Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni G. K. domagała się stwierdzenia nabycia spadku po matce G. W., na podstawie ustawy przez męża spadkodawczyni oraz jej dwoje dzieci.

Uczestnik K. W. na rozprawie w dniu 25 września 2013 r. wniósł o ustalenie kręgu spadkobierców po zmarłej matce na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 30 sierpnia 2010 r. Wniosek ten został poparty przez męża spadkodawczyni oraz jej wnuków, którzy zostali wezwani do udziału w sprawie.

Wnioskodawczyni kwestionowała ważność testamentu.

Postanowieniem z dnia 6 listopada 2013 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy stwierdził, że spadek po G. W. z domu S., zmarłej w dniu 26 czerwca 2012 r. w B., ostatnio stale zamieszkałej w B., na podstawie ustawy nabyli mąż – I. W. oraz dzieci K. W. i G. K. – każdy w 1/3 części (punkt 1) oraz ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie, uznając je za uiszczone w całości (punkt 2).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawczyni G. W. zmarła w dniu 26 czerwca 2012 r. w B., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała. W chwili śmierci była zamężna z I. W.. W dniu otwarcia spadku do kręgu spadkobierców ustawowych zmarłej należały również jej dzieci G. K. i K. W.. Spadkodawczyni sporządziła pismo opatrzone datą 30 sierpnia 2010 r. i zatytułowane „testament”, które zostało otwarte i ogłoszone przed Sądem Rejonowym w dniu 4 listopada 2013 r. Wskazane oświadczenie nie jest ważnym rozrządzeniem na wypadek śmierci.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zebranych dowodów z dokumentów oraz w oparciu o zapewnienie spadkowe złożone przez syna spadkodawczyni.

Przechodząc do rozważań prawnych, po przytoczeniu ogólnych zasad spadkobrania wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego, Sąd Rejonowy stwierdził, że spadkodawczyni nie pozostawiła testamentu. Oświadczenie z dnia 30 sierpnia 2010 r. nie spełnia wymogów określonych w art. 949 k.c., albowiem jego treść została sporządzona mechanicznie, nie zaś pismem ręcznym przez spadkodawczynię. Fakt ten prowadzić musi do stwierdzenia bezwzględnej nieważności przedłożonego testamentu. Zatem dokument ten nie może stanowić podstawy dziedziczenia.

Sąd Rejonowy stwierdził, że wpływu na powyższą ocenę nie może mieć okoliczność, iż treść oświadczenia z dnia 30 sierpnia 2010 r. wyraża wolę spadkodawczyni, a nadto, że jej mąż – uczestnik postępowania – sporządził identyczny dokument. Ugruntowane jest bowiem w doktrynie stanowisko, że testament stanowi czynność prawną formalną, co oznacza, że uchybienia co do formy wywołują w zasadzie nieważność testamentu. Zatem obowiązkiem Sądu w pierwszej kolejności było dokonanie oceny, czy złożony dokument spełnia cechy testamentu. Dopiero po ustaleniu ważności testamentu wola spadkodawcy ma znaczenie w sprawie.

Wobec tego Sąd pierwszej instancji, zgodnie z art. 926 § 2 k.c., ustalił krąg spadkobierców na podstawie ustawy i kierując się treścią art. 931 § 1 k.c., stwierdził nabycie spadku po zmarłej G. W. przez jej męża I. W. oraz dzieci: G. K. i K. W. – w 1/3 części każdy. O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od postanowienia złożył uczestnik I. W. domagając się jego zmiany. W uzasadnieniu skarżący wskazał, że orzeczenie nie jest zgodne z ostatnią wolą spadkodawczyni, gdyż wykluczyła ona z grona spadkobierców po sobie córkę G. K., a swój majątek w postaci działki oraz domu mieszkalnego wraz z domkiem gospodarczym przepisała na rzecz wnuków P. i M. W..

Pismem z dnia 2 grudnia 2013 r. uczestnik I. W. przedłożył do akt sprawy stwierdzony pismem z dnia 20 października 2010 r. testament ustny spadkodawczyni, sporządzony w obecności świadków: M. M., J. W. i F. G., /k.48/, domagając się – po ostatecznym sprecyzowaniu żądania – zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że spadek po zmarłej G. W. nabyli wnuki P. W. i M. W. – każdy w 1/2 części.

Wnioskodawczyni na rozprawie apelacyjnej w dniu 16 października 2014r. wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy akceptuje w całości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje je za podstawę również swojego rozstrzygnięcia. Podziela także ocenę prawną wyrażoną przez ten Sąd odnośnie oświadczenia spadkodawczyni z dnia 30 sierpnia 2010 r., które z racji tego, że nie zostało w całości sporządzone pismem ręcznym, nie mogło zostać uznane za testament w świetle art. 949 § 1 k.c. W konsekwencji tego, kierując się przepisem art. 931 § 1 k.c., Sąd pierwszej instancji prawidłowo stwierdził, że spadek na podstawie ustawy nabyli mąż I. W. oraz dzieci G. K. i K. W. – każdy w 1/3 części.

W toku postępowania apelacyjnego uczestnik I. W. przedłożył do akt sprawy dokument z dnia 20 października 2010 r., spisany pismem ręcznym, opatrzony tytułem „Moja ostatnia wola” i podpisany przez G. W. oraz świadków: M. M., J. W. i F. G.. Złożenie tego dokumentu na tym etapie postępowania wymagało od Sądu Okręgowego jako sądu merytorycznego przeprowadzenia postępowania dowodowego celem ustalenia, czy przedmiotowe oświadczenie jest ważnym testamentem spadkodawczyni G. W..

Po przesłuchaniu osób wskazanych jako świadkowie powyższej czynności oraz uczestnika I. W. Sąd Okręgowy przyjął, że oświadczenie z dnia 20 października 2010 r. nie może stanowić podstawy do określenia kręgu spadkobierców po G. W..

W pierwszej kolejności wątpliwości Sądu odwoławczego budzi sam fakt pojawienia się takiego oświadczenia dopiero na etapie postępowania apelacyjnego, podczas gdy przed Sądem Rejonowym uczestnik I. W. potwierdził zapewnienie spadkowe złożone przez K. W., z którego wynikało, że oświadczenie z dnia 30 sierpnia 2010 r. jest jedynym „testamentem”, jaki pozostawiła po sobie spadkodawczyni /k.21/. Biorąc pod uwagę treść zeznań I. W. niemożliwym się zdaje, aby uczestnik ten zapomniał, aby taki dokument został później sporządzony, zwłaszcza, że brał on czynny udział w jego powstaniu. Uczestnik ten zeznał, że oświadczenie z dnia 20 października 2010 r. zostało przez niego własnoręcznie spisane po rozmowie ze spadkodawczynią, podczas której ustalił z nią wspólnie treść tego dokumentu. Następnie poprosił on świadków o przybycie, a gdy pojawili się na miejscu w ich obecności odczytał im treść oświadczenia spadkodawczyni. Wskazał przy tym, że spadkodawczyni była obecna podczas czynności odczytania odpowiadając lub kiwając głową na znak, że taka właśnie jest jej ostatnia wola.

Nadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na treść zeznań F. G., która została wskazana na oświadczeniu z dnia 20 października 2010 r. jako świadek testamentowy. Na powyższym dokumencie widniał jej podpis. F. G. składając zeznania przed Sądem Okręgowym w sprawie podała, że nie była obecna podczas czynności sporządzenia testamentu, a podpis ujawniony na dokumencie nie jest jej podpisem. Wskazała, że nie podpisywała żadnego testamentu /k.89v,90/.

Oprócz tego, dla oceny przedłożonego dokumentu istotna była również rozbieżność zaistniała pomiędzy twierdzeniami uczestnika I. W. a świadka J. W., który podobnie jak F. G. został wskazany jako świadek testamentowy. Świadek ten zeznał, że podczas czynności oprócz niego obecni byli tylko spadkodawczyni, I. W. oraz nieznany mu starszy pan. Wskazał nadto, że w jego obecności spadkodawczyni wyraziła swoją wolę, którą spisał I. W. /k.180,181/. Zeznania te pozostają w zupełnej sprzeczności z treścią wyżej przytoczonych zeznań uczestnika I. W., który przedstawił zupełnie inny przebieg sporządzenia omawianego „testamentu” spadkodawczyni stwierdzając, że najpierw uzgodnił jego treść z żoną, potem spisał jej wolę, a dopiero wtedy wezwał świadków i odczytał im sporządzony przez siebie dokument.

W świetle wskazanych wyżej sprzeczności oraz biorąc pod uwagę moment w jakim doszło do przedstawienia Sądowi Okręgowemu oświadczenia spadkodawczyni z dnia 20 października 2010 r., istnieją podstawy do stwierdzenia, że dokument ten, w takim kształcie w jakim został on przedłożony do sprawy, sporządzony został na potrzeby niniejszego postępowania spadkowego.

Jednocześnie Sąd odwoławczy wskazuje, że oddalił wnioski dowodowe zgłoszone w piśmie procesowym uczestnika I. W. z dnia 23 września 2015 r. uznając je za nieprzydatne z punktu widzenia istoty rozstrzygnięcia /k.180v/.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że oświadczenie z dnia 20 października 2010 r. nie spełnia szczególnych wymogów właściwych dla testamentu ustnego, które zostały określone treścią art. 952 § 1 k.c. Przede wszystkim przeprowadzone przez Sąd Okręgowy postępowanie dowodowe wykazało, że w czynności nie uczestniczyło co najmniej trzech świadków, a oprócz tego brak podstaw do stwierdzenia, że wówczas istniała obawa rychłej śmierci po stronie spadkodawczyni, co warunkuje możliwość odstąpienia od zwykłej formy testamentu na rzecz formy szczególnej, jaką jest testament ustny. Stan zdrowia G. W. był wówczas stabilny i nie uległ w tym okresie gwałtownemu pogorszeniu. Świadek J. W. zeznał, że podczas czynności, która miała miejsce z jego udziałem spadkodawczyni była jeszcze sprawna. Zatem nic nie wskazywało na konieczność przyjęcia szczególnej formy testamentu i nawet jeżeli nie była ona w stanie samodzielnie spisać swojej ostatniej woli, to nie było żadnych przeszkód do tego, aby sporządzić testament notarialny. Nadto G. W. nie składała oświadczenia woli osobiście, lecz uczynił to jej mąż, co również prowadzi do konstatacji, iż nie był to testament ustny.

Resumując, oba oświadczenia G. W. złożone w sprawie nie stanowią ważnego testamentu i dlatego też nie było podstaw do stwierdzenia nabycia spadku po spadkodawczyni na podstawie któregokolwiek z nich. Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił krąg dziedziczących po niej osób na podstawie ustawy kierując się treścią art. 931 § 1 k.c. i przyjmując, że spadek nabyli mąż I. W. oraz dzieci: G. K. i K. W. – w 1/3 części każdy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną (punkt 1).

Na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od uczestnika I. W. na rzecz wnioskodawczyni kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego uznając, że w okolicznościach faktycznych tej konkretnej sprawy interesy uczestników były wyraźnie sprzeczne, bowiem zmierzały do ustalenia innego kręgu spadkobierców po zmarłej G. W. (§ 9 pkt 2 w zw. z § 13 ust 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu – t.j. Dz. U. 2013 r., poz. 461 ze zm. – punkt 2).

Jednocześnie, biorąc pod uwagę fakt, że uczestnik I. W. na etapie postępowania apelacyjnego był reprezentowany w sprawie przez pełnomocnika z urzędu, Sąd Okręgowy zasądził od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Bydgoszczy na rzecz radcy prawnego J. K. kwotę 332,10 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu na tym etapie postępowania (§ 9 pkt 2 w zw. z § 12 ust. 1 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – t. j. Dz. U. 2013 r., poz. 460 ze zm. – punkt 3).