Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 kwietnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Pawlik

Sędziowie: SO Lucyna Morys - Magiera (spr.)

SR del. Roman Troll

Protokolant Marzena Makoś

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2015 r. na rozprawie sprawy

z wniosku T. M.

z udziałem B. M.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji obu stron

od postanowienia Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach

z dnia 20 listopada 2013 r., sygn. akt I Ns 1272/08

postanawia:

z apelacji obu stron uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tarnowskich Górach, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSR del. Roman Troll SSO Tomasz Pawlik SSO Lucyna Morys - Magiera

  Sygn. akt I Ns 1272/08

Wnioskodawca T. M. wniósł o dokonanie podziału majątku wspólnego jego i uczestniczki B. M., podając, iż obejmuje on :

-

udział wynoszący 48/720 części prawa własności nieruchomości w postaci zabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...) o wartości 20.000 złotych,

-

udział wynoszący 48/720 części prawa własności nieruchomości w postaci zabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer 1690 o wartości 20.000 złotych;

-

udział wynoszący 72/240 części prawa własności nieruchomości w postaci niezabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...) o wartości 800 złotych;

-

samochód osobowy marki V. (...) o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...) o wartości 8.000 złotych;

-

samochód osobowy marki M. (...) o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...) o wartości 12.000 złotych.

Wnioskodawca wnosił o dokonanie podziału poprzez przyznanie mu udziałów w nieruchomości oraz samochodu marki M. (...), a uczestniczce samochodu osobowego marki V. (...) spłaty w wysokości 20.400 złotych. W uzasadnieniu wnioskodawca podał, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 25 października 2005 roku został orzeczony rozwód małżeństwa zainteresowanych.

Uczestniczka postępowania B. M. nie sprzeciwiła się żądaniu wniosku. Przyznała skład i wartość majątku wspólnego, lecz domagała się przyznania jej udziałów w nieruchomościach oraz samochodu marki V. (...), a wnioskodawcy przyznanie spłaty w kwocie 20.400 złotych. Wskazała, że zamieszkuje w nieruchomości przy ul. (...) w T., gdzie zajmuje lokal mieszkalny, na który poniosła znaczne nakłady i chciałaby w nim pozostać. Ponadto wniosła o rozliczenie nakładów poczynionych na majątek odrębny wnioskodawcy w postaci wybudowania budynku rekreacyjnego na jego nieruchomości położonej w T. przy ul. (...).

Na rozprawie w dniu 5 listopada 2008 roku wnioskodawca podniósł, że już jest współwłaścicielem udziałów w spornych nieruchomościach położonych przy ul. (...) 13 w T. w 37% i dlatego celowe jest przyznanie mu udziałów wchodzących w skład majątku wspólnego. Zaproponował ustanowienie dla uczestniczki służebności dożywotniego zamieszkiwania w dotychczasowym lokalu, na co uczestniczka nie wyraziła zgody.

W piśmie z dnia 12 marca 2009 roku uczestniczka B. M. wniosła ponownie o rozliczenie nakładów jakie zainteresowani ponieśli wspólnie w okresie konkubinatu na majątek odrębny wnioskodawcy, a nadto wniosła o rozliczenie dochodu z tytułu własności udziałów we wspólności nieruchomości przy ul. (...) 13 za lata 1996-2005, pobranego przez wnioskodawcę.

Wnioskodawca podnosił, że udziały w wysokości 48/720 części w nieruchomości położonej przy ul. (...) 13 zostały nabyte od jego krewnej J. M. z jego majątku odrębnego, również dochody osiągane z tytułu aktywności racjonalizatorskiej w zakładzie pracy zaliczał wnioskodawca do swojego majątku odrębnego.

-

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 20 listopada 2013r. Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w pkt 1 ustalił, że w skład majątku wspólnego zainteresowanych wchodzą: udział wynoszący 48/720 części prawa własności nieruchomości w postaci zabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...) o wartości 20.000 złotych,

-

udział wynoszący 48/720 części prawa własności nieruchomości w postaci zabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...) o wartości 20.000 złotych;

-

udział wynoszący 72/240 części prawa własności nieruchomości w postaci niezabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...) o wartości 800 złotych;

-

samochód osobowy marki V. (...) o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...) o wartości 8.000 złotych;

-

samochód osobowy marki M. (...) o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...) o wartości 12.000 złotych, wymienione w nim wyposażenie lokalu mieszkalnego o łącznej wartości11000zł, środki na wskazanych rachunkach bankowych w wysokości łącznie 298688,97zł; łącznie ustalając wartość majątku wspólnego na 472988,97zł.

W pkt 2 i 3 sentencji postanowienia dokonał podziału majątku w tern sposób, że uczestniczce przyznał samochód osobowy V. (...), wyposażenie mieszkania i środki na wskazanym rachunku bankowym w wysokości 30028,68zł, zaś pozostałe składniki – wnioskodawcy.

W pkt 4 ustalił, że uczestniczka poniosła nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny w wysokości 70394,16zł, zaś w pkt 5, że wnioskodawca poniósł nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny w wysokości 8594,33zł; w pkt 6 ustalił, że zainteresowani ponieśli nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny w wysokości 72343zł.

W pkt 7 zasądzono od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 308981,22zł tytułem wyrównania udziału w majątku wspólnym.

W pkt 8 Sąd Rejonowy ustalił, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. W pkt 9 i10 wyrzeczono o nieuiszczonych kosztach sądowych, zaś w pkt 10 postanowienia zasądzono od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 500zł tytułem zwrotu opłaty od wniosku.

Sąd Rejonowy ustalił, iż zainteresowani zawarli związek małżeński w dniu 10 czerwca 1989 roku w T., a od 2004 roku pozostawali w związku nieformalnym. Ich majątek wspólny objął także rzeczy nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego. Zamieszkiwali wspólnie w mieszkaniu położonym przy (...) (...), na które przydział uzyskali rodzice wnioskodawcy w 1952 roku, aż do lutego 2009 roku, kiedy to wnioskodawca wyprowadził się do innego mieszkania położonego w tej samej nieruchomości. Jak stwierdzono, na remont wspólnie zajmowanego lokalu uczestniczka przeznaczyła pieniądze uzyskane ze sprzedaży lokalu mieszkalnego położonego w T. przy ul. (...), należącego do jej majątku odrębnego. Wydatki te udokumentowała w postępowaniu przed Urzędem Skarbowym w T..

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w okresie trwania związku nieformalnego oraz po zawarciu małżeństwa zainteresowani ponosili nakłady na nieruchomość osobistą wnioskodawcy zapisaną w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...), położoną w T. przy ul. (...) w postaci wyburzenia znajdującego się na działce budynku gospodarczego („chlewików”) i wzniesienia budynku o charakterze rekreacyjnym oraz urządzeniu ogrodu. Budynek jest piętrowy, składa się z pomieszczenia garażu, wiatrołapu, kuchni oraz sypialni, salonu i łazienki; został wzniesiony i całkowicie wykończony w latach 1987-2005 a koszt tego nakładu za biegłym J. L. wyceniono na kwotę 72.343 złotych.

Nie było kwestionowane, że małżeństwo zainteresowanych zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 25 października 2005 roku, prawomocnym z dniem 18 lipca 2006 roku, kiedy to ustała ich wspólność majątkowa małżeńska. Od 2000 roku wnioskodawca swobodnie dysponował środkami na rachunkach bankowych otwartych na jego nazwisko, do których nie posiadała upoważnienia uczestniczka.

Jak stwierdził Sąd Rejonowy, w skład majątku wspólnego zainteresowanych wchodziły w chwili ustania ustawowej wspólności majątkowej następujące składniki:

-

udział wynoszący 48/720 części prawa własności nieruchomości w postaci zabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach numer (...) i udział wynoszący 48/720 części prawa własności nieruchomości w postaci zabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach numer (...) - o wartości łącznej 140.000 złotych. Uczestnicy zgodnie określili wartości tych nieruchomości wynikające z operatu szacunkowego z dnia 16 lutego 2009 roku;

-

udział wynoszący 72/240 części prawa własności nieruchomości w postaci niezabudowanej działki o numerze (...), położonej w T., zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach KW numer (...) o wartości ustalonej za biegłym na kwotę 3.300 złotych. Działka ta stanowi drogę dojazdową do nieruchomości stanowiącej majątek odrębny wnioskodawcy. Stwierdził, że większość udziałów w nieruchomości przypada wnioskodawcy, a 1/10 części należy do nieżyjącej już J. Ż.. Uczestnicy zgodnie określili wartość tej nieruchomości wynikającą z operatu szacunkowego z dnia 16 lutego 2009 roku;

-

samochód osobowy marki V. (...) o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...) o wartości przyjętej przez zainteresowanych na 8.000 złotych, pozostający w dyspozycji uczestniczki;

-

samochód osobowy marki M. (...) o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...) o zgodnie wskazanej wartości 12.000 złotych, pozostający w dyspozycji wnioskodawcy;

-

wyposażenie lokalu mieszkalnego w postaci pralki A., łóżka do sypialni, mebli kuchennych ze zlewozmywakiem, kuchni gazowej W., stołu z czterema krzesłami, dwóch sztuk lamp wiszących i szafy zabudowanej Komandor o wartości 11 000 złotych zgodnie przyjęta przez zainteresowanych;

-

środki na rachunkach bankowych w złotych polskich, dolarach USA i Euro w (...) Banku (...) Spółce Akcyjnej w K. o numerach (...), (...), (...), (...), (...) i na rachunku bankowym S. oraz lokatach terminowych w (...) Banku (...) Spółce Akcyjnej w W. w wysokości łącznej 298 688,97 złotych.

Sąd Rejonowy podał, iż dokonał podziału majątku poprzez zatwierdzenie dokonanego faktycznie przez zainteresowanych podziału i przyznał każdemu z nich składniki, które były w jego władaniu (samochody i inne ruchomości) oraz kwoty stanowiące wkłady na rachunkach bankowych w przeliczeniu na polską walutę.

Udziały w nieruchomości wspólnej przyznano wnioskodawcy.

Za wykazane uznał Sąd nakłady wnioskodawcy na majątek wspólny w kwocie 8.504,33 złotych z tytułu utrzymania gospodarstwa domowego w okresie wspólnego zamieszkiwania po ustaniu wspólności w jednym lokalu mieszkalnym; nakład ten zdaniem Sądu podlegał zwrotowi w połowie, czyli w kwocie 4.252,16 złotych i pomniejszył kwotę jaką wnioskodawca ma zapłacić uczestniczce tytułem dopłaty do udziału w majątku wspólnym.

Przyjął nadto, iż uczestniczka wykazała poczynienie własnych nakładów na majątek wspólny w kwocie 105.129,58 złotych z tytułu wydatków na utrzymania samochodu marki V. (...) w kwocie 2.872,16 złotych, przy czym do rozliczenia Sąd przyjął jedynie kwoty wydane po 18 lipca 2006 roku. Nakład ten podlegał zwrotowi w połowie, czyli w kwocie 1.436,08 złotych.

Również uwzględnił Sąd Rejonowy nakład z majątku odrębnego uczestniczki na majątek wspólny w kwocie 67.522 złotych, pochodzących ze sprzedaży lokalu mieszkalnego położonego w T. przy ul. (...). Sąd przyjął waloryzację wydanej kwoty 80.000.000 starych złotych w sposób, jaki waloryzuje kaucje mieszkaniowe, czyli przez porównanie kwoty uzyskanej ze sprzedaży ze średnim miesięcznym wynagrodzeniem w dacie dokonania transakcji i w dacie ustania wspólności. Kwota za jaką lokal został zbyty wynosiła 27,257 średnich pensji, zatem wartość nakładu w dacie ustania wspólności oznaczono na kwotę 67.522 złotych, podlegającą zwrotowi w całości. Fakt poniesienia tego nakładu uczestniczka wykazała dowodami w postaci dokumentów złożonych Urzędowi Skarbowemu w T..

Zwrotowi na rzecz uczestniczki podlegała także kwota 36.171,50 złotych jako połowa nakładu z majątku wspólnego zainteresowanych na majątek odrębny wnioskodawcy w postaci zabudowania i urządzenia nieruchomości położonej przy ul. (...). Wysokość tego nakładu została ustalona opinią biegłego J. L. z dnia 20 października 2011 roku. Kwota ta podwyższyła wysokość dopłaty, jaką wnioskodawca winien zapłacić na rzecz uczestniczki.

Sąd Rejonowy przyjął także, że wnioskodawca zawłaszczył w okresie od sierpnia 2006 roku do końca 2009 roku kwoty stanowiące dochód ze wspólnego udziału w nieruchomości. Dlatego też zasądzono zaległą należność w kwocie 20.638 złotych, wskazaną przez uczestniczkę i zgodną z ustaleniami Sądu dokonanymi na podstawie dokumentów, jakie wnioskodawca składał z tytułu wykonywania funkcji faktycznego zarządcy nieruchomości a dotyczącymi rocznych zestawień dochodów i wypłat z zysku. Sąd pierwszej instancji nie podzielił stanowiska wnioskodawcy, że dochody te kompensowane były tym, że uczestniczka nie płaciła żadnego czynszu za lokal. Wskazał, że w lokalu tym zamieszkiwał przez dłuższy czas także wnioskodawca oraz za niewykazanie przyjął, by po zajęciu innego lokalu w nieruchomości wnioskodawca ponosił z tego tytułu opłaty na rzecz pozostałych właścicieli, albo że pobierał niższe kwoty dochodu z tytułu udziałów w nieruchomości wspólnej. Sąd Rejonowy nie uwzględnił dalej idących roszczeń uczestniczki, która domagała się wypłaty za okres wcześniejszy niż dzień ustania wspólności, przyjmując, że kwoty stanowiące dochód z tytułu udziału we współwłasności, pobrane w okresie trwania wspólności majątkowej, zostały przez uczestników spożytkowane na wspólne wydatki.

Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił zgłoszonych przez uczestniczkę wniosków o rozliczenie jako nakładów na majątek wspólny wydatków z tytułu nabycia mebli i wyposażenia mieszkania oraz odnowienia jego substancji, wskazując, że nie jest on bezpośrednio powiązany z udziałem we współwłasności nieruchomości objętej wnioskiem, ani nie odpowiada wielkości ich udziału wspólnego. Został zasiedlony przez rodziców wnioskodawcy na podstawie decyzji o przydziale, co było odpowiednikiem zawarcia umowy jego najmu. Z powołanego wyżej powodu Sąd Rejonowy nie rozważał także możliwości przyznania uczestniczce prawa do dożywotniego zamieszkiwania w tym lokalu; naruszałoby to jego zdaniem prawa pozostałych współwłaścicieli. Wnioskodawca opuścił ten lokal w 2009 roku i zajął inny lokal mieszkalny w tym samym budynku, zaś uczestniczka zajmuje obecnie lokal bez tytułu prawnego. Zaznaczył, iż wbrew stanowisku uczestniczki, przeniesienie jej udziałów w nieruchomości na rzecz wnioskodawcy nie implikuje wprost obowiązku wydania i opuszczenia przez nią zajmowanego lokalu.

Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił wniosku wnioskodawcy w zakresie ustalenia, że udziały wynoszące 48/720 części prawa własności nieruchomości położonej w T. przy ul. (...) i W. zostały nabyte z majątku odrębnego wnioskodawcy. W tym zakresie spór został rozstrzygnięty prawomocnym orzeczeniem Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach wydanym w sprawie I C 603/03, przeciwne oświadczenie uczestniczki uznał za bezskuteczne. Stwierdził ponadto, iż w trakcie trwania związku małżeńskiego wnioskodawca odzyskał liczne nieruchomości stanowiące jego majątek odrębny, które następnie zbył a jako surogaty nabył niektóre udziały w nieruchomości przy ul. (...) 13. Wnioskodawca uzyskał także odszkodowanie za utraconą część mienia rodowego od Ministerstwa Przemysłu i Handlu, które zasiliło jego majątek odrębny.

Środki z tytułu zbycia nieruchomości stanowiących odrębny majątek wnioskodawcy i wymienione odszkodowanie od Ministerstwa Przemysłu i Handlu były gromadzone na rachunkach wnioskodawcy w (...) Banku (...) wraz ze środkami z wynagrodzenia wnioskodawcy oraz z tytułu nagród za projekty racjonalizatorskie w złotych, euro i dolarach USA. Wartość wkładów na rachunkach wnioskodawcy w przeliczeniu na polską walutę wyniosła na dzień 18 lipca 2006 roku 268.660,29 złotych .

Na rachunkach uczestniczki w tej dacie znajdowała się kwota 30.028,68 złotych. Były to dochody z jej wynagrodzenia, które było zwykle niższe od wynagrodzenia wnioskodawcy. Sąd miał na uwadze także fakt, że kwoty uzyskane ze sprzedaży składników majątku odrębnego uczestniczki n.p. samochodu lub niezabudowanej działki, zostały ulokowane na rachunkach wnioskodawcy. Zainteresowani nie mieli wzajemnie upoważnienia do dysponowania środkami na rachunkach współmałżonka i nie czyniły tego w okresie separacji faktycznej.

Jak ustalono, wnioskodawca dokonywał znacznych wypłat środków zgromadzonych na swoich rachunkach bankowych w okresie separacji, kiedy nie prowadzono już wspólnego gospodarstwa domowego i nie wykazał, aby kwoty te na powrót trafiły do majątku wspólnego.

Sąd Rejonowy przyjął, że pobrane wynagrodzenie stanowi majątek wspólny w oparciu o treść art. 31 § 2 pkt 2 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 stycznia 2005 roku i zaliczył do majątku wspólnego kwoty wypłacone wnioskodawcy jako nagrody racjonalizatorskie. Większa część tych kwot, w wysokości 205.601,02 złotych, wpłynęła na rachunki wnioskodawcy już w okresie separacji faktycznej.

Z ustaleń tego Sądu wynika, że zwaloryzowana na dzień 18 lipca 2006 roku kwota wszystkich transakcji sprzedaży nieruchomości oraz uzyskanego odszkodowania od Ministerstwa Przemysłu i Handlu mogła wynieść 563.697,69 złotych, przy czym po roku 1995 wpłynęła niewielka kwota 28.987 złotych. Sąd ustalając wysoką stopę życiową zainteresowanych, przyjął, że znaczne kwoty zostały przez nich wydane w taki sposób, że żadne surogaty nie powróciły do majątku wspólnego ani majątku odrębnego wnioskodawcy. Sąd Rejonowy przyjął, że pozostałości na rachunkach zainteresowanych stanowi w całości ich majątek wspólny, bowiem kwota ta jest niższa od sum uzyskanych z tytułu nagród racjonalizatorskich a nadto na rachunek ten wpływała także emerytura wnioskodawcy, która stanowiła składnik majątku wspólnego, zaś majątek odrębny wnioskodawcy został przez niego wydany lub przeniesiony w inne miejsce.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o powołane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia dowody z dokumentów, zeznania wymienionych świadków, opinie biegłych oraz przesłuchanie stron.

Sąd pierwszej instancji zważył, zatem, iż kwestie podziału majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności regulują przepisy art. 567 k.p.c. oraz art. 688 k.p.c. w związku z art. 618-625 k.p.c.

Uznał, że w niniejszej sprawie stan faktyczny władania poszczególnymi składnikami ustabilizował się, wobec czego uwzględnił go dokonując podziału, zwłaszcza, że skład majątku nie był sporny.

Co do wartości większości składników kierował się zgodnym stanowiskiem zainteresowanych, zaś wartość nieruchomości czy zwaloryzowanych wkładów pieniężnych została ustalona w drodze opinii biegłych, które nie były kwestionowane.

Za wykazały przyjęto poniesione i uwzględnione w orzeczeniu nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny i ze wspólnego na majątek odrębny wnioskodawcy. Udziały małżonków w majątku wspólnym były równe, co także nie było kwestionowane.

Odnośnie przyznania udziałów w nieruchomości wspólnej wnioskodawcy powołał się Sąd pierwszej instancji na fakt, że posiada on także inne, znaczne udziały w tej nieruchomości, zaś rozczłonkowanie udziałów w tej nieruchomości i znaczna liczba współwłaścicieli nie sprzyja prawidłowemu zarządzaniu nią i generuje liczne konflikty. Dlatego za celowe uznał komasowanie udziałów. Z drugiej strony nie znalazły potwierdzenia twierdzenia uczestniczki dotyczące powiązania faktu zajmowania przez nią lokalu mieszkalnego nr 1a z posiadaniem udziałów we współwłasności. Sąd nie orzekł wobec tego o obowiązku wydania lokalu, ani o przyznaniu uczestniczce prawa dożywotniego zamieszkiwania w lokalu, na co zresztą nie wyrażała zgody w toku postępowania.

Co do środków finansowych należących do majątku wspólnego, zważył Sąd Rejonowy, iż wspólne wydatki ustały od roku 2000 a najpóźniej od 2002 roku, kiedy zanikła między stronami więź gospodarcza. Z ustaleń Sądu wynika, że łącznie dochody ze sprzedaży nieruchomości wnioskodawcy i nagród racjonalizatorskich mogły wynieść 887.503,35 złotych (po waloryzacji). Jednak w dacie ustania wspólności na rachunkach wnioskodawcy i uczestniczki pozostała jedynie kwota 298.688,68 złotych, w tym kwota 205.601,02 złotych wynagrodzenia z tytułu projektów wynalazczych, która wpłynęła na rachunek wnioskodawcy w okresie separacji stron.

Łączna wartość majątku wspólnego wyniosła więc jego zdaniem 472 988,97 złotych. Uczestniczka otrzymała składniki o łącznej wartości 49 028,68 złotych. Na dopłatę, którą Sąd Rejonowy zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki składa się kwota 105.129,58 złotych jej nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny i zwrotu połowy nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny wnioskodawcy wraz z kwotą stanowiącą różnicę pomiędzy wartością uzyskanych składników a wartością połowy majątku wspólnego.

O kosztach orzeczono na mocy art. 520 k.p.c. bowiem strony były w tym samym stopniu zainteresowane w wyniku sprawy a ich udziały w majątku wspólnym są równe. Dlatego też wnioskodawca poniesie koszty swojej reprezentacji prawnej, a koszty sądowe strony poniosą po połowie.

Apelację od tego orzeczenia wnieśli oboje zainteresowani.

Wnioskodawca kwestionował orzeczenie Sądu pierwszej instancji w zakresie dotyczącym ustalenia, iż w skład majątku wspólnego wchodzą środki pieniężne w łącznej wysokości 298688,97zł oraz co do sposobu ich podziału (pkt 1 i 2 postanowienia), a także w odniesieniu do wyrzeczeń w pkt 4,5,6 i 7 postanowienia. Wnosił o zmianę postanowienia i uwzględnienie wniosku oraz zwrot kosztów postępowania za obie instancje od uczestniczki, względnie uchylenie zaskarżonego postanowieni i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi pierwszej instancji.

Skarżący zarzucał błąd w ustaleniach faktycznych i ich sprzeczność z zebranym materiałem dowodowym poprzez ustalenie, iż uczestniczka poniosła nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny z tytułu remontu mieszkania przy ul. (...), podczas gdy lokal ten nie stanowi majątku wspólnego zainteresowanych. Podnosił naruszenie art. 45 § 1 krio przez rozliczenie powyższego nakładu z majątku odrębnego uczestniczki w wysokości 67522zł i orzeczenie o obowiązku jego zwrotu mimo braku jego wpływu do majątku wspólnego. Motywował, iż

Apelujący podnosił naruszenie art. 33 pkt 1 krio oraz art. 45 § 1 krio w zw. z art. 31 § 1 krio poprzez przyjęcie, że majątek wspólny obejmował także składniki nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego i że nakłady z tego okresu również podlegają rozliczeniu. Motywował nadto, że doszło do rozliczenia nakładów z majątku odrębnego na majątek odrębny, niedopuszczalnego w niniejszym posterowaniu.

Podnosił, że doszło do błędu w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że strony pozostawały w związku konkubenckim przed zawarciem związku małżeńskiego, czego nie wykazano oraz, że remont budynku przy ul. (...) polegał na wyburzeniu i wzniesieniu nowego, wbrew wynikom postępowania dowodowego. Stanowiło to zdaniem skarżącego naruszenie art. 233 kpc. Zarzucał nadto naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i sprzeczność ustaleń z zebranym materiałem dowodowym poprzez przyjęcie, że zainteresowani poczynili nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny wnioskodawcy w wysokości 72343zł, podczas gdy wynosiły one 39550zł oraz zaliczenie nakładów spornych w kwocie 15939zł jako nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny bez wyjaśnienia motywów tego ustalenia.

Zarzucał nadto apelujący błąd w ustaleniach faktycznych polegający na stwierdzaniu, że wydatki na samochód użytkowany przez uczestniczkę nie zniosły się z nakładami na samochód użytkowany przez wnioskodawcę, choć oba wchodziły w skład majątku wspólnego. Błąd ten miałby także polegać na przyjęciu, że wnioskodawca przywłaszczył sobie sumę 20638zł stanowiącą dochód przypadający na udział wspólny w nieurhcomości, podczas gdy jego część została skompensowana z czynszem najmu za wspólnie zajmowany lokal, co stanowić miało także naruszenie art. 233 kpc.

Apelujący wnosił, że doszło do sprzeczności ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego i naruszenia art. 233 kpc poprzez nieuprawnione przyjęcie, że należności czynszowe za okres od sierpnia 2006 do końca 2009r. mają charakter wirtualny, chociaż czynsz najmu kompensował się z wynagrodzeniem wnioskodawcy za pełnienie funkcji zarządcy. Podnosił nadto, że przyjęto nagrody za projekty racjonalizatorskie jako należące do majątku wspólnego z naruszeniem art. 33 pkt 8 i 9 w zw. z art. 33 pkt 10 krio.

W apelacji wnioskodawca zarzucał błąd w ustaleniach faktycznych i ich sprzeczność z materiałem dowodowym co do wartości środków uzyskanych za projekty racjonalizatorskie oraz odszkodowania z Min. Przemysłu i Handlu oraz nielogiczne przyjęcie, że wnioskodawca dokonywał w czasie separacji wypłat i usunął środki własne we wskazanej wysokości, a pozostałe stanowią majątek wspólny, a także naruszenie art. 328 § 2 kpc poprzez niedostateczne i niejasne ustalenie podstaw takich ustaleń.

Apelację od postanowienia Sądu pierwszej instancji wniosła również uczestniczka. Dotyczyła ona rozstrzygnięcia zawartego w jego pkt 2 i 3. Zarzucała naruszenie przepisów prawa materialnego w zakresie art. 211 kc i art. 212 § 2 kc poprzez przyznanie wnioskodawcy na wyłączną własność udziałów w nieruchomości wspólnej, be podziału rzeczy wspólnej, wskazując nadto na błąd w ustaleniach faktycznych przejawiający się w ustaleniu, iż brak było możliwości podziału fizycznego wobec rozczłonkowania udziałów w nieruchomości i konieczności ich skomasowania celem prawidłowej gospodarki i zarządzania. Podnosiła, że spośród współwłaścicieli jedynie zainteresowani zamieszkują w nieruchomości, a nadto wskazywała na toczące się postępowanie o zmianę osoby zarządcy z wnioskodawcy na inny podmiot, niezależnie od ewentualnego konfliktu między uczestnikami. Argumentowała apelująca, że od ponad 30 lat zamieszkuje we wspólnej nieruchomości w dotychczas zajmowanym lokalu, który wyremontowała, zaś jej stan zdrowia i wiek nie pozwalają na wyprowadzkę oraz nie ma dokąd przenieść swojego centrum życiowego; nie była zainteresowana spłatami. Podnosiła, że nie została zweryfikowana opinia biegłej ds. wyceny nieruchomości.

Zarzucała skarżąca nieprzeprowadzenie wszystkich dowodów wnioskowanych przez nią, w szczególności zaś brak ustaleń dotyczących wszystkich rachunków bankowych wnioskodawcy i zgromadzonych na nich środków oraz nieustalenie losu wypłaconych przez wnioskodawcę z lokat bankowych sum. Zarzucała brak kwalifikacji składnika majątkowego w postaci samochodu M., nabytego przez wnioskodawcę.

Skarżąca domagała się zatem zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie jej udziału we współwłasności nieruchomości w wysokości 48/720 w naturze, gdyż chciałaby otrzymać na własność odpowiadający jej udziałowi lokal przy ul. (...), w którym zamieszkuje, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, za zwrotem kosztów postępowania za obie instancje od wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje obu stron musiały odnieść skutek.

Co do ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego, wypadało je zaakceptować w znacznej części, aczkolwiek nie w całości.

W ramach postępowania odwoławczego uzupełniono je o stwierdzenie, iż przed Sądem Rejonowym w Tarnowskich Górach zawisła pod sygn. akt I Ns 282/13, z udziałem obojga zainteresowanych w niniejszej sprawie, sprawa o zniesienie współwłasności nieruchomości zapisanej w Księdze Wieczystej KW Nr (...). Zgłoszono w jej ramach wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych na okoliczność ustalenia, czy istnieje możliwość fizycznego podziału nieruchomości oraz możliwość wyodrębnienia w spornej nieruchomości lokali o powierzchni odpowiadającej udziałom poszczególnych uczestników. Aktualnie postępowanie w sprawie jest zawieszone. Uzupełnione zostało także postępowanie dowodowe m.in. w zakresie ustaleń odnośnie samochodu M. kupionego przez wnioskodawcę, w drodze uzupełniającego przesłuchania stron.

Stan faktyczny w znacznej mierze jednak nie został prawidłowo ustalony oraz oceniony, jak zasadnie podnosili to oboje skarżący.

Wątpliwości Sądu Odwoławczego wywołała zwłaszcza wartość nieruchomości wspólnych oraz podlegających rozliczeniom nakładów, ustalona w oparciu o zdezaktualizowane opinie biegłych oraz ich akceptację przez zainteresowanych. W świetle jednak całokształtu okoliczności sprawy, zasad doświadczenia życiowego oraz powszechnej znajomości wahań na rynku obrotu nieruchomościami, nie sposób było uznać, by te przyznane okoliczności mogły stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie. Godzi się przypomnieć, iż skład i wartość majątku wspólnego podlega ustaleniom dokonywanym przez Sąd z urzędu. W sytuacji, gdy zgodne stanowiska uczestników co do stanu rzeczy budzą wątpliwości Sądu, a tak jest w niniejszej sprawie co do wartości nieruchomości wspólnych, nie mogą one stanowić wyłącznej podstawy ustaleń.

Do tymczasowo zgodnego stanowiska zainteresowanych należy bowiem podejść zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i w kontekście całokształtu okoliczności faktycznych sprawy; kierować się przy tym należy także ściśle regulacjami ustawy o gospodarce nieruchomościami i obowiązującymi w zakresie operatu biegłego rygorystycznymi wymogami (art. 156 i nast.). Brak weryfikacji opinii biegłej mimo upływu czasu zarzucała apelująca.

Weryfikacji będzie wymagała nadto kwestia zakresu nakładów podlegających rozliczeniu w niniejszej sprawie, w świetle szczegółowej treści wniosków zainteresowanych w tym zakresie, zarówno co do rozmiaru kwotowego, jak i przedmiotowego nakładów.

Ustalenia faktyczne oraz rozważania będą wymagały ponownego rozważenia, w związku z dotychczasową treścią wniosków obojga z zainteresowanych oraz zasadą rozliczania z urzędu nakładów ponoszonych z majątku wspólnego na majątek odrębny byłych małżonków oraz jedynie na wniosek (ściśle sprecyzowany i należycie umotywowany oraz w zakresie wykazanym dowodami oferowanymi przez zgłaszającego) – nakładów z majątku odrębnego na majtek wspólny.

Rozstrzyganiu natomiast nie podlegają nakłady z majątku odrębnego byłych małżonków na majątek osób trzecich.

Co do rozliczeń nakładów pomiędzy majątkami odrębnymi byłych małżonków, stwierdzić wypada, iż także one winny znaleźć rozstrzygnięcie w ramach innego niż niniejsze postępowania. Zarzuty podnoszone w apelacji wnioskodawcy uznać wypadało więc za zasadne.

W kwestii sposobu ustalenia wartości nakładów, wskazać należałoby raczej nie zastosowanie procedury waloryzacyjnej stosowanej w przypadku kaucji mieszkaniowych, lecz odniesienie stosunkowe wartości nakładu do wartości nieruchomości w dacie poniesienia nakładu i w chwili dokonywania podziału, co jest bardziej właściwe w sprawach o podział majątku wspólnego z uwagi na ich specyfikę i charakter. Apelujący wnioskodawca zatem słusznie składał w tej kwestii zarzuty, aczkolwiek nie tę kwestię podkreślał jako najistotniejszą.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie została również wyjaśniona w pełni kwestia nagród za projekty racjonalizatorskie wnioskodawcy. Sąd Rejonowy poprzestał bowiem na dokumentach złożonych do akt, nie badając wnikliwie charakteru czynności podejmowanych przez wnioskodawcę w ramach tych projektów, ich charakteru oraz elementów pozwalających na zakwalifikowanie uzyskanych nagród do odpowiedniej kategorii w stosunkach majątkowych zainteresowanych. Działania winien tu Sąd podjąć z urzędu w tym zwracając się do odpowiednich podmiotów o wyjaśnienia, w celu kategorycznego stwierdzenia, czy i jakie sumy uzyskane z tego tytułu w danym okresie przez wnioskodawcę wchodzą w skład majątku wspólnego i dlaczego.

Zarzuty podnoszone przez apelującego wypadało zatem uznać za słuszne o tyle, o ile skutkowały koniecznością szerszego postępowania dowodowego podjętego z urzędu. Dopiero one pozwolą na podjęcie właściwego i należycie popartego ustaleniami rozstrzygnięcia o kwalifikacji uzyskanych z tego tytułu kwot przez wnioskodawcę.

Jeżeli chodzi o ustalenia wejścia w skład majątku wspólnego określonych środków pieniężnych na rachunkach bankowych, stwierdził Sąd drugiej instancji, iż jednak nie powinny one mieć charakteru hipotetycznego.

Historie operacji na rachunkach bankowych, w połączeniu z pozostałymi zgromadzonymi środkami dowodowymi, w razie konieczności uzupełnionymi stosownie do inicjatywy Sądu, winny stanowić podstawę dla konkretnych i należycie umotywowanych ustaleń w tym zakresie. Ogólna ocena dokonana na podstawie powierzchownie stwierdzonej wysokiej stopy życiowej zainteresowanych i ich sytuacji życiowej oraz luźne oceny przybliżonych sum hipotetycznie stanowiących majątek wspólny czy te odrębny wnioskodawcy z zakresu jego rachunku bankowego, nie mogą zastąpić konkretnych i należycie umotywowanych ustaleń. Podnoszone w tej mierze przez apelującego zarzuty naruszenia prawa procesowego okazały się skuteczne.

Słuszne były również zarzuty podnoszone w apelacji uczestniczki, iż nie wszystkie z podanych przez nią kont bankowych objęte były postępowaniem dowodowym, które nadto winno być w tej mierze prowadzone z urzędu. Te ustalenia winny być więc uzupełnione.

Wątpliwości Sądu Okręgowego budziły także ustalenia Sądu pierwszej instancji co do wysokości kwot odszkodowania od Ministra Przemysłu i Handlu oraz uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości, rozbieżne z tezami opinii biegłego wraz z opinią uzupełniającą, co trafnie podnosił wnioskodawca. Okoliczności tej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie wyjaśniono, co czyniło zarzuty jego apelacji uzasadnionymi w tej kwestii.

W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne jako prawidłowe wypadało zaakceptować, choć będą one wymagały weryfikacji, względnie uzupełnienia, stosownie do wyników dalszego postępowania dowodowego.

Zaskarżone postanowienie w tej sytuacji nie mogło jednak się ostać, mimo wnikliwie i długotrwale przeprowadzonego postępowania dowodowego.

Doszło bowiem zdaniem Sądu Odwoławczego do nierozpoznania istoty podziału majątku wspólnego w zakresie udziałów w nieruchomości poprzez podział fizyczny i przyznanie ewentualnie wyodrębnionego lokalu jednemu z zainteresowanych. Wskazać wypada, iż podstawowym sposobem zniesienia współwłasności (art. 211kc w zw. z art. 1035 kc w zw. z art. 46 krio), a tym samym i podziału majątku wspólnego, jest podział fizyczny rzeczy.

Uczestniczka konsekwentnie forsowała ten właśnie sposób podziału majątku wspólnego, jednakże Sąd Rejonowy do możliwości takiej odniósł się jedynie pobieżnie, stwierdzając, że celowym jest skomasowanie udziałów w nieruchomości w jednym ręku – wnioskodawcy.

Taka koncepcja nie była w stanie uzasadnić odstąpienia od chociażby rozważenia możliwości zastosowania podstawowego sposobu podziału.

Tymczasem sam wnioskodawca we wniosku o zniesienie współwłasności nieruchomości, inicjującym sprawę o sygn. I Ns 282/13, wnosił o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych na okoliczność podziału fizycznego nieruchomości oraz możliwości wyodrębnienia lokali odpowiadających udziałom współwłaścicieli.

Takiej opcji Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie nie rozważał, mimo niezaprzeczalnego ustawowego obowiązku, zgodnie zresztą z jasno sprecyzowanym, konsekwentnie podtrzymywanym i motywowanym w toku postępowania wnioskiem uczestniczki (art. 623kpc).

Zaniechał więc zbadania merytorycznych zarzutów uczestniczki w zakresie sposobu podziału majątku wspólnego w zakresie nieruchomości, co winien był uczynić z urzędu, zgodnie z powołanymi wyżej przepisami prawa materialnego. Uchylił się od rozważenia istoty sprawy – dopuszczalności i celowości podstawowego sposobu zniesienia współwłasności (podziału majątku wspólnego), jakim jest podział fizyczny w naturze. Apelacja uczestniczki musiała zatem odnieść skutek, a jej zarzuty były skuteczne.

Powyższe wyłączyło możliwość reformatoryjnego rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie.

Mankamenty natomiast wskazane wyżej, oceniono odrębnie, jako powodujące konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego w zakresie istotnych ustaleń co do stanu faktycznego w zakresie działań Sądu z urzędu. W pozostałym zakresie jednak zarzuty apelacji nie wymagały szerszego omówienia, wobec uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Z tych przyczyn zaskarżone postanowienie uchylono i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania, na mocy art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

O kosztach posterowania odwoławczego orzeczono na mocy art. 108 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc, co było konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia co do meritum.

Wskazać w tym miejscu należy, iż Sąd drugiej instancji nie był związany w niniejszej sprawie granicami wniosków apelacyjnych, bowiem przedmiot zaskarżenia obu apelacji był integralnie związany z pozostałymi częściami zaskarżonego orzeczenia (zob.: postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2003 r., IV CKN 291/01, LEX nr 602292, odpowiednio stosowane z dnia 28 marca 2003 r. , IV CKN 1961/00, LEX nr 80241). Taka jest bowiem budowa orzeczenia w sprawie o podział majątku wspólnego, iż poszczególne jego elementy są wzajemnie zależne i nie sposób rozpatrywać ich w oderwaniu od pozostałych części postanowienia wydanego w postępowaniu nieprocesowym.

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd pierwszej instancji dokona niezbędnego uzupełnienia ustaleń faktycznych w zakresie wyżej wskazanym, działając z urzędu w wymaganych kwestiach i ewentualnie wedle inicjatywy dowodowej zainteresowanych. Odnośnie rozstrzygnięć dokonywanych na wniosek Sąd Rejonowy wnikliwie odniesie się do treści wniosków uczestników, szczególnie co do rozliczenia podnoszonych nakładów.

Przede wszystkim zaś podda rozwadze ewentualną możliwość fizycznego podziału w odniesieniu do części nieruchomości wspólnej, po dokonaniu niezbędnych ku temu ustaleń. Następnie stosownie do wyników postępowania wyda orzeczenie merytoryczne, należycie umotywowane.

SSR (del.) Roman Troll SSO Tomasz Pawlik SSO Lucyna Morys – Magiera