. M. w pkt 6 wyroku od czynu zarzuconego w pkt XII części wstępnej wyroku,
J. Z. w pkt 19 wyroku od czynu zarzuconego w pkt XXX części wstępnej wyroku, J.
W. w pkt 23 wyroku od czynu zarzuconego w pkt XXXVI części wstępnej wyroku, T.
R. w pkt 31 wyroku od czynu zarzuconego w pkt XLVI części wstępnej wyroku, A. S.
w pkt 40 wyroku od czynu zarzuconego w pkt LIV części wstępnej wyroku).
Wyrokiem Sądu Okręgowego w B. w stosunku do wyżej wskazanych
oskarżonych wyrok powyższy został:
1) uchylony co do czynu zarzucanego oskarżonemu W. M. w pkt XII, J. Z. w pkt
XXX, J. W. w pkt XXXVI, T. R. w pkt XLVI, A.S. w pkt LIV i na zasadzie art.
414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. postępowanie w tym zakresie
umorzono,
2) uchylony co do czynu przypisanego J. W. w pkt 21 wyroku, a zarzucanego w
pkt XXXIII i w tym zakresie sprawę przekazano do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w B.,
3) zmieniony w ten sposób, że:
- wyeliminowano z opisu czynu przypisanego W. M. w pkt 2, a zarzucanego
w pkt XI, T. R. przypisanego w pkt 26, a zarzucanego w pkt XLV, a A. S.
przypisanego w pkt 34, a zarzucanego w pkt LIII sformułowanie „posługując
się podrobionymi dokumentami w postaci: zaświadczenia o wpisie w dniu 18
listopada 1998 roku do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenia
o nr identyfikacyjnym REGON z dnia 20 listopada 1998 roku”, a z kwalifikacji
prawnej tych czynów art. 270 § 1 k.k.,
- obniżono do 4 lat łączną karę pozbawienia wolności orzeczoną wobec T.
R.,
5
- wymierzono oskarżonemu J. W. za czyn przypisany mu w pkt 21, a
zarzucany w pkt XXXII, na mocy powołanych tam przepisów karę 10
miesięcy pozbawienia wolności i karę grzywny w wysokości 30 stawek
dziennych, każda stawka po 50 złotych, eliminując jednocześnie z podstawy
skazania art. 91 § 1 k.k., a na mocy powołanych w pkt 22 przepisów, w
miejsce orzeczonych tam kar łącznych wymierzono mu karę łączną 2 lat
pozbawienia wolności i łączną karę grzywny w wysokości 150 stawek
dziennych, każda stawka po 50 złotych,
- uchylono rozstrzygnięcie zawarte w pkt 76 co do oskarżonego J. W.
W pozostałym zakresie wyrok utrzymano w mocy.
Od powyższego prawomocnego orzeczenia kasację wnieśli obrońcy T. R., A.
S., W. M., J. Z. oraz J. W.
1) Obrońca T. R., zarzucił przedmiotowemu wyrokowi rażące naruszenie
art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. oraz art. 433 § 1 k.p.k. przez brak
rozważenia przez Sąd II instancji wszystkich zarzutów apelacji, co zdaniem
skarżącego mogło mieć istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia.
Podnosząc powyższy zarzut wniósł o uchylenie wyroku Sądu II instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
2) Obrońca A. S., zarzucił przedmiotowemu wyrokowi:
- odnośnie czynu z pkt 32 wyroku Sądu I instancji, rażące naruszenie art. 433
§ 2 k.p.k., a wyrażające się w nierozważeniu zarzutu apelacyjnego
dotyczącego pokrzywdzonego P., albowiem Sąd Okręgowy nie odniósł się w
żadnym zakresie do zarzutu dotyczącego naruszenia art. 424 k.p.k. i nie
rozważył w tym zakresie apelacji obrońcy, pominął również okoliczność, iż
skazany nie mógł kupić towaru, bo nie był stroną transakcji, a także, że Sąd
II instancji nie rozważył tego zarzutu w sposób wszechstronny, a poprzestał
na ogólnikach i wobec braku dowodów nie rozstrzygnął w tym zakresie
również, tak, jak i Sąd I Instancji, nie dających się usunąć wątpliwości na
korzyść oskarżonego, czym też rażąco naruszył art. 5 § 2 k.p.k.,
- rażące naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. przez nierozpoznanie istoty zarzutu
dotyczącego pokrzywdzonego P.,
- rażące naruszenie art. 424 k.p.k. przez niewskazanie w treści uzasadnienia
6
wyroku Sądu Okręgowego, na czym miało polegać wprowadzenie w błąd P.
przez A. S.,
- rażące naruszenie art. 286 § 1 k.k. przez jego zastosowanie, w sytuacji, gdy
zachowanie skazanego A. S. podczas udziału oskarżonego na spotkaniu z
przedstawicielami P., nie wypełniało w żadnym zakresie znamion
przestępstwa oszustwa, a ponadto z ustaleń faktycznych nie wynikało, aby
A. S. miał wprowadzić kogoś w błąd co do zamiaru zapłaty za pobrany
towar,
- rażące naruszenie art. 424 k.p.k., gdyż zdaniem skarżącego nie wynika
również z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego oraz wyroku Sądu
Rejonowego, na czym miał polegać udział skazanego w spotkaniu z
przedstawicielami firmy P.,
- z ostrożności procesowej, na zasadzie art. 438 pkt. 4 k.p.k., zaskarżonemu
orzeczeniu, odnośnie czynu XLVII, niewspółmierność kary,
- na zasadzie art. 440 k.p.k., rażącą niesprawiedliwość orzeczenia,
- odnośne czynu z pkt 34 wyroku Sądu I instancji, rażące naruszenie art 286
§ 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. przez jego błędną wykładnię i
zastosowanie w sytuacji, gdy zachowanie oskarżonego w żaden sposób nie
realizuje znamion tego czynu,
- rażące naruszenie art 424 k.p.k. przez niewskazanie w treści uzasadnienia
Sądu Okręgowego, na czym polegać miał zamiar bezpośredni skazanego A.
S.,
- rażące naruszenie art. 415 § 5 zdanie 2 k.p.k. przez jego niezastosowanie w
sytuacji, gdy orzeczono już obowiązek naprawienia szkody i w sytuacji, gdy
skazany S. w żaden sposób nie był powiązany z PPHU V.,
- rażące naruszenie art 415 § 4 k.p.k. przez jego zastosowanie w sytuacji, gdy
stoi to w sprzeczności z treścią art 415 § 5 zdanie 2 k.p.k.,
- odnośnie czynu z pkt 33 wyroku Sądu I instancji, rażące naruszenie art. 286
§ 1 k.k., albowiem z zebranego w sprawie materiału dowodowego i ustaleń
oraz rozważań Sądu Rejonowego i Sądu Okręgowego nie wynika, by
skazany A. S. miał zamiar bezpośredni oszustwa na etapie rozmów z
Bankiem Ochrony Środowiska,
7
- rażące naruszenie art. 424 k.p.k. przez niewskazanie w uzasadnieniu, na
jakiej podstawie oskarżony od samego początku zdawał sobie sprawę z
tego, że współoskarżeni, w celu doprowadzenia pokrzywdzonego Banku do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem, podejmą bezprawne działania,
- z ostrożności procesowej – naruszenie art. 438 pkt. 4 k.p.k., bowiem Sąd
Okręgowy powinien był przyjąć, iż kara wymierzona temu oskarżonemu jest
rażąco niewspółmiernie surowa mając na uwadze, iż jako jedyny złożył
zabezpieczenie w postaci własnego majątku na zabezpieczenie kredytu
oraz okres, jaki upłynął od czynu a także pozytywną prognozę na przyszłość
w stosunku do tego oskarżonego, albowiem od tego czasu nigdy nie popełnił
żadnego czynu zabronionego.
Podnosząc powyższe zarzuty, obrońca A.S. wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyrok Sądu Okręgowego w B. w części (tj. pkt. 4 wyroku) i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
3) Obrońca W. M. zarzucił przedmiotowemu wyrokowi:
- rażące naruszenie prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść
wyroku, a mianowicie naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art.
457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. art, 2 § 2 k.p.k., art. 4 k.p.k., art. 5 § 2
k.p.k., przez zaakceptowanie w pełni przez Sąd Odwoławczy dokonanej
przez Sąd l Instancji oceny materiału dowodowego, co skutkowało
bezkrytycznym powieleniem poprzednio już wyrażonego stanowiska, bez
próby podjęcia samodzielnej oceny, czy też rozważenia innego znaczenia
zgromadzonych już dowodów w konfrontacji z prezentowanymi przez
skazanych odmiennych twierdzeń, oraz że w sprawie mogą występować
wątpliwości dotyczące m.in. charakteru i roli skazanego W. M. w zakresie
zarzucanych mu czynów, zamiaru, z jakim działał, określenia sposobu i
okoliczności popełnienia czynu odnośnie skazanego a także motywacji
sprawcy,
- naruszenie przez Sąd dyrektywy in dubio pro reo, gdyż wątpliwości
wyrażone przez Sąd I Instancji nie zostały usunięte i rozstrzygnięto je na
niekorzyść skazanego.
Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie wyroku w
8
zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w B.
4) Obrońca J. W. i J. Z. zarzucił przedmiotowemu wyrokowi:
- rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, a to:
a) art. 457 k.p.k. w zw. z art. 433 § 2 k.p.k., przez rozpoznanie sprawy i
sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób sprzeczny z tymi przepisami,
co doprowadziło, zdaniem skarżącego, do powtórzenia przez Sąd II instancji
błędów zarzucanych Sądowi I instancji dotyczących naruszeń art. 424 k.p.k.,
art. 7 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k.,
b) art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. przez umorzenie
postępowania, co do czynu zarzucanego oskarżonemu J. W. w pkt XXXVI i
J. Z. w pkt XXX aktu oskarżenia z powodu przedawnienia karalności czynu,
w sytuacji, w której należało podtrzymać rozstrzygnięcie Sądu I instancji, co
do uniewinnienia oskarżonych od zarzutu z art. 258 § 1 k.k. na zasadzie art.
414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.
- rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:
a) art. 9 k.k. w zw. z art. 20 k.k. i art. 18 § 3 k.k. przez ich niezastosowanie
w sprawie i nieustalenie, jaki zamiar przyświecał poszczególnym
oskarżonym, jakimi pobudkami się kierowali, na czym miałoby polegać
współsprawstwo każdego z oskarżonych, co w konsekwencji prowadzi do
wniosku, że w sprawie Sądy obu instancji przypisały oskarżonym
sprawstwo czynów z art. 286 k.k., z art. 286 k.k. w zw. z art. 270 k.k., z
art. 286 k.k. w zw. z art. 294 k.k. bez dokonania oceny, czy ich
zachowanie spełniało znamiona tych przepisów.
Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II
instancji.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w B. w odpowiedzi na powyższe kasacje
wniósł o ich oddalenie, jako oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
1. Kasacje W. M. oraz T. R. okazały się oczywiście bezzasadne.
9
2. Zasadny okazał się natomiast zarzut podniesiony w kasacji A. S. w
odniesieniu do przestępstw, które przypisano mu w pkt 32 oraz 34 wyroku Sądu
Rejonowego. Istota tego zarzutu sprowadza się do twierdzenia, że Sąd odwoławczy
nie rozpoznał w sposób właściwy zarzutu błędnych ustaleń faktycznych w zakresie
przyjęcia, iż oskarżony A. S. był współsprawcą oszustwa na szkodę spółki P. oraz
N. S.A.
W odniesieniu do tego pierwszego czynu, Sąd odwoławczy wskazał, że A. S.
„brał udział w spotkaniu wraz z oskarżonym R. i M. (…), na którym z
przedstawicielem pokrzywdzonej spółki negocjowano warunki zakupu towaru”, ze
świadomością tego, że towar zakupiony od P. ma być dalej odsprzedany, oraz że
firma W. M. zalegała z płatnościami pokrzywdzonej spółce. Ta okoliczność
przekonuje Sąd odwoławczy o trafności wnioskowania Sądu Rejonowego, co do
tego, że A. S. „uczestniczył w wyłudzeniu (…) towaru, bo nie ma innego logicznego
wytłumaczenia na angażowanie się (…) oskarżonego w negocjacje z
pokrzywdzonym, skoro S. w firmie W. M. nie był zatrudniony”. Argumentacja Sądu
odwoławczego nie jest wystarczająca, bowiem Sąd nie odniósł przypisanego A. S.
zachowania - ”udział w spotkaniu” - do znamion współsprawstwa przestępstwa z
art. 286 § 1 k.k. ani też nie sprecyzował, na czym ów udział polegał. Przyjęcie
konstrukcji współsprawstwa nie zwalnia sądu orzekającego w sprawie z obowiązku
dokładnego wskazania na konkretne zachowania oskarżonych, które mają być
kwalifikowane, jako „wspólna” realizacja znamion czynu zabronionego w
rozumieniu art. 18 § 1 k.k. Powszechnie przyjęta interpretacja tego terminu
prowadzi do wniosku, że zwłaszcza przy przestępstwach skutkowych, za
współsprawstwo może być także potraktowane zachowanie, które w sposób
konieczny lub istotny warunkuje zachowanie innego współsprawcy realizującego
bezpośrednio znamiona typu czynu zabronionego (por. postanowienie SN z dnia 11
kwietnia 2014 r., V KK 408/13, LEX nr 1482487, wyrok SN z dnia 21 grudnia 2011
r., III KK 208/11, LEX nr 1119511). Także jednak i w takim wypadku konieczne jest
wskazanie konkretnego zachowania spełniającego owe kryteria (por. wyrok SN z
dnia 8 grudnia 2011 r., II KK 162/11, Biul.SN 2012/3/20-21).
Analogiczne braki wykazuje kontrola Sądu odwoławczego w zakresie
podniesionych w apelacji zarzutów w odniesieniu do czynu przypisanego w pkt 34
10
wyroku Sądu Rejonowego. Także i w tym wypadku obrońca oskarżonego
kwestionował możliwość zakwalifikowania zachowań A. S. ustalonych w wyroku
Sądu I instancji, jako współsprawstwa do przestępstwa oszustwa na szkodę spółki
N. S.A. Odnosząc się do tych zarzutów Sąd odwoławczy wskazał, że oskarżony
„uczestniczył w spotkaniu, na którym omawiano handel węglem”, rozmawiał z T. R.
oraz „mężczyznami o imieniu T., D. oraz M. O. (…) na tematy udziału w zyskach za
sprzedany węgiel”, rozmawiał z T. R. oraz W. M. „na temat tego, w jaki sposób
węgiel został sprzedany” oraz otrzymał od W. M. faktury wystawione przez
pokrzywdzoną spółkę za sprzedany węgiel firmie „V”. Ostatecznie Sąd odwoławczy
skonstatował, że powyższe okoliczności „ewidentnie wskazują na zaangażowanie
oskarżonego A. S. w przestępczy proceder”. Kodeks karny nie przewiduje jednak
odrębnej formy współdziałania w postaci „zaangażowania w przestępczy proceder”,
natomiast oskarżonemu zarzucono współsprawstwo do popełnienia przestępstwa
oszustwa, co wymagało ustalenia, że konkretne zachowania sprawcy, co najmniej
w sposób istotny warunkowały bezpośrednią realizację znamion czynu
zabronionego z art. 286 § 1 k.k. przez innych współsprawców. Takiej oceny
prawnej Sąd odwoławczy nie przeprowadził, choć tego właśnie dotyczył zarzut
podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonego
A. S., który kwestionował znaczenie zachowań przypisanych temu oskarżonemu
dla działań innych osób, które bezpośrednio doprowadziły spółkę N. S.A. do
niekorzystanego rozporządzenia mieniem przez wywołanie błędnego
przeświadczenia, co do możliwości uiszczenia przez firmę V. należności za
zakupiony węgiel i usługi przewozu.
W ponownym postępowaniu Sąd odwoławczy zobowiązany będzie do
odniesienia się do zarzutów obrońcy A. S. w zakresie możliwości przypisania temu
oskarżonemu współsprawstwa do oszustwa na szkodę spółek P. oraz N. S.A., w
szczególności ustalając, które z zachowań A. S. spełnia kryterium istotnego
warunkowania bezpośredniej realizacji znamion czynu zabronionego z art. 286 § 1
k.k. przez inne osoby.
Mając na względzie fakt, że Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu
odwoławczego w zakresie czynów z pkt 32 oraz 34 wyroku Sądu Rejonowego
zbędnym stało się rozpoznawanie pozostałych zarzutów kasacji obrońcy A. S.,
11
które dotyczyły tej właśnie części wyroku Sądu odwoławczego. Należy ponadto
stwierdzić, że sformułowane w tej kasacji zarzuty odniesione do przestępstwa
przypisanego A. S. w pkt 33 wyroku Sądu Rejonowego okazały się oczywiście
bezzasadne. Sąd odwoławczy wskazał, bowiem na okoliczności, które jego
zdaniem przekonują o świadomości sprawcy, że kredyt, który miał być zaciągnięty
w Banku Ochrony Środowiska nie zostanie wykorzystany zgodnie z jego
przeznaczeniem (s. 130 i 131 uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego). W
kasacji w ogóle nie odniesiono się do argumentacji przedstawionej przez Sąd
odwoławczy, generalnie wskazując jedynie na to, że brak było dowodów co do
istnienia po stronie A. S. zamiaru udziału w popełnieniu przestępstwa oszustwa już
„na etapie rozmów z Bankiem Ochrony Środowiska”. Tak sformułowany zarzut ma
charakter wyłącznie polemiczny i nie odnosi się do konkretnych wnioskowań
przeprowadzonych przez Sąd odwoławczy, które wskazują, jakie okoliczności
natury przedmiotowej przekonują o tym, że w momencie udzielania zabezpieczania
kredytu przez ustanowienie hipoteki na nieruchomości, co w istotny sposób
warunkowało uzyskanie kredytu, A. S. miał już świadomość, że uzyskany kredyt nie
zostanie wykorzystany zgodnie z jego przeznaczeniem.
3. Zasadny okazał się zarzut podniesiony w kasacji J. Z. i J. W., polegający
na naruszeniu przez Sąd odwoławczy art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6
k.p.k. w odniesieniu do czynu kwalifikowanego w akcie oskarżenia, jako
przestępstwo z art. 258 k.k. Sąd I instancji, uniewinniając skazanych z zarzutu
popełnienia tego przestępstwa stwierdził brak ustalenia w sprawie elementów,
którymi musi charakteryzować się grupa przestępcza, w szczególności
skoordynowanego sposobu działania, stabilnego podziału funkcji, systemu
wydawania poleceń, wyodrębnienia ośrodka decyzyjnego, istnienia przywódcy,
uzgodnienia struktury oraz zdobywania zaopatrzenia niezbędnego dla realizacji
założonych celów. Sąd odwoławczy, nie kwestionując tych ustaleń, przyjął, że
uniemożliwiają one „stanowcze wykluczenie, że oskarżeni w takiej zorganizowanej
strukturze nie działali”. Sąd odwoławczy podkreślił ponadto, że także wyrok
uniewinniający musi zawierać ustalenia faktyczne, zaś brak takich ustaleń w wyroku
Sądu I instancji uniemożliwia kontrolę odwoławczą w zakresie podniesionego w
apelacji prokuratora zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych.
12
Stanowisko Sądu odwoławczego nie jest trafne. Wyrok uniewinniający nie
jest wydawany dopiero wówczas, gdy udowodni się ponad wszelką wątpliwość, że
zarzucony oskarżonemu czyn nie został popełniony, ale wówczas, gdy w
postępowaniu dowodowym przed sądem nie udało się ustalić, że sformułowane w
akcie oskarżenia zarzuty znalazły potwierdzenie w dokonanych ustaleniach
faktycznych. Tak też postąpił Sąd I instancji, uniewinniając J. Z. i J. W. od zarzutu
popełnienia czynu, kwalifikowanego w akcie oskarżenia, jako przestępstwo z art.
258 § 1 k.k. i wskazując, jakich desygnatów tego czynu zabronionego nie
udowodniono w prowadzonym przed tym sądem postępowaniu. Sąd Odwoławczy
nie kwestionował sposobu interpretacji art. 258 § 1 k.k. przyjętego przez Sąd I
instancji, ani też dokonanych przez ten sąd ustaleń faktycznych. Musiał, więc
podzielać ocenę wyrażoną przez Sąd I instancji, że w ramach owych dokonanych
ustaleń faktycznych nie można jeszcze mówić o spełnieniu znamion czynu
zabronionego z art. 258 § 1 k.k. W takiej sytuacji wszakże wykluczone było
stosowanie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., przesłanką, bowiem przyjęcia, że doszło do
przedawnienia karalności określonego czynu zabronionego jest ustalenie, że czyn
ten w ogóle został popełniony, czego właśnie w postępowaniu przed Sądem I
instancji nie ustalono. W tym stanie rzeczy konieczne było uchylenie pkt 1
zaskarżonego wyroku Sądu odwoławczego, a z uwagi na treść art. 435 k.p.k. owo
uchylenie musiało dotyczyć nie tylko J. Z. i J. W., ale także pozostałych
oskarżonych, do których odnosił się wyrok Sądu odwoławczego w uchylonej części.
W ponownym postępowaniu Sąd odwoławczy oceni, czy mając na uwadze kierunek
środków odwoławczych zachodzą jakiekolwiek podstawy do kwestionowania
prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu I instancji z pkt 6, 14, 19, 23, 31, 40 oraz 47
wyroku tegoż Sądu.
4. Zasadny okazał się także zarzut z pkt 2 a) kasacji obrońcy J. W. oraz J.
Z., a dotyczący kwalifikacji zachowania oskarżonych z pkt XXXIV, XXXV, XXVIII
oraz XXIX aktu oskarżenia (pkt 16 i 20 wyroku Sądu I instnacji), jako
współsprawstwa do czynu zabronionego z art. 286 k.k. w zw. z art. 270 k.k. Zarzut
ten odczytywany w kontekście uzasadniania kasacji w istocie ma charakter zarzutu
naruszenia art. 433 k.p.k. w zw. z art. 457 k.p.k., które to przepisy zostały wprost
wskazane w owym uzasadnieniu.
13
W apelacji obrońcy J. W. i J. Z. podniesiono zarzut, że dokonane przez Sąd
I instancji ustalenia faktyczne w zakresie czynów opisanych w XXXIV, XXXV,
XXVIII oraz XXIX aktu oskarżenia, nie pozwalają na stwierdzenie, że oskarżeni
podjęli zachowania spełniające wskazane wcześniej kryteria współsprawstwa do
przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. Jeżeli chodzi o zarzut
dotyczący usiłowania oszustwa na szkodę B. sp. z o.o. a polegającego na złożeniu
propozycji zawarcia umowy leasingowej wytłaczarki dwuślimakowej 2T14/8 do
przerobu odpadów na granulat PCV (pkt XXXV oraz XXIX aktu oskarżenia), w
opisie czynu przypisanego oskarżonym zawartym w wyroku Sądu I instancji nie
wskazano, jakie konkretne zachowania tych oskarżonych mają być potraktowane,
jako współsprawstwo tego czynu. W uzasadnieniu tego wyroku stwierdzono, że J.
Z. „skontaktował się z właścicielem przedmiotu leasingu R. S., spotkał się z M. R.,
żeby zlecić mu sporządzenie operatu, brał również udział wraz (…) (z W. M.) w
oględzinach urządzenia i przekazał mu dokumentację techniczno-ruchową
przedmiotu leasingu. Uzgadniał nadto z M. O. odbiór wykonanego operatu (…),
wraz z J. W. poszukiwali osoby, która podjęłaby się pośredniczenia w zawarciu
umowy leasingowej”. Sąd I instancji nie dokonał wszakże bezpośredniej oceny tych
zachowań w perspektywie znamion współsprawstwa, ale poprzestał na ogólnym
stwierdzeniu, że „działania te stanowiły element wprowadzenia w błąd przyszłego
kontrahenta i wpisywały się w ciąg zdarzeń zmierzających do wyłudzenia na
szkodę B. Sp. z o.o.” Sąd Okręgowy w ograniczył się w tym zakresie do
stwierdzenia prawidłowości ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji,
w szczególności dotyczących zachowania obu oskarżonych polegającego na
proponowaniu K. J. pośredniczenie w umowie leasingu. Sąd jednak nie przedstawił
żadnej argumentacji wskazującej na to, które konkretnie zachowanie przypisane
przez Sąd I instancji J. W. oraz J. Z. spełnia wspomniane wcześniej kryteria
„wspólnej” realizacji znamion czynu zabronionego z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286
k.k. w zw. z art. 270 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. W istocie, więc zarzut
sformułowany w apelacji obrońcy skarżących nie został rozważony.
To samo dotyczy czynu opisanego w pkt XXXIV oraz XXVIII aktu oskarżenia.
W apelacji obrońcy oskarżonych J. W. oraz J. Z. zarzucono brak ustalenia przez
Sąd I instancji czynności wykonawczych, które spełniałyby znamiona
14
współsprawstwa do przestępstwa oszustwa związanego z zawarciem umowy
leasingu koparko-ładowarki. W uzasadnieniu wyroku Sądu Odwoławczego
odniesiono się wyłącznie do podstawy dowodowej ustaleń faktycznych dokonanych
przez Sąd I instancji, wskazując, że w tym zakresie Sąd ten opierał się nie tylko na
wyjaśnieniach oskarżonych M. i R., ale przede wszystkim na wyjaśnieniach K. J. W
tym zakresie więc, podniesiony w apelacji zarzut negujący możliwość przypisania J.
W. i J. Z. współsprawstwa (nawet w ramach dokonanych przez Sąd I instancji
ustaleń faktycznych) nie został w istocie rozpoznany.
W ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Odwoławczy zobowiązany będzie do
oceny, które z ustalonych przez Sąd I instancji konkretnych zachowań przypisanych
J. W. i J. Z. spełniają kryteria współsprawstwa do czynu opisanego w pkt XXXIV
oraz XXVIII aktu oskarżenia.
Sąd Odwoławczy weźmie także pod uwagę fakt, że w odniesieniu do części
przestępstw przypisanych w pkt 20 oraz pkt 16 wyroku Sądu I instancji oraz kar za
ciągi przestępstw obejmujących te przestępstwa, konieczne będzie ponowne
orzeczenie kary, także w zakresie tych przestępstw ujętych odpowiednio w pkt 20 i
16 wspomnianego wyroku, co do których uznanie sprawców winnymi ich
popełnienia ma już prawomocny charakter.
5. Oczywiście bezzasadne okazały się natomiast pozostałe zarzuty
podniesione w kasacji obrońcy J. W. oraz J. Z.. W szczególności sposób
sporządzenia uzasadnienia wyroku przez Sąd I instancji nie stanął na przeszkodzie
kontroli odwoławczej, która zresztą została w sprawie przeprowadzona, zaś w
kasacji fakt ten nie został zakwestionowany. Sąd Odwoławczy odniósł się do
zarzutów związanych z domniemanym naruszeniem art. 7 k.p.k. w zw. z art. 5 § 2
k.p.k., a sposób argumentacji Sądu odwoławczego w żadnym razie nie wykracza
poza standardy kontroli odwoławczej, zwłaszcza w odniesieniu do oceny
wiarygodności wskazanych w kasacji zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonych.
Zawarte w kasacji twierdzenie, jakoby Sąd Odwoławczy nie odniósł się do żadnych
przedstawionych w apelacji obrońcy oskarżonych argumentów dotyczących oceny
dowodów, nie znajduje potwierdzenia w analizie uzasadnienia wyroku tegoż Sądu.
15