Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 sierpnia 2015 roku

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim,

Wydział V w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariola Mastalerz

Sędziowie: SSO Magdalena Marczyńska (spr.)

SSR del. Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant: st.sekr.sądowy Marcelina Machera

po rozpoznaniu w dniu 13 sierpnia 2015 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z wniosku M. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł.

o odsetki

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 grudnia 2014r. sygn. IV U 269/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od wnioskodawczyni M. J. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. kwotę 60,00 (sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sygn. akt V Ua 5/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 sierpnia 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił M. J. wypłaty odsetek od wypłaconego zasiłku chorobowego za okres od 24 listopada 2011 roku do 20 lutego 2012 roku oraz odsetek od wypłaconego zasiłku macierzyńskiego za okres od 21 lutego 2012 roku do 6 sierpnia 2012 roku.

Od powyższej decyzji wniosła odwołanie w dniu 18 marca 2014 roku M. J..

ZUS wnosił o oddalenie odwołania.

Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2014 roku, wydanym w sprawie IVU 269/14, Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Tryb. zmienił zaskarżoną decyzję i zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 7.992,80 złotych tytułem odsetek od wypłaconego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami od dnia 9 września 2014 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 60 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę wyroku stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

A. W. odwołała się od decyzji ZUS z dnia 17 stycznia 2012 roku, którą organ rentowy ustalił, że M. W. nie podlega od dnia 1 sierpnia 2011 roku ubezpieczeniom społecznym jako pracownik z tytułu zatrudnienia u płatnika składek A. W.. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. wyrokiem z dnia 24 października 2012 roku w sprawie VU 515/12 zmienił decyzję ZUS i ustalił, że M. J. z domu W. podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek od dnia 1 sierpnia 2011 roku.

Sąd Apelacyjny w Łodzi rozpatrujący sprawę wskutek apelacji ZUS wyrokiem z dnia 17 września 2013 roku w sprawie III AUa 1840/12 oddalił apelację organu rentowego.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. w uzasadnieniu wyroku podał, że A. W. zawarła z M. W. (obecnie J.) w dniu 1 sierpnia 2011 roku pisemną umowę o pracę. M. W. została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego jako pracownik. A. W. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w G.. Sąd Okręgowy podniósł, że nie ma podstaw do podzielenia gołosłownego zarzutu ZUS, iż umowa o pracę została zawarta jedynie dla pozoru celem uzyskania długoterminowej ochrony ubezpieczeniowej i świadczeń z ubezpieczenia społecznego i jako taka jest nieważna.

Sąd Apelacyjny oddalając apelację ZUS od wyroku Sądu Okręgowego uznał za chybione zarzuty organu rentowego, w tym w szczególności zarzuty dotyczące pozorności zawartej umowy o pracę.

M. J. po wyroku Sądu Apelacyjnego otrzymała zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński. Wypłata nastąpiła w dniu 6 listopada 2013 roku Na zwolnieniu powódka przebywała od 21 października 2011 roku, a w dniu (...) urodziła syna J.. W dniu 7 sierpnia 2012 roku M. J. wróciła do pracy w firmie swej matki. W ocenie Sądu Apelacyjnego decyzja ZUS nie jest prawidłowa, a powódka zasadnie domaga się odsetek za opóźnienie w wypłaceniu jej zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego. Z akt sprawy VU 515/12 wynika, że ZUS wydał decyzję o niepodleganiu M. J. od dnia 1 sierpnia 2011 roku ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia u płatnika składek A. wiśniewskiej dysponując tylko i wyłącznie dokumentacją zgłoszenia M. J. do ubezpieczenia. Z góry organ rentowy założył, że umowa o pracę zwarta pomiędzy M. J. a A. W. jest umową pozorną. Tego założenia w żaden sposób nie weryfikował, nie miał żadnych dowodów na potwierdzenie tezy o pozorności umowy o pracę. Postępowanie dowodowe przed Sądem Okręgowym potwierdziło fakt zatrudnienia powódki i wykonywania przez nią pracy w firmie matki. W toku postępowania nie wskazano żadnego dowodu mającego potwierdzić tezę organu rentowego o pozorności zawartej umowy o pracę.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. W jego ocenie stanowisko strony skarżącej o niewłaściwym działaniu organu rentowego i jego odpowiedzialności za niewypłacenie świadczeń w terminie jest prawidłowe. M. J. została zgłoszona do ubezpieczenia jako pracownik firmy swej matki w odpowiednim terminie, do organu dotarły wszystkie wymagane dokumenty konieczne w takich sytuacjach do zarejestrowania danej osoby jako pracownika. ZUS nie domagał się od powódki i od pracodawczyni żadnych innych dokumentów, nie ustalał żadnych innych okoliczności, które miałyby stanowić podstawę do przyjęcia pozorności umowy o pracę.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy systemowej ZUS jest zobowiązany do zapłacenia odsetek od świadczeń, wypłaty których nie dokonał w terminie, a zwolniony jest od tego obowiązku tylko wtedy, gdy opóźnienie w wypłacie świadczeń jest następstwem okoliczności, za które zakład nie ponosi odpowiedzialności.

W ocenie Sądu Rejonowego w sprawie nie zachodzi sytuacja, w której ZUS nie ponosiłby odpowiedzialności za to, że zasiłki chorobowy i macierzyński wypłacił M. J. dopiero w listopadzie 2013 roku, a świadczenia przysługiwały za okres niezdolności do pracy i urlopu macierzyńskiego przypadające w latach 2011 i 2012. Ubezpieczona i jej pracodawca wykonali wszelkie ciążące na nich obowiązki i złożyli wszelkie dokumenty konieczne dla objęcia M. J. ubezpieczeniem pracowniczym. Organ rentowy bez żadnych realnych, sprawdzalnych i weryfikowalnych przesłanek przyjął, że umowa o pracę M. J. jest umową pozorną. Postępowanie sądowe toczące się wskutek odwołania od decyzji o niepodleganiu M. J. ubezpieczeniu nie wykazało zaś żadnych nowych okoliczności, wykazało bezpodstawność i gołosłowność tezy przyjętej przez ZUS. A wobec powyższego ZUS ponosi odpowiedzialność za niewypłacenie powódce świadczeń w terminie. A tym samym powódce przysługują odsetki od wypłaconych z opóźnieniem świadczeń.

Powyższy wyrok zaskarżył w całości apelacją organ rentowy. Skarżący zarzucił wyrokowi naruszenie art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podnosząc, że zwłoka w wypłacie zasiłków chorobowego i macierzyńskiego była spowodowana przedstawieniem dowodów wykonywania pracy w postaci zeznań świadków dopiero w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W uzasadnieniu apelacji wskazał, że w postępowaniu kontrolnym prowadzonym ZUS mógł odmówić wiarygodności dokumentom prywatnym przedstawionym przez strony w ramach swobodnej oceny materiału dowodowego. Zdaniem organu rentowego samo podpisanie umowy o pracę, złożenie zaświadczenia lekarskiego o zdolności do pracy i odbycia szkolenia bhp, wystawienia i przyjęcia obowiązków, podpisywanie listy obecności i listy wynagrodzeń nie dowodzi wykonywania pracy. Przy ocenie, czy w rzeczywistości doszło do zawarcia umowy o pracę znaczenie ma przede wszystkim przedstawienie dowodów potwierdzających wykonywanie pracy przez pracownika i przyjmowanie jej przez pracodawcę w warunkach podporządkowania. Takie zaś dowody zostały złożone przez wnioskodawczynię dopiero w toku postępowania sądowego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie miał przy tym możliwości przesłuchania świadków w ramach postępowania kontrolnego, którzy mogliby potwierdzić wykonywanie pracy, wobec braku wniosku strony w tym zakresie.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 2 czerwca 2015 roku pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje koniecznością zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia.

W niniejszej sprawie jest sporne, czy odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu opóźnienia w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest wyłączona na podstawie art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 roku, poz. 121), zwanej dalej ustawą ustawy. Zgodnie art. 85 ust. 1 ustawy, jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

Przewidziane w art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy wyłączenie obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek nie jest zależne od wykazania, że organ rentowy nie ponosi winy w powstaniu opóźnienia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 października 2004 roku w sprawie (...) UK 485/03 (OSNP 2005/10/147) określenie: „okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności” jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia: „przyczyn niezależnych od organu”, co oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od Zakładu.

Jak wynika z analizowanego unormowania przesłanką powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego organu w ustaleniu prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub wypłaty tego świadczenia. Błędy organu rentowego rodzące jego odpowiedzialność w postaci zapłaty odsetek można przy tym zakwalifikować jako błędy w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa oraz błędy w ustaleniach faktycznych, będące skutkiem naruszenia przepisów proceduralnych. Błąd w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa jest popełniany wówczas, gdy na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą ustalenia prawa, ponieważ błędnie dokonuje interpretacji obowiązujących regulacji w przedmiotowym stanie faktycznym. W takiej sytuacji sąd nie uzupełnia ustaleń faktycznych dokonanych przez organ rentowy. Jeżeli zatem organ rentowy dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu, liczone od upływu terminu, w którym organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2009 roku, sygn. akt I UK 345/08, OSNP 2010/23-24/293).

Natomiast, by stwierdzić, że organ rentowy nie popełnił błędu w ustaleniach faktycznych, skutkującego wyłączeniem jego odpowiedzialności konieczne jest wykazanie, iż w przepisanym terminie nie dysponował on materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia. Należy przy tym uwzględnić dodatkowo, czy organ rentowy w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym będzie uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu, to nie będzie podstaw do uznania, iż opóźnienie jest następstwem okoliczności za które ponosi on odpowiedzialność (vide: Komentarze Becka, Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (...) Komentarz pod redakcją B. Gudowskiej i K. Ślebzaka Wydawnictwo C.H. BECK Warszawa 2013, str. 749).

W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji przyjął, że M. J. została zgłoszona do ubezpieczenia jako pracownik firmy swej matki, A. W. w odpowiednim terminie i do organu rentowego dotarły wszystkie wymagane dokumenty konieczne do zarejestrowania danej osoby jako pracownika. Jednocześnie, zdaniem Sądu Rejonowego, ZUS nie domagał się od M. J. i od pracodawczyni żadnych innych dokumentów i nie ustalał żadnych innych okoliczności, które miałyby stanowić podstawę do stwierdzenia pozorności umowy o pracę zawartej przez pracownika i pracodawcę oraz bez żadnych realnych, sprawdzalnych i weryfikowalnych przesłanek przyjął, że umowa o pracę M. J. jest umową pozorną. Sąd I instancji stwierdził także, że postępowanie sądowe toczące się wskutek odwołania od decyzji o niepodleganiu M. J. ubezpieczeniu nie wykazało żadnych nowych okoliczności w sprawie, a wykazało bezpodstawność i gołosłowność tezy przyjętej przez ZUS.

Z takim stanowiskiem Sądu Rejonowego nie sposób się zgodzić. Stawiając bowiem wyżej wskazane tezy Sąd Rejonowy nie dysponował aktami postępowania kontrolnego prowadzonego przez ZUS przed wydaniem decyzji o nie podleganiu przez M. J. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w ramach umowy o pracę.

Akt tych Sąd Okręgowy zażądał na etapie postepowania apelacyjnego, mając na uwadze zarzuty podniesione w złożonym przez organ rentowy środku odwoławczym.

Z dokumentów zawartych w aktach kontrolnych wynika, że w dniu 29 listopada 2011 roku wystawiony został przez ZUS (...) Oddział w Ł. Wydział (...) i Składek wniosek o przeprowadzenie kontroli doraźnej, dotyczącej zatrudnienia M. J. (ówcześnie W.) u jej matki A. W.. Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli doręczone zostało pracodawcy. W ramach prowadzonej kontroli pracodawca przedstawił dokumenty w postaci: umowy o pracę, karty szkolenia wstępnego z zakresu bhp, zakresu obowiązków, list płac, list obecności, zaświadczenia lekarskiego oraz trzech faktur VAT z nieczytelnymi podpisami wystawiającego. Ponadto inspektor przeprowadzający kontrolę przesłuchał A. W. oraz świadka R. J. (obecnie męża wnioskodawczyni), który stwierdził jedynie, że „potwierdza fakt wykonywania pracy w firmie (...) przez M. W. od miesiąca sierpnia 2011 roku, ponieważ spotykał ww. w pracy. Zajmowała się prowadzeniem firmy”.

W dniu 4 stycznia 2012 roku ZUS (...) Oddział w Ł. Wydział (...) sporządził protokół z przeprowadzonej kontroli, który w tym samym dniu doręczono płatnikowi składek A. W.. Co istotne, w protokole tym znajduje się pouczenie, że płatnik składek ma prawo w terminie 14 dni od jego otrzymania zgłosić pisemne zastrzeżenia do ustaleń protokołu, wskazując równocześnie stosowne środki dowodowe.

Płatnik składek w zakreślonym mu terminie nie zgłosił ani zastrzeżeń do protokołu, ani nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych. W dniu 17 stycznia 2012 roku organ rentowy wydał decyzję o nie podleganiu przez M. J. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u A. W.. Także w odwołaniu od tej decyzji ZUS, wniesionym przez M. J. oraz A. W. w dniu 1 lutego 2012 roku nie zgłoszono żadnych wniosków dowodowych, choć znalazło się tam stwierdzenie, że „klienci M. J. mogliby potwierdzić fakt wykonywania przez nią pracy”. Dopiero na zarządzenie Przewodniczącego z dnia 24 maja 2012 roku o zobowiązaniu do złożenia w terminie 14 dni pisma procesowego z wnioskami dowodowymi pod rygorem późniejszego pominięcia dowodów (zarządzenie k. 14 w aktach sprawy VU 515/12), pełnomocnik A. W. złożyła pismo procesowe, w którym wniosła o przesłuchanie siedmiu świadków na okoliczność świadczenia pracy przez M. J.. Ponadto na rozprawie w dniu 10 października 2012 roku, na której Sąd Okręgowy przesłuchał świadków, pełnomocnik A. W. złożyła faktury VAT na okoliczność świadczenia pracy przez M. J..

A zatem ma rację skarżący, że to dopiero w postępowaniu sądowym w związku z odwołaniem od decyzji organu rentowego o nie podleganiu przez M. J. ubezpieczeniom społecznym, przeprowadzenie przez sąd zgłoszonego dowodu z zeznań świadków doprowadziło do ostatecznego wyjaśnienia wątpliwości co do fikcyjnego charakteru zatrudnienia ubezpieczonej i zmiany zaskarżonej decyzji organu rentowego. Prowadzi to do konstatacji, że postępowanie organu rentowego przed wydaniem decyzji z dnia 17 stycznia 2012 roku było prawidłowe. Zmiana tej decyzji w postępowaniu odwoławczym była natomiast uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie „1” sentencji.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. oraz przepisów § 12 ust. 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 461 ze zm.).