Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Roman Dziczek (spr.)

Sędziowie:SA Maciej Dobrzyński

SO (del.) Beata Byszewska

Protokolant: st. sekr. sąd. Monika Likos

po rozpoznaniu w dniu 3 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta (...) W.

przeciwko (...) W., J. K., M. K. i A. Z.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 26 września 2014 r., sygn. akt II C 261/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuję Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 2010/14

UZASADNIENIE

Powód - Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta (...) W. wystąpił przeciwko pozwanym (...) W. reprezentowanemu przez Prezydenta (...) W., A. Z., M. K. oraz J. K. wnosił ostatecznie o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 51 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych (Dz.U. nr 14, poz. 60), iż nieruchomość zajęta pod ulicę (...), stanowiąca działkę ewidencyjną nr (...) z obrębu (...) o powierzchni 0.0521 ha objęta księgą wieczystą nr (...) z dniem 1 października 1985 roku, tj. na moment wejścia w życie przedmiotowej ustawy stała się własnością Skarbu Państwa.

W odpowiedziach na pozew pozwana J. K., A. Z. i M. K. wnieśli o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W piśmie procesowym z dnia 4 lipca 2013 roku pozwane (...) W. oświadczyło, że uznaje powództwo w sprawie.

Wyrokiem z dnia 26 września 2014 r. Sąd Okręgowy: w punkcie pierwszym oddalił powództwo i w punkcie drugim - zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta (...) W. na rzecz pozwanej J. K. kwotę 7 217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Działka o numerze ewidencyjnym (...) z obrębu(...), położona w dzielnicy U. (...). W. stanowiła własność D. Z. i J. K.. Część tej działki została zagospodarowana pod ulicę (...), która istniała co najmniej od roku 1960. W zaświadczeniu (...) (...). W. z dnia 8 lipca 2010 roku wskazano, że działka nr (...) została podzielona na działki o numerach ewidencyjnych: (...)

D. Z. i J. K. wystąpiły do Wojewody (...) z wnioskiem o wydanie decyzji potwierdzającej nabycie przez Gminę W. - U. z dniem 1 stycznia 1999 roku prawa własności nieruchomości oznaczonej jako działka ewidencyjna o numerze (...), zajętej pod ulicę (...) w W.. Decyzją nr (...) z dnia 9 października 2006 roku Wojewoda (...) stwierdził nabycie przez Gminę W. - U. z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 roku prawa własności wskazanej nieruchomości. Decyzją z dnia 17 stycznia 2007 roku Minister Budownictwa uchylił w całości powyższą decyzję Wojewody (...) i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, decyzją nr (...) z dnia 28 marca 2008 roku Wojewoda (...), działając na podstawie art. 73 § 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku - przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. z 1998 roku. Nr 133, poz. 872 ze zm.), stwierdził nabycie przez Gminę W. - U. z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 roku prawa własności nieruchomości zajętej pod część ulicy (...) w W., oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 524 m2, dla której prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...). W uzasadnieniu decyzji wskazano, że przedmiotowa nieruchomość nie stanowiła w dniu 31 grudnia 1998 roku własności Skarbu Państwa ani gminy W. - U. i pozostawała jedynie we władaniu Gminy jako droga publiczna. Powyższa decyzja stała się ostateczna z dniem 10 maja 2008 roku i jako taka stała się podstawą wpisu do księgi wieczystej KW (...) prawa własności działki nr (...) na rzecz (...) W..

Pismem z dnia 2 kwietnia 2010 roku Prezydent (...) W. reprezentujący Skarb Państwa wniósł o wznowienie postępowania zakończonego ostateczną decyzją Wojewody (...) z dnia 28 marca 2008 roku. Jako podstawę faktyczną wniosku Prezydent wskazał zaświadczenie Kierownika Urzędu Rejonowego w W. z dnia 14 czerwca 1996 roku w którym wskazano, że nieruchomość położona w W., stanowiąca ulicę (...) na odcinku od ulicy (...) do L. K. określona w ewidencji gruntów jako działka nr (...) z obrębu(...) wybudowana została w ramach czynu społecznego i na podstawie art 51 § 1 piet 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych (Dz.U. nr 14, poz. 60) sianowi własność Skarbu Państwa. Decyzją z dnia 31 marca 2011 roku Wojewoda (...) odmówił uchylenia ostatecznej decyzji Wojewody (...) z dnia 28 marca 2008 roku, wskazując, że przedstawione przez wnioskodawcę zaświadczenie było znane organowi I instancji i nie jest nowym dowodem w sprawie. W uzasadnieniu decyzji podkreślono, że brak jest jakichkolwiek innych dowodów potwierdzających, iż przedmiotowa nieruchomość w dniu 31 grudnia 1998 roku stanowiła własność Skarbu Państwa, a w szczególności, przed wydaniem kwestionowanej decyzji z dnia 28 marca 2008 roku nie została założona księga wieczysta dla tej nieruchomości z ujawnionym Skarbem Państwa jako jej właścicielem.

Prezydent (...) W. wystąpił do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody (...) nr(...) z dnia 28 marca 2008 roku. Postanowieniem z dnia 8 listopada 2012 roku Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zawiesił postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności wskazanej decyzji oraz wezwał Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta (...) W. do wystąpienia do właściwego sądu powszechnego z wnioskiem o ustalenie czy nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) przeszła na własność Skarbu Państwa w trybie art. 51 § 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych w terminie 3 miesięcy.

Spadkobiercami zmarłej w dniu 2 października 2003 roku D. Z. są J. K., A. Z. oraz M. K..

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie ze względu na brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.).

Sąd Okręgowy wskazał, że w przedmiotowej sprawie powodowy Skarb Państwa próbował wykazać, że na podstawie art. 51 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych, z dniem 1 stycznia 1999 roku nabył własność działki ewidencyjnej nr (...) obrębu(...), objętej księgą wieczystą nr (...). Sąd Okręgowy podkreślił dalej, że przytoczony przepis, stanowiący podstawę nabycia prawa własności określonych w nim gruntów przez Skarb Państwa nie przewiduje wydania w tym przedmiocie decyzji administracyjnej o charakterze deklaratoryjnym; potwierdzenie przejścia na własność Państwa gruntów, o jakich mowa w art 51 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych następuje przez wydanie zaświadczenia (art. 217 § 2 k.p.a.), stanowiącego też podstawę ujawnienia nabytego w ten sposób prawa własności Skarbu Państwa w księdze wieczystej, a nie w formie decyzji administracyjnej. Sąd Okręgowy wskazał ponadto, że w razie sporu o prawo własności gruntów, o którym mowa w art. 51 § 1 pkt 2 rzeczonej ustawy, ustalenie prawa własności Państwa do tych gruntów i rozstrzygnięcie sporu w tym przedmiocie następuje w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym, a w zależności od okoliczności środek ochrony prawa może przybrać formą powództwa ustalającego, przewidzianego w art. 189 k.p.c., albo powództwa o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a stanem prawnym rzeczywistym, z tym że jeżeli przedmiotem takiego powództwa jest nieruchomość mająca urządzoną księgę wieczystą, właściwym sposobem ochrony interesów strony zaprzeczającej jest wytoczenie powództwa o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, podmiot zaprzeczający nie ma bowiem interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że jakkolwiek w stosunku do nieruchomości określonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) (obecnie(...) z obrębu (...)wydane zostało zaświadczenie potwierdzające, iż wskazana nieruchomość wybudowana została w ramach czynu społecznego i na podstawie art. 51 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych stanowi własność Skarbu Państwa, to jednak ostateczną i prawomocną decyzją z dnia 28 marca 2008 roku stwierdzono nabycie własności tej nieruchomości z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 roku przez gminę (...) W. na podstawie art. 73 § 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku - przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. z 1998 roku. Nr 133, poz. 872 ze zm.) i decyzja ta jest dla sądu cywilnego wiążąca.

Sąd Okręgowy zauważył, że uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie i ustalenie, że to powodowy Skarb Państwa nabył własność przedmiotowej nieruchomości z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych, skutkowałoby de facto podważeniem ostatecznej i prawomocnej decyzji administracyjnej. Jeśli decyzja komunalizacja została wydana i jest ostateczna, to dopóki nie zostanie uchylona przez właściwy organ administracyjny, dopóty sąd nie jest władny kwestionować prawa własności gminy i nie jest uprawniony do rozstrzygania, czy Skarb Państwa był właścicielem nieruchomości. Dopuszczenie badania przez sąd i w konsekwencji możliwość odmiennej oceny przesłanki komunalizacyjnej - przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności - oznaczałoby wkraczanie władzy sądowniczej w sferę poddaną władzy administracyjnej. Oznaczałoby też akceptację dla równoległego funkcjonowania sprzecznych ze sobą rozstrzygnięć.

Według Sądu Okręgowego za nieuwzględnieniem przedmiotowego powództwa przemawia również stanowisko, iż powództwo o ustalenie nie może zmierzać do uzyskania dowodów, które miałyby zostać wykorzystane w innym postępowaniu.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że w toku niniejszego postępowania powód, mimo ciążącego na nim w tym zakresie obowiązku (art. 6 k.c.) nie wykazał istnienia faktów uzasadniających interes prawny i za oddaleniem powództwa przemawiał przede wszystkim fakt istnienia ostatecznej i prawomocnej decyzji administracyjnej w której orzeczono o prawie własności działki nr (...), a w dalszej kolejności okoliczność, że wytoczone przez powoda powództwo zmierzało do uzyskania dowodu na potrzeby toczącego się postępowania administracyjnego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z 99 k.p.c. oraz § 6 punkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowo wniosła strona powodowa zarzucając temu orzeczeniu naruszenie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych oraz art. 6 k.c. w zw. z art. 233 k.c. i wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu i zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na apelację pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest usprawiedliwiona, a podniesione zarzuty skutkować musiały uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu wobec nierozpoznania istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.).

Jakkolwiek Sąd pierwszej instancji poczynił ogólnie trafne uwagi w zakresie przesłanki w postaci interesu prawnego, warunkującej skuteczne wytoczenie powództwa na podstawie art. 189 k.p.c., to jednak wadliwie uznał, że powód w niniejszej sprawie nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia, na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, iż z dniem 1 października 1985 r. przedmiotowa nieruchomość stała się własnością Skarbu Państwa.

Podkreślić należy, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji, że „ nie istnieje legalna definicja pojęcia interesu prawnego, jego funkcja wynika z przepisów zaś treść znaczeniową kształtuje praktyka” ( vide: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2012 r., sygn. akt I CSK 325/11, LEX nr 1171285).

W uzasadnieniu cytowanego wyżej wyroku Sąd Najwyższy wskazał dalej, że „ o prawnym charakterze interesu, czyli o potrzebie wszczęcia oznaczonego postępowania i uzyskania oznaczonej treści orzeczenia decyduje, istniejąca obiektywnie, potrzeba ochrony sfery prawnej powoda.”

Wspomniana potrzeba (interes prawny) w uzyskaniu orzeczenia w celu ochrony sfery prawnej powoda w niniejszej sprawie wynika z istnienia niepewności co do prawa powódki do przedmiotowej nieruchomości w dniu 1 października 1985 r., dla ustalenia której w razie sporu właściwy jest sąd cywilny, co będzie miało znaczenie w administracyjnym postępowaniu dotyczącym ustalenia, czy przysługiwało powódce prawo własności do tej nieruchomości na dzień 31 grudnia 1998 r.

Inaczej rzecz ujmując, interes prawny występuje wtedy, gdy konieczne jest uzyskanie korzyści w sferze sytuacji prawnej, tj. stworzenie stanu pewności prawnej co do aktualnej lub – jak w niniejszej sprawie - odnoszącej się do przeszłości - sytuacji prawnej podmiotu, wzmacniającego - zgodnie z obowiązującym prawem - możliwość żądania ochrony tej sytuacji głównie poprzez stworzenie prejudycjalnej przesłanki skuteczności tej ochrony ( za: T. Żyznowski, Komentarz do art.189 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX).

W niniejszej sprawie ustalenie wskazanej wyżej okoliczności jest istotne ze względu na toczące się postępowanie administracyjne przed Ministrem Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 28 marca 2008 r. i obecnie, jedynie na takiej drodze - postępowania cywilnego - może nastąpić ustalenie prawa własności powoda, w warunkach o których mowa w art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych ( vide: uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 maja 1995 r., sygn. akt II SA 217/94, ONSA 1996/2/91). To autonomiczne postępowanie nieważnościowe nie może przesądzić samodzielnie tej przesłankowej kwestii, która została zastrzeżona dla drogi cywilnej.

Nieuzasadnione jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, że niniejsze powództwo zmierza tylko i wyłącznie do uzyskania dowodu na potrzeby rzeczonego postępowania administracyjnego o stwierdzenie nieważności decyzji. Powództwo zgłoszone w niniejszej sprawie jest obecnie jedyną skuteczną drogą dla usunięcia wskazanych wyżej niepewności, dla których przesądzenia jest wyłącznie właściwy sąd, co czyni usprawiedliwionym wystąpienie z roszczeniem opartym o art. 189 k.p.c.

Nadto podkreślić należy, że cel opisanego wyżej powództwa nie zostałby osiągnięty w przypadku wytoczenia powództwa na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, w którym następuje uzgodnienie treści księgi wieczystej z aktualnym (w dacie orzekania) rzeczywistym stanem prawnym; tymczasem obecnie wciąż pozostaje w mocy decyzja Wojewody (...) z dnia 28 marca 2008 r., która wiążąco ustala aktualny stan prawny, ale nie przesądza stanu prawnego w dniu 1 października 1985 r., co z kolei może mieć wpływ na skuteczność postępowania nieważnościowego prowadzonego wobec ostatecznej decyzji Wojewody (...) z 2008 r.

Wbrew twierdzeniom Sądu pierwszej instancji ewentualne uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie nie spowoduje „równoległego funkcjonowania sprzecznych ze sobą rozstrzygnięć”. Konsekwencją wydania pozytywnego orzeczenia będą jedynie określone skutki dla decyzji Wojewody (...) z dnia 28 marca 2008 r., które mogą prowadzić do ewentualnego stwierdzenia jej nieważności, co pozostaje we własnej kompetencji administracyjnej organu nadzorczego, przewidzianej w procedurze k.p.a.

Wobec powyższych uwag i wadliwego uznania przez Sąd pierwszej instancji nieistnienia po stronie powoda interesu prawnego w żądanym ustaleniu, czego konsekwencją był brak merytorycznego rozpoznania żądania pozwu - nierozpoznanie istoty sprawy - konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Z tych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie 386 § 4 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c.