Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 29/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa S. S.
przeciwko Urzędowi Miasta i Gminy w K.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 stycznia 2015 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 4 września 2014 r.,
oddala zażalenie w części dotyczącej punktu 3 zaskarżonego
postanowienia oraz odrzuca zażalenie w pozostałej części.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
postanowieniem z dnia 4 września 2014 r., wydanym na skutek skargi kasacyjnej
powoda S. S. od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 22 maja
2014 r., postanowił: sprawdzić wartość przedmiotu zaskarżenia (pkt 1); określić
wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 7.742 zł (pkt 2); odrzucić skargę
kasacyjną powoda (pkt 3).
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy wyjaśnił, że
prawomocnym wyrokiem z dnia 22 maja 2014 r. – wydanym na skutek apelacji
2
wniesionej przez pozwanego – Sąd Okręgowy w K. zmienił w części zaskarżony tą
apelacją wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 23 grudnia 2013 r. w ten sposób, że
oddalił powództwo o odszkodowanie, zmienił rozstrzygniecie o kosztach
postępowania, orzekł o kosztach postępowania za instancję odwoławczą i oddalił
zażalenie powoda.
W ustawowym terminie powód reprezentowany przez profesjonalnego
pełnomocnika złożył skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 22
maja 2014 r., w której określił wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 92.904 zł,
podnosząc równocześnie, iż wartość przedmiotu zaskarżenia jest ustalana na
podstawie wartości przedmiotu sporu, która została w przedmiotowej sprawie
określona przez Sąd pierwszej instancji na kwotę 92.904 zł i zgodnie z art. 365 § 1
k.p.c. oraz wskazanym przez skarżącego stanowiskiem judykatury wiąże sąd
orzekający o dopuszczalności skargi kasacyjnej.
Sąd Okręgowy podniósł także, iż stosownie do treści art. 3982
§ 1 k.p.c.
skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe z zakresu
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, w których wartość przedmiotu zaskarżenia
jest niższa niż dziesięć tysięcy złotych, a w myśl art. 25 § 1 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. i art. 39821
k.p.c. sąd może na posiedzeniu
niejawnym sprawdzić wartość przedmiotu zaskarżenia oznaczoną przez stronę.
W niniejszej sprawie na etapie postępowania kasacyjnego zaistniała,
zdaniem Sądu drugiej instancji, wątpliwość co do wysokości wskazanej przez
wnoszącego skargę wartości przedmiotu zaskarżenia. Wobec powyższego Sąd
drugiej instancji na podstawie powołanych wyżej przepisów dokonał sprawdzenia
tej wartości, orzekając jak w punkcie 1 postanowienia. Sąd Okręgowy wyjaśnił przy
tym, że do określenia wartości przedmiotu zaskarżenia stosuje się przepisy o
wartości przedmiotu sporu. Wartość przedmiotu sporu w przedmiotowej sprawie
Sąd pierwszej instancji ustalił postanowieniem z dnia 2 października 2013 r. na
kwotę 92.904 zł i orzeczenie to wiązało sąd orzekający o dopuszczalności skargi
kasacyjnej. Jednakże od wartości przedmiotu sporu należy odróżnić wartość
przedmiotu zaskarżenia. Zasadnicze znaczenie dla określenia dopuszczalności
skargi kasacyjnej wniesionej przez konkretną ze stron sporu ma bowiem nie
wartość przedmiotu sporu, ale wartość przedmiotu zaskarżenia.
3
W przedmiotowej sprawie powód wniósł skargę kasacyjną, zaskarżając w
całości wyrok Sądu drugiej instancji, który zapadł po rozpoznaniu apelacji
pozwanego (a nie powoda), zaskarżającej wyrok Sądu pierwszej instancji jedynie w
części dotyczącej zasądzenia na rzecz powoda kwoty 7.742 zł tytułem
odszkodowania. Taka też była wartość przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu
apelacyjnym. Z uwagi na to, iż skarga kasacyjna dotyczy wyroku Sądu Okręgowego
w K., którego przedmiotem było jedynie rozstrzygnięcie co do roszczenia
wynoszącego 7.742 zł, to w ocenie Sądu Okręgowego ta właśnie kwota stanowi
wartość przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu kasacyjnym, a nie jak wskazał
skarżący kwota 92.904 zł.
Powód wniósł zażalenie na postanowienie Sądu drugiej instancji z dnia 4
września 2014 r. o odrzuceniu skargi kasacyjnej powoda wraz z wnioskiem o
objęcie kontrolą odwoławczą i rozpoznanie postanowienia Sądu drugiej instancji,
które nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia, tj. postanowienia Sądu drugiej
instancji z dnia 4 września 2014 r. o oddaleniu wniosku powoda o zwolnienie od
kosztów sądowych.
Powód zaskarżył wyżej wskazane postanowienie w całości, zarzucając mu,
naruszenie przepisowa prawa procesowego, to jest: (-) art. 231 k.p.c. w związku z
art. 368 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., przez jego niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, iż wartość przedmiotu zaskarżenia skargą
kasacyjną w niniejszej sprawie wynosi 7.742,00 zł; (-) art. 231 § 1 k.p.c. w związku
z art. 368 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., przez jego niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, iż wartość przedmiotu zaskarżenia skargą
kasacyjną w niniejszej sprawie wynosi 7.742,00 zł; (-) art. 3982
§ 1 k.p.c., przez
jego niewłaściwe zastosowanie polegające na odrzuceniu skargi kasacyjnej z uwagi
na ustalenie wartości przedmiotu zaskarżenia poniżej kwoty 10.000 zł, podczas gdy
w niniejszej sprawie wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza kwotę 10.000 zł i
wynosi 94.904 zł.
W związku z tak sformułowanymi zarzutami żalący się wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia Sądu drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania – stosownie do treści art. 3941
§ 1 k.p.c., oraz o objęcie
kontrolą odwoławczą i rozpoznanie postanowienia Sądu drugiej instancji, które nie
4
podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia, tj. postanowienia Sądu drugiej instancji z
dnia 4 września 2014 r. o oddaleniu wniosku powoda o zwolnienie od kosztów
sądowych w całości w toku postępowania kasacyjnego – stosownie do treści
art. 380 k.p.c. w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
W uzasadnieniu zażalenia jego autor podniósł, że uzasadnienie
postanowienia Sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi kasacyjnej jest dla
powoda niezrozumiałe. Sąd drugiej instancji sam bowiem przyznał, iż: „wartość
przedmiotu sporu w przedmiotowej sprawie Sąd pierwszej instancji postanowieniem
z dnia 2 października 2013 r. ustalił na kwotę 92.904,00 zł i orzeczenie to - jak
trafnie wskazał skarżący - wiąże sąd orzekający o dopuszczalności skargi
kasacyjnej”. Uwzględniając powyższe żalący się podniósł, iż niniejsza sprawa co do
zasady (z uwagi na wartość przedmiotu sporu) jest tzw. sprawą kasacyjną.
Na skutek zaś wniesionej przez pozwaną apelacji powód w odpowiedzi na
apelację wniósł o jej oddalenie, w tym o oddalenie wniosku pozwanej dotyczącego
ustalenia wartości przedmiotu sporu w trybie przewidzianym w art. 380 k.p.c.
(odpowiedź na apelację z dnia 17 marca 2014 r. - data nadania na poczcie), gdyż
podtrzymywał swoje dotychczasowe żądanie w zakresie wysokości dochodzonego
roszczenia, a wskazane w pozwie, tj. roszczenia w wysokości 92.904,00 zł. Strona
nie może bowiem, w toku postępowania, zmieniać dowolnie wartości przedmiotu
sporu i zaskarżenia, stanowiącej odzwierciedlenie dochodzonego roszczenia,
chyba że zachodzą szczególne okoliczności.
Żalący się wskazał też, że Sąd drugiej instancji uznał za uzasadnioną
apelację pozwanej w zakresie m in. wniosku o ustalenie wartości przedmiotu sporu
w trybie art. 380 k.p.c. i w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 maja 2014 r. stwierdził,
że: „(...) strona skarżąca (pozwana) prawidłowo wywodzi, że (...) wartość
przedmiotu sporu w przedmiotowej sprawie obliczona zgodnie z art. 19 i art. 21
k.p.c. stanowiła suma obu tych dochodzonych przez powoda roszczeń czyli kwota
30.968 zł ”.
Końcowo żalący się podkreślił, powołując się w tym zakresie na pogląd
prawny wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2014 r.,
IV CZ 23/14 (LEX nr 1475238), że dla określenia wartości przedmiotu zaskarżenia
kasacyjnego przyjmować należy wartość przedmiotu rzeczywiście podlegającego
5
rozstrzygnięciu, determinowanego żądaniem pozwu i indywidualnym interesem
majątkowym osoby dochodzącej udzielenia ochrony prawnej w postępowaniu
kasacyjnym - w przedmiotowej sprawie będzie to powód. Wartość ta pozostaje
zatem w ścisłym związku z zakresem zaskarżenia kasacyjnego i nie może być
utożsamiana ani z wartością przedmiotu sporu, ani z wartością przedmiotu
zaskarżenia w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 3982
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w
sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest
niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych - niższa niż dziesięć tysięcy złotych. Sąd, do którego
wniesiona zostaje skarga kasacyjna, zobowiązany jest do kontroli jej
dopuszczalności, co wynika jednoznacznie z brzmienia art. 3986
k.p.c., który
nakazuje odrzucenie skargi spóźnionej lub z innych przyczyn niedopuszczalnej.
Skoro zaś warunkiem dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawie o prawa
majątkowe z zakresu prawa pracy (takiej jak niniejsza sprawa) jest wartość
przedmiotu zaskarżenia wynosząca nie mniej niż dziesięć tysięcy złotych, to
kontrola tej skargi powinna w każdym przypadku obejmować także wyliczenie
wartości przedmiotu zaskarżenia. Brak kontroli w tym zakresie prowadziłby bowiem
do dowolności w ustalaniu wartości przedmiotu zaskarżenia i do nadużywania
skargi kasacyjnej. Tymczasem nie budzi wątpliwości, iż art. 3982
§ 1 k.p.c. ma
charakter bezwzględny i wyklucza dowolność stron przy oznaczeniu wartości
przedmiotu zaskarżenia tylko w celu uzyskania dostępu do najwyższej instancji
sądowej. Według utrwalonego w judykaturze poglądu, sąd drugiej instancji, do
którego wniesiono skargę kasacyjną, jest zobowiązany do kontroli jej
dopuszczalności, z związku z czym może z urzędu sprawdzić podaną wartość
przedmiotu zaskarżenia, stosownie do art. 25 § 1 w związku z art. 3986
§ 2 k.p.c.
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2 kwietnia 1998 r., II UZ 24/98,
6
OSNP 1999 nr 8, poz. 291; z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 152/01, LexPolonica nr
394248 i z dnia 29 listopada 2007 r., II UZ 37/07, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 30).
Wartość przedmiotu zaskarżenia bez wątpienia stanowi pochodną wartości
dochodzonego żądania materialnoprawnego (wartości przedmiotu sporu). Związek
ten nie ma jednak, jak chciałby tego żalący się, charakteru bezpośredniego w takim
znaczeniu, że wartość roszczenia (wartość przedmiotu sporu) zawsze i niejako
automatycznie jest równa wartości przedmiotu zaskarżenia. Zgodnie z art. 19 k.p.c.
wartość przedmiotu sporu stanowi dochodzona w tym postępowaniu kwota
pieniężna. Wartość przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu apelacyjnym i
odpowiednio kasacyjnym (art. 368 § 2 k.p.c.) nie może być zatem wyższa niż
wartość przedmiotu sporu, ale może być od niej niższa (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 6 lutego 2001 r., II UKN 249/00, LEX nr 551037 i z dnia 22
kwietnia 2002 r., II UZ 11/02, OSNP wkł. 2002 nr 17, poz. 7), co jest o tyle
oczywiste, że orzeczenie sądu pierwszej instancji nie musi przecież uwzględniać
całego roszczenia (powództwo może być częściowo uwzględnione i oddalone w
pozostałej części), a nadto może być zaskarżone apelacją tylko jednej strony i
jedynie w części. Ta sama reguła odnosi się do orzeczenia sądu drugiej instancji
zaskarżonego skargą kasacyjną. O tym, jaka będzie wartość przedmiotu
zaskarżenia w stosunku do wartości przedmiotu sporu w postępowaniu
apelacyjnym będzie więc decydować z jednej strony wynik postępowania
pierwszoinstancyjnego, z drugiej zaś stanowisko stron postępowania. Oczywiście
dotyczy to również relacji pomiędzy rozstrzygnięciem sądu drugiej instancji a
postępowaniem kasacyjnym.
Określenie przez pełnomocnika powoda wartości przedmiotu zaskarżenia
jako odpowiadającej wartości przedmiotu sporu nie uwzględnia tych jakże często
występujących sytuacji, w związku z czym należy uznać je za wadliwe. Wartością
przedmiotu zaskarżenia jest bowiem wartość bądź całego przedmiotu sporu, bądź
jego części – stosownie do tego, czego dotyczy apelacja lub skarga kasacyjna. O
dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje zaś nie (pierwotna) wartość
przedmiotu sporu, lecz wartość przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego. Jeżeli więc
skarga kasacyjna nie obejmuje całości roszczeń, to wartość przedmiotu
zaskarżenia jest niższa od wartości przedmiotu sporu (por. orzeczenia Sądu
7
Najwyższego: z 28 grudnia 1935 r., C II 1960/35, OSP 1936/5/290 oraz z 29
sierpnia 1934 r., C II 1223/34, Zb. Orz. 1935/I/47).
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy wartości przedmiotu zaskarżenia
skargą kasacyjną nie stanowi wskazana przez pełnomocnika skarżącego kwota
92.904 zł, lecz trafnie określona przez Sąd drugiej instancji kwota 7.742 zł, która
została zasądzona na rzecz powoda wyrokiem Sądu pierwszej instancji tytułem
odszkodowania i co do której wyrok ten Sąd Okręgowy zmienił, oddalając
powództwo (w całości). Ponieważ zaś apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji
wniósł wyłącznie pozwany, zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo
(czyli w zakresie zasądzającym kwotę 7.742 zł tytułem odszkodowania), wyrok
uprawomocnił się w pozostałej części, czyli w części oddalającej powództwo co do
niezasądzonej kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy kwotą 92.904 zł a zasądzoną
kwotą 7.742 zł (tej części wyroku powód nie skarżył apelacją). Tym samym
pełnomocnik powoda miał możliwość zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego
skargą kasacyjną tylko w zakresie odnoszącym się do roszczenia oddalonego tym
wyrokiem, gdyż już na etapie postępowania apelacyjnego wartość przedmiotu
zaskarżenia uległa zmniejszeniu do kwoty 7.742 zł. Faktyczna (prawidłowo
oznaczona) wartość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną w rozpoznawanej
sprawie nie przekracza zatem kwoty dziesięciu tysięcy złotych, a to oznacza, że
skarga kasacyjna jest niedopuszczalna.
Oczywistości powyższych ustaleń nie są w stanie zmienić twierdzenia autora
zażalenia co do tożsamości pojęć wartości przedmiotu sporu i wartości przedmiotu
zaskarżenia, albowiem wskazują one wyłącznie na brak umiejętności rozróżnienia
odmiennych konsekwencji procesowych obu tych pojęć. Również bez znaczenia
dla poczynionych ustaleń jest sygnalizowane w zażaleniu stanowisko powoda
zaprezentowane w odpowiedzi na apelację, w której – jak twierdzi żalący się –
powód „podtrzymał swoje dotychczasowe żądanie w zakresie wysokości
dochodzonego roszczenia, a wskazane w pozwie, tj. roszczenie w wysokości
92.904,00 zł”. Skutki procesowe odpowiedzi na apelację są bowiem wtórne i
odnoszą się wyłącznie do zakresu zaskarżenia apelacją, pozostając – wbrew temu,
co podnosi żalący się – bez jakiegokolwiek wpływu na tę część orzeczenia sądu
pierwszej instancji (w tym wypadku część oddalającą powództwo w pozostałym
8
zakresie), która nie została objęta zaskarżeniem. Ostatecznie bez znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy jest również ustalenie przez sąd rozpatrujący apelację
wartości przedmiotu sporu na kwotę 30.968 zł. Skutki takie, jak wyraźnie
wyjaśniono wyżej, pozostają bez znaczenia dla prawidłowo ustalonej wartości
zaskarżenia w postępowaniu wywołanym złożeniem skargi kasacyjnej.
Pomimo wniesienia przez powoda zażalenia co do całości postanowienia
Sądu Okręgowego, jest ono niedopuszczalne co do pkt 1 (sprawdzającego wartość
przedmiotu zaskarżenia) i co do pkt 2 (określającego tę wartość na kwotę 7.742 zł),
ponieważ zgodnie z art. 3941
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
wyłącznie na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną
oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także na
postanowienia kończące postępowania w sprawach, w których przysługuje skarga
kasacyjna z wyjątkiem postanowień w przedmiocie odrzucenia pozwu albo
umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie (od których można
wnieść skargę kasacyjną), a także z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku
rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Od dnia 3 maja
2012 r. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez
sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Wymieniony katalog postanowień sądu drugiej instancji zaskarżalnych do
Sądu Najwyższego jest zamknięty, przeto nie obejmuje postanowienia sądu drugiej
instancji w przedmiocie sprawdzenia i określenia wartości przedmiotu zaskarżenia
w sprawie „niekasacyjnej”.
Kierując się przedstawionymi motywami i opierając się na treści art. 39814
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd Najwyższy oddalił zatem zażalenie w
części dotyczącej punktu 3 zaskarżonego postanowienia, a w pozostałej części, na
podstawie art. 373 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 i w związku z art. 39821
k.p.c.,
odrzucił zażalenie.
Powyższe rozstrzygnięcie spowodowało, że bezprzedmiotowe stały się
rozważania dotyczące objęcia kontrolą zażaleniową postanowienia Sądu drugiej
9
instancji z dnia 4 września 2014 r. w przedmiocie oddalenia wniosku powoda o
zwolnienie go od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym.