Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 1/15
POSTANOWIENIE
Dnia 24 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. M. prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą M.
M., R. M. s.c., R. M. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą M. M., R.
M. s.c.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wydanie interpretacji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 marca 2015 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 października 2014 r,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
postanowieniem z dnia 29 października 2014 r. odrzucił skargę kasacyjną
pełnomocnika organu rentowego.
W uzasadnieniu wskazano, że Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 czerwca 2014 r. oddalił apelację
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 18
2
grudnia 2012 r. W dniu 15 października 2014 r. pełnomocnik organu rentowego
wniósł skargę kasacyjną od opisanego wyżej wyroku Sądu Apelacyjnego.
Tymczasem skarga kasacyjna, jako wyjątkowy środek prawny może być wniesiona
do Sądu Najwyższego z zachowaniem reguł wymienionych w art. 3981
– 39821
k.p.c. W myśl art. 3982
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach o
prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 10.000
złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga
kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach
o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego.
Nadto Sąd Apelacyjny zauważył, że sprawa toczyła się z odwołania M. i R.
M. od decyzji organu rentowego w przedmiocie wydania interpretacji w trybie art. 10
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity:
Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.). Zatem spór koncentruje się wokół interpretacji
przepisów prawa. Tego rodzaju sprawa nie należy do spraw, w których skarga
kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia. O ile jej
specyfika wskazuje na ubezpieczeniowy charakter sporu, to jednak sprawy o
interpretację przepisów nie zostały wymienione wprost w przywołanym wyżej
przepisie. Skoro również sprawa nie ma charakteru majątkowego, to nie można
określić wartości przedmiotu zaskarżenia. W rezultacie skarga kasacyjna podlega
odrzuceniu z mocy art. 3986
§ 2 k.p.c., gdyż jest niedopuszczalna.
Powyższe postanowienie Sądu Apelacyjnego zaskarżył organ rentowy,
wnosząc o jego uchylenie. W zażaleniu wskazano, że Sąd Najwyższy wielokrotnie
wskazywał na możliwość wywiedzenia skargi kasacyjnej w sprawie o wydanie
interpretacji prawnej ( II UK 33/11; II UK 113/11). W przedmiotowej sprawie chodzi
de facto o objęcie M. M. obowiązkiem ubezpieczenia społecznego albo o
stwierdzenie braku takiego obowiązku, co z kolei implikuje twierdzenie o prawie do
wywiedzenia skargi bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia. W tym stanie
rzeczy zażalenie jest zasadne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zażalenie jest zasadne. Klasyfikacja spornego zagadnienia wymaga
przypomnienia kilku okoliczności.
Po pierwsze, przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące skargi
kasacyjnej zostały uregulowane ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Wówczas została ukształtowana
treść przepisu wyznaczająca katalog spraw, w których istnieje możliwość złożenia
skargi niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. Natomiast art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (w brzmieniu nadanym mu przez art. 1 pkt 2
ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 141, poz. 888) jest
de facto przepisem późniejszym, z wejściem którego w życie nie dokonano zmian w
strukturze dopuszczalności skargi kasacyjnej. Ten widoczny brak synchronizacji nie
upoważnia a priori do automatycznego wykluczenia dopuszczalności złożenia
skargi kasacyjnej w przedmiotowej sprawie.
Po wtóre, interpretacja w świetle art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o
swobodzie działalności gospodarczej przybiera postać indywidualnej decyzji organu
rentowego. Od takiej decyzji – stosownie do art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z
2015 r., poz. 121) – przysługuje odwołanie do sądu na zasadach określonych w
przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
6 kwietnia 2011 r., II UK 331/10, OSNP 2012 nr 11–12, poz. 147; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r., II UK 33/11, Lex nr 1308096). W
związku z tym tego rodzaju sprawa staje się sprawą cywilną (w znaczeniu
formalnym oczywiście) z chwilą wszczęcia sporu przed sądem i toczy się według
przepisów postępowania cywilnego. Warto zauważyć, że wydanie interpretacji w
przedmiocie składek na ubezpieczenie społeczne implikować będzie konieczność
oceny przesłanek wykraczających poza tą ścisłą materię, np. w kwestii, czy dana
osoba spełnia przesłanki do objęcia ubezpieczeniem społecznym (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r., II UK 113/11,
niepubl.). Ulokowanie sporu o interpretację w dziedzinie ubezpieczeń społecznych
4
otwiera drogę do złożenia skargi kasacyjnej na warunkach przewidzianych dla tego
rodzaju spraw.
Po trzecie, wyrok sądu w sprawie o interpretację nie może być traktowany
tak, jak sama interpretacja, gdyż po zakończeniu sprawy strony są już związane
orzeczeniem sądu, a nie samą interpretacją. Wywołuje on zatem określone skutki w
sferze praw i obowiązków stron, a tym samym nie ma aksjologicznych przesłanek
ograniczenia prawa do sądu, w rozumieniu art. 45 Konstytucji RP, które w tym
wypadku z założenia eliminują prawo wniesienia skargi kasacyjnej.
Agregacja powyższych elementów neguje restrykcyjne stanowisko Sądu
drugiej instancji, że skarga podlega odrzuceniu na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.,
gdyż jest niedopuszczalna. Wyjaśnienia wymaga zaś, czy ograniczenia
(podmiotowe i przedmiotowe) nie eliminują prawa do wniesienia skargi, albowiem
nie jest to zwykły środek odwoławczy, a Sąd Najwyższy nie jest Sądem trzeciej
instancji. Istota sprawy sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy sprawa o
interpretację jest sprawą o prawa majątkowe, a jeżeli tak, to czy skarga kasacyjna
przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia. Afirmację tego
stanowiska wyraża art. 3982
§ 1 k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem skarga
kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość
przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych, a w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż dziesięć tysięcy
złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga
kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach
o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego. Przedstawiona regulacja oznacza, że każda sprawa
wymieniona w cytowanym przepisie jest sprawą o prawo majątkowe, gdyż żądanie
ubezpieczonego w każdym z wymienionych wyżej przypadków zmierza do realizacji
prawa mającego bezpośredni wpływ na jego stosunki majątkowe. O tym, iż w
sprawach o przyznanie i wstrzymanie emerytury (renty) oraz o objęcie obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości
przedmiotu zaskarżenia decyduje więc nie to, że nie są to sprawy o prawa
majątkowe, lecz wyłącznie wola ustawodawcy, który potraktował je odrębnie. (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., I UZ 17/11, Lex nr
5
1413500). Odrzucić należy opcję, iż w tym wypadku mamy do czynienia ze sprawą
o prawa niemajątkowe.
Pozostając w tym nurcie rozważań, należy zauważyć, że w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych odwołanie spełnia rolę pozwu. Jednym z
wymogów formalnych stawianych pismu procesowemu (art. 126 k.p.c. i art. 1261
k.p.c.) jest obowiązek wskazania wartości przedmiotu sporu. W sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych dominuje jednak zasada bezpłatności postępowania,
która niweczy możliwość zatamowania biegu sprawy w przypadku uchybienia
podania tej wartości. Konweniuje to z instytucją wstępnego badania sprawy,
czynności wyjaśniających, które - przez art. 391 § 1 k.p.c.- mają odpowiednie
zastosowanie w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. Natomiast rzecz
ulega zmianie, kiedy strona zamierza złożyć środek odwoławczy jakim jest skarga
kasacyjna. Wówczas strona jest zobligowana do wskazania wartości przedmiotu
zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy dopuszczalność środka odwoławczego, a
przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna.
W ten sposób rysuje się uprawnienie Sądu drugiej instancji do formalnej
kontroli skargi kasacyjnej. Zakres pola badawczego wyznacza art. 3984
k.p.c., który
wymienia obligatoryjne jej elementy. Spectrum zainteresowania koncentruje się na
obowiązku oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o prawa
majątkowe (art. 3984
§ 3 k.p.c.). Jest to oczywiście obowiązek wnoszącego skargę,
lecz uchybienie tego rodzaju stanowi usuwalną wadę (brak) skargi kasacyjnej. W
takim wypadku strona powinna być wezwana do usunięcia dostrzeżonej wady w
terminie tygodniowym, pod rygorem odrzucenia skargi. Tymczasem, w
analizowanym sporze, Sąd drugiej instancji odrzucił zaskarżonym postanowieniem
skargę kasacyjną organu rentowego bez uprzedniego wezwania do wskazania
wartości przedmiotu zaskarżenia, co uzasadnia podniesiony w zażaleniu zarzut
naruszenia prawa procesowego, tj. art. 3982
§ 1 k.p.c.
Z drugiej strony interesująco przedstawia się sytuacja, czy sprawa o wydanie
interpretacji może być również zakwalifikowana do katalogu spraw, od których
skarga przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, będąc nadal
sprawą o prawa majątkowe. W ocenie Sądu Apelacyjnego sprawa o wydanie
interpretacji prawnej nie należy do katalogu spraw, od których skarga przysługuje
6
niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia. Tak sformułowane stanowisko jest
przedwczesne, a jego treści nie przełamuje stwierdzenie, że tylko wymienione w
art. 3982
§ 1 zd. 2 k.p.c. rodzaje spraw z takiego przywileju korzystają. Wykładnia a
contrario (ten rodzaj interpretacji przyjął Sąd drugiej instancji) jest prawidłowym
sposobem odkodowywania treści przepisu tylko wtenczas, gdy można w sposób
niebudzący wątpliwości stwierdzić, że dana regulacja obejmuje zamknięty krąg
stanów faktycznych, a tak w sprawie nie jest. W związku z tym konieczny jest
zabieg eksplikatywny. Przede wszystkim należy uwzględnić specyfikę sposobu
rozpoznawania spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jak wiadomo, jest to
postępowanie odwoławcze od decyzji organu rentowego, a oś postępowania rysuje
treść decyzji organu rentowego. Nie inaczej jest w przypadku inicjacji sporu w myśl
art. 10 ust.1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
(tekst jednolity: Dz.U z 2013 r., poz. 672), zgodnie z którym przedsiębiorca (w tym
wypadku wspólnicy spółki cywilnej - vide art. 4 ust. 2 tej ustawy) może złożyć do
właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej
wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania
przepisów, o ile wynika z nich obowiązek świadczenia daniny publicznej oraz
składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne w indywidualnej jego sprawie.
W takim wypadku zakres i przedmiot sprawy wyznacza treść wniosku
wszczynającego postępowanie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18
września 2014 r., III UK 122/13, Lex nr 1521319). Dodatkowo zauważyć trzeba, że
przedmiot interpretacji może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń
przyszłych. Przeto nadmierne semantyczne przywiązanie do terminu „wydanie
interpretacji przepisów” nie jest zabiegiem poprawnym, skoro interpretacja wiąże
się z konkretnym zagadnieniem i nie ma charakteru abstrakcyjnego, mimo że może
dotyczyć zdarzenia przyszłego. U jej podstaw leży przecież zagadnienie stosunku
ubezpieczenia społecznego (powstanie tytułu do ubezpieczenia społecznego). W
takim razie oceniając dopuszczalność skargi kasacyjnej należy mieć na uwadze
faktyczny przedmiot sporu, który nie musi stanowić synonimu z oznaczeniem
terminologicznym identyfikującym sprawę. Innymi słowy mówiąc, jako wzorzec
oceny powinno przyjąć się założenie, iż jeżeli sprawa stanowiłaby odwołanie od
decyzji organu rentowego w trybie podstawowym i z tej racji dopuszczalne byłoby
7
wniesienie skargi kasacyjnej, to te same okoliczności zadecydują o
dopuszczalności skargi w niniejszej sprawie. Ukształtowana hybrydalnie
konstrukcja sprzyjać będzie jednolitości orzecznictwa w tych sprawach.
Remonstracja wymaga analizy treści art. art. 3982
§ 1 zd. drugie k.p.c. i oceny, czy
sprawa de facto nie dotyczy jednego z zagadnień z nim wymienionych.
Dopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawach o prawa majątkowe (art. 3982
§ 1
zdanie drugie k.p.c.) uzależniona jest od wartości przedmiotu zaskarżenia,
niezależnie od tego, czy sporne roszczenie dotyczyło ustalenia, ukształtowania, czy
świadczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014 r.,
I UZ 9/14, Lex nr 1532734).
Pozostaje jeszcze rozważyć, czy w razie ustalenia, że sprawa jest objęta art.
3982
§ 1 zd. drugie k.p.c., konieczne jest wezwanie do usunięcia braków
formalnych skargi kasacyjnej w zakresie wartości przedmiotu zaskarżenia. W tym
przedmiocie restrykcyjne stanowisko zawiera wykładnia prawa dokonana w
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1996 r., II CKN 67/96, Lex nr
50571. W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, jeszcze
pod rządami przepisów o kasacji, utrwalił się bardziej liberalny pogląd (por.
postanowienie z dnia 17 stycznia 1997 r., I PKN 59/96, OSNAPUS 1997 nr 17, poz.
315).
Konglomerat powyższych okoliczności skłania do wniosku, że sprawa o
wydanie interpretacji w trybie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz.672) jest
sprawą o prawa majątkowe w rozumieniu art. 3982
§ 1 k.p.c. Jednocześnie ocena,
czy jest sprawą o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego powinna być
dokonana na podstawie treści wniosku przedsiębiorcy występującego o
interpretację.
Z powyższych względów należało orzec jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 1 i 3 k.p.c.