Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 122/14
POSTANOWIENIE
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Starosty T.
przeciwko Towarzystwu […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 września 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w N. z dnia 3 kwietnia 2013 r. i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w N. do dalszego postępowania.
UZASADNIENIE
2
Powód Skarb Państwa – Starosta T. w pozwie z dnia 2 czerwca 2011 roku
domagał się zasądzenia od pozwanego Towarzystwa […] kwoty 2.782.200 złotych
z odsetkami ustawowymi i kosztami postępowania tytułem zwrotu nakładów
poczynionych przez Skarb Państwa na nieruchomość pozwanego. W odpowiedzi
na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Na pierwszej rozprawie
w dniu 27 marca 2012 roku stawił się pełnomocnik niezawodowy pozwanego G. C.,
który złożył do akt sprawy pełnomocnictwo udzielone mu przez pozwanego oraz
pełnomocnictwo udzielone przez pozwanego adwokat A.S. Powód był
reprezentowany na rozprawie przez radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.
Strony wniosły zgodnie o zawieszenie postępowania, stąd postanowieniem
wydanym na tej rozprawie Sąd Okręgowy zawiesił postępowanie w oparciu o art.
178 k.p.c. W dniu 21 marca 2013 roku pełnomocnik powoda złożył pisemny
wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania z odpisem tego pisma
przeznaczonym dla strony przeciwnej. Zarządzeniem z dnia 3 kwietnia 2013 r.
wydanym na podstawie art. 132 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zwrócił powodowi to
pismo z uwagi na nie doręczenie jego odpisu pełnomocnikowi zawodowemu
pozwanego - adwokat A. S. Następnie postanowieniem z dnia 3 kwietnia 2013 r.
Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w niniejszej sprawie na podstawie art. 182 §
1 k.p.c., wskazując, że w ciągu roku od zawieszenia postępowania na podstawie
art.178 k.p.c. żadna ze stron nie złożyła wniosku o jego podjęcie.
Zażalenie powoda na to postanowienie zostało oddalone postanowieniem
Sądu Apelacyjnego z dnia 19 września 2013 roku. Sąd Odwoławczy podzielił ocenę
prawną Sądu pierwszej instancji co do konsekwencji prawnych nie dopełnienia
przez pełnomocnika powoda obowiązku doręczenia pełnomocnikowi pozwanego
adwokat A. S. odpisu wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania.
W skardze kasacyjnej wywiedzionej od tego postanowienia powód zarzucił
naruszenie przepisów postępowania, mając istotny wpływ na wynik sprawy, to jest
art. 132 § 1 k.p.c., art. 141 § 3 k.p.c. oraz art. 133 § 3 w związku z art. 131 § 1
k.p.c., art. 182 § 1 k.p.c. oraz art. 181 pkt 2 k.p.c. Wniósł o uchylenie postanowień
Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do dalszego
postępowania.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 128 § 1 k.p.c. przewiduje, że do pisma procesowego należy dołączyć
jego odpisy i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie
osobom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym
odpisie każdego załącznika do akt sądowych. Przytoczony przepis koresponduje
z kontradyktoryjnym charakterem postępowania cywilnego i stanowi realizację
zasady oficjalności doręczeń wynikającej z art. 131 § 1 k.p.c., polegającej na tym,
że obowiązek doręczenia odpisu pisma spoczywa na sądzie jako organie
postępowania. Sąd dokonuje doręczenia z urzędu, przy czym poprzedza je
czynność procesowa w postaci zarządzenia doręczenia określonego pisma
określonym podmiotom. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego regulujące
doręczenia mają charakter obligatoryjny, wyłączający swobodną dyspozycję stron
w zakresie sposobu doręczeń w postępowaniu sądowym (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 8 września 1993 r., III CRN 30/93, OSNC 1994, nr 7-8,
poz. 160).
W art. 132 § 1 k.p.c. przewidziano odstępstwo od zasady oficjalności
doręczeń na rzecz doręczeń autonomicznych, zwanych także - ze względu na
pominięcie udziału sądu – doręczeniami bezpośrednimi. Stosownie do jego treści -
w toku sprawy adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy oraz radca Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa doręczają sobie nawzajem bezpośrednio odpisy pism
procesowych z załącznikami. Do pisma procesowego wniesionego do sądu dołącza
się dowód doręczenia drugiej stronie odpisu albo dowód jego wysłania przesyłką
poleconą. Pisma, do których nie dołączono dowodu doręczenia albo dowodu
wysłania przesyłką poleconą, podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia tego
braku.
Z zakresu pism procesowych objętych przewidzianymi w art. 132 § 1 k.p.c.
doręczeniami bezpośrednimi zostały wyłączone pisma enumeratywnie wymienione
w art. 132 § 11
k.p.c., co uzasadniane jest charakterem i znaczeniem tych pism
oraz spoczywającymi na sądzie (przewodniczącym) obowiązkami kontrolnymi
koncentrującymi się wokół ich prawidłowości i zupełności pod względem formalnym
i fiskalnym (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 17 lipca 2014 r.,
III CZP 47/14, Biul. SN 2014, nr 7, s. 9).
4
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd (por. uzasadnienie
uchwały z 27 października 2005 r., III CZP 65/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 50),
zgodnie z którym bezpośredniemu (autonomicznemu) doręczeniu w toku sprawy
podlegają inne, niż wymienione w art. 132 § 11
k.p.c., pisma procesowe mające
znaczenie dla strony przeciwnej z uwagi na to, że przykładowo umożliwiają stronie
podjęcie obrony, dotyczą gromadzenia materiału procesowego (np. wnioski
dowodowe, pisma przygotowawcze) lub wpływają na tok postępowania (np. wnioski
o odroczenie rozprawy, o zawieszenie lub podjęcie postępowania). Ten obowiązek
nie dotyczy natomiast pism składanych wyłącznie w interesie wnoszącego oraz
takich pism, których treść i cel w żaden sposób nie mogą wpłynąć na sytuację
procesową innych uczestników postępowania (przykładowo pisma dotyczące
skazania świadka na grzywnę, zwolnienia od kosztów czy ustanowienia
pełnomocnika, doręczenia wyciągu z akt, wniosek o sporządzenie uzasadnienie
orzeczenia i doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 8 listopada 2012 r., V CSK 466/11, niepubl.).
W świetle powyższych rozważań wniosek o podjęcie zawieszonego na
zgodny wniosek stron postępowania niewątpliwie należy do pism procesowych,
o których mowa w art. 132 § 1 k.p.c., ma bowiem wpływ na tok postępowania
i sytuację przeciwnika procesowego, stąd, jak to już wyżej wspomniano, podlega
zasadzie wskazanej w art. 132 § 1 k.p.c., jeśli obie strony są reprezentowane przez
pełnomocników zawodowych. Złożony na podstawie art. 181 punkt 2 k.p.c. przed
upływem roku (art. 182 § 1 k.p.c.) od daty zawieszenia postępowania na zgodny
wniosek stron (art. 178 k.p.c.) wniosek strony o podjęcie zawieszonego
postępowania sygnalizuje wolę wnioskującego kontynuowania sporu przed sądem
i przeciwnik procesowy nie jest w stanie własnym działaniem przeciwstawić się
skutecznie tej woli. Wniosek jest adresowany do sądu i ma na celu doprowadzenie
do wydania przez sąd postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania
w celu merytorycznego rozstrzygnięcia zawisłego sporu.
W niniejszej sprawie sporne jest, czy przepis art. 132 § 1 k.p.c., a zwłaszcza
wynikająca z niego sankcja zwrotu pisma procesowego, znajduje zastosowanie
w sytuacji, w której przeciwnik procesowy wnoszącego pismo jest reprezentowany
przez pełnomocnika zawodowego wymienionego w art. 132 § 1 k.p.c. oraz przez
5
innego pełnomocnika procesowego, a złożenie pisma procesowego przez
zawodowego pełnomocnika jednej strony jest jego pierwszą czynnością procesową
podjętą po ustanowieniu przez stronę przeciwną wskazanych wyżej kilku
pełnomocników, z których tylko jeden odpowiada kryterium wskazanym w art. 132
§ 1 k.p.c.
Rozstrzygając to zagadnienie należy w pierwszym rzędzie przypomnieć, że
art. 132 § 1 k.p.c. otrzymał nową treść na mocy ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r.
o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw - Dz.U.
z 2010 r. Nr 7, poz. 45). Wprowadzenie z dniem 19 kwietnia 2010 r. obowiązku –
w miejsce wcześniejszego uprawnienia - bezpośredniego doręczania pism między
pełnomocnikami stron wskazanymi w tym przepisie miało na celu usprawnienie
i uproszczenie postępowania oraz zwiększenie jego dynamiki przez usunięcie
konstrukcji mogących sprzyjać nieuzasadnionemu przedłużaniu postępowania.
W piśmiennictwie podkreślono, że wprowadzenie doręczeń autonomicznych jest
wyrazem zaufania do rzetelności i fachowości osób uprawnionych do ich
dokonywania, a nie – piętrzenia kolejnych wymagań formalnych, mających na celu
„złapanie” profesjonalnego pełnomocnika na uchybieniu przewidzianym
wymaganiom. Ustawodawca uznał, że profesjonalni pełnomocnicy sprostają
nałożonej art. 132 § 1 k.p.c. powinności, co ma istotne znaczenie z punktu
widzenia dotkliwej dla strony sankcji niedopełnienia tego obowiązku w postaci
zwrotu pisma procesowego powodującego, że pismo to nie wywołuje żadnych
skutków, które ustawa wiąże z jego wniesieniem do sądu. Z treści art. 132 § 1 k.p.c.
wynika obowiązek wymienionego w nim pełnomocnika zawodowego doręczenia
odpisu pisma procesowego tylko takiemu samemu pełnomocnikowi zawodowemu
drugiej strony. Treść przepisu nie pozwala więc na przyjęcie, że nakłada on na
pełnomocnika zawodowego jednej strony obowiązek bezpośredniego doręczenia
pisma drugiej stronie, która nie jest reprezentowana przez adwokata, radcę
prawnego, rzecznika patentowego lub radcę Prokuratorii Generalnej Skarb
Państwa, a więc działa w procesie samodzielnie lub udzieliła pełnomocnictwa
osobie nie należącej do grona wymienionych wyżej pełnomocników zawodowych.
W takiej sytuacji bowiem pełnomocnik ma obowiązek złożyć pismo procesowe
6
z jego odpisem w sądzie (art. 128 § 1 k.p.c.) celem dokonania doręczenia odpisu
pisma przez sąd w trybie art. 131 § 1 k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny przyjął, iż w świetle art. 132 § 1
k.p.c. pełnomocnika zawodowego powoda obciążał obowiązek doręczenia pisma
zawierającego wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania tylko
pełnomocnikowi zawodowemu pozwanego i fakt ustanowienia przez pozwanego
pełnomocnika niezawodowego nie miał tu żadnego znaczenia. Złożenie pisma
w sądzie z jego odpisem celem doręczenia tego wniosku przez sąd wybranemu
przez sąd pełnomocnikowi procesowemu pozwanego uznał więc za naruszenie art.
132 § 1 k.p.c. skutkujące zwrotem wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania
i w rezultacie umorzeniem postępowania, a więc de facto odmową merytorycznego
rozpatrzenia sprawy.
Jak to już wyżej wskazano, pozwany ustanowił dwóch pełnomocników -
adwokata i pełnomocnika niezawodowego, który to pełnomocnik niezawodowy
podjął notabene czynności procesowe za stronę na jedynej rozprawie, która odbyła
się w dniu 27 marca 2012 roku przed zawieszeniem postępowania. Stosownie do
art. 141 § 3 k.p.c. jeżeli jest kilku pełnomocników jednej strony, sąd doręcza odpis
pisma tylko jednemu z nich, przy czym trzeba zwrócić uwagę, że przepis ten nie
różnicuje, czy chodzi o pełnomocników zawodowych czy niezawodowych strony.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ustalona jest wykładnia tej normy prawa
procesowego, zgodnie z którą jeśli strona w treści udzielonego pełnomocnictwa
procesowego lub w inny jednoznaczny sposób nie wskazała, któremu
z ustanowionych przez nią pełnomocników należy dokonywać doręczeń, to wyboru
dokonuje przewodniczący lub sąd (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
30 stycznia 1973 r., I CZ 163/72, OSNC 1973, nr 11, poz. 202, postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 856/97, OSNC 1999 nr 1,
poz. 4, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1982 r., II CR 177/82,
niepubl.).
Art. 132 § 1 k.p.c. nie daje podstawy normatywnej do nakładania na
pełnomocnika zawodowego strony wnoszącej pismo procesowe powinności
dokonania wyboru, któremu z kilku pełnomocników przeciwnika procesowego ma
doręczyć odpis pisma w sytuacji, gdy strona przeciwna jest reprezentowana
7
zarówno przez pełnomocnika fachowego, jak i innego pełnomocnika procesowego,
a wniesienia pisma jest pierwszą czynnością procesową dokonywaną po
ustanowieniu przez przeciwnika procesowego kilku pełnomocników, w tym
zawodowego i niezawodowego. Taki wybór jest, jak to już wyżej wskazano,
zarezerwowany wyłącznie dla sądu lub przewodniczącego. Oznacza to, że nie
sposób jest zarzucić pełnomocnikowi zawodowemu powoda, zwłaszcza
w kontekście dotkliwych skutków procesowych zwrotu wniosku o podjęcie
zawieszonego postępowania, naruszenia art. 132 § 1 k.p.c., przez takie
zrozumienie tego przepisu, które doprowadziło pełnomocnika powoda do przyjęcia,
że w opisanych wyżej okolicznościach rozpatrywanej sprawy nie działa zasada
bezpośredniego doręczenia, lecz obowiązuje zasada doręczenia przez sąd w trybie
art. 131§ 1 k.p.c. odpisu pisma powoda wybranemu przez sąd pełnomocnikowi
pozwanego, zgodnie z art. 141 § 3 k.p.c. Brak więc było w rozpoznawanej sprawie
podstawy do zwrotu wniosku pełnomocnika powoda o podjęcie zawieszonego
postępowania z powołaniem się na niespełnienie obowiązku bezpośredniego
doręczenia pełnomocnikowi zawodowemu pozwanego i brak było w związku z tym
podstawy do umorzenia postępowania przy przyjęciu fikcji nie złożenia przez
powoda wniosku o jego podjęcie. Za zasadny uznać więc należy sformułowany
w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 132 § 1 k.p.c. i art. 182 § 1 k.p.c.
Zgodnie z art. 182 § 1 k.p.c. sąd umarza postępowanie zawieszone na
zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy, jak również z przyczyn
wskazanych w art. 177 § 1 pkt 5 i 6 k.p.c., jeżeli wniosek o podjęcie postępowania
nie został zgłoszony w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu. Zwrócić
trzeba uwagę na cel tej regulacji o charakterze dyscyplinującym i porządkującym.
Przesłanką umorzenia postępowania jest tylko niezgłoszenie we wskazanym
terminie wniosku o podjęcie postępowania. Umorzenie stanowi bowiem sankcję
braku zademonstrowania przez same strony zainteresowania kontynuacją
spoczywającego sporu sądowego i definitywnego jego rozstrzygnięcia przez sąd.
Jeśli więc strona składa w sądzie wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania,
to brak jest co do zasady podstaw do umorzenia tego postępowania
(por. postanowienie SN z dnia 5 marca 2002 r., I CKN 446/01, niepubl.). Trzeba
przy tym zaakcentować, że zawieszenie postępowania, a więc pozostawanie
8
sprawy w stanie spoczywania, jest wyjątkiem od ogólnego obowiązku sprawnego
działania każdej instytucji publicznej, przewidzianego we wstępie do Konstytucji
oraz szczególnego obowiązku rozpoznawania spraw sądowych bez
nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 Konstytucji RP). Możliwość umorzenia
postępowania jest wyjątkiem od przewidzianego w tymże przepisie obowiązku
merytorycznego rozpoznania każdej sprawy cywilnej wniesionej przez stronę (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2014 r., II CSK 561/13, OSP
2014, nr 12, poz. 117). Jak to już wyżej wskazano, wniosek strony o podjęcie
zawieszonego postępowania sygnalizuje wolę wnioskującego kontynuowania sporu
przed sądem. W orzecznictwie sformułowano nawet pogląd na tle art. 182 § 1 k.p.c.,
że ustawodawca przewidując umorzenie postępowania w sytuacji nie zgłoszenia
wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania wyszedł z założenia, że w takim
wypadku brak aktywności strony, równoznaczny z brakiem jakiegokolwiek jej
zainteresowania tokiem i rozstrzygnięciem sprawy, przemawia za definitywnym
zakończeniem sporu sądowego przez jego umorzenie. Ustawodawca zatem nie
wymaga, ażeby wniosek o podjęcie postępowania był wnioskiem skutecznym
(por. postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2003 r., I CK 273/03, niepubl.).
W tym stanie rzeczy skarga kasacyjna powoda okazała się uzasadniona,
stąd na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.