Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 października 2012 roku wniesionym do Sądu Rejonowego w Łęczycy powodowie M. B. (1), A. B., E. B. i M. B. (2) wnieśli o nakazanie pozwanym B. B. (1) i Z. B., aby wydali powodom pomieszczenia mieszkalne w domu rodzinnym położonym w miejscowości Ł. o powierzchni 35 m ², składające się z pokoju, kuchni i łazienki objętych księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w Łęczycy, stanowiące własność powodów oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów kosztów procesu w wysokości prawem przewidzianej (pozew – k. 2-4).

Wyrokiem zaocznym z dnia 14 maja 2013 roku Sąd Rejonowy w Kutnie VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Ł. nakazał pozwanym, aby opróżnili i wydali M. B. (1), A. B., E. B. i M. B. (2) zajmowane pomieszczenia mieszkalne domu rodzinnym położonym w miejscowości Ł. o powierzchni 35 m ², składające się z pokoju, kuchni i łazienki, ustalił, iż pozwanym przysługuje prawo do lokalu socjalnego, nakazał wstrzymać wykonanie opróżnienia lokalu do czasu złożenia B. B. (1) i Z. B. przez Gminę D. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego i zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powodów kwotę 337 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności ( wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w Kutnie z dnia 14 maja 2013 roku, sygn. akt VI C 146/13, k. 44).

W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwani wnieśli o uchylenie wyroku zaocznego w całości i oddalenie powództwa, zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności i ustanowienie dla pozwanych pełnomocnika z urzędu (sprzeciw od wyroku zaocznego, k. 55-56).

W postępowaniu po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego powodowie popierali powództwo i wnosili o nakazanie pozwanym opróżnienia i wydania zajmowanego lokalu mieszkalnego oraz o zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych (protokół rozprawy z dnia 19 lutego 2015 – k. 184 - 186).

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa podnosząc zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego oraz o zasądzenie od powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( protokół rozprawy z dnia 16 października 2014 roku – k. 163-166).

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 lutego 2015 r. w sprawie I C 25/15 Sąd Rejonowy w Łęczycy: 1. utrzymał w mocy wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w Kutnie VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego z siedzibą w Ł. z dnia 14 maja 2013 roku, sygn. akt VI C 146/13, 2. nie obciążył B. B. (1) i Z. B. kosztami rozprawy wywołanej wniesionym sprzeciwem od wyroku zaocznego; 3. Przyznał i nakazał wypłacić adwokatowi P. K. ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łęczycy kwotę 147,60 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu B. B. (1) i Z. B. ( wyrok, k. 187).

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiły następujące ustalenia faktyczne
i rozważania prawne:

Postanowieniem z dnia 16 października 1992 roku Sad Rejonowy w Łęczycy stwierdził, iż spadek po C. B. jak i pozostałe w spadku gospodarstwo rolne położone w miejscowości L. – Ł. gm. D. o powierzchni 9,7500 ha nabył w całości J. B. (odpis księgi wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Łęczycy IV Wydziału Ksiąg Wieczystych k. 6-8, odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Łęczycy Wydziału Cywilnego z dnia 16 października 1992 r., sygn. akt Ns 220/92 – k. 104).

W dniu 1 stycznia 2000 roku J. B. użyczył i oddał w bezpłatne użytkowanie rodzicom B. B. (1) i Z. B., na czas nieokreślony, lokal mieszkalny położony w miejscowości (...) o powierzchni 35 m ² składający się z pokoju, kuchni i łazienki (kserokopia umowy użyczenia – k.9).

J. B. zmarł w dniu 5 grudnia 2008 roku, a spadek po nim, na podstawie dziedziczenia ustawowego, nabyła zona M. B. (1) oraz dzieci: A. B., E. B. i M. B. (2) po ¼ części każde z nich (kserokopia odpisu postanowienia z dnia 6 lutego 2009 roku – k.5).

Po śmierci syna J. B., pozwani mieszkali w zajmowanym dotychczas lokalu mieszkalnym, który był przedmiotem umowy użyczenia zawartej w dniu 1 stycznia 2000 roku. Zakres korzystania przez pozwanych z pomieszczeń mieszkalnych nie uległ zmianie. Powodowie korzystają z trzech izb mieszkalnych, a pozwani z dwóch izb. Łazienka i wejście do budynku mieszkalnego jest wspólne (okoliczności bezsporne).

Stosunki panujące między stronami postępowania były poprawne, uległy pogorszeniu po upływie roku od śmierci J. B. . Od tego czasu powódka M. B. (1) nie rozmawia z teściami, dochodzi do konfliktów związanych z trzymaniem drobiu przez pozwanych, na co powódka nie wyraża zgody z uwagi na wymagany reżim technologiczny związany z prowadzoną w gospodarstwie produkcją mleka. W 2012 roku w miejscu zamieszkania stron postępowania były 2 interwencje Policji, spowodowane nieporozumieniami rodzinnymi, zgłaszanymi przez pozwanego B. B. (1) w stosunku do synowej M. B. (1). Wszystkie koszty i opłaty, w tym za dostarczone media, ponosi M. B. (1) (informacja Komisariatu Policji w K. – k. 106, zeznania świadka W. S. –k. 96-97, zeznania świadka S. W. – k. 119, zeznania świadka H. M. – k. 119, zeznania świadka P. D. – k. 130-131, zeznania powódki M. B. (1) – k. 165 w zw. z k. 42 verte)).

W dniu 16 sierpnia 2012 roku M. B. (1) działając w imieniu własnym oraz w imieniu małoletnich dzieci A. B., E. B. i M. B. (2) wypowiedziała pozwanym umowę użyczenia zawartą w dniu 1 stycznia 2000 roku i wezwała pozwanych do wydania zajmowanego lokalu mieszkalnego w terminie 14 dni od otrzymania wezwania (w ypowiedzenie umowy użyczenia oraz wezwanie do opuszczenia lokalu mieszkalnego – k. 11 i k. 12).

Z. B. ma 68 lat i orzeczoną I grupę inwalidzką. B. B. (1) ma 70 lat i sprawuje opiekę nad żona. Pozwani utrzymują się z emerytur i nie są właścicielami lub współwłaścicielami nieruchomości, jak również nie posiadają innego lokalu mieszkalnego, w którym mogliby zamieszkać ( okoliczności bezsporne).

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie. Uznając żądanie powodów za prawnie uzasadnione, Sąd Rejonowy na podstawie art. 347 k.p.c. utrzymał w mocy zaskarżony sprzeciwem wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w Kutnie. Sąd Rejonowy wskazał, iż bezspornym w sprawie było, iż poprzednika prawnego powodów – J. B. i pozwanych łączyła umowa użyczenia lokalu mieszkalnego zawarta na czas nieoznaczony. Śmierć J. B. nie spowodowała wygaśnięcia umowy użyczenia lokalu mieszkalnego, natomiast prawa i obowiązki wynikające z umowy przeszły na następców prawnych zmarłego. Umowa użyczenia przedmiotowego lokalu wygasła, ponieważ powodowie wypowiedzieli umowę. Wygaśnięcie umowy nastąpiło, stosownie do treści art. 365 ¹ k.c., niezwłocznie po jej wypowiedzeniu i od tego momentu pozwani zajmowali przedmiotowy lokal bez tytułu prawnego. Do wydania lokalu pozwani zobowiązani byli w terminie 14 dni od daty doręczenia wypowiedzenia umowy użyczenia.

Sąd Rejonowy uznał, iż M. B. (1) skutecznie wypowiedziała pozwanym umowę użyczenia lokalu mieszkalnego, w konsekwencji czego pozwani utracili tytuł prawny do zajmowanego lokalu i dlatego też na podstawie art. 715 k.c. Sąd nakazał pozwanym opróżnienie zajmowanego pomieszczenia i wydanie go powodom. Sąd Rejonowy ocenił przy tym kwestię zarzucanej sprzeczności roszczenia powodów z zasadami współżycia społecznego i doszedł do przekonania, że art. 5 k.c. jako mający szczególnych charakter nie ma zastosowania w niniejszej sprawie. Podkreślił, norma wynikająca z art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i może być zastosowana tylko wtedy, gdy wykonanie prawa podmiotowego przez drugą stronę jest ze względów społecznych w danym momencie nieuzasadnione. Służy, więc jako środek obrony w procesie, a nie stwarza prawa podmiotowego. Aby rozważyć uznanie niezgodności określonego prawa podmiotowego z zasadami współżycia społecznego, konieczne jest wskazanie konkretnej zasady współżycia społecznego, która została naruszona wskutek wykonywania tego prawa. W ocenie Sądu I instancji, zachowanie powódki M. B. (1) względem pozwanych nie może być uznane za skrajnie rażące i to w takim stopniu, że uzasadniałoby pozbawienie powódki prawa do uzyskania swojej własności z uwagi na zasady współżycia społecznego. Konflikty, który powstał między stronami postępowania posiada swoje źródło w koncepcji prowadzenia gospodarstwa rolnego, które wcześniej należało do J. B., męża i ojca powodów i jednocześnie syna pozwanych. Nastawienie gospodarstwa rolnego na produkcje mleka zmusza M. B. (1) do przestrzegania rygoru technologicznego i jednocześnie ogranicza możliwości hodowli niektórych zwierząt, np. drobiu, który był hodowany przez pozwanych. Dlatego też przez powyższy pryzmat należy oceniać postawę pozwanej, która sprzeciwia się hodowli drobiu przez pozwanych. Oceniając postawę M. B. (1), która jako współwłaściciel gospodarstwa rolnego, posiada własną wizję prowadzenia tegoż gospodarstwa, która niekoniecznie musi pokrywać się z wyobrażeniami pozwanych, należy - zdaniem Sądu Rejonowego - mieć na uwadze, iż to ona razem z dziećmi jest właścicielem gospodarstwa rolnego i jej przysługuje konstytucyjna ochrona prawa własności. Przy tym przedmiotowe gospodarstwo rolne nigdy nie było własnością pozwanych, gdyż J. B. uzyskał prawo własności gospodarstwa rolnego na skutek dziedziczenia po swojej babce C. B., a nie w drodze darowizny od swoich rodziców, pozwanych B. B. (1) i Z. B..

Uznając jednocześnie, iż pozwani są lokatorami w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 150) Sąd Rejonowy orzekając o eksmisji ustalił jednocześnie, iż pozwanym przysługuje prawo do lokalu socjalnego. Konsekwencją przyznania pozwanym prawa do lokalu socjalnego było wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia pozwanym przez Gminę D. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., obciążając kosztami pozwanych orzekając o nie obciążeniu ich kosztami rozprawy wywołanej sprzeciwem od wyroku zaocznego. Sąd przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa wynagrodzenie dla ustanowionego dla pozwanych pełnomocnika z urzędu w kwocie 147,60 zł na podstawie § 2 ust. 1 i ust. 3 w zw. z § 10 pkt 1 w zw. z § 19 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013.461).

Apelację od wyroku złożyli samodzielnie pozwani w dniu 8 kwietnia 2015 roku. Zarzucili w niej:

- nieważność postępowania wskutek rozpoznania sprawy na rozprawie w dniu 19 lutego 2015 roku mimo przedłożenia przez pozwanych dokumentacji lekarskiej stwierdzającej ciężką chorobę pozwanej Z. B. oraz niemożność uzyskania przez nią lub jej męża zaświadczenia od lekarza sądowego;

- obrazę przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niestosowanie art. 5 kodeksu cywilnego.

Uzasadniając zarzuty apelacyjne pozwani podnieśli kwestię ich złego stanu zdrowia wymieniając liczne schorzenia i twierdząc, że istniejący konflikt zagraża ich życiu. Jednocześnie podkreślili, że mają prawo domagać się od powodów szacunku i opieki oraz mieszkania w godnych warunkach na nieruchomości, na której spędzili całe życie.

W konkluzji pozwani wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa z zasądzeniem od powodów na rzecz pozwanych kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łęczycy z pozostawieniem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powodów wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne, co czyni zbędnym ich powtarzanie.

Wobec sformułowania przez pozwanych zarzutu naruszenia przepisów postępowania, mających skutkować jego nieważnością, należało odnieść się do niego w pierwszej kolejności, gdyż wnioski w tym zakresie z istoty swej determinują rozważania co do pozostałych zarzutów apelacyjnych. Jedynie bowiem nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania, mogą być podstawą oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego. Sąd Okręgowy uznał za nietrafiony podniesiony przez pozwanych zarzut nieważności postępowania.

Zgodnie z art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Uchybienie procesowe powodujące nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi przykładowo w przypadku niewezwania przez sąd strony mającej złożyć zeznania na wyznaczony w tym celu termin rozprawy, a następnie pominięcie dowodu z jej zeznania wobec nieobecności strony czy też przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron pomimo prawidłowo usprawiedliwionej nieobecności jednej z nich. Oddalenie wniosku o odroczenie rozprawy z uwagi na zły stan zdrowia strony, przy braku wymaganego zgodnie z art. 214 ¹ k.p.c. zaświadczenia od lekarza sadowego jedynie wyjątkowo może prowadzić do pozbawienia stronny możności obrony jej praw. W ocenie Sądu Okręgowego takie szczególne okoliczności w sprawie niniejszej nie zaistniały, a na pewno nie zostały wykazane przez apelujących. Pozwani byli reprezentowani w sprawie przez zawodowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu postanowieniem z dnia 1 lipca 2013 roku (k. 72). Pełnomocnik substytucyjny był obecny na rozprawie w dniu 19 lutego 2015 roku. O terminie rozprawy powiadomieni byli również pozwani. Sąd Rejonowy prawidłowo nie uwzględnił wniosku pozwanych o odroczenie rozprawy w dniu 19 lutego 2015 roku, albowiem pozwani nie przedstawili zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego, z którego wynikałoby, iż z powodu choroby nie są w stanie stawić się na rozprawę, a ponadto nie zachodziła przyczyna, która skutkowałaby obligatoryjnym odroczeniem rozprawy. Z załączonej do wniosku o odroczenie rozprawy kserokopii skierowania do szpitala (...) wynika jedynie, iż pozwana miała się zgłosić do szpitala w dniu 4 marca 2015 roku, a zatem już po terminie rozprawy. Wcześniej również przebywała w szpitalu, ale w datach nie pokrywających się z terminem rozprawy. Pozwany B. B. (1) informował wcześniej sąd, iż jest pod stałą opieką poradni specjalistycznej urologicznej, co jednakże nie jest okolicznością uniemożliwiającą pozwanemu stawienie się na rozprawie, a tym bardziej skutkującą obligatoryjnym odroczeniem rozprawy. Zauważyć przy tym należy, że pozwani od momentu złożenia sprzeciwu od wyroku zaocznego akcentowali swój zły stan zdrowia, co zapewne prócz kwestii materialnej miało wpływ na wyznaczenie dla nich pełnomocnika z urzędu. Korzystając z jego pomocy nie tylko powinni zdawać sobie sprawę z konsekwencji braku zaświadczenia od lekarza sądowego, ale również ustalić możliwość wezwania lekarza sądowego do miejsca zamieszkania i zaświadczenie takie uzyskać, mając na to tydzień licząc od ostatniego pobytu pozwanej w szpitalu przed terminem rozprawy. Nadto brak jest podstaw do uznania, że zamknięcie rozprawy w dniu 19 lutego 2015 roku i wydanie w tym dniu wyroku naruszyło prawo pozwanych do obrony, niezależnie od kwestii usprawiedliwienia ich nieobecności, skoro na tym terminie nie przeprowadzono jakiegokolwiek postępowania dowodowego i nie zostały zgłoszone żadne wnioski czy zarzuty wymagające osobistego odniesienia się przez pozwanych i rzutujące na rozstrzygnięcie sprawy.

Za nietrafiony należy również uznać zarzut obrazy przepisów prawa materialnego przez niezastosowanie art. 5 k.c.. Sąd Rejonowy trafnie przyjął, że zachowanie powódki M. B. (1) względem pozwanych nie mogło być uznane za skrajnie rażące w stopniu uzasadniającym pozbawienie powódki prawa do uzyskania swojej własności z uwagi na zasady współżycia społecznego. To powódka wraz z dziećmi jest współwłaścicielką gospodarstwa rolnego i jej przysługuje konstytucyjna ochrona prawa własności, co słusznie zauważył Sąd Rejonowy. Przedmiotowe gospodarstwo rolne nigdy nie było własnością pozwanych i nawet za życia syna winni oni liczyć się ze zmianą sytuacji, a po jego śmierci zaakceptować fakt zmiany właścicieli i ułożyć tak stosunki rodzinne by móc nadal nieodpłatnie korzystać z mieszkania u synowej i wnuków. Jak wskazał Sąd Rejonowy, istniejący pomiędzy stronami konflikt osobisty powstał na skutek nieprzyjaznych zachowań zarówno powódki, jak i pozwanych, co było także podkreślane przez przesłuchanych w sprawie świadków. Przeciwko powódce nie było prowadzone żadne postępowanie karne czy też w sprawach o wykroczenie, pomimo przeprowadzanych interwencji Policji. Wymaganie szacunku i opieki nie może być uzasadnione jedynie wiekiem i chorobami pozwanych, ale powinno wiązać się z wzajemnością, w tym z poszanowaniem prawa powódki do podejmowania samodzielnych decyzji w zakresie sposobu korzystania z gospodarstwa, jak również z uwzględnieniem potrzeb dorastających wnuków.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną.

Na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powodów kwotę 60 złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, na którą złożyła się kwota 60 złotych tytułem wynagrodzenia adwokackiego (§ 10 ust. 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013.461) w brzmieniu dotychczasowym zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2015 roku zmieniającego powołane wyżej rozporządzenie w dniem 1 sierpnia 2015 roku.

Ustanowiony dla pozwanych pełnomocnik z urzędu nie złożył wniosku o przyznanie wynagrodzenia w postepowaniu apelacyjnym, w którymi zresztą nie wziął aktywnego udziału.