Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział VI Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Agata Gawron-Sambura

Sędziowie SSO Marcin Mierz (spr.)

SSO Grzegorz Kiepura

Protokolant Sylwia Sitarz

przy udziale M. D.

Prokuratora Prokuratury Okręgowej

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2015 r.

sprawy R. M. ur. (...) w B.

syna E. i S.

oskarżony z art. 218§1a i 3 kk w zw. z art. 12 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 29 kwietnia 2015 r. sygnatura akt III K 943/14

na mocy art. 437 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpw oraz art. 104 § 1 pkt 7 kpw i art. 118 § 2 kpw

1. uchyla zaskarżony wyrok i na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 kpsw umarza postępowanie przeciwko R. M. (M.) o zarzucony mu czyn opisany w części wstępnej zaskarżonego wyroku ustalając, iż czyn ten wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 282 § 2 Kodeksu pracy;

2. kosztami postępowania w sprawie obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt VI Ka 735/15

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 25 września 2015 roku

Apelacja obrońcy oskarżonego R. M. od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 29 kwietnia 2015 roku (sygn. akt III K 943/14), którym sąd ten uznał oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa z art. 218 § 1a i 3 k.k., okazała się trafna o tyle, że w konsekwencji jej wniesienia sąd odwoławczy uznając, iż zarzucony oskarżonemu czyn wyczerpuje znamiona wykroczenia, którego karalność uległa już przedawnieniu, zaskarżony wyrok uchylił, a postępowanie o czyn zarzucony oskarżonemu umorzył.

W pierwszej kolejności odniesie się sąd odwoławczy do tych zarzutów apelacji, których uwzględnienie skutkować musiałoby uniewinnieniem oskarżonego od popełnienia zarzuconego mu przestępstwa. Rozpoznając apelację zawierającą co do zasady wnioski o uniewinnienie oskarżonego i kwestionujące także jego winę w zakresie zarzuconego jego osobie przestępstwa Sąd Okręgowy zbadał, czy nie zachodziły w niniejszej sprawie podstawy do uniewinnienia oskarżonego. Umorzenie postępowania z uwagi na jego przedawnienie, do czego ostatecznie w niniejszej sprawie doszło, mogło nastąpić bowiem wyłącznie w sytuacji, gdy w czasie stwierdzenia przedawnienia karalności zgromadzony już w zupełności materiał dowodowy nie dostarczał podstaw do uniewinnienia oskarżonego. Gdyby dowody takie prowadziły do wniosku o braku winy oskarżonego, dojść powinno wówczas do jego uniewinnienia. Gdy natomiast po stwierdzeniu przedawnienia karalności zgromadzone dowody nie dają podstaw do uniewinnienia oskarżonego, sąd wówczas bez prowadzenia dalszego postępowania postępowanie musi umorzyć (tak między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2002 roku, IV KKN 264/99, Lex 54407, podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2002 roku, V KKN 484/00 Lex 53336).

Ocena całokształtu zgromadzonych w sprawie dowodów, jak również zarzutów apelacji obrońcy prowadzić musiała do uznania, iż brak jest na obecnym etapie postępowania podstaw do wydania orzeczenia uniewinniającego oskarżonego od popełnienia zarzuconego mu czynu, także po dostrzeżeniu, że zarzucony oskarżonemu R. M. czyn wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 282 § 2 k.p.. Wprawdzie szereg z podnoszonych przez oskarżonego okoliczności mogących prowadzić do jego uniewinnienia nie zostało w toku dotychczasowego postępowania wyjaśnionych, niemniej jednak na obecnym etapie postępowania okoliczności te wymagałyby wyjaśnienia. Wydanie zaś wyroku uniewinniającego oskarżonego od popełnienia zarzuconego mu czynu, także po ustaleniu, że czyn ten wyczerpuje wyłącznie znamiona wykroczenia pozostawałoby w tych warunkach przedwczesne.

Uznanie niektórych z zarzutów i twierdzeń apelującego za trafne skutkować mogłoby co najwyżej uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, gdyby nie fakt, iż dopatrzył się sąd odwoławczy w postawionym oskarżonemu zarzucie wyłącznie wykroczenia, co z kolei z uwagi na upływ terminu przedawnienia jego karalności skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego wyroku i umorzeniem postępowania. Zarzucone oskarżonemu przestępstwo, jak i wykroczenie z art. 282 § 2 k.p., którego znamiona postawiony R. M. zarzut wyczerpywał popełnione być mogły wyłącznie umyślnie. Warunkiem przypisania oskarżonemu winy w ich zakresie pozostaje zatem każdorazowo ustalenie, że niewypłacenie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy nastąpiło z przyczyn od oskarżonego zawinionych, to jest wówczas, gdy miał on pełną możliwość realizacji ciążącego na nim obowiązku, którego nie dopełnił. W sprawie niniejszej okoliczności pozwalające na taką konkluzję nie zostały do końca wyjaśnione. Oskarżony bowiem twierdzi, iż nie miał faktycznie dostępu do rachunku bankowego z którego zawartością związany został stawiany jego osobie w niniejszej sprawie zarzut. Upoważniona do dysponowania środkami znajdującymi się na tym konkretnym rachunku miała być inna osoba. Wprawdzie w przypadku potwierdzenia tej okoliczności należałoby rozważyć, czy oskarżony jako prezes spółki nie powinien wydać osobie dysponującej środkami znajdującymi się na rachunku polecenia wypłaty pokrzywdzonej należnych jej środków, to jednak okoliczności tej nie wyjaśniono. Gdyby zakładać, że oskarżony jako prezes spółki z tej racji miał uprawnienie do dysponowania środkami znajdującymi się na rachunku, celem rozstrzygnięcia, czy doszło do popełnienia wykroczenia konieczne pozostawałoby ustalenie, przy uwzględnieniu że rachunek w (...) w R. nie stanowił zasadniczego rachunku spółki, czy w okresie w którym środki wystarczające na zaspokojenie roszczeń pokrzywdzonej (właściwie okres siedmiu dni od 21 maja 2013 rok do dnia 28 maja 2013 roku) znajdowały się na rachunku spółki oskarżony z pewnością o tych środkach wiedział, a co więcej miał możliwość podjęcia czynności zmierzających do zapłaty należności pokrzywdzonej. Zwrócić uwagę trzeba, że środki z rachunku wypłacone zostały w związku z innym niż dotyczącym roszczeń pokrzywdzonej toczącym się postępowaniem egzekucyjnym. Uwzględniając podnoszoną przez oskarżonego w toku postępowania okoliczność w postaci zajęcia środków na rachunku bankowym spółki na którą to okoliczność obrońca powołuje się także w apelacji, jak również fakt, iż do akt sprawy załączone zostały kopie znacznej ilości dokumentów potwierdzających realizację takich zajęć, celem wyjaśnienia, czy oskarżony mógł swobodnie dysponować znajdującymi się na rachunku w (...)w R. pieniędzmi konieczne pozostawało zwrócenie się do tego banku o informację o stanie zajęć tego rachunku bankowego w okresie zarzutu. W toku dotychczasowego postępowania nie wyjaśniono jednoznacznie, czy w okresie począwszy od wpłynięcia na rachunek w (...) w R. kwoty około 14 tysięcy złotych w dniu 15 maja 2013 roku do chwili wypłaty w dniu 28 maja 2013 roku kwoty 11 tysięcy złotych przez komornika w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym dotyczącym należności innych niż należności pokrzywdzonej, na rachunku tym dokonane było inne niż na rzecz pokrzywdzonej zajęcie, czy też nie. Kolejną niewyjaśnioną, a podnoszoną w toku postępowania i w apelacji okolicznością pozostaje to, czy kwoty odpowiadające należnościom pokrzywdzonej były wolne od zajęcia.

Analiza akt sprawy, w tym czynu zarzuconego i przypisanego oskarżonemu w niniejszej sprawie doprowadzić musiała jednak do wniosku, iż czyn ten stanowić może wyłącznie wykroczenie z art. 282 § 2 k.p.. Wskazać bowiem należy, że w przepisie tym ustawodawca sankcjonuje jako wykroczenie niewykonanie (wbrew obowiązkowi) każdego wykonalnego orzeczenia sądu pracy albo każdej wykonalnej ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy. Jest to przepis ogólny sankcjonujący co do zasady każde niewykonanie obowiązków wynikających z każdego z wymienionych w tym przepisie szeroko źródeł i stanowiący, że zachowanie takie pozostaje wykroczeniem. Z kolei w przepisach art. 218 § 2 i 3 k.k. ustawodawca reguluje przestępstwa, których znamiona w całości mieszczą się w znamionach wykroczenia z art. 282 § 2 k.p.. Tylko zatem w tych szczegółowo określonych przypadkach, określone w art. 218 § 2 i 3 k.k. zachowania stanowiące niewykonanie orzeczenia właściwego organu stanowić będą przestępstwo. Przepisy te pozostają swoistymi lex specjalis wobec ogólnego art. 282 § 2 k.p. sankcjonującego każde niewykonanie wbrew obowiązkowi podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy. Z tych właśnie powodów regulację art. 218 § 3 k.k. interpretować należy ściśle. Przepis ten, w odniesieniu do czynu zarzuconego oskarżonemu w niniejszej sprawie stanowi, że karze w nim określonej podlega ten, kto nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy będąc do tego zobowiązanym z mocy orzeczenia sądu. Oskarżonemu natomiast w sprawie niniejszej zarzucono, że nie wypłacił on pokrzywdzonej świadczeń ze stosunku pracy do których wypłaty był on zobowiązany z mocy ugody zawartej przed sądem, a nie z mocy orzeczenia sądu, jak chce tego przepis art. 218 § 3 k.k.. Przestępstwem z art. 218 § 3 k.k. pozostaje wyłącznie zachowanie polegające na niewypłaceniu uprawnionemu wskazanych tam świadczeń tylko wówczas, gdy zobowiązanie do ich uiszczenia wynika z orzeczenia sądu. W sprawie niniejszej sytuacja taka nie miała miejsca.

W piśmiennictwie prawniczym jednoznacznie dominuje pogląd wedle którego niewypłacenie wynagrodzenia lub świadczenia ze stosunku pracy ustalonego ugodą wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 282 § 2 k.p., zaś ustalonego orzeczeniem sądowym – przestępstwa z art. 218 § 3 k.k. (tak Kodeks Karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Ryszard Stefański, Rok wydania: 2015, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wydanie: 11). Z art. 218 § 3 KK wynika wprost, że zobowiązanie sprawcy do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy musi wynikać z orzeczenia sądu. Jeżeli zatem zobowiązanie to wynika z innych źródeł (np. umowy, ugody zawartej przed sądem lub komisją pojednawczą), wówczas jego niewykonanie nie realizuje znamion czynu zabronionego stypizowanego w tym przepisie (zob. P.Daniluk, Znamiona czynów, s. 120). W doktrynie wskazywano, że art. 218 § 1a, 2 i 3 kk ustanowił swoisty kwalifikowany typ wykroczeń z art. 281 i 282 KP, ale traktowany jako przestępstwo. Art. 218 § 2 i 3 kk objęły zaostrzoną sankcją dwa ze stanów faktycznych z art. 282 § 2 KP, polegające na odmowie ponownego przyjęcia do pracy, o której przywróceniu orzekł właściwy organ bądź niewykonywaniu orzeczenia sądu zobowiązującego do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, czyniąc z takiego zachowania przestępstwo. Niewykonanie wskazanych obowiązków, jeżeli ich istnienie zostało stwierdzone w drodze ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy, pozostało natomiast wykroczeniem z art. 282 KP (W. R., G. ingerencji, s. 13, 17). Obowiązek zapłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy w określonej wysokości musi zostać stwierdzony orzeczeniem sądu; nie jest zatem wystarczający fakt uznania roszczenia przez pracodawcę w ugodzie zawartej przed komisją pojednawczą czy sądem, nawet jeżeli została ona opatrzona przez sąd klauzulą wykonalności. (Kodeks Karny. Komentarz, red. dr hab. Michał Królikowski, prof. dr hab. Robert Zawłocki, Rok wydania: 2013 Wydawnictwo: C.H.Beck Wydanie 1.) Regulacja z art. 282 § 2 kp będzie mieć charakter subsydiarny i znajdzie zastosowanie w odniesieniu do orzeczeń sądu pracy, w przypadkach, w których nie znajdzie zastosowania art. 218 § 2 lub § 3 KK (w tym do zachowań nieumyślnych), a także do ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy (por. W. Radecki, w: A. Wąsek, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny, t. I, 2006, art. 218, Nb 35-36; tenże, Kryteria rozgraniczenia, s. 238-240). Tak samo należy oceniać konkurencję przepisów art. 218 § 2 i 3 k.k. i art. 282 § 2 k.p.. Wykroczeniem z tego ostatniego przepisu jest niewykonanie (wbrew obowiązkowi) każdego wykonalnego orzeczenia sądu pracy albo każdej wykonalnej ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy. Niewypłacenie wynagrodzenia lub świadczenia ustalonego ugodą jest wykroczeniem z art. 282 § 2 k.p., ale ustalonego orzeczeniem sądowym - przestępstwem z art. 218 § 3 KK. (Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 117–221. Tom I, red. prof. Andrzej Wąsek, prof. dr hab. Robert Zawłocki, Rok wydania: 2010, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wydanie: 4; Kodeks karny – Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową Komentarz Prof. dr hab. Wojciech Radecki, Rok wydania: 2001, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wydanie: 1; także System Prawa Karnego Tom 10, Komentarz do wybranych przepisów kodeksu karnego, red. prof. dr hab. Jarosław Warylewski, Rok wydania: 2012, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wydanie: 1; patrz również fragment pozycji: Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym prof. dr hab. Jarosław Warylewski, 2012: Rozdział VII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, Autor: W. Radecki).

Nie znajdując zatem podstaw do uniewinnienia oskarżonego od popełnienia zarzuconego mu czynu wyczerpującego znamiona wykroczenia z art. 282 § 2 k.p. sąd odwoławczy, wobec dostrzeżenia negatywnej przesłanki procesowej w postaci przedawnienia karalności tego wykroczenia zobligowany był na mocy art. 437 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpw oraz art. 104 § 1 pkt 7 kpw zaskarżony wyrok uchylić i na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 kpsw umorzyć postępowanie przeciwko R. M. o zarzucony mu czyn opisany w części wstępnej zaskarżonego wyroku ustalając, iż czyn ten wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 282 § 2 Kodeksu pracy. Czyn przypisany oskarżonemu R. M. popełniony miał zostać w okresie do dnia 28 maja 2013 roku. Data ta pozostać musiała jako ustalona data końcowa okresu czynu. Każda zmiana ustaleń faktycznych rozciągających tak ustalony okres na czas późniejszy pozostawałaby dla oskarżonego niekorzystna, a co za tym idzie sprzeczna z kierunkiem zaskarżenia, a przez to niedopuszczalna. Zgodnie natomiast z obowiązującym w tym zakresie przepisem art. 45 § 1 k.w. karalność wykroczenia ustaje, gdy od czasu jego popełnienia upłynął rok, przy czym jeżeli w okresie owego roku wszczęto postępowanie (jak w niniejszej sprawie), karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu. Przedłużenie wskazanych terminów może zaś nastąpić jedynie w przypadku, gdy doszło do wszczęcia postępowania mediacyjnego. Czasu bowiem trwania tego postępowania nie wlicza się do okresu przedawnienia (art. 45 § 2a k.w.). W sprawie niniejszej postępowanie mediacyjne nie było jednak prowadzone. Pomimo zatem, iż w czasie wyrokowania przez Sąd Rejonowy czyn przypisany obwinionemu nie uległ jeszcze przedawnieniu, do przedawnienia tego doszło nieodwracalnie w dniu 28 maja 2015 roku, zatem nawet jeszcze przed przekazaniem akt sprawy Sądowi Okręgowemu wraz z wywiedzioną apelacją celem jej rozpoznania przez sąd odwoławczy. Mając zatem na uwadze treść art. 104 § 1 pkt 7 k.p.w. w związku z art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w., wobec stwierdzenia bezwzględnej przyczyny odwoławczej konieczne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania przeciwko R. M. o zarzucony mu czyn opisany w części wstępnej zaskarżonego wyroku, ustalając, iż czyn ten wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 282 § 2 Kodeksu pracy.

W tych okolicznościach, zgodnie z art. 118 § 2 k.p.w., kosztami postępowania w sprawie obciążył sąd Skarb Państwa.