Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 sierpnia 2014 r. wydanym w sprawie II C 390/12 z powództwa Wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości przy ulicy (...) w Ł. przeciwko E. W. (1) o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5.623,80 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty należności głównej oraz orzekł o kosztach zastępstwa procesowego pozwanej przez pełnomocnika z urzędu.

Od powyższego wyroku apelację złożyła pozwana, zaskarżając go w całości oraz zarzucając naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj:

1) art. 214 § 1 k.p.c. wobec przeprowadzenia w dniu 8 sierpnia 2014 r. rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, pod usprawiedliwioną nieobecność pozwanej spowodowaną chorobą, wykazaną odpowiednim zaświadczeniem lekarskim oraz pomimo złożenia na ww. rozprawie wniosku pełnomocnika o jej odroczenie, przez co pozwana została pozbawiona możliwości obrony swych praw, co skutkuje nieważnością postępowania w zakresie ww. rozprawy stosownie do art. 379 pkt. 5 k.p.c.;

2) art. 299 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego o przesłuchanie pozwanej w charakterze strony na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2014 r., w sytuacji gdy w sprawie pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla jej rozstrzygnięcia.

Przy tak sformułowanych zarzutach strona apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcie przez tenże Sąd o kosztach postępowania apelacyjnego, w tym kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu według norm przypisanych, przy złożonym przez pełnomocnika pozwanej oświadczeniu, że nie zostały one pokryte w całości ani w części. Jednocześnie, apelująca wniosła o nieobciążanie jej kosztami postępowania na zasadzie art. 102 k.p.c. z uwagi na swą trudną sytuację materialną.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy przyjmuje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy za własne, czyniąc je podstawą własnych ustaleń.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do podniesionego przez apelującą zarzutu nieważności postępowania przed Sądem I instancji jako najdalej idącego. W okolicznościach przedmiotowej sprawy, po dokonaniu wszechstronnej analizy zgromadzonego materiału procesowego, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że postępowanie przed Sądem I instancji, nie było dotknięte nieważnością z przyczyn, o których mowa w treści art. 379 pkt 5 k.p.c., tj. z powodu pozbawienia pozwanej E. W. (1) możności obrony swoich praw w zakresie rozprawy z dnia 8 sierpnia 2014 r., bezpośrednio poprzedzającej wydanie zaskarżonego wyroku.

W orzecznictwie przyjmuje się, że pozbawienie strony możności obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wtedy, gdy z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, opubl. OSP Nr 3/75 poz. 66; postanowienie SN z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, opubl. Prok. i Pr. Nr 5/99 poz. 41; wyrok SN z dnia 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, opubl. baza prawna LEX Nr 55517). Analizując, czy doszło do pozbawienia strony możności działania, trzeba w pierwszej kolejności rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania w postępowaniu, w końcu zaś ocenić, czy pomimo zaistnienia tych okoliczności strona mogła bronić swych praw w procesie. Dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek można przyjąć, że strona została pozbawiona możności działania (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, opubl. baza prawna LEX Nr 424315).

Apelująca upatruje przyczyny nieważności postępowania w nieuwzględnieniu wniosku o odroczenie rozprawy z dnia 8 sierpnia 2014 roku, mimo istnienia uzasadnionych podstaw do jej odroczenia. Tym samym, zdaniem apelującej, wskutek naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 214 § 1 k.p.c., pozbawiona została możliwości obrony swoich praw. Istotnie, na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2014 r. pozwana nie stawiła się, a jej pełnomocnik wniósł o odroczenie rozprawy z powodu choroby skarżącej oraz o przesłuchanie skarżącej w charakterze strony na odroczonym terminie rozprawy.

Sąd Rejonowy oddalił powyższe wnioski pełnomocnika skarżącej, a w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wskazał, że wniosek pozwanej o przesłuchanie jej w charakterze strony na okoliczność nieprowadzenia określonych prac przez powodową wspólnotę w należącym do pozwanej lokalu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Dalej Sąd Rejonowy wskazał, iż skoro wniosek o przesłuchanie pozwanej został przez Sąd oddalony, a pozwana była reprezentowana przez pełnomocnika, brak było podstaw do odroczenia rozprawy w dniu 8 sierpnia 2014 r. z uwagi na niestawiennictwo pozwanej na rozprawie.

Zdaniem Sądu Okręgowego, powyższe działanie Sądu Rejonowego było prawidłowe. Zauważyć bowiem należy, że: w świetle ostatecznego stanowiska pozwanej, a to kwestionowania konieczności ponoszenia ciężaru zaliczek na poczet kosztów zarządu nieruchomością wspólną w zakresie opłat na fundusz remontowy, przeglądy instalacji gazowej, przeglądy kominowe, remont instalacji elektrycznej oraz naprawy domofonu, w sytuacji gdy w lokalu pozwanej nie były prowadzone na zlecenie powodowej wspólnoty prace, na które wykorzystałoby tego rodzaju zaliczki, wystarczającym dla rozstrzygnięcia sprawy był dotychczasowo zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym głównie uchwała nr 3/2010 Wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) z dnia 31.03.2010 r. w sprawie planu gospodarczego zarządu nieruchomością wspólną i wysokości zaliczek na pokrycie jego realizacji za rok 2010 oraz uchwała nr 3/2011 ww. Wspólnoty Mieszkaniowej dotycząca planu gospodarczego i wysokości zaliczek na 2011 r. W świetle powyższych uchwał oraz mając na uwadze normy ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tj. Dz.U. 2000 Nr 80, poz. 903), podkreślić należy, za Sądem Rejonowym, iż spoczywający na właścicielu lokalu obowiązek terminowego uiszczania zaliczek na poczet kosztów zarządu nieruchomością wspólną powstaje z mocy ww. ustawy, w wysokości wynikającej z uchwały właścicieli lokali (art. 15, ust. 1 w zw. z art. 22 ust. 3 pkt.3 ustawy o własności lokali) i w żaden sposób nie jest uzależniony od faktycznego sposobu wykorzystania przez Zarząd Wspólnoty lub zarządcę nieruchomości środków pieniężnych pochodzących z zaliczek. Jeśli zaś chodzi o wysokość należności pozwanej wobec powodowej wspólnoty, nie były one przez pozwaną kwestionowane. Zważyć należy, iż dowód z przesłuchania stron ma charakter posiłkowy, gdyż dopuszczalność jego przeprowadzenia powstaje tylko wówczas, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie można dojść do wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. W sprawie niniejszej na dzień 8 sierpnia 2014 r. fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pozostały wyjaśnione, stąd oddalenie wniosku pełnomocnika pozwanej o jej przesłuchanie było uzasadnione.

Odnośnie zaś wniosku pełnomocnika o odroczenie rozprawy z dnia 8 sierpnia 2014 r., należy przyznać rację Sądowi Rejonowemu, iż brak było podstaw do jej odroczenia.

Dla wyjaśnienia powyższego, przywołać należy pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 10 marca 2011 r. (V CSK 302/10), według którego, z uwagi na to, że przyczyny uzasadniające odroczenie rozprawy przewidziane w art. 214 § 1 k.p.c. określone zostały restrykcyjnie, ponieważ zaliczono do nich jedynie nieprawidłowość w doręczeniu wezwania oraz nieobecność strony wywołaną nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć, wniosek strony o odroczenie rozprawy, uzasadniony chorobą tej strony, może być uznany za uzasadniony jedynie wtedy, kiedy występuje ona w sprawie bez pełnomocnika, ewentualnie kiedy mają być podjęte czynności z jej udziałem a jednocześnie wykaże w sposób określony w art. 214 § 1 k.p.c., że stan zdrowia uniemożliwiał jej stawiennictwo. Innymi słowy, w wypadku przeszkody strony i obecności jej pełnomocnika, rozprawa ulega odroczeniu, gdy mają być dokonane czynności, których za stronę pełnomocnik wykonać nie może lub gdy stawiennictwo stron na rozprawie jest obowiązkowe (post. SN z 16.5.2012 r., III CSK 270/11, L.).

W przedmiotowej sprawie, pozwana była reprezentowana przez należycie umocowanego profesjonalnego pełnomocnika /apl. adw. Ł. K. z upoważnienia adw. H. Z./, który /prawidłowo zawiadomiony/ stawił się na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2014 r. Co więcej, wskutek oddalenia wniosku pełnomocnika o przesłuchanie skarżącej w charakterze strony, nie było potrzeby dalszego podejmowania w sprawie czynności z udziałem pozwanej. W związku z tym, obecność pełnomocnika pozwanej na ww. terminie rozprawy, gwarantowała zachowanie skarżącej możliwości obrony jej praw i wystarczała do tego, aby kontynuować postępowanie bez wyznaczania kolejnego terminu rozprawy.

Mając na uwadze powyższe, a to brak zaplanowanych czynności z udziałem pozwanej oraz obecności jej profesjonalnego pełnomocnika na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2014 r., Sąd Rejonowy zasadnie oddalił wniosek pełnomocnika skarżącej o odroczenie terminu rozprawy, a w konsekwencji nie naruszył art. 214 § 1 k.p.c.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego, pozwana E. W. (1) w przedmiotowej sprawie nie została pozbawiona możności obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.

Odnosząc się do drugiego z zarzutów apelacyjnych, a to naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 299 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie pozwanej w charakterze strony na odroczonym terminie na okoliczności wskazane w piśmie strony pozwanej datowanym na 7 kwietnia 2014 r., zważyć należy, iż Sąd Rejonowy prawidłowo rozstrzygnął, o ww. wniosku, co zostało wyjaśnione powyżej w uzasadnieniu . Powyższe, w żaden sposób nie wpłynęło na treść wydanego w sprawie orzeczenia.

O kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd orzekł zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. Na mocy powołanego przepisu, strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. (art. 98 § 3 k.p.c.)
W postępowaniu apelacyjnym strona powodowa była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika w osobie adwokata. Zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia
i rozstrzygnięcia. Sąd kieruje się ustawowymi stawkami minimalnymi i na ich podstawie zasądza koszty dla pełnomocników w postępowaniu sądowym. Wysokość stawki minimalnej natomiast, zależy od wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju,
a w postępowaniu egzekucyjnym - od wartości egzekwowanego roszczenia.

Zgodnie z treścią § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461 j.t.) stawka minimalna za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego przy wartości przedmiotu sprawy mieszczącej się w przedziale od 5.000 zł do 10.000 zł wynosi 1.200 złotych. Zgodnie natomiast z § 13 ust. 1 pkt 1. powołanego rozporządzenia stawki minimalne za prowadzenie spraw w postępowaniu apelacyjnym wynoszą przed sądem okręgowym - 50 % stawki minimalnej.

W toku postępowania apelacyjnego w odpowiedzi na apelację, pełnomocnik strony powodowej – adwokat wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na rzecz strony powodowej od pozwanej kosztów zastępstwa procesowego. Z uwagi na fakt, iż wartość przedmiotu zaskarżenia wskazana w apelacji wynosi 5.624 zł przyjąć należało, biorąc pod uwagę reguły o których mowa powyżej, iż stronie powodowej należało od pozwanej zasądzić kwotę 600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym. Taką właśnie kwotę Sąd odwoławczy zasądził
w punkcie 2. wyroku z dnia 24 marca 2015 r.

W ocenie Sądu odwoławczego w niniejszej sprawie nie zachodzą żadne szczególne okoliczności pozwalające na zastosowanie w stosunku do pozwanej przepisu art. 102 k.p.c., zgodnie, z którym sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Rzeczone unormowanie poważnie modyfikuje generalne zasady rządzące problematyką kosztów procesu, stąd też ten przepis jako lex specialis winien być używany w praktyce sądowej z rozwagą i należytą wnikliwością. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”, ustawodawca pozostawił swobodnej, choć nie dowolnej ocenie sądu. Sama treść przepisu mówiąca o wypadkach szczególnie uzasadnionych przemawia za tezą, że wyłączone jest stosowanie wykładni rozszerzającej (tak Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 16 lutego 1981 r., IV PZ 11/80 i dnia 13 października 1976 r., IV PZ 61/76). W orzecznictwie dominuje pogląd, że okoliczności dotyczące złego stanu majątkowego strony i istnienia w związku z tym przesłanek do przyznania zwolnienia od kosztów sądowych nie stanowią wyłącznie o względach słuszności, które przemawiają za zastosowaniem art. 102 k.p.c. (tak m.in. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach, sygn. akt I Acz 27/07, LEX nr 337333).

W ocenie Sądu, pozwana niewątpliwie znajduje się w trudnej sytuacji majątkowej wynikającej z braku zatrudnienia oraz niewielkiej wysokości świadczeń otrzymywanych tytułem zasiłku rodzinnego (160 zł) oraz alimentów (950 zł). Dodatkowo, sytuację majątkową pogarsza zadłużenie pozwanej wobec Wspólnoty mieszkaniowej i dostawców mediów oraz konieczność spłaty kredytu hipotecznego w kwocie 500 zł miesięcznie. Budżet domowy obciążają również wydatki pozwanej na dziecko jak również zwykłe codzienne życiowe wydatki (żywność, środki czystości, odzież i obuwie).

Jednakże, sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia - na podstawie art. 102 KPC - z obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego. W związku z powyższym należy dodatkowo wziąć pod uwagę fakty związane z samym przebiegiem procesu, tj. podstawę oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie strony co do zasadności roszczenia, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. /wyrok s.apel. 18-07-2013 w K. I ACa 447/13 LEX nr 1349918/.

Zdaniem Sądu odwoławczego, oprócz trudnej sytuacji majątkowej pozwanej, w sprawie nie występowały dalsze szczególne okoliczności. Spór pomiędzy stronami dotyczył rozliczeń na tle zarządu nieruchomością wspólną, który to został rozstrzygnięty zaskarżonym wyrokiem Sądu Rejonowego. Sprawa nie miała skomplikowanego charakteru, uzasadnienie Sądu Rejonowego dość jasno wyjaśniało powody rozstrzygnięcia. Co więcej, konieczność wszczęcia procesu w niniejszej sprawie wynikała wyłącznie z faktu trwającego od wielu lat niewywiązywania się pozwanej z ciążącego na niej obowiązku terminowego uiszczania zaliczek na pokrycie kosztów zarządu nieruchomością wspólną. W tych okolicznościach, pozwana /reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika/ zdecydowała się jednak na wniesienie apelacji, w związku z czym powinna była liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów zastępstwa procesowego strony powodowej. Należy podkreślić, że nawet zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Zwolnienie takie nie uchyla bowiem odpowiedzialności strony za wynik sporu w stosunku do przeciwnika procesowego.

Mając powyższe na uwadze Sąd o kosztach postępowania apelacyjnego orzekł jak w punkcie 2. sentencji.

Orzekając natomiast o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu, Sąd Okręgowy przyjął, iż przy uwzględnieniu wyniku niniejszego postępowania zachodziła podstawa do przyznania tychże kosztów bezpośrednio na rzecz pełnomocnika E. W. (2) w osobie adwokata H. Z. ustanowionego z urzędu i nakazania ich wypłacenia z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi. Przegranie procesu przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika z urzędu skutkuje niezwłocznym zasądzeniem wynagrodzenia od Skarbu Państwa - sądu, który pełnomocnika ustanawiał. Wysokość zasądzonej kwoty została ustalona w oparciu o przepis § 19, pkt. 1) w zw. z § 13, ust. 1, pkt. 1) oraz § 6 pkt. 3) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461 j.t.). Wysokość stawki minimalnej określonej w przedmiotowego rozporządzenia wynosi bowiem 600 złotych, zaś wysokość podatku VAT, który, wedle dyspozycji § 2 ust. 3 wskazanego powyżej rozporządzenia uwzględniać musi wynagrodzenie pełnomocnika ustanowionego z urzędu, wynosi 138 złotych z uwagi na stawkę podatku w wysokości 23%, co razem stanowi zasądzoną kwotę 738 zł.