Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z 3 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie prowadzonej za sygnaturą akt I Ns 734/12 z wniosku Z. O. z udziałem P. O. i K. W. o podział majątku wspólnego i dział spadku postanowił w pkt.1 ustalić, iż w skład majątku wspólnego byłych małżonków M. O. i J. O. wchodzi wierzytelność z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) blok 13 o wartości 78.408,00 zł; w pkt. 2. ustalić, że w skład spadku po M. O. z domu W., zmarłej w dniu 29 kwietnia 1999 r. w Z., ostatnio stale zamieszkałej w Z. wchodzi udział 1/2 część w wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) blok 13 o wartości 39.204,00 zł; w pkt. 3. ustalić, że w skład spadku po J. O., zmarłym w dniu 16 października 2008 r. w Z., ostatnio stale zamieszkałym w Z. wchodzi udział 3/4 części w wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) blok 13 o wartości 58.806,00 zł; w pkt. 4. dokonać podziału majątku wspólnego byłych małżonków M. O. i J. O. oraz działu spadku po M. O. z domu W., zmarłej w dniu 29 kwietnia 1999 r. w Z., ostatnio stale zamieszkałej w Z. i działu spadku po J. O., zmarłym w dniu 16 października 2008 r. w Z., ostatnio stale zamieszkałym w Z. w ten sposób, że wierzytelność z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) blok 13 o wartości 78.408,00 zł przyznać na wyłączność Z. O.; w pkt. 5. przenieść udział 3/32 części w prawie własności nieruchomości położonej w (...) gmina Z. składającej się z działek o numerach ewidencyjnych (...), dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą numer (...), przysługujący Z. O. o wartości 12.187,50 zł na rzecz K. W. tytułem częściowej spłaty jej udziału spadkowego; w pkt. 6. zasądzić od Z. O. na rzecz K. W. tytułem częściowej spłaty jej udziału spadkowego kwotę 13.948,50 zł płatną w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności; w pkt. 7. zasądzić od Z. O. na rzecz P. O. tytułem spłaty jego udziału spadkowego kwotę 26.136,00 zł płatną w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności; w pkt. 8 przyznać biegłej sądowej A. T. wynagrodzenie na wydanie opinii pisemnej w wysokości 2.424,37 zł, którą to kwotę wypłacić tymczasowo ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu; w pkt. 9. nakazać pobrać od Z. O. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu kwotę 550,00 zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych poniesionych tymczasowo ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu; w pkt. 10. nakazać pobrać od K. W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu kwotę 550,00 zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych poniesionych tymczasowo ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu; w pkt. 11. nakazać pobrać od P. O. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu kwotę 550,00 zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych poniesionych tymczasowo ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu; w pkt. 12. nie obciążać uczestników postępowania pozostałymi kosztami sądowymi; w pkt. 13 ustalić, iż w pozostałym zakresie uczestnicy postępowania ponoszą we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł wnioskodawca, będąc reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżając je w części, tj. co do pkt 5. stanowiącego o przeniesieniu udziału o 3/32 części w prawie własności nieruchomości o wartości 12 187,50 zł na rzecz K. W. tytułem częściowej spłaty tej udziału spadkowego; co do pkt. 6. stanowiącego o zasądzeniu od Z. O. na rzecz K. W. tytułem częściowej spłaty jej udziału spadkowego kwotę 13 948,50 zł; co do pkt. 7. wskazującego o zasądzeniu od Z. O. na rzecz P. O. tytułem spłaty jego udziału spadkowego kwotę 26 136,00 zł; a także co do pkt. 9. nakazującego pobranie od Z. O. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu kwotę 550,00 zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych poniesionych tymczasowo ze Skarbu Państwa.

Skarżonemu postanowieniu apelant postawił następujące zarzuty:

1.  naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

a/ art. 217 § 3 w zw. z art. 227 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego wnioskodawcy o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego do spraw szacunku nieruchomości w sytuacji, w której ustalona przez ustanowionego biegłego w sprawie wartość nieruchomości położonej w (...) gmina Z. składającej się z działek o numerach (...), jest w znaczący sposób zaniżona i dlatego dal wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy koniecznym jest sporządzenie dodatkowej opinii co do wyceny przedmiotowej nieruchomości;

b/ art. 233 §1 w zw. z art. 285 § 1 k.p.c. poprzez błędną analizę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w szczególności poprzez przyjęcie opinii biegłego za w pełni spójną i wiarygodną, podczas gdy przedmiotowa opinia zawiera istotne uchybienia, które niewątpliwie spowodowały nieprawidłową ocenę stanu faktycznego;

c/ art. 320 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji kiedy wnioskodawca odniósł, iż w razie rozstrzygnięcia sądu nakazującego spłatę uczestników postępowania, wnosi o rozłożenie na raty zasądzonego świadczenia z uwagi na nieposiadanie wystarczającej ilości środków pieniężnych;

2.  naruszeni prawa materialnego, tj.:

a/ art. 212 §3 zd. 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, iż trzymiesięczny termin na dokonanie spłat jest wystarczający dla wnioskodawcy na zgromadzenie niezbędnych środków finansowych.

W związku z zarzutem z pkt 1 lit. a apelacji, skarżący wnosił o rozpatrzenie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego i jego przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym na okoliczność ustalenia wartości nieruchomości, a także dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z artykułu gazety Na (...) na okoliczność ustalenia stawki za metr kwadratowy nieruchomości znajdujących się na terenie Gminy Z..

W konkluzji wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przeniesienie udziału 3/32 części w prawie własności nieruchomości położonej w (...) gmina Z. składającej się z działek o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą nr (...), przysługującego Z. O. na rzecz: K. W. w części ½ tego udziału oraz P. O. w części ½ tego udziału, tytułem całkowitej udziałów spadkowych w/w osób, a także o zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przypisanych.

Uczestniczka postępowania K. W. wnosiła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja skutkuje uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Wstępnie przypomnieć należy, że zgodnie z dyspozycją art. 684 k.p.c. w postępowaniu o dział spadku sąd ustala skład i wartość spadku ulegającego podziałowi. W takim wypadku, oprócz wniosku o dział spadku, niezbędne jest złożenie wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że gdy w skład spadku wchodzi udział w majątku, który był objęty wspólnością małżeńską i wcześniej nie doszło do rozstrzygnięcia kwestii związanych z podziałem majątku wspólnego, połączenie w jednym postępowaniu działu spadku z podziałem majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest konieczne (por. uchwałę SN z 2.03.1972 r. III CZP 100/71 OSNCP 1972/7-8 poz. 129; postanowienie SN z 21.10.1998 r.; II CKU 56/98, L. oraz postanowienie SN z 5.06.1991 r., III CRN 125/91, wyd./el. Lex nr 9058). Sąd rozpoznający sprawę o dział spadku nie może niejako automatycznie przypisać każdemu z małżonków udziału w wysokości 50%, dopóki ustalenie takie nie znajdzie odzwierciedlenia w treści stosownego postanowienia, zapadłego w konsekwencji prawidłowo przeprowadzonego postępowania o podział majątku. Wskazane zaniechanie uniemożliwiło Sądowi Rejonowemu poczynienie prawidłowych ustaleń co do składu masy spadkowej, a więc elementu stanu faktycznego stanowiącego trzon sprawy o dział spadku i tym samym w oczywisty sposób rzutowało na prawidłowość zaskarżonego rozstrzygnięcia. Zauważyć zatem należy, że Sąd Rejonowy naruszył art. 567 k.p.c., art. 684 k.p.c., jak i art. 45 § 1 k.r.o., albowiem w sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi udział w majątku, który był objęty małżeńską wspólnością ustawową, a wcześniej nie doszło do przesądzenia ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny i odwrotnie, nie jest możliwe ustalenie składu i wartości dzielonego spadku. Skoro zaś wnioskodawca wnosił o zniesienie współwłasności, to tym samym jego zamiarem było uregulowanie całości sprawy działowej, a Sąd orzekając o żądaniu działu spadku dodatkowo powinien był wyjaśnić i objąć swoim rozstrzygnięciem również kwestie dotyczące podziału majątku wspólnego i ewentualnych rozliczeń z tego tytułu.

Wskazać też należy, że zgodnie z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Pominięcie zatem córki spadkodawczyni - M. O. (pomimo postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku) jako spadkobierczyni uprawnionej do dziedziczenia - razem z mężem jej matki, tj. J. O. i pozostałymi uczestnikami postępowania, tj. z trójką jej rodzeństwa czyli: Z. O., P. O. oraz K. W. - wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego z lokalem mieszkalnym, co do którego małżonkom M. i J. O. przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, było oczywiście błędne i skutkowało stwierdzeniem kolejnych nieprawidłowości, do których należało: brak wezwania do udziału w sprawie w charakterze uczestniczki postępowania L. K. po rozszerzeniu wniosku o dział spadku także na dział po w/w spadkodawczyni, pominięcie L. K. przy ustalaniu jaki udział by jej przypadł w przedmiotowej wierzytelności z tytułu dziedziczenia po M. O., a w konsekwencji także nie uwzględnił jej również na etapie podziału składników spadku i rozliczeń z tego tytułu. Wszystko to zostało zresztą dostrzeżone przez Sąd Rejonowy na etapie sporządzania uzasadnienia.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że Sąd pierwszej instancji na skutek wskazanych błędów nie rozpoznał istoty niniejszej sprawy. Pojęcie „istoty sprawy”, w rozumieniu art. 386 §4 k.p.c. dotyczy jej aspektu materialnego, a nierozpoznanie istoty zachodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy (wyrok SN z 12.09.2002r., IV CKN 1298/00, LEX nr 80271). Istotę postępowania o dział spadku stanowi ustalenie składu i wartości spadku, a następnie przeprowadzenie jego podziału między spadkobiercami stosownie do ich udziałów w spadku.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. i na podstawie art. 108 §2 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c., uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, uwzględniając powyżej poczynione rozważania oraz treść rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego, doręczy uczestniczce postępowania L. K. odpis wniosku i stosowne pouczenia oraz wyznaczy, przy zachowaniu wymogów przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, termin rozprawy, zapewniając stronom możliwość uczestniczenia w postępowaniu, w szczególności dbając o przesyłanie im pism sądowych i procesowych oraz właściwą ocenę skuteczności dokonywanych doręczeń. Po rozważeniu stanowisk stron i przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd Rejonowy poczyni ustalenia faktyczne opierając się na zgromadzonym materiale dowodowym, rozstrzygnie sprawę merytorycznie, jak również orzeknie w przedmiocie kosztów procesu, w tym kosztów postępowania odwoławczego.