Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 208/14
POSTANOWIENIE
Dnia 28 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku B. W.
przy uczestnictwie S. P. i innych, o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości
przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 21 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie I w części
oddalającej wniosek o stwierdzenie zasiedzenia działek
oznaczonych numerami 15/8 i 15/9, zmieniającej oznaczenie
powierzchni nieruchomości z 1614 m2
na 1452 m2
i eliminującej
z postanowienia Sądu pierwszej instancji punkt 1 litera d) oraz
orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego (punkt III)
i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 10 maja 2011 r. stwierdził, że
własność zabudowanej nieruchomości o powierzchni 1.614 m2
, położonej w W.
przy ulicy B. 46, obejmującej działki o projektowanych numerach ewidencyjnych:
15/6, 15/7, 15/8 i 15/9 nabyli przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2011 r.:
wnioskodawczyni B. W. i uczestnik M. S. – w udziałach po ¼ części, uczestnicy S. i
3
T. małżonkowie P. – w udziale ¼ części na zasadzie wspólności majątkowej
małżeńskiej oraz uczestnicy E. i R. małżonkowie Ś. – w udziale ¼ części na
zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej.
Sąd Rejonowy ustalił, że wymienione działki wchodziły w skład większej
nieruchomości rolnej, obejmującej zabudowaną działkę oznaczoną w ewidencji
gruntów numerem 15 (dawniej - 125), która była w posiadaniu samoistnym
dziadków wnioskodawczyni – J. P. i M. P. od 1918 r. Na przełomie lat 40 – tych i 50
– tych ubiegłego stulecia dokonali oni nieformalnego wydzielenia z tej
nieruchomości gruntów do korzystania przez ich dzieci: S. P., J. P., E. P. i W. C.; w
dalszym ciągu pozostali jednak posiadaczami samoistnymi całej nieruchomości a
tytuł prawny do niej w postaci aktu własności ziemi uzyskali w dniu 12 październiku
1977 r. J. P. zmarł 8 stycznia 1975 r. a M. P. – 24 października 1977 r.
Obecnie dawnej działce nr 15 odpowiadają działki o numerach
ewidencyjnych 15/3, 15/4 i 15/5. Działki o projektowanych numerach ewidencyjnych
15/6 i 15/7 stanowią działkę nr 15/5 a działki o projektowanych numerach 15/8 i
15/9 - działkę nr 15/4. Wnioskodawczyni oraz uczestnicy S. P. i E. Ś. są dziećmi S.
P. (syna J. i M.), a uczestnik M. S. jego wnukiem (synem zmarłej córki J. P.). W
toku postępowania w sprawie niniejszej zdołali oni wykazać, że byli posiadaczami
samoistnymi w złej wierze działek oznaczonych numerami 15/4 i 15/5 od dnia
31 grudnia 1980 r. (od wykonania ogrodzenia między działką nr 15/4 a działką
nr 15/3 będącą we władaniu uczestniczki W. C.). Nabycie przez nich w drodze
zasiedzenia własności nieruchomości objętej wnioskiem nastąpiło zatem z dniem 1
stycznia 2011 r.
Sąd Okręgowy w W., na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestniczki W.
C., postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną zmienił postanowienie Sądu
Rejonowego w ten sposób, że stwierdził, iż wnioskodawczyni oraz wskazani w
zaskarżonym postanowieniu uczestnicy postępowania nabyli przez zasiedzenie z
dniem 25 października 2007 r. własność nieruchomości o powierzchni 1.452 m2
,
składającej się z działek o projektowanych numerach ewidencyjnych 15/6 i 15/7,
oddalił wniosek w części dotyczącej stwierdzenia zasiedzenia projektowanych
4
działek nr 15/8 i nr 15/9 oraz apelacje skarżących w pozostałym zakresie i orzekł
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Okręgowy, aprobując - w zasadzie - ustalenia faktyczne przyjęte za
podstawę zaskarżonego postanowienia, uznał, iż początek biegu terminu
zasiedzenia działek objętych wnioskiem w niniejszej sprawie należy liczyć od chwili
śmierci M. P., tj. od dnia 24 października 1977 r. W konsekwencji przyjął, że okres
trzydziestoletniego posiadania samoistnego prowadzący do zasiedzenia działek
oznaczonych numerami 15/6 i 15/7 przez następców prawnych S. P. (syna J. i M.)
wpłynął w dniu 24 października 2007 r. W ocenie Sądu Okręgowego, przeszkodę
do uwzględnienia wniosku w pozostałym zakresie stanowi natomiast przerwanie
biegu zasiedzenia wskutek złożenia przez W. C. w sierpniu 2004 r. w Sądzie
Rejonowym w W. wniosku o stwierdzenie zasiedzenia na jej rzecz prawa własności
działki nr 15/4, obejmującej projektowane działki nr 15/8 i nr 15/9; w postepowaniu
zainicjowanym tym wnioskiem (sygn. akt … 353/09) brali udział wszyscy uczestnicy
postępowania w sprawie niniejszej.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie:
- art. 244 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 12 ust. 1 w związku z art. 1
ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw
rolnych przez uznanie, że akt własności ziemi wydany w dniu 12 października
1977 r., stwierdzający prawo własności nieruchomości na rzecz J. P. i M. P., ma
charakter wiążący w niniejszym postępowaniu,
- art. 382 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 172 § 1 i 2 k.c. oraz art. 176
§ 1 i 2 k.c. przez zaniechanie oceny całego zebranego w sprawie materiału
dowodowego, w szczególności dowodów ponoszenia przez S. P. ciężarów
związanych z utrzymaniem nieruchomości (opłacania podatku od nieruchomości,
ubezpieczenia), rozebrania domu należącego wcześniej do jego rodziców i
wybudowania własnego domu na działce będącej przedmiotem postępowania,
świadczących o samoistnym charakterze jego posiadania od 1955 r., prowadzącym
do zasiedzenia działek 15/8 i 15/9 przez wnioskodawczynię już w styczniu 1990 r.,
5
- art. 386 § 4 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 78 i art. 176 Konstytucji
przez rozpoznanie przez Sąd Okręgowy zarzutu przerwania biegu zasiedzenia
podniesionego dopiero w apelacji,
- art. 339 k.c. przez jego niezastosowanie i uznanie, że S. P. nie władał w latach
1955-1990 nieruchomością obejmującą działki nr 15/8 i 15/9 jako posiadacz
samoistny,
- art. 172 § 1 i 2 w związku z art. 176 § 1 i 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie
wskutek przyjęcia, że wnioskodawczyni nie posiadała działek nr 15/8 i 15/9 jako
posiadacz samoistny nieprzerwanie od trzydziestu lat oraz
- art. 175 w związku z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przez błędna wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęcie, że bieg terminu zasiedzenia działek nr 15/8
i 15/ 9 na rzecz wnioskodawczyni został przerwany w 2004 r. w następstwie
wniosku W. C. o stwierdzenie zasiedzenia tych działek na jej rzecz.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, wnioskodawczyni
domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia w części oddalającej wniosek
o zasiedzenie działek nr 15/8 i 15/9 i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Uczestniczka postępowania W. C. w odpowiedzi na skargę kasacyjną
wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów podniesionych w ramach
podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania, należy stwierdzić, że nie
zasługiwały one na uwzględnienie.
Wbrew twierdzeniom skarżącej, Sąd Okręgowy nie wyraził poglądu,
iż pozostaje związany aktem własności ziemi w zakresie oceny charakteru
władania przez J. i M. małżonków P. nieruchomością objętą wnioskiem w chwili
wydania tej decyzji, tj. w dniu 12 października 1977 r. Rozważając tę kwestię - w
kontekście zmiany charakteru władania częścią tej nieruchomością przez S. P. -
Sąd Okręgowy odwołał się również do innych zgromadzonych w sprawie dowodów:
protokołu z dnia 1 września 1977 r. poprzedzającego wydanie aktu własności ziemi,
6
zeznań i wyjaśnień uczestników złożonych w postępowaniu administracyjnym i w
sprawie niniejszej, odnoszących się do sposobu korzystania przez
zainteresowanych z wydzielonych im części nieruchomości.
Z motywów zaskarżonego postanowienia wynika jednoznacznie, że decyzja
administracyjna w postaci aktu własności ziemi została potraktowana jako
dokument urzędowy, podlegający swobodnej ocenie sądu, który w postępowaniu
o stwierdzenie zasiedzenia jest uprawniony do przeprowadzenia dalszych
dowodów w celu ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego w zakresie potrzebnym
do rozstrzygnięcia o własności. Takie rozumienie znaczenia dowodowego aktu
własności ziemi jest ugruntowane w orzecznictwie (zob. m.in. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 stycznia 2006 r., II CK 335/05, nie publ. oraz wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 12 maja 2005 r., III CK 565/04, nie publ.; z dnia
23 października 2001 r., I CKN 468/00, nie publ. i z dnia 23 marca 2014 r. V CSK
514/13, nie publ.). Zarzut naruszenia art. 244 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 12
ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r.
o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych okazał się bezpodstawny.
Za oczywiście bezzasadny należało uznać zarzut naruszenia art. 382
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 172 w związku z art. 176 § 1 i 2 k.c. Dokonanie
przez Sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych niezgodnych z oczekiwaniami
skarżącej nie usprawiedliwia podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania. Należy przypomnieć, że podstawy tej nie mogą wypełniać zarzuty
dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Zamierzonego skutku nie mógł wywrzeć zarzut naruszenia art. 386 § 4
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 78 i art. 176 Konstytucji RP. Formułując ten
zarzut, skarżąca nie kwestionowała samej dopuszczalności podniesienia zarzutu
przerwania biegu zasiedzenia dopiero w postepowaniu apelacyjnym; twierdziła
jedynie, że w takiej sytuacji Sąd Okręgowy był zobligowany – w celu zapewnienia
prawa do dwuinstancyjnego postępowania - uchylić zaskarżone postanowienie
i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Z zapatrywaniem takim można byłoby zgodzić się, gdyby zarzut zgłoszony przez
uczestniczkę postępowania był zupełnie oderwany faktów przytoczonych przed
7
Sądem pierwszej instancji a jego rozpoznanie wymagało przeprowadzenia
postępowania dowodowego w zakresie pozwalającym uznać, że rozpoznanie
sprawy istotnie ograniczyło się do jednej instancji. W sprawie niniejszej sytuacja
taka jednak nie miała miejsca; fakt wystąpienia przez W. C. z wnioskiem o
stwierdzenie zasiedzenia, opartym na twierdzeniach podnoszonych przez nią w
sprawie niniejszej, pozostawał znany wszystkim uczestnikom postępowania oraz
Sądowi Okręgowemu (z urzędu) i nie wymagał przeprowadzenia rozbudowanego
postępowania dowodowego.
Konstytucyjna zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego nie może
być rozumiana w ten sposób, że każde ustalenie dokonane w sprawie musi
podlegać dwuinstancyjnemu badaniu. Zasada ta opiera się na założeniu,
że przeprowadzenie merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch
instancji wystarczy, aby prawidłowo ustalić fakty, o ile postępowanie dowodowe
toczyło się zgodnie z wymaganiami proceduralnymi (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 21 maja 2014 r., II CSK 509/13, nie publ.). W rozpatrywanym wypadku
reguła ta została zachowana. Ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy dokonał Sąd pierwszej instancji a Sąd drugiej instancji poddał je kontroli,
uzupełniając postępowanie dowodowe jednym środkiem dowodowym. Nie można
zatem zasadnie twierdzić, że Sąd Okręgowy zastąpił Sąd Rejonowy w jego funkcji
orzeczniczej.
Przechodząc do oceny podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego,
należy stwierdzić, że dokonane w sprawie ustalenia faktyczne wykluczały
możliwość uznania – w oparciu o domniemanie z art. 339 k.c. – że S. P. w latach
1955-1990 władał nieruchomością obejmującą działki nr 15/8 i 15/9 jako posiadacz
samoistny. Zarzut naruszenia tego przepisu nie znajduje żadnego
usprawiedliwienia.
Nie można natomiast odmówić słuszności zarzutowi skarżącej,
podważającemu trafność zapatrywania Sądu Okręgowego, iż bieg terminu
zasiedzenia działek nr 15/8 i 15/9 na rzecz wnioskodawczyni został przerwany
w następstwie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności tych działek,
zgłoszonego przez uczestniczkę W. C. w 2004 r.
8
Przerwę biegu terminu zasiedzenia może spowodować jedynie czynność
(akcja zaczepna) podjęta przez osobę uprawnioną, tj. osobę, przeciwko której
biegnie zasiedzenie i nie w stosunku do każdego, lecz tylko wobec osoby, na rzecz
której ono biegnie (zob. uzasadnienie uchwały Sadu Najwyższego z dnia 27 maja
1992 r., III CZP 60/92, Biul. SN 1992, nr 5, s. 20). Wszczęcie postępowania
o stwierdzenie zasiedzenia zasadniczo nie prowadzi do przerwania zasiedzenia
biegnącego na rzecz innego posiadacza rzeczy. Skutek taki mógłby nastąpić
wyjątkowo jedynie w sytuacji, w której po zakończeniu biegu zasiedzenia na rzecz
jednego posiadacza rzecz została objęta w posiadanie samoistne przez inna osobę,
zasiadującą ją przeciwko aktualnemu właścicielowi, który uzyskał stwierdzenie
zasiedzenia. Generalnie jednak w relacjach z dotychczasowym właścicielem
wszyscy współposiadacze mają jednakową pozycję; ich działania nie mogą
wpływać na przerwę biegu zasiedzenia innych posiadaczy (zob. uzasadnienie
uchwały Sadu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 35/06, OSNC 2007,
nr 4, poz. 51).
Wniosek o stwierdzenie zasiedzenia zgłoszony przez W. C. nie mógł zostać
uznany za wniesiony przez osobę uprawnioną. Przede wszystkim należy zauważyć,
że skoro – według ustaleń Sądu Okręgowego – wymieniona uczestniczka
postępowania jest współwłaścicielką nieruchomości obejmującej sporne działki z
tytułu spadkobrania – to nie może ona skutecznie domagać się stwierdzenia
nabycia ich własności przez zasiedzenie w całości, a więc również w granicach
przysługującego jej udziału. Wypada przypomnieć, że punktem wyjścia do oceny
wniosku o stwierdzenie zasiedzenia jest precyzyjne ustalenie, przeciwko komu ono
biegnie. Należy również mieć na uwadze, że właściciel (współwłaściciel) nie może
nabyć w drodze zasiedzenia prawa, które już mu przysługuje. Sąd Okręgowy
przeszedł nad tymi kwestiami do porządku dziennego, co nie pozwala skutecznie
odeprzeć pozostałych zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Z tych względów Sąd najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
9