Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 367/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Barbara Skoczkowska (sprawozdawca)
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Aleksandra Herzoga
w sprawie M. G.
skazanego z art. 191 § 1 kk w zb. z art. 158 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i z art. 288
§ 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 maja 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w E.
z dnia 10 lipca 2014 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w O. z dnia 24 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w jego punkcie I a i I b wobec M. G.,
a na podstawie art. 435 k.p.k. i art. 536 k.p.k. w tej samej części
także wobec M. N., M. N. i D. S. i w tym zakresie sprawę
przekazuje Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Prokurator Rejonowy oskarżył M. N., M. N., M. G. i D. S. o to, że:
I. w dniu 10 lipca 2013 r. w miejscowości J., działając wspólnie i w porozumieniu
ze sobą, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, dokonali kradzieży mienia w
postaci pieniędzy w kwocie 150 zł, działając na szkodę K. M., używając przy tym
przemocy wobec A. T. i K. M. w postaci uderzania pokrzywdzonych zaciśniętymi
pięściami oraz kopania pokrzywdzonego K. M. po całym ciele obutymi nogami, w
wyniku czego pokrzywdzony K. M. doznał stłuczenia powłok głowy i twarzy z
licznymi otarciami naskórka i podbiegnięciami krwawymi, które to wywołały rozstrój
zdrowia pokrzywdzonego na okres poniżej dni 7,
tj. o przestępstwo z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
II. w dniu 10 lipca 2013 r. w miejscowości J., w lokalu mieszkalnym
zajmowanym przez K. M., działając wspólnie i w porozumieniu ze sobą, dokonali
zniszczenia sprzętów gospodarstwa domowego, w tym mebli i kranu oraz szyb
okiennych i w drzwiach, wyrządzając szkodę w mieniu K. M. na łączną kwotę 2.000
zł,
tj. o przestępstwo z art. 288 § 1 k.k.
przy czym oskarżeni M. N. i M. N. dopuścili się wyżej wymienionych w punktach I i
II czynów w warunkach powrotu do przestępstwa określonych w art. 64 § 1 k.k. tj. o
przestępstwa kwalifikowane z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art.
64 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i z art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.
Wyrokiem z dnia 24 marca 2014 r., Sąd Rejonowy:
1. oskarżonych M. N., M. N., M. G. oraz D. S. w ramach czynu zarzucanego im
w pkt I aktu oskarżenia uznał za winnych tego, że w dniu 10 lipca 2013 r., w
miejscowości J., działając wspólnie i w porozumieniu ze sobą stosowali przemoc
wobec A. T. i K. M. w postaci uderzania pokrzywdzonych zaciśniętymi pięściami
oraz kopania pokrzywdzonego K. M. po całym ciele obutymi nogami, w wyniku
czego pokrzywdzony K. M. doznał stłuczenia powłok głowy i twarzy z licznymi
otarciami naskórka i podbiegnięciami krwawymi, które to wywołały rozstrój zdrowia
pokrzywdzonego na okres poniżej dni 7, w celu zmuszenia wymienionych do
wyjawienia osoby, która jest w posiadaniu przedmiotów należących do M. G., przy
czym M. N. i M. N. czynu tego dopuścili się w warunkach art. 64 § 1 k.k. i czyn ten
zakwalifikował z art. 191 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., a
3
w stosunku do M. N. i M. N. z art. 191 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art.
11 § 2 k.k. i z art. 64 § 1 k.k. i za to M. G. i D. S. skazał na podstawie art. 191 § 1
k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., a M. N. i M. N. również w zw. z
art. 64 § 1 k.k., zaś na podstawie art. 191 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył
im kary po roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności;
2. oskarżonych M. N., M. N., M. G. oraz D. S. uznał za winnych popełnienia
czynu zarzucanego im w pkt II aktu oskarżenia, który zakwalifikował z art. 288 § 1
k.k., a w stosunku do M. N. i M. N. z art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. i za to
wymierzył im kary po 8 miesięcy pozbawienia wolności;
3. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. w miejsce wymierzonych z osobna
za poszczególne przestępstwa w pkt 1 i 2 kar pozbawienia wolności wymierzył
oskarżonym kary łączne po roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności;
4. oskarżonego D. S. w ramach czynu zarzucanego w pkt I uznał za winnego
tego, że w dniu 10 lipca 2013 r., w miejscowości J. dokonał zaboru w celu
przywłaszczenia pieniędzy w kwocie 150 zł na szkodę K. M. i ustalając, że czyn ten
stanowi wykroczenie z art. 119 § 1 k.w., na podstawie tego przepisu wymierzył mu
karę 10 dni aresztu;
5. na podstawie art 46 § 1 k.k. orzekł wobec wszystkich oskarżonych środek
karny w postaci obowiązku naprawienia szkody w całości poprzez zapłatę
solidarnie na rzecz pokrzywdzonego K. M. kwoty 2.000 zł;
6. na podstawie art 119 § 4 k.w. orzekł wobec D. S. środek karny w postaci
obowiązku naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz K. M. kwoty 150 zł.;
7. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonych kar łącznych
pozbawienia wolności zaliczył okres rzeczywistego pozbawienia wolności w
sprawie w stosunku do M. N., M. G. i D. S. od 13 lipca 2013 r. do 20 listopada 2013
r., a w stosunku do M. N. od 13 lipca 2013 r. do 24 października 2013 r.;
8. orzekł o kosztach sądowych oraz wynagrodzeniu obrońców z urzędu (pkt 8-
11 wyroku).
Od powyższego orzeczenia apelacje wnieśli prokurator oraz obrońcy
oskarżonych M. N. i M. G.
Prokurator zaskarżył powyższy wyrok w całości na niekorzyść wszystkich
oskarżonych i wyrokowi temu zarzucił:
4
1. obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 157 § 2 k.k.
wyrażającą się w niedokonaniu właściwej subsumpcji wskazanego wyżej przepisu
do stanu faktycznego w sprawie, ustalonego w oparciu o całokształt zebranego w
sprawie materiału dowodowego, w tym wywołanej do sprawy opinii biegłego z
zakresu chirurgii z dnia 2.08.2013r. i przyjęcie, iż wszyscy oskarżeni […] dopuścili
się wyżej wskazanego czynu kwalifikowanego z art. 157 § 2 k.k., bez wykazania
którzy z wymienionych wyżej oskarżonych spowodowali konkretne obrażenia ciała
u pokrzywdzonego K. M., przy jednoczesnym odstąpieniu od rozważenia zmiany
przyjętej kwalifikacji prawnej przedmiotowego czynu z art. 157 § 2 k.k. na czyn
kwalifikowany art. 158 § 1 k.k.;
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia w
zakresie punktu 1 sentencji wyroku, mający wpływ na jego treść poprzez
nieuzasadnione przyjęcie, iż oskarżeni […] nie dopuścili się zarzucanego im czynu
kwalifikowanego z art. 280 § 1 k.k., podczas gdy obiektywna i rzetelna analiza
materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż wymieni wyżej oskarżeni popełnili
zarzucane im przestępstwo rozboju;
3. rażącą niewspółmierność (łagodność) orzeczonych wobec oskarżonych M.
N., M. N., M. G. i D. S., w punkcie 3 wyroku kar łącznych w wymiarze roku i 10
miesięcy pozbawienia wolności wobec każdego z wymienionych oskarżonych,
podczas gdy stopień winy i społecznej szkodliwości popełnionych przez
oskarżonych czynów zarzucanych im aktem oskarżenia, jak i ich właściwości
osobiste przemawiają za koniecznością orzeczenia kar znacznie surowszych.
Podnosząc powyższe zarzuty prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. W
uzasadnieniu skarżący zauważył, że dla realizacji wszystkich celów kary,
niezbędne jest orzeczenie wobec oskarżonych M. N. i M. N. za zarzucane im aktem
oskarżenia czyny odpowiednio kar łącznych w wymiarze 3 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, natomiast wobec oskarżonego D. S. kary łącznej 2 lat i 6
miesięcy, a wobec oskarżonego M. G. kary łącznej 3 lat pozbawienia wolności.
Wyrok zaskarżyła też obrońca M. G. w części odnoszącej się do tego
oskarżonego, tj. co do punktów 1, 2, 3, 5 i 7.
Zaskarżonemu wyrokowi:
5
- w punktach 1 i 2 zarzuciła mogący mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku
błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że M. G. brał udział w
popełnieniu czynów określonych w w/w punktach, podczas gdy z relacji
oskarżonego G. oraz świadka K. M. z dnia 11.07.2013 r. wynika, że nie podejmował
on żadnych czynności polegających na niszczeniu mienia bądź biciu osób;
- w punkcie 5 zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć
wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 366 § 1 k.p.k. i art. 167
k.p.k. poprzez niedostateczne wyjaśnienie okoliczności dotyczących rodzaju i
wielkości szkody wyrządzonej przedmiotowymi przestępstwami i będący jego
konsekwencją błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że
oskarżony G. wspólnie i w porozumieniu z pozostałymi oskarżonymi wyrządził K.
M. szkodę w wysokości 2.000 zł.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła również naruszenie przepisów
postępowania, które mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a
mianowicie art. 424 § 1 pkt 1 oraz § 2 k.p.k. poprzez:
- brak ustosunkowania się w uzasadnieniu wyroku do zagadnienia wysokości
szkody wyrządzonej przez oskarżonych przedmiotowym przestępstwem,
- brak ustosunkowania się w uzasadnieniu wyroku do kwestii wyboru formy
solidarnego, a nie indywidualnego obciążenia oskarżonych obowiązkiem
naprawienia szkody, podczas gdy według licznych poglądów doktryny i judykatury
w prawie karnym obowiązuje zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej i w
taki właśnie sposób powinna być kształtowana represja karna.
Nadto, zaskarżonemu wyrokowi w punktach 1, 2 i 3 obrońca zarzuciła rażącą
niewspółmierność kary, polegającą na:
- wymierzeniu oskarżonemu kary bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,
podczas gdy tak surową reakcję karną uznać należy za nieadekwatną do wagi i
następstw przypisanych oskarżonemu czynów,
- braku należytego uwzględnienia okoliczności, iż osoby którym przypisano
popełnienie przedmiotowych czynów wspólnie i w porozumieniu z oskarżonym G.,
działać mieli w warunkach recydywy określonej w art. 64 § 1 k.k., zatem
przedmiotowe sankcje nie powinny być równie surowe w odniesieniu do wszystkich
oskarżonych.
6
Stawiając powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego
wyroku i uniewinnienie oskarżonego M. G. od zarzucanych mu czynów,
ewentualnie o zmianę rozstrzygnięcia co do kar i środków karnych wymierzonych
w/w oskarżonemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
W toku rozprawy apelacyjnej przed Sądem Okręgowym prokurator poparł
apelację w zakresie zarzutów podniesionych w pkt 1 i 3 apelacji wnosząc
równocześnie o zmianę opisu czynu z pkt 1 wyroku odpowiadającego kwalifikacji
prawnej oraz zmodyfikował wniosek z pkt 3 apelacji dotyczący rażącej
niewspółmierności orzeczonych kar poprzez zmianę kar za czyn z pkt 1 wyroku
przy zastosowaniu proporcji ról i działania oskarżonych w warunkach powrotu do
przestępstwa, podtrzymując jednocześnie wniosek o stosowną zmianę kar łącznych
orzeczonych w pkt 3 wyroku.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 10 lipca 2014 r., uwzględniając apelację
prokuratora,
I. zmienił zaskarżony wyrok:
a) w pkt. 1 w ten sposób, że dodatkowo ustalił, iż pokrzywdzony K. M. był
narażony na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określonego w
art. 156 § 1 k.k. lub w art. 157 § 1 k.k. i czyn przypisany oskarżonym zakwalifikował
z art. 191 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., a w stosunku do
M. N. i M. N. z art. 191 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw.
z art. 64 § 1 k.k. i za to, przy zast. art. 11 § 3 k.k., na podstawie art. 191 § 1 k.k.
skazał oskarżonych M. N., M. N. i M. G. na kary po roku i 9 miesięcy pozbawienia
wolności, a D. S. a na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności,
b) w pkt. 3 w ten sposób, że wymierzył kary łączne wobec M. N., M. N. i M. G.
po 2 lata i 2 miesiące pozbawienia wolności, a wobec D. S. roku i 11 miesięcy
pozbawienia wolności,
c) w pkt. 7 w ten sposób, że jako początek, zaliczonych na poczet
wymierzonych oskarżonym M. N., M. G. i D. S. kar pozbawienia wolności, okresów
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, przyjął okres od 11 lipca 2013 r.;
II. w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, uznając apelacje
obrońców oskarżonych M. N. i M. G. za oczywiście bezzasadne,
7
III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obrońców z urzędu wynagrodzenie za
obronę udzieloną oskarżonym przed sądem II instancji;
IV. zwolnił wszystkich oskarżonych od ponoszenia kosztów sądowych za
postępowanie odwoławcze.
Kasację od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego wniosła obrońca
skazanego M. G. zaskarżając go co do rozstrzygnięć zawartych w punkcjach I a, I b
i II.
Zaskarżonemu wyrokowi w punkcie I a i I b zarzuciła rażące naruszenie
prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, a
mianowicie:
- art. 434 k.p.k. oraz art. 455 k.p.k. poprzez zmianę zaskarżonego wyroku na
niekorzyść skazanego M. G., w sposób sprzeczny z treścią wymienionych
przepisów, tj. nie znajdujący oparcia w treści zarzutów sformułowanych przez
oskarżyciela publicznego w apelacji wniesionej na niekorzyść skazanego z
zachowaniem ustawowego terminu dla dokonania tej czynności, a jednocześnie
sprzeczny z dyspozycją art. 455 k.p.k. dopuszczającą możliwość zmiany błędnej
kwalifikacji prawnej, ale jedynie przy zachowaniu w niezmienionej formie
poczynionych w skarżonym rozstrzygnięciu ustaleń faktycznych;
Ponadto zaskarżonemu wyrokowi w punkcie I a i I b zarzuciła naruszenie
prawa procesowego, a mianowicie:
- art. 438 pkt 4 k.p.k. poprzez uwzględnienie apelacji prokuratorskiej co do zarzutów
skierowanych do rozstrzygnięcia o karze, mimo że sankcję wymierzoną przez sąd
pierwszej instancji nie sposób uznać za rażąco niewspółmierną, nienależycie
uzasadnioną, czy przekraczającą granice swobodnego uznania sędziowskiego,
- art. 457 § 3 k.p.k. poprzez brak wykazania w uzasadnieniu przedmiotowego
wyroku, jakie okoliczności zadecydowały o uwzględnieniu zarzutu prokuratora i w
konsekwencji zaostrzeniu sankcji wobec skazanego G., tj. z jakiego powodu
rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w przedmiocie kary uznać należało za rażąco
niewspółmierne i poprzestanie w tym zakresie na przytoczeniu i omówieniu
dyrektyw wymiaru kary w sposób analogiczny do poczynionego przez sąd pierwszej
instancji.
8
Podnosząc te zarzuty obrońca skazanego M. G. wniosła o uchylenie
zaskarżonego rozstrzygnięcia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł
o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o
uwzględnienie kasacji i uchylenie zaskarżonego wyroku w punkcie I a i I b wobec
M. G., a w trybie art. 536 k.p.k. i art. 435 k.p.k. również co do pozostałych
skazanych, w tej samej części i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja obrońcy skazanego M. G. jest zasadna.
Na wstępie należy jedynie zauważyć, że co prawda skarżąca wskazała, że
wyrok Sądu odwoławczego zostaje przez nią zaskarżony również w punkcie II
(utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku w pozostałym zakresie), to mając na
uwadze treść zarzutów odnoszących się tylko i wyłącznie do rozstrzygnięć
zawartych w punktach Ia i Ib wyroku oraz uzasadnienie kasacji, należy uznać, iż
zaskarżeniu kasacją podlegały w istocie jedynie punkty I a i I b wyroku Sądu
odwoławczego.
Ma rację skarżąca, że wyrok Sądu Okręgowego z dnia 10 lipca 2014 r. został
wydany z rażącym naruszeniem art. 434 § 1 k.p.k. i art. 455 k.p.k., które miało
istotny wpływ na treść tego orzeczenia.
Sąd odwoławczy zmieniając wyrok Sądu I instancji w zakresie punktu 1,
dokonał istotnych zmian w opisie tego czynu na niekorzyść oskarżonego M. G. Nie
do zaakceptowania jest stanowisko Sądu odwoławczego (zob. k. 8 uzasadnienia
wyroku tego Sądu), iż wobec wniesienia apelacji przez prokuratora na niekorzyść
oskarżonego, do zmiany kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu
przez Sąd I instancji oraz podwyższenia kary jednostkowej i kary łącznej uprawniały
wyżej wskazane przepisy, szczególnie iż z treści uzasadnienia nie wynika
jednoznacznie, który z nich był podstawą zmiany zaskarżonego wyroku i
ewentualnie w jakim zakresie. A więc, czy do zmiany doszło w wyniku
uwzględnienia zarzutu obrazy prawa materialnego zawartego w pkt 1 apelacji
9
prokuratora, czy w wyniku stanowiska prokuratora wyrażonego na rozprawie
odwoławczej, czy też wreszcie zastosowania art. 455 k.p.k.
Wskazać należy, że w przedmiotowej sprawie nie mógł mieć zastosowania
przepis art. 455 k.p.k., gdyż do poprawienia błędnej kwalifikacji prawnej w tym
trybie może dojść jedynie w sytuacji, gdy sąd odwoławczy nie zmienia ustaleń
faktycznych, które zawarte są w opisie czynu przypisanego oskarżonemu (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2008 r., V KK 221/07, OSNKW 2008,
z. 2, poz. 21; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2013 r., V KK
196/12, LEX nr 1252732).
Sąd Okręgowy natomiast, zmieniając wyrok Sądu I instancji, nie
zmodyfikował jedynie kwalifikacji prawnej w ramach prawidłowych ustaleń
faktycznych Sądu I instancji, które, jak wynikałoby z pisemnych motywów, w pełni
zaakceptował. Przyjmując w miejsce kwalifikacji prawnej czynu z art. 191 § 1 k.k. w
zw. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., kwalifikację z art. 191 § 1 k.k. w zw. z
art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. poprzedził to bowiem istotną zmianą opisu
tego czynu prowadzącą do zmiany ustaleń faktycznych. Wskazuje na to przede
wszystkim sformułowanie użyte w punkcie Ia wyroku, iż Sąd ad guem dodatkowo
ustala, że pokrzywdzony był narażony na bezpośrednie niebezpieczeństwo
nastąpienia skutku określonego w art. 156 § 1 k.k. lub w art. 157 § 1 k.k. Takie
uzupełnienie opisu czynu przypisanego oskarżonemu doprowadziło do tego, że
obecnie opis czynu odzwierciedla znamiona zupełnie innego przestępstwa, których
to znamion brak było we wcześniejszym opisie czynu. Przypomnieć należy, że
czyn przypisany oskarżonemu przez Sąd I instancji polegał na stosowaniu,
wspólnie i w porozumieniu z trzema pozostałymi oskarżonymi, przemocy wobec
dwóch pokrzywdzonych w postaci uderzania pięściami i kopaniu, w wyniku czego
jeden z nich doznał rozstroju zdrowia poniżej 7 dni. Sąd odwoławczy przyjął
natomiast udział oskarżonego w pobiciu, chociaż to nie wynika z opisu
przypisanego czynu, a jedynie ze wskazania w sentencji wyroku przepisu art. 158 §
1 k.k. Zauważyć również należy, że dokonał tej zmiany nawet nie w oparciu o
uzasadnienie wyroku Sądu Rejonowego, a o treść opinii biegłego. Przyjmując w
zaskarżonym wyroku to dodatkowe ustalenie, Sąd ten wskazał w uzasadnieniu, iż
podstawę do takiej zmiany dawała opinia biegłego z zakresu chirurgii A. O. i jego
10
wniosek zawarty w punkcie 5. Sąd odwoławczy wyszedł bowiem z błędnego
założenia, że skoro Sąd I instancji dał wiarę w całości opinii biegłego, to
zaakceptował również ustalenia wynikające z tego wniosku pomimo, iż pominął je w
opisie czynu przypisanego oskarżonym i jego kwalifikacji prawnej. Podkreślić
jeszcze raz należy, że ustalenia faktyczne dające podstawę do poprawienia błędnej
kwalifikacji prawnej w trybie art. 455 k.p.k. muszą jednoznacznie wynikać z treści
opisu czynu przypisanego, a nie wolno ich domniemywać z treści dowodów, którym
Sąd dał wiarę, a które gdyby zostały ocenione prawidłowo, doprowadziłyby do
innych ustaleń.
Powyższe wskazuje, że skoro w sprawie doszło do zmiany ustaleń
faktycznych przez Sąd odwoławczy, to zmiana wyroku w trybie art. 455 k.p.k. nie
była dopuszczalna.
W tym układzie procesowym konieczne jest więc rozważenie, czy wobec
wniesienia apelacji przez prokuratora na niekorzyść oskarżonego, dopuszczalna
była zmiana kwalifikacji prawnej przez Sąd odwoławczy wobec zmiany ustaleń
faktycznych i wymierzenie oskarżonemu surowszej kary jednostkowej za czyn z
punktu 1 wyroku Sądu I instancji, czy też na przeszkodzie stał zakaz reformationis
in peius określony w art. 434 § 1 k.p.k. Zakaz ten dotyczy bowiem nie tylko
orzekania na niekorzyść oskarżonego przy wniesieniu środka odwoławczego
wyłącznie na jego korzyść (poza wyjątkiem z art. 434 § 3 k.p.k.), ale również
zabrania orzekania na niekorzyść oskarżonego poza zakresem zaskarżenia na jego
niekorzyść, a nadto w wypadku wniesienia środka odwoławczego przez
oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika także poza granicami podniesionych
uchybień. Ograniczenia te nie dotyczą sytuacji, gdy zachodzą ustawowe podstawy
do wyjścia z urzędu poza zakres zaskarżenia albo poza granice uchybień. Analiza
akt wskazuje, że w niniejszej sprawie brak było podstaw do przekroczenia tych
granic z urzędu.
Przypomnieć należy, że w apelacji prokurator w punkcie 1 podniósł zarzut
jedynie obrazy prawa materialnego. Do zmiany wyroku doszło natomiast, jak
wskazano powyżej, w wyniku dokonania zmian w ustaleniach faktycznych, a więc,
jak należy sądzić, w następstwie podzielenia stanowiska zajętego przez
prokuratora na rozprawie apelacyjnej, które w istocie sprowadza się do
11
sformułowania nowego zarzutu - błędu w ustaleniach faktycznych. Wiadomym jest
natomiast, że środek odwoławczy wniesiony przez oskarżyciela publicznego na
niekorzyść oskarżonego nie może być modyfikowany w trakcie postępowania przed
Sądem odwoławczym poprzez podnoszenie nowych zarzutów, czy też zmianę
zarzutów zawartych w pisemnym środku i takie nowe zarzuty nie mogą być w ogóle
przedmiotem rozpoznania (por. wyroki SN: z dnia 5 marca 2008 r., IV KK 423/07,
LEX nr 406957; z dnia 27 kwietnia 2009 r., V KK 398/08, OSNKW 2009, z. 7, poz.
55).
W takiej sytuacji, skoro w istocie zarzut obrazy prawa materialnego, zawarty
w pisemnej apelacji prokuratora, nie był zasadny, bowiem nie potwierdziły się
wskazane uchybienia, a do zmiany wyroku doszło na skutek zmian w ustaleniach
faktycznych, to Sąd odwoławczy nie mógł orzec na niekorzyść oskarżonego i to
zarówno w zakresie przyjęcia surowszej kwalifikacji prawnej, jak i wymierzenia za
czyn przypisany oskarżonemu w punkcie 1 wyroku kary pozbawienia wolności w
wyższym wymiarze. Wymierzeniu surowszej kary pozbawienia wolności za ten czyn
stało na przeszkodzie nie tylko zmodyfikowanie przez prokuratora wniosku
dotyczącego rażącej niewspółmierności kary jednostkowej dopiero na rozprawie
apelacyjnej, ale przede wszystkim brak takiego zarzutu w apelacji. Prokurator w
pisemnej apelacji kwestionował bowiem jedynie (w punkcie 3) wymiar kary łącznej,
natomiast nie zarzucał wymierzenia oskarżonemu rażąco łagodnej kary
jednostkowej i nie domagał się jej zaostrzenia w sytuacji zmiany kwalifikacji prawnej
na surowszą. Sąd Najwyższy stoi natomiast konsekwentnie na stanowisku, że przy
apelacji na niekorzyść oskarżonego przepis art. 434 § 1 k.p.k. stanowi lex specialis
do art. 447 k.p.k., co powoduje, że nie obowiązuje w takiej sytuacji domniemanie
wynikające z tego ostatniego przepisu. Sąd odwoławczy może więc orzec na
niekorzyść oskarżonego tylko w takim zakresie, w którym stwierdza zasadność
podniesionego w apelacji prokuratora uchybienia. Granice zaskarżenia przy
wniesieniu apelacji na niekorzyść oskarżonego wyznaczają więc tylko te składniki
wyroku Sądu I instancji (poszczególne rozstrzygnięcia), przeciwko którym została
skierowana apelacja prokuratora (por. wyroki SN z dnia 27 kwietnia 2009 r., V KK
398/08, OSNKW 2009, z. 7, poz. 55 z aprobującą glosą D. Świeckiego, Palestra
12
2009, z. 11-12, s. 294 i nast.; z dnia 12 sierpnia 2009 r., V KK 91/09, LEX nr
519623).
Skoro Sąd odwoławczy dopuścił się rażącej obrazy przepisu art. 434 § 1
k.p.k., a obraza ta z pewnością miała istotny wpływ na treść wyroku, to koniecznym
było uchylenie zaskarżonego wyroku w części wskazanej w sentencji wyroku Sądu
Najwyższego i przekazanie sprawy M. G. w tym zakresie do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Należy nadto zauważyć, że uchybienie wskazane w pierwszym zarzucie
kasacji obrońcy skazanego M. G. odnosi się także do pozostałych skazanych w tej
sprawie. Sąd Najwyższy, wobec uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 10 lipca 2014 r. w jego punkcie I a i I b i przekazania sprawy
temu sądowi do ponownego rozpoznania w postepowaniu odwoławczym na rzecz
M. G., którego obrońca wniosła kasacje, wydał w trybie art. 435 k.p.k. i art. 536
k.p.k. tej samej treści rozstrzygnięcie na korzyść M. N., M. N. i D. S.
Rozpoznanie tego uchybienia było wystarczające do wydania orzeczenia, toteż
nie zachodziła potrzeba odniesienia się do pozostałych zarzutów (art. 436 k.p.k. w
zw. z art. 518 k.p.k.).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku.