Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 lutego 2015 roku, w sprawie z powództwa K. W. przeciwko Ł. W. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi zasądził od Ł. W. na rzecz K. W. kwotę 6.200 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 7 listopada 2012 roku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części oraz zasądził od Ł. W. na rzecz K. W. kwotę 311,08 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalając wniosek powoda o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności.

Apelację od powyższego wyroku wniosły strony postępowania.

Powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo, tj. w zakresie kwoty 1.872,29 zł oraz daty naliczania odsetek. Zaskarżonemu w tej części wyrokowi zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia oraz brak wyjaśnienia w uzasadnieniu, co Sąd postanowił w sprawie zwrotu powodowi przez pozwanego kwoty 300 zł z tytułu kosztów zastępstwa adwokackiego, która w świetle postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 16 kwietnia 2012 roku przyznana została pozwanemu bezprawnie, a która to kwota złożyła się na przekazaną wierzycielowi w toku egzekucji kwotę 8.072,28 zł oraz określenia przez Sąd sposobu naliczania odsetek. W oparciu o wskazane zarzuty powód wniósł o zasądzenie od pozwanego całej kwoty 8.072,28 zł wraz z odsetkami od dnia 22 listopada 2010 roku tj. od dnia doręczenia pozwanemu pozwu w sprawie o sygn. akt Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi o sygn. akt VI RC 447/10 o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, wypowiedzenie się Sądu w sprawie zawieszonego postępowania w sprawie o sygn. akt II C 289/14 oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych oraz zwolnienie go od kosztów adwokackich pozwanego.

Pozwany Ł. W. zaskarżył powyższy wyrok w części, tj. w zakresie pkt. 1 i 3, zarzucając mu:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia w postaci przyjęcia, że na rozprawie w dniu 16 grudnia 2010 roku w sprawie VI RC 447/10 pełnomocnik Ł. W. uznał powództwo w zakresie świadczeń wypłaconych w miesiącach od lipca 2006 roku do grudnia 2007 roku i nadanie oświadczeniu złożonemu na tej rozprawie błędnego znaczenia;

2.  błędne pominięcie w ustaleniach faktycznych dokumentów złożonych przez pozwanego na okoliczność jego sytuacji materialnej i rodzinnej, jako mające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, m in. k. 88-95;

3.  błędną ocenę zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że powód dowiedział się o tym, że świadczenie jest nienależne nie w chwili wydania wyroku Sądu II instancji o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności, a wcześniej, kiedy powód K. W. wszczął proces o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, a w konsekwencji błędne przyjęcie momentu, kiedy pozwany dowiedział się, że świadczenie jest nienależne;

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. i art. 409 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany jest nadal w części bezpodstawnie wzbogacony, co rodzi konieczność zwrotu otrzymanego świadczenia;

5.  naruszenie art. 411 k.c. i art. 5 k.c. poprzez w ogóle brak rozważenia, że spełnione świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego oraz pominięcie aktualnej sytuacji materialnej i rodzinnej pozwanego z punktu widzenia zasadności żądania pozwu.

W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości i obciążenie powoda kosztami procesu w całości, wnosząc jednocześnie o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Na rozprawie apelacyjnej strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

apelacja pozwanego w przeważającym zakresie jest zasadna i skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku, zaś apelacja powoda jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Sąd Okręgowy akceptuje dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne
i przyjmuje je za własne.

W zakresie apelacji pozwanego wskazać należy, iż wprawdzie zgodnie z petitum apelacji zawiera ona zarzuty dotyczące zarówno norm prawa procesowego, jak
i materialnego, to Sąd ograniczy się do tych, które skutkowały zmianą rozstrzygnięcia Sądu
I instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego należy przede wszystkim zgodzić się z pozwanym, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego zapadło z naruszeniem przepisu art. 409 k.c. Zgodnie z art. 409 w zw. z art. 410 § 1 k.c. obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego lub jego wartości wygasa, jeśli uzyskujący nienależne świadczenie zużył je lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się go lub zużywając powinien liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu. Tym samym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wywołany uzyskaniem świadczenia nienależnego nie wygasa jedynie z tego powodu, że ten, kto korzyść uzyskał z tego tytułu uzyskał zużył ją lub utracił, ale art. 409 k.c. wymaga aby stało się to w taki sposób, że ten który uzyskał korzyść nie jest już wzbogacony a wyzbywając się korzyści lub zużywając ją nie powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Dokonanie prawidłowej oceny w tym zakresie nie polega wprawdzie wyłącznie na ustalaniu faktów, lecz stanowi kwestię prawną. Niemniej jednak ocena taka musi przyjmować za podstawę istotne okoliczności faktyczne, których ustalenie możliwe jest co do zasady w oparciu o konkretne twierdzenia strony i dowody przywołane na poparcie tych twierdzeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2012 roku, I CNP 76/11, Lex nr 1216831). W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zużycie lub utrata korzyści bezpodstawnie uzyskanej powoduje według art. 409 k.c. wygaśnięcie obowiązku zwrotu świadczenia tylko wtedy, gdy zużycie lub utrata korzyści nastąpiły w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny, tj. gdy wzbogacony, w zamian tej korzyści, nie uzyskał ani korzyści zastępczej ani zaoszczędzenia wydatku, gdy wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 kwietnia 2010 r., V CSK 320/09, niepubl.; zob. też wyrok z dnia 2 lutego 2012 r., II CSK 670/11, niepubl.)

Zatem odpadnięcie wzbogacenia następuje wyłącznie wtedy, gdy zużycie (utrata) korzyści nastąpiły bez surogatu i bez żadnej korzystnej zmiany w innej części majątku wzbogaconego, a zatem gdy nie ma różnicy między obecnym stanem majątku a stanem, który by istniał, gdyby nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. W tym kontekście mówi się o bezproduktywnym zużyciu korzyści. Takie bezproduktywne zużycie obejmuje zaś zaspokojenie bieżących potrzeb konsumpcyjnych (wydatków na bieżące utrzymanie) na poziomie odpowiadającym poziomowi życia osoby, która uzyskała nienależną korzyść, determinowanemu jej dotychczasowymi dochodami. Chodzi tu w szczególności o: zakup żywności, lekarstw, środków czystości, chemii gospodarczej, artykułów higienicznych, gazet, ubrań, pokrywanie kosztów transportu komunikacją miejską (w tym biletu miesięcznego) albo własnym samochodem (w tym kosztów paliwa, płatnych parkingów miejskich), zakup usług (fryzjer, szewc, pralnia chemiczna, prywatne wizyty lekarskie), opłacenie abonamentu radiowo-telewizyjnego, abonamentu za domowy telefon stacjonarny i telefon komórkowy, itp. (por. wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 13 lutego 2014 roku, sygn. akt VIII Pa 189/13, http://www.orzeczenia.ms.gov.pl)

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż jak wynika z zeznań pozwanego nie dysponuje on już środkami uzyskanymi od powoda na skutek postępowania egzekucyjnego. Pozwany zużył je bowiem na cele konsumpcyjne, tj. na zakup jedzenia oraz leczenie zębów, głównie na zakup aparatu ortodontycznego, a następnie wizyty u stomatologa oraz własną edukację, w szczególności naukę języków obcych, czyli na bieżące wydatki konsumpcyjne. Sąd Okręgowy nie podziela rozważań Sądu Rejonowego skonkludowanych wnioskiem, że wydatek w zakresie kwoty 6.200 złotych spożytkowanej na leczenie ortodontyczne, w tym zakup aparatu na zęby i pokrycie kosztów wizyt kontrolnych nie może być traktowany jako bezproduktywny. W ocenie Sądu Okręgowego poczynione przez pozwanego leczenie ortodontyczne nie powodowało bowiem jego wzbogacenia. Jedyną zaś korzyścią jaką uzyskał to zdrowie, które nie ma charakteru materialnego. Zainwestowanie tych środków pieniężnych miało miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. W świetle powyższych wywodów zużycie środków uzyskanych z egzekucji zarówno na zakup produktów żywnościowych, jak również leczenie ortodontyczne należało uznać za zużycie bezproduktywne, a pozwany nie jest wzbogacony. Należy przy tym wskazać, iż zupełnie niezrozumiałym było dokonane przez Sąd I instancji rozróżnienie w zakresie wydatkowanej kwoty.

Sąd Okręgowy odmiennie również niż Sąd I instancji dokonał oceny zeznań pozwanego uznając je za wiarygodne w części, w której podał on, iż o fakcie, iż świadczenie jest nienależne dowiedział się z wyroku Sądu II instancji pozbawiającego tytuł wykonawczy wykonalności. Samo bowiem wszczęcie postępowania przeciwegzekucyjnego przez powoda
i odebranie odpisu pozwu przez pozwanego w dniu 22 listopada 2010 roku nie pozwalało na przyjęcie, iż pozwany od tej daty powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu korzyści, a co więcej miał świadomość, że świadczenie jest nienależne. Skoro wyrokiem z dnia
31 stycznia 2012 roku Sąd I instancji oddalił powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, to formułowanie wniosku, że przed jego wydaniem pozwany miał świadomość że jest ono nienależne i powinien liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu było błędne. Zatem chwilą, od której pozwany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia była niewątpliwie data wydania przez Sąd II instancji wyroku w przedmiocie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, tj. 3 lipca 2012 roku. Tymczasem kwota uzyskana w wyniku egzekucji w zakresie leczenia ortodontycznego została przez pozwanego wydatkowana przed jego wydaniem. Jak wynika bowiem z akt sprawy leczenie ortodontyczne było przez pozwanego planowane w październiku 2010 roku, zaś założenie aparatu miało miejsce w grudniu 2010 roku (k. 86-87, zeznania pozwanego – k. 101). Tym samym pozwany nie musiał się liczyć z obowiązkiem jej zwrotu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy z apelacji pozwanego na podstawie
art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz obniżył kwotę zasądzoną w pkt. 1 z 6.200 złotych do kwoty 300 złotych, w pozostałym zaś zakresie apelacja podlegała oddaleniu. Wskazać bowiem należy, iż kwotę 300 złotych w świetle postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 16 kwietnia 2012 roku, uchylającego postanowienie Komornika K. P. z dnia 9 kwietnia 2012 roku ustalające koszty zastępstwa adwokackiego w postępowaniu egzekucyjnym należało uznać jako świadczenie nienależne i koszty te powinny obciążać wierzyciela.

Z powyższych względów zarzuty apelacji strony powodowej należało uznać za bezprzedmiotowe.

Zmiana wyroku w zakresie roszczenia głównego skutkować musiała również zmianą rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem pierwszej instancji. O kosztach tych należało orzec w oparciu o art. 100 k.p.c. i uznając, iż pozwany wygrał spór niemalże w całości zasądził od K. W. na rzecz Ł. W. kwotę 1.217 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania, która obejmowała kwotę 1.200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - § 6 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) oraz kwota 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądził od K. W. na rzecz Ł. W. kwotę 910 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, która obejmowała opłatę od apelacji w wysokości 310 złotych oraz kwotę 600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - § 6 pkt. 4 w zw. z §13 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461).