Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 lipca 2015 roku, wydanym w sprawie z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. przeciwko R. M. o zapłatę, Sąd Rejonowy w Kaliszu w punkcie 1 - zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 600,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 października 2014 roku do dnia zapłaty; w punkcie 2 – oddalił powództwo w pozostałym zakresie; punkcie 3 – zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 105,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, sygn. akt V GC 226/15 (wyrok k. 54).

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w części dotyczącej niezasądzonej kwoty 241,37 zł ponad zasądzoną należność w wysokości 600,00 zł oraz postanowienie w przedmiocie kosztów postępowania.

Skarżący wniósł o:

- zmianę punktu 1 zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 841,37 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 października 2014 roku do dnia zapłaty;

- zmianę punktu 3 zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 227,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania;

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w postępowaniu przez Sądem I i II instancji;

- ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Powód zarzucił wyrokowi w zaskarżonej części:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż powód nie udowodnił podstawy żądania zapłaty 25% uzgodnionego w umowie wynagrodzenia;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 65 k.c. poprzez błędną jego wykładnię polegającą na niewłaściwej interpretacji zawartej pomiędzy stronami umowy o powierniczym przelewie wierzytelności i windykacji roszczeń z dnia 14 marca 2014 roku;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 353 ¹ k.c. poprzez jego niezastosownie, co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia, iż powód nie miał podstaw by doliczyć do kosztów zastępstwa prawnego stawki podatku od towarów i usług;

4.  naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 233 k.p.c. mające wpływ na wynik sprawy, tj. na treść wydanego w sprawie orzeczenia poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na:

- przyjęciu, że w momencie zwarcia umowy pomiędzy pozwanym a powodem, wysokość wynagrodzenia powoda, a tym samym wysokość przysługującej zaliczki w wysokości 25 % uzgodnionego w umowie wynagrodzenia nie była możliwa do ustalenia;

- pominięciu faktu, iż zawarta pomiędzy stronami umowy przewiduje obowiązek zapłaty podatku od towaru i usług od kosztów zastępstwa prawnego w przypadku wierzytelności spornych;

5.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 328 § 2 k.p.c. mające wpływ na wynik sprawy, tj. na treść wydanego w sprawie orzeczenia poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a w szczególności ustalenia faktów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa w części dotyczącej podatku VAT od kosztów zastępstwa prawnego (apelacja k. 71-76).

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o utrzymanie w całości wyroku z dnia 8 lipca 2015 roku w mocy, oddalenie apelacji powoda jako niezasadnej i zasadzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych (odpowiedź na apelację k. 85-88).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wobec rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym, Sąd Okręgowy na podstawie art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. ogranicza uzasadnienie jedynie do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku w postępowaniu odwoławczym z przytoczeniem przepisów prawa.

Apelacja jest zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku.

Zasadne są zarzuty powoda naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 65 k.c. poprzez błędną wykładnię postanowień zawartej pomiędzy stronami umowy, co do braku możliwości określenia wysokości 25% uzgodnionego wynagrodzenia stanowiącego objętą żądaniem pozwu zaliczkę już na etapie zawierania tej umowy.

Słusznie apelujący podniósł, że Sąd I instancji nie miał podstaw do oddalenia jego żądania w tym zakresie. Podstawę jego żądania stanowił § 9 pkt 3 umowy, zgodnie z którym w przypadku zakwestionowania przez dłużnika zasadności roszczenia na etapie postępowania przedsądowego lub sporu sądowego, to jest wniesienia przez dłużnika sprzeciwu, zarzutów od nakazu zapłaty, bądź też skierowania sprawy do rozpoznania na zasadach ogólnych, powierzający (w tym wypadku pozwany), zobowiązany był w terminie trzech dni od daty doręczenia od przejmującego (w tym wypadku powoda) wezwania do zapłaty wraz z fakturą proforma – do wpłacenia zaliczki w wysokości 25% uzgodnionego w umowie wynagrodzenia.

Z kolei wysokość umówionego wynagrodzenia, została określona w § 7 pkt 1 umowy, z którego wynika, że za skuteczne przeprowadzenie czynności windykacyjnych wierzytelności objętych umową, przejmującemu (powodowi) przysługuje procentowe wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 10 należności głównej powiększone o podatek VAT oraz ustawowe lub umowne odsetki naliczone od należności głównej – zwane w umowie wynagrodzeniem. Z pkt. 2 § 7 wynika, że wynagrodzenie, o którym mowa w pkt 1 § 7 przysługuje po wyegzekwowaniu od dłużnika przelanej wierzytelności za wyjątkiem sytuacji określonych w §2 pkt 3, §8 pkt 6, §9 pkt 1,2,5 i 6, § 10 pkt 3 i 5, § 11 pkt 1, § 12 pkt 2.

Bezspornym w sprawie było, że dochodzone przez powoda wierzytelności przejęte od pozwanego na podstawie umowy cesji, były wierzytelnościami spornymi (§ 8 pkt 4 umowy). Zatem rację ma skarżący, że tym samym ziścił się warunek, który był podstawą żądania przez powoda omawianej zaliczki z § 9 pkt 3, gdyż to literalna treść wiążącej strony umowy określała konkretne zdarzenia, których wystąpienie powodowało powstanie ściśle określonych obowiązków dla stron umowy.

Strony zawarły przedmiotowa umowę o powierniczym przelewie wierzytelności niewątpliwie w celu prowadzenia przez powoda windykacji tejże wierzytelności. Wobec zakwestionowania tej wierzytelności na etapie postępowania sądowego, należność dochodzoną przez powoda stanowiła zaliczka w wysokości 25% wynagrodzenia, do której prawo powoda wynikało z faktu zakwestionowania zasadności przelanej wierzytelności przez dłużnika. Pozwany nie kwestionował, że należności tej nie uiścił.

Roszczenie powoda w tym zakresie wynika wprost z postanowień zawartej pomiędzy stronami umowy cesji wierzytelności, która w §9 pkt 3 określa konsekwencje związane z zakwestionowaniem zasadności wierzytelności przez dłużnika w postaci obowiązku uiszczenia zaliczki stanowiącej 25% wynagrodzenia ustalanego na podstawie §7.

Podkreślić należy, że odesłanie do §7 w przypadku zakwestionowania wierzytelności przez dłużnika odnosi się jedynie do wysokości tego wynagrodzenia, a nie wskazanego w tym paragrafie warunku uzyskania tego wynagrodzenia w wyniku skutecznego przeprowadzenia czynności windykacyjnych. Oczywistym bowiem jest, że już samo dochodzenie wierzytelności, czy to na etapie przedsądowego czy sądowego postępowania powoduje powstanie w tym zakresie kosztów, które zgodnie z zapisami umowy ma ponosić pozwany (§ 8 pkt 3). Słusznie zatem podkreślił skarżący, że zapis §9 pkt 3 odnosi się do §7 pkt 1 jedynie w zakresie ustalania wysokości żądanej zaliczki (w tym przy uwzględnieniu podatku VAT), co wynika nie tylko literalnego brzmienia tego postanowienia, ale także użytych w tym postanowieniu pojęciu „zaliczka” obejmującym znaczeniowo część należnego wynagrodzenia wypłacanego na poczet wynagrodzenia za dokonanie zleconych czynności. Taką wykładnię postanowień zapadłych pomiędzy stronami potwierdza także treść §9 ust. 4, w którym określono zasady rozliczania tej zaliczki w wynagrodzeniu lub poniesionych kosztach postępowania.

Błędnie zatem wywodził Sąd I instancji, że prawo powoda do dochodzenia części wynagrodzenia w warunkach zakwestionowania wierzytelności przez dłużnika w § 9 ust. 3 umowy, zależne jest od skutecznie przeprowadzonej windykacji i na etapie niezwindykowania przelanej należności nie ma możliwości ustalenia wysokości tego wynagrodzenia, a co za tym idzie samej zaliczki.

Zdaniem Sądu Okręgowego w oparciu o powyższe regulacje umowne już w momencie zawierania tej umowy można było ustalić wysokość wynagrodzenia. Zasadnym jest więc określenie wysokości zaliczki stanowiącej 25% wynagrodzenia, które obejmuje 10% należności głównej, tj. kwoty dochodzonego przelewu wierzytelności w wysokości 3.361,64 zł. Należność z tytułu zaliczki wyniosła zatem 84,04 zł netto (3.361,64 zł x 10% = 336,16 zł x 25%). Zdaniem Sąd Okręgowego zgodnie z brzmieniem § 7 ust. 3 przewidującym powiększenie należności z tytułu kosztów o podatek VAT, zasadnym było też powiększenie wyliczonej kwoty o ten podatek VAT, co dało kwotę brutto 103,37 zł.

Wobec spełnienia pozostałych warunków wymagalności tej należności w postaci doręczenia przez powoda wezwania do zapłaty, które miało miejsce w dniu 17 października 2014 roku (k. 6-7) wraz z fakturą proforma (k. 9), roszczenie powoda w tej części także zasługiwało na uwzględnienie.

Skuteczny jest także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 351 ¹ k.c. poprzez uznanie w oparciu o zapisy umowy braku podstaw do doliczenia do zasądzonych kosztów zastępstwa prawnego stawki podatku od towarów i usług. Niewątpliwie bowiem z § 8 pkt 3 umowy wynika wprost, że w przypadku spornych wierzytelności koszty zastępstwa prawnego w wysokości stawek minimalnych przewidzianych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348), które ponosi również powierzający (czyli pozwany w sprawie) są obciążone podatkiem VAT, chyba że szczególne przepisy podatkowe je zwalniają z tego obowiązku.

Skarżący zasadnie zarzucił naruszenie prawa procesowego i materialnego wskazując, że wbrew stanowisku Sądu Rejonowego strony w ramach swobody kontraktowej mogły zdecydować, że koszty postępowania uzgodnione w umowie są obciążane podatkiem VAT.

Zasada swobody kontraktowej zezwala niewątpliwie na ustalenie wysokości kosztów zastępstwa prawnego, jako usługi. Strony umowy mogą jednocześnie zdecydować, że koszty te obejmują podatek VAT w sytuacji gdy z przepisów podatkowych mających charakter bezwzględnie obowiązujący, taki obowiązek wynika. Przepisy te rozstrzygają bowiem w jakich przypadkach czynności podlegają opodatkowaniu, z uwzględnieniem elementów przedmiotowych i podmiotowych stosunku prawnego, który stanowi podstawę opodatkowania. Dla takich czynności podatek VAT jest elementem cenotwórczym i powinien być uwzględniony przez strony przy ustalaniu poziomu cen za usługi jaką jest zastępstwo prawne. Dlatego też nawet ustalenie przez strony kosztów zastępstwa prawnego (ceny usługi) z pominięciem stawki podatku VAT, nie oznaczałoby, że usługa za którą ustalono wynagrodzenie, nie podlega opodatkowaniu. Tak ustalona cena miałaby wpływ jedynie na wysokość tego podatku.

Nieuzasadnione przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że powód nie miał podstaw doliczyć do kosztów zastępstwa prawnego podatku VAT, miała wpływ na sposób wykładni postanowień umowy w zakresie ustalonej przez strony wysokości kosztów, która powinna uwzględniać rzeczywistą wiedzę i zamiary stron odnośnie obowiązku uiszczenia podatku VAT przez powoda. Z uwzględnieniem tych okoliczności należało również uwzględnić, znaczenie jakie strony przypisywały uzgodnieniu, że powód wystawiał faktury VAT. W ocenie Sądu Okręgowego przy tak sformułowanej umowie Sąd I instancji nie miał podstaw do pomniejszenia zasądzonych kosztów zastępstwa prawnego o kwotę należnego podatku VAT.

Z tego też powodu zasądzoną przez Sąd Rejonowy kwotę 600,00 zł netto z tytułu kosztów zastępstwa prawnego zgodnie z postanowieniami umowy, należało powiększyć o podatek VAT, co uczyniło w pełni zasadnym powództwo co do kwoty 738,00 zł brutto.

Nie można jednak zgodzić się z podniesionym w apelacji zarzutem naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., który zobowiązuje sąd orzekający do wskazania w uzasadnieniu wyroku podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenia faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Naruszenie przepisu, określającego wymagania, jakim winno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu (art. 328 § 2 k.p.c.), może być ocenione jako mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy w sytuacjach tylko wyjątkowych, do których zaliczyć można takie, w których braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej (stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 2001 roku, sygn. akt V CKN 606/00, opubl. Lex nr 53116).

Sytuacja taka w rozpoznawanej sprawie nie występuje, gdyż treść uzasadnienia pozwala na odczytanie sfery motywacyjnej orzeczenia i poddanie go kontroli instancyjnej. Sądowi odwoławczemu z notoryjności sądowej znane jest bowiem uzasadnianie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 24 kwietnia 2015 roku w sprawie XIII Ga 307/15, co umożliwiło dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia w zaskarżonej części.

W tym stanie rzeczy, Okręgowy w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 841,37 zł uwzględniając tym samym powództwo w całości.

W związku ze zmianą zaskarżonego wyroku, doszło do zmiany rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w I instancji, o których Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasądzając kwotę 227,00 złotych. Na kwotę tę złożyły się: 30,00 złotych - opłata sądowa od pozwu, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 złotych oraz kwota 180,00 złotych - wynagrodzenie dla pełnomocnika powodu będącego adwokatem ustalona na § 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. z 2013 roku, poz. 461 ze zm.).

Natomiast w postępowaniu apelacyjnym Sąd Odwoławczy na tej samej zasadzie, zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 90,00 złotych, na którą złożyły się: opłata od apelacji w kwocie 30,00 złotych oraz 60,00 złotych – wynagrodzenie dla pełnomocnika powoda określona na podstawie § 6 pkt 1 w związku z § 13 ust. 1 pkt 1 powyżej wskazanego rozporządzenia.