Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 54/14
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa K. sp. z o.o. z siedzibą w W.
przeciwko S. T.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 grudnia 2014 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w R.
postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2014 r.,
"Czy roszczenie o zapłatę czesnego przez studenta
niepaństwowej szkoły wyższej powstałe na podstawie umowy
zawartej w oparciu o ustawę z dnia 27 lipca 2005 r. prawo
o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 2012 poz. 572) przedawnia się
w terminie 2 lat przewidzianych w art. 751 pkt 2 k.c. dla roszczeń
z tytułu nauki, czy w terminie 3 lat przewidzianym w art. 118 k.c. dla
roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G., wyrokiem z dnia 19 września 2013 r., oddalił
powództwo K. spółki z o.o. z siedzibą w W. przeciwko S. T. o zapłatę kwoty 2 813 zł,
obejmującej czesne i skapitalizowane odsetki ustawowe za opóźnienie w zapłacie
czesnego wraz z ustawowymi odsetkami od tych należności od daty wniesienia
pozwu.
Ustalił, że dnia 12 czerwca 2007 r. pozwany zawarł z Wyższą Szkołą […] w
K. umowę o studiowanie, na podstawie której pozwany podjął niestacjonarne studia
drugiego stopnia na kierunku ekonomia. Opłata semestralna wynosiła 1 560 zł, jej
płatność mogła nastąpić jednorazowo albo w sześciu ratach po 260 zł każda w
terminie do 5-tego dnia każdego miesiąca w danym semestrze. Na podstawie
decyzji Dziekana Wyższej Szkoły […] w K. z dnia 29 września 2007 r. pozwanego
przyjęto na I rok studiów niestacjonarnych. Pozwany dokonał wpłat czesnego po
260 zł we wrześniu, październiku i listopadzie 2007 r. Pod koniec 2007 r. pozwany
złożył oświadczenie o rezygnacji ze studiów. Decyzją z dnia 12 czerwca 2008 r.
skreślono go z listy studentów. W dniu 19 września 2001 r. powódka nabyła od
Wyższej Szkoły […] w K. wierzytelność w kwocie 1 825 zł w stosunku do
pozwanego.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, pozwany podniósł skuteczny zarzut
przedawnienia dochodzonego roszczenia. Wierzytelność powstała w związku
z umową o świadczenie usług edukacyjnych. Zawieranie tego rodzaju umów
mieściło się w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez zbywcę
wierzytelności. Wprawdzie w art. 106 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo
o szkolnictwie wyższym (jedn. tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 572 ze zm. - dalej:
„p.s.w.”) przewidziano, że prowadzenie przez uczelnię działalności dydaktycznej,
naukowej, badawczej, doświadczalnej, artystycznej, sportowej, rehabilitacyjnej lub
diagnostycznej nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst:
Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.), ale przepis ten ma znaczenie jedynie dla
spraw podatkowych uczelni. Nie sprzeciwia się on uznaniu jej za przedsiębiorcę
w rozumieniu innych przepisów prawa, w tym według art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 16
3
lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331
ze zm.). Potraktowanie w tym zakresie uczelni jako przedsiębiorcy powoduje,
że studenci i doktoranci są traktowani jako konsumenci. W konsekwencji,
roszczenie uczelni wobec studentów jako konsumentów wynikające z umowy
o studiowanie, w tym roszczenie o zapłatę czesnego, przedawnia się z upływem
trzech lat. Ponieważ termin płatności najpóźniej wymagalnego świadczenia z tytułu
czesnego upłynął z dniem 5 czerwca 2008 r., stało się one wymagalne w dniu
następnym, 6 czerwca 2008 r. i uległo przedawnieniu z dniem 6 czerwca 2011 r.,
przed dniem wniesienia pozwu, co nastąpiło w dniu 20 czerwca 2012 r.
Rozpoznając apelację powoda wniesioną od wyroku Sądu pierwszej instancji,
Sąd Okręgowy w R. powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz w
postanowieniu przytoczonym na wstępie. Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika,
że wątpliwości prawne Sądu drugiej instancji dotyczą nie tylko rozstrzygnięcia
pomiędzy dwoma alternatywnymi rozwiązaniami wskazanymi w pytaniu prawnym,
ale również możliwości przyjęcia, że do przedawnienia dochodzonego roszczenia
mógłby mieć zastosowanie 3-letni termin przedawnienia roszczeń okresowych,
ewentualnie termin ogólny, 10-letni, przewidziany w art. 118 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po przedstawieniu przez Sąd drugiej instancji przytoczonego zagadnienia
prawnego nastąpiła zmiana stanu prawnego; z dniem 1 października 2014 r. weszła
w życie ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie
wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1198 - dalej:
„u.z.p.s.w.” lub „ustawa nowelizująca”), mocą której w ustawie z dnia 27 lipca
2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym dodano artykuł 160a. Zgodnie z art. 160a
ust. 1 p.s.w., warunki pobierania opłat związanych z odbywaniem studiów,
o których mowa w art. 98 ust. 1 pkt 5 oraz opłat za usługi edukacyjne, o których
mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1-6, a także wysokość tych opłat określa umowa między
uczelnią a studentem lub osobą przyjętą na studia, zawarta w formie pisemnej pod
rygorem nieważności. Stosownie do ust. 7 omawianego przepisu roszczenia
wynikające z tych umów przedawniają się z upływem trzech lat. Ponadto w art. 32
u.z.p.s.w. przewidziano, że do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub
4
usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 p.s.w., zawartych przed dniem
wejścia w życie ustawy nowelizującej, stosuje się przepis art. 160a ust. 7 p.s.w.
w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą.
Artykuł 160a ust. 7 p.s.w. określa termin przedawnienia roszczenia
obejmującego opłaty za usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1-6
p.s.w., jest więc przepisem ściśle związanym z przedstawionym do rozstrzygnięcia
zagadnieniem prawnym, dotyczącym przedawnienia roszczenia o zapłatę czesnego
wynikającego z umowy zawartej między uczelnia a studentem. Ocena, czy art.
160a ust. 7 p.s.w. określa termin przedawnienia roszczenia dochodzonego przez
powoda zależy od wykładni art. 32 u.z.p.s.w., regulującego kwestie intertemporalne.
Ponadto powód podał w wątpliwość, czy wymieniony przepis ma zastosowanie
tylko do roszczeń nieprzedawnionych w chwili wszczęcia postępowania sądowego
zmierzającego do jego realizacji, czy też powstałych dopiero po wejściu w życie
ustawy nowelizującej a w związku z tym, czy ma skutek retroaktywny, a zatem
dotyczy wszelkich roszczeń powstałych na podstawie umów obejmujących
obowiązek uiszczania opłat za usługi edukacyjne (czesnego). Zakwestionował
także zgodność art. 32 u.z.p.s.w. z Konstytucją.
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić
to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Z oczywistych względów
Sąd Okręgowy przedstawiając zagadnienie prawne, nie mógł odnieść się do oceny
znaczenia i skutków wynikających z przepisów u.z.p.s.w., która została uchwalona
i weszła w życie już po przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia
prawnego. Zmiana stanu prawnego, będącego podłożem poważnych wątpliwości
powziętych przez sąd drugiej instancji przy rozpatrywaniu apelacji (zażalenia),
dokonana po wydaniu przez sąd drugiej instancji postanowienia o przedstawieniu
Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienia prawnego
do rozstrzygnięcia, uzasadnia odmowę podjęcia uchwały (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 stycznia 1997 r., II UR 1/97, OSNAPUS 1997, nr 16,
poz. 294 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CZP
63/08, OSNC 2000, nr 12, poz. 221).
5
Wniosek ten wynika z charakteru instytucji pytań prawnych przewidzianej
w art. 390 § 1 k.p.c.; uchwała Sądu Najwyższego wiąże sąd orzekający, co jest
wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji oraz
ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Z tych względów wykładnia art. 390 § 1 k.p.c.
powinna być dokonania w sposób najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz
argumentów o nastawieniu celowościowym lub utylitarnym (por. m.in. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r.,
III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 166 oraz postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 106/09, nie publ.). W razie więc zmiany stanu
prawnego będącego podłożem przedstawionego Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego – mającego bezpośrednie zastosowanie do jego
rozwiązania lub mogącego mieć znaczenie dla sposobu interpretacji przepisów
obowiązujących wcześniej, których dotyczy przedstawione zagadnienie prawne -
wykładni nowych regulacji prawnych i oceny ich znaczenia dla rozstrzygnięcia
przedstawionego zagadnienia prawnego, które wyłoniło się w toku rozpoznawania
środka odwoławczego, powinien dokonać w pierwszej kolejności sąd drugiej
instancji. W przeciwnym razie, skutkiem rozstrzygnięcia przedstawionego
zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy po zmianie stanu prawnego byłoby
narzucenie sądowi drugiej instancji w danej sprawie określonej wykładni nowych
przepisów, co do których sąd ten nie wyraził żadnego stanowiska. Niewątpliwie
prowadziłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia wyłomu, jaką instytucja pytań
prawnych czyni w odniesieniu do zasady podlegania sędziom tylko Konstytucji
i ustawom.
Nie kwestionując także potrzeby wyjaśnienia przedstawionych przez powoda
wątpliwości dotyczących wykładni art. 32 u.z.p.s.w., nie mogą one samodzielnie
uzasadniać rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego. Przyczyną
podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy nie są wątpliwości prawne stron dotyczące
nowo uchwalonych przepisów, lecz jedynie poważne wątpliwości prawne powzięte
przez sąd drugiej instancji przy rozpoznawaniu środka odwoławczego.
Sąd Najwyższy nie może przy tym ani domniemywać, ani antycypować
ewentualnych problemów interpretacyjnych nowych rozwiązań prawnych przez sąd
drugiej instancji, który przedstawił zagadnienie prawne. Również z tych przyczyn
6
Sąd drugiej instancji powinien w razie podzielenia wątpliwości strony powodowej
zgłoszone przed Sądem Najwyższym, rozważyć potrzebę skierowania na
podstawie art. 193 Konstytucji stosowanego pytania do Trybunału Konstytucyjnego
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r., III CZP 63/08, BSN
2008, nr 7).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały (art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, jedn. tekst: Dz.U.
z 2013 r., poz. 499 ze zm.).