Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 9/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Krzysztof Cesarz (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Włodzimierz Wróbel
SSA del. do SN Mariusz Młoczkowski
Protokolant Marta Brylińska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie D. K. i G. H.
skazanych z art. 148 § 2 pkt 3 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 13 maja 2015 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 30 maja 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 27 lutego 2013 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej
rozstrzygnięcia co do czynów z pkt I, III, V i IX aktu oskarżenia w
odniesieniu do D. K. oraz co do czynów z pkt I, X i XII aktu
2
oskarżenia w stosunku do G. H. i przekazuje sprawę w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
2) oddala kasacje obrońców obu skazanych co do pozostałych
czynów, jako oczywiście bezzasadne i w tej części zwalnia
skazanych od wydatków postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
D. K. i G. H. zostali oskarżeni o to, że:
I. między 23 a 25 września 2005 r. w O., działając wspólnie i w porozumieniu,
z góry powziętym zamiarem, dokonali zabójstwa E. S. i A. M. w ten sposób,
że oddali w ich kierunku co najmniej siedem strzałów z broni palnej kal. 7,65
mm Browning, powodując przez to u E. S. ranę postrzałową w okolicy kącika
prawego ust, ranę postrzałową poniżej obwodowej części prawego
obojczyka, ranę postrzałową szyi, skutkującą zgonem na skutek skrwawienia
z uszkodzonych tętnic szyjnych, u A. M. mnogie obrażenia postrzałowe
głowy i klatki piersiowej, skutkujące zgonem, w tym dwie rany postrzałowe
głowy ranę postrzałową klatki piersiowej, ranę postrzałową lewej kończyny
dolnej, przy czym G. H. czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co
najmniej roku kary pozbawienia wolności orzeczonej w warunkach recydywy
zwykłej (art. 64 § 1 k.k.) za umyślne przestępstwo przeciwko zdrowiu, tj. o
czyn z art. 148 § 2 pkt 4 i § 3 k.k. - a w stosunku do G. H. w zw. z art. 64 § 2
k.k.,
II. w dniu 19 czerwca 2005 r. w C., działając wspólnie i w porozumieniu,
dokonali pobicia A. T. w ten sposób, że bili go pięściami i rękoma, kopali
nogami i uderzali metalowym krzesełkiem po całym ciele, przez co narazili
go ciężkie uszkodzenie ciała lub wystąpienie uszkodzeń jego ciała
skutkujących rozstrojem zdrowia na okres powyżej siedmiu dni, przy czym
G. H. czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 1 roku
kary pozbawienia wolności orzeczonej w warunkach recydywy zwykłej (art.
64 § 1 k.k.) za umyślne przestępstwo przeciwko zdrowiu, tj. o czyn z art. 158
§ 1 k.k., a w stosunku do G. H. o czyn w zw. z art. 64 § 2 k.k.,
a nadto D. K. o to, że:
3
III. w bliżej nieustalonym miejscu i czasie nakłonił G. H. do dokonania zabójstwa
R. Ł. przy użyciu broni palnej, po czym mężczyzna ten w dniu 17 lipca 2005
r. ok. godz. 5.00 w M. strzelił co najmniej dwukrotnie z broni palnej kal. 9 mm
do R. Ł., powodując u niego uszkodzenia ciała w postaci rany postrzałowej
uda lewego, skutkujące naruszeniem czynności narządów ciała
pokrzywdzonego na czas poniżej siedmiu dni,
tj. o popełnienie czynu z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt 4 k.k.;
IV. Co najmniej od 31 marca 2004 r. do kwietnia 2005 r. w N. kierował
zorganizowaną grupą przestępczą o charakterze zbrojnym, w której skład
wchodzili między innymi: […], mającą na celu popełnianie przestępstw takich
jak zabójstwa, napady rabunkowe, uprowadzenia dla wymuszenia okupu,
handel bronią i środkami odurzającymi, czerpanie korzyści z nierządu od
kobiet pracujących w agencjach towarzyskich i trudniących się prostytucją
przydrożną,
tj. o czyn z art. 258 § 3 k.k.;
V. czerwcu 2004 r. w N. i innych miejscowościach w zamiarze bezpośrednim
pozbawienia życia kierował dokonaniem zabójstwa A. B. ps. „B." i M. S. ps.
„S.", w ten sposób, że po spotkaniu w miejscowości Z. z A. B. podjął decyzję
o zabiciu w/w, a następnie zaplanował czas, miejsce, sposób i przebieg
zabójstwa, podzielił role między R. Ł. i K. O., po czym ustalił czas i miejsce
spotkania z ofiarami, na którym odebrał od nich broń palną, w wyniku czego
w bliżej nieokreślonym dniu pomiędzy 9-11 czerwca 2004 r. w bliżej
nieokreślonym miejscu na trasie pomiędzy miejscowością K. a
miejscowością R., K. O. i R. Ł. działając wspólnie i w porozumieniu
dokonali zabójstwa pokrzywdzonych w ten sposób, że w ramach ustalonego
wcześniej podziału ról będąc uzbrojonymi w pistolety typu „TT" i w bliżej
nieokreślony rewolwer, siedząc na tylnym siedzeniu samochodu Honda
Accord, K. O. oddał do A. B. cztery strzały z rewolweru godzące w plecy
poprzez fotel kierowcy samochodu, a następnie po przełożeniu ofiary na
tylne siedzenie samochodu R. Ł. oddał do A. B. strzał z pistoletu typu TT w
kierunku prawego barku, powodując śmierć na miejscu na skutek pięciu ran
postrzałowych w obrębie tułowia na wysokości klatki piersiowej i jamy
4
brzusznej z uszkodzeniami ważnych dla struktur i narządów oraz cechami
wskazującymi na krwawienie do jam ciała, a K.O. do M. S. oddał dwa strzały
z broni palnej w postaci rewolweru, w kierunku pleców, a następnie R. Ł.
oddał strzał z pistoletu typu TT godzący w plecy przez fotel pasażera,
powodując śmierć na miejscu na skutek trzech ran postrzałowych w obrębie
tułowia, na wysokości klatki piersiowej i jamy brzusznej, z uszkodzeniami
ważnych dla życia struktur i narządów oraz cechami wskazującymi na
krwawienie do jam ciała, przy czym czynu tego dopuścił się działając w
zorganizowanej grupie mającej na celu popełnianie przestępstw,
tj. o czyn z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt 4 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k.;
VI. od 31 marca 2004 r. do kwietnia 2005 r. w N. posiadał bez wymaganego
zezwolenia amunicję i materiały wybuchowe w postaci skrzyneczki
zawierającej telefon marki Nokia, akumulator żelowy połączony przewodem
z telefonem, dwa zapalniki elektryczne zespolone ze sobą, jedenaście
spłonek typu nr 8 AT w aluminiowej obudowie, zapalnik UZRGM, granat typu
F-l, bez zapalnika, siedem magnesów, nadajnik zdalnego sterowania,
magazynek do amunicji kal. 5,6 mm, pudełko z substancją koloru beżowego
o konsystencji plastycznej, 45 sztuk naboi amunicji rewolwerowej w czterech
fabrycznych opakowaniach po 12 sztuk każde z napisem „38 spec 12 sztuk,
nabój półpłaszczowy", 32 sztuk amunicji pistoletowej kal. 9 x18 mm w dwóch
pudełkach fabrycznych, 24 naboje kal. 9 x18 mm w pudełku koloru białego z
nadrukiem 9 mm z nazwą firmy Sellier & Bellom, 100 sztuk amunicji
bocznego zapłonu kal. 5,6 mm w dwóch fabrycznych pudełkach z napisem
22 RIM RIFLE CARTRUDGES LONG&RIFLE, 100 sztuk amunicji kal. 9 x19
mm w pięciu fabrycznych pudełkach z napisem LAPUA, 237 sztuk amunicji
kal. 9 x19 mm w pięciu fabrycznych pudełkach firmy LUGER, samodzielne
urządzenie samodziałowe sterowane drogą radiową, zawierające
samodziałowy materiał wybuchowy na bazie hexogenu, pistolet maszynowy
Skorpion oraz dwa karabiny Kałasznikow, dwa pistolety CZ 75, pistolet
maszynowy Glauberyt, pistolet Walther, rewolwer nieustalonej marki, pistolet
TT, pistolet maszynowy WIS, strzelbę z lunetą i nieustaloną ilość amunicji,
5
przy czym czynu tego dopuścił się działając w zorganizowanej grupie
przestępczej mającej na celu popełnianie przestępstw,
tj. o czyn z art. 171 § 1 k.k. w zbiegu z art. 263 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w
związku z art. 65 § 1 k.k.;
VII. dniu 21 października 1999 r. w W. podczas rozpytania przez funkcjonariusza
Policji Komisariatu W. – R. G., po uprzednim zatrzymaniu w miejscowości
O., przez tamtejszych funkcjonariuszy Policji, obiecał wręczyć korzyść
majątkową w postaci pieniędzy w kwocie 15 000 zł w zamian za wykonanie
czynności niezgodnej z prawem uniemożliwiającej skuteczne przedstawienie
zarzutów i w konsekwencji odstąpienie od tymczasowego aresztowania, a
następnie po zwolnieniu z zatrzymania w dniu 22 października 1999 r. w W.
na terenie Komisariatu Policji W. wręczył funkcjonariuszowi Policji R. G.
pieniądze w kwocie 15 000 zł w zamian za ukrycie dowodów obciążających
siebie w postępowaniu […] prowadzonemu przez w/w funkcjonariusza
Policji,
tj. o czyn z art. 229 § 3 k.k.;
VIII. w bliżej nieokreślonym dniu, nie wcześniej niż 04 kwietnia 2005 r. nie później
jednak niż przed 15 stycznia 2006 r., w nieokreślonym miejscu nabył od
nieustalonej osoby samochód osobowy marki Peugeot 406 o wartości
większej aniżeli 250 zł, który został skradziony w dniu 4 kwietnia 2005 r. na
terenie gminy N., a następnie zamontował nabyte po 20 marca 2003 r. w
nieustalonym miejscu i czasie dwie poduszki powietrzne i sterownik airbag
pochodzące ze skradzionego w dniu 20 marca 2003 r. Peugeota 406
wiedząc, że rzeczy te zostały uzyskane za pomocą czynu zabronionego,
tj. o czyn z art. 291 § 1 k.k.;
IX. od września 2005 r. do stycznia 2006 r. w P. posiadał bez wymaganego
zezwolenia broń palną w postaci pistoletu maszynowego SAHARA ze
składaną kolbą wraz z magazynkiem z zawartością nabojów w/w kalibru,
tj. o czyn z art. 263 § 2 k.k.
a ponadto G. H. o to, że:
X. w dniu 17 lipca 2005 r. ok. godz. 5.00 w M., działając w zamiarze
bezpośrednim, usiłował pozbawić życia R. Ł. w ten sposób, że strzelił do
6
niego co najmniej dwukrotnie z broni palnej kal. 9 mm, powodując u niego
uszkodzenia ciała w postaci rany postrzałowej uda lewego, skutkujące
naruszeniem czynności narządów ciała pokrzywdzonego na czas poniżej
siedmiu dni, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na niemożność
oddawania kolejnych strzałów z zablokowanych dwu jednostek broni palnej,
przy czym czynu dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej roku kary
pozbawienia wolności orzeczonej w warunkach recydywy zwykłej (art. 64 § 1
k.k.) za umyślne przestępstwo przeciwko zdrowiu,
tj. o czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt 4 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k.;
XI. od bliżej nieustalonego okresu do dnia 16 stycznia 2006 r. w W. posiadał bez
wymaganego zezwolenia broń palną w postaci pistoletu Parabellum wzór 08,
kal. 9 mm, produkcji niemieckiej z 1916 r. wraz z magazynkiem z
zawartością 7 nabojów w/w kalibru, jak i amunicję pistoletową w postaci 15
nabojów kal. 9 mm Luger produkcji polskiej „21" i 15 nabojów kal. 9 mm
Makarow produkcji polskiej wzór z 1974 r. (11 sztuk) i wzór z 1993 r. (4
sztuki),
tj. o czyn z art. 263 § 2 k.k.;
XII. od września 2005 r. do stycznia 2006 r. w B. posiadał bez wymaganego
zezwolenia broń palną w postaci pistoletu maszynowego SAHARA ze
składaną kolbą wraz z magazynkiem z zawartością nabojów,
tj. o czyn z art. 263 § 2 k.k.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 r., uznał oskarżonych
za winnych zarzucanych im czynów (odwołując się do numeracji czynów z aktu
oskarżenia), to jest:
- czynu z pkt I, przyjmując, że oskarżeni działali z motywacji zasługującej na
szczególne potępienie, a swoim zachowaniem wypełnili dyspozycję art. 148 § 2 pkt
3 i § 3 k.k. i na podstawie tego przepisu, a co do G. H. w zw. z art. 64 § 2 k.k.,
wymierzył każdemu z oskarżonych kary dożywotniego pozbawienia wolności, zaś
na podstawie art. 40 § 2 k.k. i 43 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonych pozbawienie
praw publicznych na okres po 10 lat,
- czynu z pkt II i na podstawie art. 158 § 1 k.k., a G. H. w zw. z art. 64 § 2 k.k. i
skazał oskarżonych na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,
7
a nadto D. K.:
- czynu z pkt III i po przyjęciu, że wyczerpał dyspozycję z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art.
148 § 1 k.k. na podstawie tych przepisów wymierzył karę 25 lat pozbawienia
wolności,
- czynu z pkt IV, przyjmując, że kierował zorganizowaną grupą przestępczą wraz z
inną ustaloną osobą, w skład której wchodzili […] oraz inne ustalone osoby, a
celem działania grupy były zabójstwa, uprowadzenia dla wymuszenia okupu,
handel środkami odurzającymi, czerpanie korzyści z nierządu i na podstawie art.
258 § 3 k.k. skazał oskarżonego na karę 3 lat pozbawienia,
- czynu z pkt V, przyjmując, że zachowanie oskarżonego „nie polegało jedynie na
podżeganiu do dokonania zabójstwa (…), a działał wspólnie i w porozumieniu z R.
Ł. i ustaloną osobą w sposób opisany w zarzucie” i na podstawie art. 148 § 2 i § 3
k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę dożywotniego
pozbawienia wolności,
- czynu z pkt VI i na podstawie art. 263 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył
karę 5 lat pozbawienia wolności,
- czynu z pkt VII i na podstawie art. 229 § 3 k.k. skazał oskarżonego na karę 2 lat
pozbawienia wolności,
- czynu z pkt VIII z modyfikacjami i na podstawie art. 291 § 1 k.k. skazał D. K. na
karę 8 miesięcy pozbawienia wolności,
- czynu z pkt IX, określając jego czas od lipca 2005 r. do nieustalonego dnia przed
styczniem 2006 r. i na podstawie art. 263 § 2 k.k. skazał oskarżonego na karę roku
pozbawienia wolności,
a G. H. także:
- czynu z pkt X, wyczerpującego dyspozycję art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.
i na podstawie wymienionych przepisów wymierzył karę 25 lat pozbawienia
wolności,
- czynu z pkt XI i na podstawie art. 263 § 2 k.k. skazał oskarżonego na karę 8
miesięcy pozbawienia wolności,
- czynu z pkt XII, określając jego popełnienie od nieustalonego dnia po lipcu 2005 r.
do stycznia 2006 r. i na podstawie art. 263 § 2 k.k. skazał oskarżonego na karę
roku pozbawienia wolności.
8
Następnie Sąd na podstawie art. 85 k.k. i 88 k.k. wymierzył każdemu z
oskarżonych karę łączną dożywotniego pozbawienia wolności i podjął
rozstrzygnięcia akcesoryjne.
Adw. M. Ż. – obrońca D. K. zaskarżył co do winy rozstrzygnięcia odnośnie do
czynów I, III, IV, V, VI, VII, IX, zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych i obrazę
art. 4, 5 § 2, 92 i 410 Kodeksu postępowania karnego przez oparcie orzeczenia „na
wybiórczo potraktowanych dowodach” nadto sprzeczność między wyrokiem a
uzasadnieniem co do czynu z pkt IV, zaś co do kary - rozstrzygnięcia odnośnie do
czynów z pkt II i VIII.
Adw. K. T. – również obrońca D. K., zaskarżyła wyrok w zakresie winy co do
wszystkich czynów z wyjątkiem wymienionych w pkt II i VIII. Zarzuty zostały
sformułowane w odniesieniu do poszczególnych przypisanych czynów. I tak:
ad czynu I - sześć zarzutów obrazy przepisów postępowania, w tym pięciokrotne –
art. 7 k.p.k., raz – art. 5 § 2 k.p.k., art. 193 § 1 k.p.k., art. 410 k.p.k., dwa zarzuty
błędu w ustaleniach faktycznych i zarzut obrazy prawa materialnego w postaci art.
4 § 1 k.k.,
ad czynu III – zarzuty obrazy art. 7 k.p.k. i art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k., skutkującej
błędem w ustaleniach faktycznych,
ad czynu IV – zarzuty obrazy art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. i art. 7 k.p.k. oraz błędu w
ustaleniach faktycznych,
ad czynu V – dwa zarzuty obrazy art. 7 k.p.k., zarzut błędu w ustaleniach
faktycznych i zarzut obrazy art. 4 § 1 k.k.,
ad czynu VI – zarzut obrazy art. 7 k.p.k. i błędu w ustaleniach faktycznych,
ad czynu VII – zarzut obrazy art. 7 k.p.k.,
ad czynu IX – dwa zarzuty obrazy przepisów postępowania, to jest art. 7 k.p.k. i art.
424 § 1 pkt 1 k.p.k.
Obraza art. 4 § 1 k.p.k. (cz. I i V) nastąpiła »poprzez jego niezastosowanie
mimo takiego obowiązku i obowiązku Sądu uwzględnienia stanów prawnych,
obowiązujących w dacie popełnienia czynu zabronionego oraz w dacie orzekania,
w tym stanów prawnych, które wystąpiły między popełnieniem czynu a wydaniem
wyroku, jak również art. 148 § 2 pkt 3 i § 3 k.k. poprzez ich wadliwe zastosowanie w
sytuacji, gdy przy uwzględnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 kwietnia
9
2009 r. (sygn. akt P 11/08) Sąd powinien uznać, iż art. 148 § 2 k.k., a tym samym §
3 tej normy nie obowiązywał w okresie od 23 kwietnia 2009 r. do 22 marca 2011 r. i
obowiązywał wyłącznie art. 148 § 1 k.k., gdyż nie miało miejsca „odżycie” normy
art. 148 § 2 k.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji, tj. sprzed 26 września 2005 r.«
Obrońcy D. K. wnosili o zmianę wyroku przez uniewinnienie oskarżonego od
wyżej wymienionych czynów, albo uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia, a adw. M. Ż. o złagodzenie
kary za czyny II i VIII.
Obrońcy G. H. zarzucili:
„- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał
wpływ na jego treść a polegający na zaniechaniu wyjaśnienia przez Sąd wszystkich
istotnych okoliczności sprawy i przyjęciu na podstawie dowolnej oceny dowodów
nie popartych obiektywnymi dowodami, że G. H. dokonał zarzucanych mu czynów,
a w szczególności strzelał z zamiarem zabójstwa do 3 osób i posiadał broń palną i
amunicję, gdy całokształt ujawnionego materiału dowodowego nie wykazał
powyższego, co skutkowało uznaniem oskarżonego winnym czynów z art. 148 § 2
pkt 3 i § 3 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k., z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k., z
art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 w zw. z art. 64 § 2 k.k. i art. 263 § 2 k.k., czym
jednocześnie naruszono normę art. 366 § 1 k.p.k., art. 410 k.p.k. 7 k.p.k.,
i z ostrożności procesowej,
- rażącą niewspółmierność kary orzeczonej wobec G. H. w stosunku do stopnia
społecznej szkodliwości czynu, prewencji indywidualnej i generalnej.”
W konkluzji skarżący wnosili o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Pisma nazwane „apelacjami” złożyli również oskarżeni.
Wyrokiem z dnia 30 maja 2014 r., Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok.
W imieniu D. K. kasacje wnieśli: nowo ustanowiony obrońca adw. P. D. i
adw. K. T.
Pierwszy obrońca zarzucił „rażące naruszenie przepisów prawa
procesowego, które miało wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:
10
I. art. 433 § 1 k.p.k. poprzez dokonanie kontroli instancyjnej w sytuacji, gdy
motywy Sądu I instancji nie odpowiadały wymogom art. 424 k.p.k.
II. art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. poprzez poczynienie własnych
rozważań i ustaleń bez wskazania, jakie fakty Sąd uznał za udowodnione lub
nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie
uznał dowodów przeciwnych;
III. art. 433 § 2 k.p.k. poprzez niepełną kontrolę odwoławczą apelacji poprzez
brak wnikliwego i prawidłowego rozważenia wszystkich stawianych w niej
zarzutów i podniesionych w motywach argumentów, w sposób znajdujący
wyraz w motywach wyroku, a mianowicie do zarzutów naruszenia art. 4 § 1
k.p.k., art. 5 § 2, art. 7 i art. 410 k.p.k. prowadzących do błędnych ustaleń
faktycznych …”
dalej w 9 podpunktach wymieniając, których zarzutów obu apelacji dotyczą
wskazane uchybienia.
Drugi obrońca D. K. – adw. K. T. w odniesieniu do wszystkich zaskarżonych
apelacją rozstrzygnięć, a więc dotyczących czynów z pkt I, III, IV, V, VI, VII i IX
zarzuciła rażącą „obrazę” art. 433 § 2 k.p.k. i 457 § 3 k.p.k. polegającą na
nienależytym lub niepełnym rozważeniu zarzutów co do tych czynów, co mogło
mieć istotny wpływ na treść wyroku. Rozbudowane zarzuty naruszenia tych
przepisów zostały ujęte w 9 punktach.
Obrońcy wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku, a adw. K. T. także
wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia.
Nowo ustanowiona obrońca G. H. adw. B. R. zarzuciła „rażącą obrazę”
prawa procesowego, która mogła mieć wpływ na treść wyroku, poprzez naruszenie:
I. art. 433 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., polegające na
nierzetelnym rozważeniu przez Sąd Odwoławczy podniesionego w
apelacji obrońców skazanego G. H. z dnia 20 stycznia 2014 r. zarzutu
dotyczącego zaniechania przez Sąd I instancji wyjaśnienia wszystkich
istotnych okoliczności sprawy wskutek obrazy przez Sąd I instancji
przepisów art. 366 § 1 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art. 7 k.p.k.,
II. 7 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 i 2 k.p.k. poprzez niewłaściwe
zastosowanie polegające na dokonaniu przez Sąd Odwoławczy
11
akceptacji niewłaściwego zastosowania przez Sąd I instancji przepisu
art. 7 k.p.k., 4 k.p.k. i 410 k.p.k., co skutkowało oparciem
rozstrzygnięcia w przedmiotowym postępowaniu o dowolną,
sprzeczną z zasadami prawidłowego rozumowania, wskazaniami
wiedzy i doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego w sprawie
materiału dowodowego.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania albo uniewinnienie oskarżonego
od przypisanych czynów.
We wszystkich kasacjach podniesiono, że do naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. i
457 § 3 k.p.k. doszło również na skutek nieustosunkowania się Sądu
odwoławczego do zarzutów i motywów sformułowanych w osobistych „apelacjach”
oskarżonych. Obrońca G. H. upatrywała uchybień także w zaniechaniu przez ten
Sąd wezwania oskarżonego „do ustosunkowania się do odczytanych wyjaśnień
zawartych w w.w. piśmie”, a więc – naruszenia art. 453 § 2 k.p.k., 389 § 2 k.p.k. i
art. 6 k.p.k.
W pisemnych odpowiedziach na kasacje prokurator Prokuratury Apelacyjnej
wniósł o ich oddalenie jakie oczywiście bezzasadnych.
Natomiast na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej
przyłączył się do kasacji, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacje w części okazały się zasadne. Jednak przed wskazaniem powodów
takiej oceny, dla oczyszczenia przedpola należy odnieść się do niektórych
chybionych zarzutów naruszenia prawa procesowego i zasygnalizować, że w
części oddalającej kasacje jako oczywiście bezzasadne, uzasadnienie nie będzie
sporządzone (art. 535 § 3 k.p.k.).
1. Na wstępie stwierdzić trzeba, że nie jest prawdą, jakoby Sąd odwoławczy nie
ustosunkował się do zarzutów, twierdzeń i argumentacji zawartych w pismach
oskarżonych nazwanych przez nich apelacją (zob. s. 57 – 58 motywów).
Wprawdzie Sąd uczynił to bardzo syntetycznie, zwracając oddzielnie uwagę
na niezasygnalizowanie w tych pismach przyczyn wymienionych w art. 439,
12
440 i 455 k.p.k., ale nie miał obowiązku reakcji na treść pism w sposób
oczekiwany przez skarżących. Nie były one środkami odwoławczymi, w
szczególności apelacjami w rozumieniu art. 433 § 2 k.p.k., 457 § 3 k.p.k. czy
art. 446 § 1 k.p.k. i innych przepisów, zawartych w rozdziale 49 Kodeksu
postępowania karnego zatytułowanym „apelacja”. Obowiązki sądu
odwoławczego, określone w art. 433 § 2 k.p.k. i 457 § 3 k.p.k. dotyczą, w
razie zaskarżenia wyroku sądu okręgowego, tylko pism pochodzących od
osób wymienionych w art. 446 § 1 k.p.k. Bowiem Sąd odwoławczy powinien
rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym
(art. 433 § 2 k.p.k.), zaś w uzasadnieniu wyroku podać, dlaczego zarzuty i
wnioski apelacji uznał za zasadne albo niezasadne (art. 457 § 3 k.p.k.).
Ugruntowany i wielokrotnie wyrażony był pogląd Sądu Najwyższego, że
pismo oskarżonego nazwane „apelacją” od wyroku sądu okręgowego, nie
może wywołać żadnych skutków w zakresie zgłoszonych w nim zarzutów pod
adresem orzeczenia tego sądu, co nie wyklucza przecież możliwości
odniesienia się sądu odwoławczego do treści tegoż pisma (zob. np. wyrok z
dnia 30 października 2014 r., II KK 88/14 – lex 1551332 i wskazane tam
judykaty). W konsekwencji, zamieszczone w takim piśmie twierdzenia
oskarżonego nie są wyjaśnieniami, o których mowa w art. 175 – 176 (rozdział
20 k.p.k.). Oskarżony na rozprawie apelacyjnej może oczywiście oświadczyć,
że chce złożyć dodatkowe wyjaśnienia, a dopiero gdy to uczyni, aktualizują
się wymogi określone w art. 389 k.p.k. Odpowiednio, pismo oskarżonego
nazwane „kasacją” albo „uzupełnieniem kasacji” nie staje się przez to tym
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia ani nie wywołuje konieczności
odniesienia się do treści tego pisma, choć może być ujawnione na rozprawie
kasacyjnej i sprawdzone przez pryzmat art. 439 k.p.k. i 455 k.p.k. Takie
postępowanie wynika z dyspozycji art. 536 k.p.k.
2. Przepis art. 424 k.p.k. podaje wymogi, jakim powinno odpowiadać uzasadnienie
sądu I instancji. Wymogi te dotyczą również sądu odwoławczego, ale w razie
wydania orzeczenia reformatoryjnego. W tej sprawie Sąd Apelacyjny nie naruszył
tego przepisu, bo utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. Sąd ten nie mógł też
generalne uchybić treści art. 433 § 1 k.p.k. na skutek niedostrzeżenia, że wyrok
13
Sądu Okręgowego nie spełnia warunków z art. 424 k.p.k., ponieważ w apelacji adw.
M. Ż., w którego miejsce wszedł adw. P. D., w ogóle nie podnoszono zarzutu
obrazy tego przepisu, zaś w apelacji adw. K. T. tylko dwukrotnie wskazano na
uchybienia art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. – s. 8, przy czym zarzut ten w odniesieniu do
czynu z pkt IV okazał się bezzasadny (Sąd I instancji uzupełnił tylko opis tego
czynu, a nie wyeliminował charakteru zbrojnego grupy przestępczej). Tak więc
kasacja adw. P. D. w zakresie zarzutów z pkt I i II była oczywiście chybiona.
Zauważyć tu należy, że w apelacji obrońców G. H. również nie sformułowano
zarzutu obrazy art. 424 k.p.k. Generalnie więc, obrońcy nie mieli zastrzeżeń co do
spełnienia przez Sąd Okręgowy wymagań nałożonych przez ten przepis, uchybień
upatrywali natomiast w sferze oceny dowodów (art. 7 k.p.k.) i ustaleń faktycznych, a
nadto (adw. K. T.) w zastosowaniu kwalifikowanych postaci zabójstw z pkt I i V.
3. Zarzut dotyczący tej ostatniej kwestii okazał się zasadny. Zabójstwa opisane w
tych punktach zostały dokonane przed 26 września 2005 r. Od tego dnia do 23
kwietnia 2009 r. obowiązywał art. 148 § 2 k.k. w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt
15 ustawy nowelizującej m.in. Kodeks karny (Dz. U. z 2005 r. Nr 163, poz. 1363),
która wykluczyła kary niższe za ten czyn niż 25 lat pozbawienia wolności. Dnia 23
kwietnia 2009 r. został ogłoszony wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16
kwietnia 2009 r. w sprawie P 11/08, który uznał za niekonstytucyjną wskazaną
zmianę sankcji, przez co przepis art. 148 § 2 k.k. w ogóle został jej pozbawiony. To
samo dotyczyło kary za czyn z art. 148 § 3 k.k., który w tym zakresie odwoływał się
do § 2 tego przepisu. Dopiero ustawa z dnia 26 listopada 2010 r. (Dz. U. Nr 240,
poz. 1602) z dniem 22 czerwca 2011 r. ponownie wprowadziła sankcję za czyn z
art. 148 § 2 k.k. Wprawdzie identycznie określiła ona kary, jakie przewidziane były
przed nowelą, która weszła w życie 26 września 2005 r., ale wynikający z art. 4 § 1
k.k. nakaz stosowania ustawy obowiązującej poprzednio nie odsyła do art. 148 § 2
k.k. w pierwotnym brzmieniu, lecz do art. 148 § 1 k.k. Jest tak dlatego, że mająca
zastosowanie ustawa uprzednia musi być zarazem względniejsza dla sprawcy.
Chodzi przy tym o każdą ustawę, która jest korzystniejsza. Skoro na skutek
stwierdzenia niekonstytucyjności wspomnianej wyżej noweli Kodeksu karnego z
2005 r. przez określony czas obowiązywał tylko art. 148 § 1 k.k. (§ 2 i § 3 tego
przepisu nie miał zastosowania wobec braku sankcji), to czyny sprzed tej noweli
14
należy również kwalifikować z tego przepisu – art. 148 § 1 k.k., czyli z
najkorzystniejszej ustawy obowiązującej poprzednio. Nie oznacza to, że odpada
możliwość wymierzenia obecnie kary 25 lat albo dożywotniego pozbawienia
wolności za czyn popełniony przed 26 września 2005 r. Sąd jedynie będzie
zmuszony do przyjęcia kwalifikacji prawnej zabójstw tylko z art. 148 § 1 k.k., ale z
ustawowym zagrożeniem od 8 lat pozbawienia wolności do dożywocia (zob. też
wyrok SN z dnia 8 lipca 2009 r., II KO 22/09 – OSNKW 2009, z. 11, poz. 98).
4. Sąd odwoławczy mimo przytoczenia w całości zarzutu apelacji obrońcy G. H. (s.
30), błędnie następnie uznał, że nie został postawiony zarzut obrazy art. 7 k.p.k. ani
innych przepisów, chociaż wskazano jako obrażone także art. 366 § 1 k.p.k. a
przede wszystkim – art. 410 k.p.k. To wadliwe założenie zdeterminowało sposób
odniesienia się Sądu ad quem do zarzutu apelacyjnego. Sąd ten ograniczył się do
niewielu ponad 2 stron ogólnych uwag sprowadzających się do akceptacji ustaleń
faktycznych i oceny dowodów, dokonanych przez Sąd Okręgowy (vide s. 31 - 33).
Tymczasem uzasadnienie apelacji, choć sporządzone dalece nieprofesjonalnie
m.in. z uwagi na chaos bardzo ubogiej argumentacji, wymagało jednak
prześledzenia zwłaszcza w tej części, która odnosiła się do zbrodni zabójstw (cz. I i
X). Sąd odwoławczy nie uczynił tego, naruszając rażąco dyspozycję art. 433 § 2
k.p.k., które to zaniechanie znalazło odzwierciedlenie w jego motywach, nie
spełniających wymogów art. 457 § 3 k.p.k. Pomimo więc tego, że nowo
ustanowiony obrońca G. H. dopiero w kasacji próbował w uporządkowany sposób
wykazać, na czym polegała obraza przez Sąd I instancji art. 7 k.p.k. i 410 k.p.k.
oraz art. 366 § 1 k.p.k., to już w apelacji wskazano argumenty wymagające
rzeczowego odniesienia się. Ponadto Sąd odwoławczy powinien dostrzec, że choć
apelacja G. H. nie zasługiwała – zdaniem Sądu – na uwzględnienie, konieczne jest
postrzeganie sytuacji oskarżonego przez pryzmat tych samych dowodów, ustaleń i
ocen, które dotyczyły współdziałania z nim D. K.
5. Przechodząc do kasacji adw. K. T. i adw. P. D. w tej części, która zarzuca
nierozpoznanie zarzutów apelacji pierwszego obrońcy (K. T.), chybiony okazał się
zarzut naruszenia przez Sąd odwoławczy art. 170 § 1 pkt 4 i 5 k.p.k., skoro jasno i
przekonująco wykazał w postanowieniu, dlaczego wnioski dowodowe co do czynu I
nie mogą być uwzględnione (zob. k. 9005 – 9006). Krytycznie należało jednak
15
ocenić sposób ustosunkowania się Sądu ad quem do innych zarzutów dotyczących
tego czynu oraz czynów z pkt I i III, zawartych w apelacji adw. K. T. Jest ona
bardzo obszerna, bo składa się z 56 stron, co do tych samych czynów powtarza
zarzuty naruszenia tych samych przepisów, choć w różny sposób, a przede
wszystkim zbędnie przytacza ustalenia i oceny Sądu meriti przed wskazaniem
argumentów na poparcie zarzutów, a przy tym powiela argumenty zawarte w
samych zarzutach. Taka uciążliwa dla percepcji forma apelacji nie zwalniała jednak
Sądu odwoławczego od przebrnięcia przez jej treść i wydobycia istotnych oraz
opartych na dowodach twierdzeń. Tymczasem Sąd Apelacyjny zastosował
podobną technikę ustosunkowania się do nich, jak w wypadku apelacji obrońców G.
H. Tylko co do czynu z pkt I większa uwaga została poświęcona zeznaniom D. A.,
ale słusznie twierdzi się w kasacji, że bardziej skupiona była na przytoczeniu jego
zeznań niż na zarzutach apelacji co do tego dowodu (zob. s. 48 – 49). Obszerniej
też Sąd odnosił się do argumentów kwestionujących wiarygodność zeznań J. P. (s.
44 – 46), ale z pola widzenia Sądu umknęły okoliczności wymagające
krytyczniejszej oceny jego zeznań (o czym będzie mowa niżej). Jeżeli uzasadnienie
wyroku w zdecydowanej większości jest zbiorem ogólnikowych stwierdzeń, a więc
niezawierających odniesienia się do konkretnych argumentów apelacji i
niewykazujących ich niezasadności albo nieprawdziwości, świadczy to nie tylko o
niewypełnieniu obowiązków nałożonych przez art. 457 § 3 k.p.k., ale i o uchybieniu
art. 433 § 2 k.p.k., ponieważ jedynym materialnym dowodem rozważenia zarzutów
apelacyjnych jest sprawozdanie z narady nad nimi, czyli pisemne motywy wyroku
zawierające rzetelne odniesienie się do zarzutów. Sąd odwoławczy może
ograniczyć się to tego rodzaju ogólnych uwag, jakie znalazły się w jego
uzasadnieniu, gdy ocena sądu meriti spełnia wszystkie warunki określone w art. 7
k.p.k., w tym gdy jest kompletna. W razie uargumentowanego kwestionowania
przez apelację spełnienia tych wymogów Sąd ad quem jest obowiązany rozważyć
te argumenty i dać temu wyraz w pisemnym uzasadnieniu.
Nie jest rolą Sądu kasacyjnego ich przytaczanie i wykazywanie, do których
argumentów Sąd Apelacyjny obowiązany był pisemnie ustosunkować się, co
świadczyłoby o ich rozpoznaniu. Zwrócona zostanie uwaga tylko na kluczowe
kwestie.
16
Ad czynu z pkt I – Sąd odwoławczy zgodził się z Sądem I instancji, że motywem
zabójstwa pokrzywdzonych było usunięcie świadków paserstwa, którego dopuścił
się D. K. Pomijając dylemat ze sfery psychologii, czy dla D. K. życie 2 osób jest
mniej warte niż czasowe tylko pozbawienie go wolności, koniecznym było
zweryfikowanie realności tego motywu. Fakty, którymi dysponował Sąd Okręgowy,
były zaś takie, że E. S. nie obciążała D. K., a A. M. odwołał na rozprawie zeznania
z postępowania przygotowawczego (kopie protokołów przesłuchań – k. 3415 –
3418, 3460 – 3461, 3432 – 3437 z t. XVIII w zw. z k. 8091) Sąd ten nie sięgnął do
akt sprawy II K …/05 Sądu Rejonowego w P., w której zeznania były złożone,
zadowalając się protokołem policjantów z oględzin akt (k. 3509 – 3515 w zw. z
k.8091). A przecież należało zapoznać się z tymi aktami, w tym, wszystkimi
zeznaniami i wyjaśnieniami oraz dokumentami, aby wiedzieć, czego tak bał się D.
K. Taka wiedza pozwalałaby zweryfikować tezy co do jego motywu zabójstw. W
apelacji adw. K. T. podważano przyjęty motyw, a tymczasem Sąd Apelacyjny
ograniczył się do podzielenia oceny Sądu Okręgowego.
Ad czynu z pkt V – tu wystąpił analogiczny błąd Sądu odwoławczego. W
czasie popełnienia tego czynu R. Ł. był członkiem grupy przestępczej D. K., więc
wykonywał jego polecenia.
Sąd I instancji przytoczył szereg powodów dania wiary zeznaniom R. Ł.
obciążających D. K., a nie – późniejszym. Pomawiał go również J. P., który
jednakowoż czerpał wiedzę od R. Ł. Co więcej, D. K. miał się przyznać P. K. (też
członkowi grupy D. K., przez pewien czas „księgowemu” tej grupy), że uczestniczył
w zabójstwie A. B. i M. S. Ale nie wolno było Sądowi odwoławczemu pominąć
zarzutu apelacji, że R. Ł. wobec P. K. nie obciążył D. K. udziałem w tej zbrodni.
Trzykrotnie Sąd Okręgowy relacjonując zeznania P.K. wskazywał, że R. Ł. nie
wymienił D. K. jako współdziałającego, choć podawał nazwiska innych (s. 77, 81,
82 uzasadnienia Sądu I in.). I to zaniechanie Sądu ad quem było rażące i mogło
mieć istotny wpływ na treść jego wyroku.
Ad czynu z pkt III i X – jedynym dowodem świadczącym o współdziałaniu
D. K. (i sprawstwie G. H.) są zeznania J. P., któremu G. H. miał powiedzieć o
podżeganiu i przebiegu zdarzenia. Pokrzywdzony R. Ł. nie rozpoznał sprawcy,
który był wyższy od niego (R. Ł. liczy 180 cm wzrostu), a więc znacznie wyższy od
17
G. H. (ten ma 172 cm wzrostu). Jednak najistotniejsze, co znalazło się wśród
argumentów apelacji D. K., ale poza uwagą Sądu odwoławczego, J. P. najpierw
mówił R. Ł., że strzelał do niego A.Z. – „S.”(k. 27 motywów Sądu I in). Nie ma
rzeczowego odniesienia się Sądu Apelacyjnego do tych kwestii, ani do argumentów
zawartych w uzasadnieniu apelacji obrońców G. H., dotyczących m. in treści
zeznań wymienionych tam świadków i oceny ich zeznań dokonanej przez Sąd
Okręgowy. Jeżeli sprawcą był jednak A. Z. (za zabójstwo którego został wcześniej
skazany R. Ł., k. 6544 i nast. – t. XXXIV), to pozostaje aktualne pytanie, czy i kto
podżegał A. Z. do zabójstwa R. Ł. Apelacja bezskutecznie domagała się od Sądu
odwoławczego konkretnej odpowiedzi na to pytanie.
Ad czynów IX (D. K.) i XII (G.H.) - zeznania J. P. brzmiały wiarygodnie, co
nie znaczy, że należało zbyć milczeniem cały wywód zawarty na s. 55 uzasadnienia
apelacji adw. K. T. dotyczący pistoletu „Sahara”, a mający przecież znaczenie nie
tylko dla odpowiedzialności D. K., ale i G. H. Również w motywach apelacji
obrońców tego oskarżonego podniesiono okoliczności co do tego czynu,
nierozważone przez Sąd odwoławczy.
Uchybienia Sądu Apelacyjnego w sferze realizacji wymogów z art. 433 § 2
k.p.k. i 457 § 3 k.p.k., przykładowo wskazane wyżej, były rażące i mogły mieć
istotny wpływ na treść wyroku. Oczywiście, nie dyskwalifikują one wymienionych
dowodów osobowych w postaci zeznań R. Ł., P. K., J. P. czy D. A. (jednoznacznie
obciążającego D. K. co do czynu z pkt I), ale zobowiązują Sąd odwoławczy, który
będzie ponownie rozpoznawał apelacje w zakresie rozstrzygnięć co do czynów z
pkt I, III, V, IX, X i XII, do sumiennego rozważenia pominiętych zarzutów i
powołanej na ich poparcie argumentacji. Sąd będzie też pamiętał, że kompletność
oceny dowodów osobowych i zarzutów podważających te dowody jest szczególnie
konieczna, gdy w grę wchodzą pomówienia lub tylko dowody ze słuchu. Z drugiej
strony, nie można nie docenić siły zbioru takich dowodów, jeżeli dokonana zostanie
ich ocena z dochowaniem rygorów określonych w art. 7 k.p.k.
Ocena prawna zachowania D. K. i G. H. była w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym nad wyraz zdawkowa, gdy idzie o czyn z pkt I, III, V i X (s.
186,187 in princ, 189 motywów Sądu I in.). W apelacji K. T. i apelacji obrońców G.
H. zareagowano na to zarzutem błędu w ustaleniach faktycznych. Mimo wadliwości
18
takiego zarzutu intencja skarżących była jasna – uzasadnienie Sądu Okręgowego,
ich zdaniem, nie czyniło zadość wymogowi z art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. Mimo tego
Sąd odwoławczy zarzuty te skwitował jedynie ogólnikowym stwierdzeniem (drugi
akapit ze s. 57 uzasadnienia). W razie więc niepodzielenia zarzutów apelacji co do
sprawstwa i winy czynów z pkt I, III, V, i X będą musiały w uzasadnieniu znaleźć się
wywody dotyczące postaci współdziałania przestępczego oskarżonych.
Z przytoczonych powodów w części uchylono zaskarżony wyrok, zaś co do
czynów z pkt II, IV, VI, VII,VIII i XI oddalono kasacje jako oczywiście bezzasadne,
co, jak na wstępie wskazano, zwalniało od sporządzenia pisemnego uzasadnienia
orzeczenia w tej części.