Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SPP 5/15
POSTANOWIENIE
Dnia 11 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk
SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi I. E.
na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego
w sprawie … 226/14,
z udziałem Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Apelacyjnego
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 marca 2015 r.,
1. stwierdza przewlekłość postępowania;
2. przyznaje I. E. od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego
kwotę 2.000 (dwa tysiące) złotych;
3. w pozostałym zakresie skargę oddala;
4. koszty procesu między stronami wzajemnie znosi.
UZASADNIENIE
Skargą z dnia 12 stycznia 2015 r. skarżąca I. E. domagała się stwierdzenia
przewlekłości postępowania toczącego się przed Sądem Apelacyjnym w sprawie …
226/14 oraz zasądzenia od Skarbu Państwa zadośćuczynienia w wysokości 10.000
zł wraz z kosztami postępowania.
W uzasadnieniu skargi wskazała, że w dniu 19 listopada 2013 r. wniosła
apelację od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 października 2013 r. w
sprawie … 1025/11. Akta sprawy wpłynęły do Sądu Apelacyjnego w dniu 4 lutego
2
2014 r. Po upływie blisko roku Przewodnicząca III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych tego Sądu zarządziła zwrot akt do Sądu Okręgowego w W. w celu
doręczenia odpisu apelacji zainteresowanej. W ocenie skarżącej dostrzeżenie
braku formalnego po upływie tego okresu stanowi o przewlekłości postępowania, co
też uzasadnia żądanie zasądzenia zadośćuczynienia w kwocie wskazanej w
skardze.
W odpowiedzi na skargę Prezes Sądu Apelacyjnego wskazał, że akta
sprawy wpłynęły do Sądu Apelacyjnego w dniu 4 lutego 2014 r. Następnie
zarządzeniem Zastępcy Przewodniczącej III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 10 lutego 2014 r. sprawa została wpisana do repertorium i
nadano jej sygnaturę … 226/14.
Prezes Sądu Apelacyjnego zwrócił uwagę, że do III Wydziału Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wpłynęło w 2012 r. 4.059 spraw, a w 2013 r. 4.290
spraw, zaś w 2014 r. 3.272 sprawy. Terminy są wyznaczane według kolejności
wpływu, na termin kierowanych jest minimum 20 spraw, zaś w wydziale orzeka 12
sędziów apelacyjnych i 3 sędziów okręgowych. Sytuacja ta uniemożliwia
podejmowanie stosownych czynności w sprawie niezwłocznie po wpływie sprawy.
Nie można bowiem w ocenie stanu przewlekłości abstrahować od obciążenia
sędziów pracą przy zachowaniu zasady rozpoznawania spraw według kolejności
wpływu. Ponadto Prezes Sądu Apelacyjnego podniósł, iż w związku ze zmianami
legislacyjnymi z 2009 r. do Sądu Apelacyjnego wpłynęło około 15.000 odwołań
dotyczących tak zwanych spraw mundurowych. Przedstawione argumenty
dowodzą, że w sprawie nie można było podjąć wcześniej czynności procesowych, a
tym samym nie doszło do przewlekłości postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga okazała się częściowo zasadna. Problematykę związaną z
przewlekłością postępowania reguluje ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu
przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze
3
zm., dalej jako ustawa). Zasadniczym celem tej ustawy jest zapewnienie stronie
prawa do procesu w rozsądnym terminie, co ma sprzyjać wypełnieniu treści art. 45
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w kontekście prawa strony do
sprawnego przeprowadzenia postępowania sądowego. Z drugiej strony stanowi
obowiązek każdego państwa, które jest stroną Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 i 285), do organizowania systemu wymiaru
sprawiedliwości stosownie do dyspozycji art. 6 ust.1 tej Konwencji zapewniającego
prawo do sądu, w tym także prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2005 r., III SPP 109/05,
OSNP 2006 nr 1-2, poz. 33).
W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zostały
wypracowane kryteria pozwalające na ocenę, czy w danym wypadku nastąpiła
przewlekłość postępowania. Zaliczyć do nich należy: terminowość i prawidłowość
czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do
istoty, charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla
strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień i zachowanie się
stron, a w szczególności strony, która zarzuca przewlekłość postępowania (por. M.
A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka - orzecznictwo, Tom I - Prawo do
rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001, s. 46 i n. oraz powołane tam
orzecznictwo Trybunału). Przedstawione powyżej przesłanki zostały inkorporowane
do krajowego porządku prawnego.
Prawdą jest, że ustawa nie określa wprost jakiegoś przeciętnego czasu
oczekiwania na rozpatrzenie sprawy. Zabieg ten obliguje judykaturę do wskazania
przedziału czasu, po upływie którego można mówić o przewlekłości postępowania.
Dotychczas wyrażane stanowiska zgodnie wskazują, że postępowanie trwające
ponad 12 miesięcy uznaje się za postępowania przewlekłe (por. postanowienia
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 lipca 2006 r., I OPP 64/06, lex nr
360307 i z dnia 24 lipca 2008 r., II OPP 20/08, Lex nr 493700 oraz postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia: 12 maja 2005 r., III SPP 96/05, OSNP 2005 nr 23,
poz. 384; 15 lipca 2005 r., III SPP 121/05, Lex nr 174304). Nie jest to jednak termin
sztywny, co oznacza że w każdym wypadku ad casum należy oceniać zgodność
4
postępowania z konwencyjnymi, konstytucyjnymi i proceduralnymi dyrektywami
osądzenia sprawy w rozsądnym terminie. Tego rodzaju spostrzeżenie nabiera
znaczenia w przedmiotowym postępowaniu, albowiem wewnętrzny porządek
prawny odnośnie spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
przewiduje szczególne procedury zapewniające szybkość i sprawność
postępowania. W katalogu tych środków mieści się konieczność wstępnego
badania sprawy przez przewodniczącego po jej wniesieniu (art. 467 k.p.c.), czy też
możliwość podjęcia przez sąd czynności wyjaśniających w sprawie (art. 468 k.p.c.).
Przytoczone dyrektywy procesowe mają odpowiednie zastosowanie do
postępowania przed sądem drugiej instancji na mocy art. 391 § 1 k.p.c.
W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2005 r.,
III SPP 121/05 wyrażono stanowisko, że trudności kadrowe sądów nie mogą
blokować przytoczonych powyżej zasad sprawnego prowadzenia postępowania w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Władze krajowe mają bowiem
obowiązek zorganizowania warunków należytego sprawowania władzy
jurysdykcyjnej, w tym zapewnienia optymalnej obsady kadrowej sądów
odwoławczych orzekających w sprawach pracowniczych i sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. Z drugiej strony do stwierdzenia przewlekłości nie jest
niezbędne stwierdzenie winy po stronie pozwanego. Wolą ustawodawcy nie
uwzględnia się zawinienia w stwierdzeniu stanu przewlekłości postępowania
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2013 r., III SPP 242/13,
Lex nr 1555675).
W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy przyjmował bowiem, że
państwo ma obowiązek zorganizowania warunków należytego sprawowania władzy
jurysdykcyjnej, w tym zapewnienia optymalnej obsady kadrowej sądów
odwoławczych orzekających w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, aby
nie dochodziło do przewlekłości postępowania (postanowienie z dnia 8 marca
2005 r., III SPP 34/05, OSNP 2005 nr 20, poz. 327). W uzasadnieniu tego
rozstrzygnięcia wskazano, że skarga jest uzasadniona ze względu na niemal
dziewięciomiesięczną przewlekłość postępowania w sprawie (na datę wniesienia
skargi), polegającą na niewyznaczaniu w rozsądnym czasie terminu rozprawy
apelacyjnej.
5
Do nieuzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu sprawy może dojść zarówno
wskutek bezczynności (zaniechania), jak i wskutek działania sądu. Odpowiada
temu nakaz rozważenia przy rozpoznawaniu skargi nie tylko terminowości
podjętych przez sąd czynności, ale także ich prawidłowości. W konsekwencji tegoż
o przewlekłości postępowania można mówić zarówno wtedy, gdy sąd nie
podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy je podejmuje, ale są one
nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy.
Reasumując: przewlekłość postępowania to nieuzasadnione żadną z okoliczności
wymienionych w art. 2 ust. 2 ustawy długotrwałe zaniechanie przez sąd czynności
lub podejmowanie czynności nieefektywnych bądź pozornych.
Transponując powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy
zauważyć, że od daty wpływu sprawy do Sądu Apelacyjnego do daty wniesienia
skargi (ponad jedenaście miesięcy) nie tylko nie podjęto czynności procesowych,
lecz nawet nie dokonano weryfikacji apelacji wnioskodawczyni pod kątem braków
formalnych pisma procesowego. Dokonanie tej czynności dopiero zarządzeniem z
dnia 9 stycznia 2015 r. wizualizuje istotę skargi wnioskodawczyni, czyniąc ją
zasadną. W ocenie Sądu Najwyższego, w niniejszej sprawie, takie rozsądne miary
zostały przekroczone, przy czym Prezes Sądu Apelacyjnego w odpowiedzi na
skargę sygnalizował możliwość dłuższego oczekiwania na wyznaczenie sprawy
apelacyjnej, zgodnie z kolejnością wpływu.
Powyższy stan rzeczy obliguje również do zasądzenia od Skarbu Państwa
odpowiedniej sumy pieniężnej w przedziale kwotowym od 2.000 zł do 20.000 zł
(art. 12 ust. 4 ustawy). Oceniając wysokość należnego wnioskodawczyni
ekwiwalentu pieniężnego Sąd Najwyższy miał na uwadze, że o ile samo
stwierdzenie przewlekłości postępowania nie może uwzględniać kryteriów
organizacyjnych, o tyle może je brać pod uwagę ustalając sumę należnego
odszkodowania. Po wtóre nie można pominąć, iż złożona przez pełnomocnika
wnioskodawczyni apelacja nie wymieniała osoby zainteresowanej, której powinna
być doręczona apelacja, co mogło w sposób pośredni mieć wpływ na moment
dostrzeżenia braku formalnego tego pisma procesowego. W końcu Sąd Najwyższy
uwzględnił zakres dolegliwości dla skarżącego, który usadowił się w możliwym
obowiązku zapłaty odsetek, bez wskazania potencjalnej wysokości tej sumy. Mając
6
na uwadze powyższe adekwatna pozostaje rekompensata w wysokości dolnej
granicy świadczenia przewidzianego ustawą. W tej sytuacji w pozostałej części
(ponad kwotę 2.000 zł) skarga podlega oddaleniu. W takim stanie rzeczy zasadne
jest wzajemne zniesienie kosztów postępowania.
Z uwagi na powyższe na mocy art. 12 ust. 1 i ust. 4 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179,
poz. 1843 ze zm.) orzeczono jak w sentencji. O kosztach postępowania
rozstrzygnięto w myśl art. 100 k.p.c.