Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2015 r. w Gdańsku

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 marca 2015 r., sygn. akt IV U 745/14

oddala apelację.

SSA Aleksandra Urban SSA Małgorzata Gerszewska SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 1104/15

UZASADNIENIE

J. S. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 31 marca 2014 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 3 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał J. S. prawo do emerytury od dnia 12 czerwca 2013 r., wskazując następujące motywy rozstrzygnięcia:

Ubezpieczony urodzony (...), w okresie od 1 marca 1969 r. do 31 maja 1969 r. był zatrudniony w gromadzkich lasach gminy S. w charakterze pracownika fizycznego. Wnioskodawca wykonywał wszystkie prace zlecone przez gajowego, za które otrzymywał wynagrodzenie - pracę przy zalesieniu lasu wykonywał pod nadzorem gajowego.

W dniu 23 maja 2003 r. ubezpieczony wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o ustalenie uprawnień do emerytury.

Na podstawie przedłożonej dokumentacji pozwany ustalił, że ubezpieczony ukończył 60 lat, nie należy do OFE i na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się 15- letnim okresem pracy w szczególnych warunkach oraz wykazał 24 lata 10 miesięcy 24 dni okresu ubezpieczenia.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją pozwany odmówił wnioskodawcy prawa do świadczenia emerytalnego.

Analizując trafność decyzji pozwanego, sąd w pierwszej kolejności zważył, iż zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

W myśl art. 184 ust. 1 powołanej ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zgodnie z ust. 2 art. 184 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do OFE albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Stosownie do § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie zaś z § 3 rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W przedmiotowej sprawie spornym pozostawało wyłącznie to, czy skarżący na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się 25 - letnim okresem składkowym i nieskładkowym.

W ocenie Sądu, materiał dowodowy zebrany w sprawie, a w szczególności zeznania świadków: G. S., E. N., M. J. (1) i Z. W. uzasadniał twierdzenie, że ubezpieczony pracował w lasach gm. S., gdzie wykonywał prace przygotowawcze i prace przy sadzeniu drzew. Z zeznań tych wynikało, że młodzież wiejska za zgodą rodziców była zatrudniana przy sadzeniu lasu, umowy były zawierane przez rodziców małoletnich i gajowego, a młodzież otrzymywała niewielkie wynagrodzenie, rodzina zaś prawo do tzw. gałęziówki. Umowy były zawierane na wykonanie prac w okresie wiosennym i jesiennym, przy czym w okresie wiosennym trwały one od marca do maja, albowiem tylko wówczas można było prowadzić prace przy zalesianiu. Świadkowie jednoznacznie wskazywali, że ubezpieczony był zatrudniany i pracował najdłużej przy zalesianiu lasu, jak również kategorycznie wskazywali okres jego zatrudnienia.

Sąd uznał zeznania świadków za wiarygodne.

Świadkowie ci mieli bowiem z ubezpieczonym bezpośredni kontakt i posiadali wiedzę odnośnie wykonywanych przez niego czynności. Nadto potrafili w sposób przejrzysty i czytelny odtworzyć czynności wykonywane przez niego w okresie ich wspólnego zatrudnienia w lasach gromadzkich gm. S. jak i zasady naboru.

W ocenie Sądu z dowodów zebranych w sprawie jednoznacznie wynika, że powszechną praktyką było zatrudnianie przez Lasy Państwowe pracowników sezonowych, w tym młodocianych, do prac przy zalesianiu i utrzymywaniu zasobów leśnych. Zdaniem Sądu z materiału dowodowego wynikało jednoznacznie, że ubezpieczony był pracownikiem sezonowym, a powierzone zadania wykonywał w ramach stosunku pracy, albowiem czynności te wykonywał on w czasie i miejscu wskazanym przez przedstawiciela lasów państwowych - gajowego i pod jego kierownictwem, a za pracę otrzymywał wynagrodzenie.

Z tych względów, Sąd Okręgowy, uznając decyzję pozwanego za błędną, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyrok wywiódł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1)  sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie, iż okres pracy wnioskodawcy od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 31 maja 1969 r. w L. (...)stanowi okres składkowy, a tym samym, że wnioskodawca uwodnił co najmniej 25 lat stażu ubezpieczeniowego i spełnia warunki do przyznania spornego świadczenia,

2)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 232 k.p.c. w z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego,

3)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nie wskazanie przez Sąd Okręgowy w treści uzasadnienia podstawy prawnej, na podstawie której Sąd zaliczył sporny okres wykonywania pracy przez wnioskodawcę do okresu składkowego,

4)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe zastosowanie,

5) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe zastosowanie w sprawie i przyjęcie, iż wnioskodawca spełnia wszystkie ustawowe przesłanki do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, pomimo, iż nie udowodnił on wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego.

Mając na uwadze powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Uzasadniając swoje stanowisko skarżący wskazał, że w jego ocenie wnioskodawca - w toku prowadzonego postępowania odwoławczego - nie zdołał udowodnić przedstawionymi dowodami ani własnymi wyjaśnieniami, iż w spornym okresie wykonywał pracę, która podlegałaby zaliczeniu do ogólnego stażu ubezpieczenia, jako okres składkowy lub nieskładkowy w rozumieniu przepisów art. 6 i art. 7 ustawy emerytalnej.

Pozwany podkreślił, iż przesłanką zaliczenia do okresu składkowego, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zatrudnienia młodocianego przed 1 stycznia 1975 r., jest spełnienie warunków określonych ustawą z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226), która to ustawa wymagała zawarcia przez zakład pracy indywidualnej umowy o praktyczną naukę zawodu z młodocianym (art. 9 ust. 1 powołanej ustawy). Nadto, pozwany powołał się również na - wydane na podstawie upoważnienia ustawowego - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1959 r. w sprawie zatrudniania młodocianych przy lekkich pracach sezonowych i dorywczych (Dz. U. Nr 45, poz. 277), które przewidywało zatrudnienie osób, które ukończyły wiek w nim określony w rolnictwie i szkółkach leśnych oraz uchwałę Nr 196 Rady Ministrów z dnia 13 czerwca 1958 r. o wstępnym stażu pracy absolwentów zasadniczych i średnich szkół zawodowych oraz średnich szkół ogólnokształcących (M.P., nr 47, poz. 273 ze zm.). W § 1 ust. 1 powołanego rozporządzenia stwierdzono, że absolwenci zasadniczych i średnich szkół zawodowych podejmujący, m.in. w przedsiębiorstwach pierwszą po ukończeniu szkoły pracę zawodową w wyuczonym zawodzie lub zawodach pokrewnych obowiązani są do odbycia wstępnego stażu. Stosownie do treści § 6 ust. 1 czas tego stażu dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych wynosił od 6 miesięcy.

Mając na uwadze powyższe zważyć należało, że wnioskodawca w toku postępowania sądowego wskazał, iż w spornym okresie nie uczęszczał do szkoły, ponieważ ukończył ją w 1967 r., nie był również zatrudniony na podstawie indywidualnej umowy o naukę zawodu zawartej z zakładem pracy, a jedynie wykonywał pracę zwyczajowo przyjętą, jako obowiązek młodocianych.

Pozwany zaznaczył, że w spornym okresie wnioskodawca nie był zatrudniony w L. Gromadzkich - nie zostały bowiem przedstawione żadne dokumenty potwierdzające ten fakt. Próba wykazania tego okresu zeznaniami świadków nie daje podstaw do zaliczenia spornego okresu, jako okresu składkowego w rozumieniu art. 6 ustawy emerytalnej. Z zeznań przesłuchanych świadków wynika, iż praca pracowników leśnych miała charakter dorywczy i sezonowy. To, czy dana osoba zainteresowana pracą w lesie stawi się w danym dniu, czy też nie, zależało od jej woli. Z pracy w lesie korzystał każdy małoletni, którego opiekunowi wyrazili zgodę i czerpali z tego korzyści w postaci drewna lepszego gatunku. Zdaniem pozwanego, z wysokim prawdopodobieństwem można przyjąć, iż brak dokumentów płacowych i osobowych wnioskodawcy za ten okres wynika właśnie z dorywczego charakteru pracy.

Jeśli zatem sporny okres nie został przez odwołującego wykazany, to tym samym nie został spełniony warunek do przyznania mu prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa. Sąd Apelacyjny podziela argumenty zawarte w uzasadnieniu Sądu Okręgowego i przyjmuje je za własne.

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.), ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy, tj. po ukończeniu 60 lat, jeżeli w dniu wejścia w życia ustawy - na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnął okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) - 15 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy, to jest 25 lat.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie - wobec niekwestionowanych w apelacji ustaleń Sądu I instancji, w przedmiocie zarówno osiągnięcia przez ubezpieczonego wymaganego przez ustawę wieku 60 lat, jak i wykonywania przez wnioskodawcę w okresie jego zatrudnienia pracy w warunkach szczególnych w wymiarze co najmniej 15 lat - jest jedynie nie zaliczenie do ogólnego stażu okresu pracy J. S. od 1 marca 1969 r. do 31 maja 1969 r. w lasach gromadzkich gminy S. przy zalesianiu i utrzymywaniu zasobów leśnych.

Jak wynika z treści rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1959 r. w sprawie zatrudnienia młodocianych przy lekkich pracach sezonowych i dorywczych (Dz. U. z 1959 r., nr 45, poz. 277) Zakłady pracy mogą zatrudniać młodocianych przy lekkich pracach sezonowych i dorywczych wymienionych w załączniku do rozporządzenia - w tym przy wymienionym pod pozycją 23 ręcznym sadzeniu lasu - pod warunkiem przestrzegania granicy wieku, czasu pracy oraz okresów zatrudniania określonych w załączniku do rozporządzenia, jak również wyznaczenia przez kierownictwo zakładu pracy doświadczonego pracownika znającego przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w celu kierowania pracą młodocianych, roztoczenia nad nimi starannej opieki w czasie pracy, a także sprawowania nadzoru nad warunkami ich pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzegania przepisów rozporządzenia.

Analizując zasadność odmowy zaliczenia wnioskodawcy przez organ rentowy do stażu ogólnego okresu jego zatrudnienia od 1 marca 1969 r. do 31 maja 1969 r. w lasach gromadzkich gminy S. przy zalesianiu i utrzymywaniu zasobów leśnych, w kontekście powołanych wyżej przepisów, Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - wbrew twierdzeniom pozwanego - bezsprzecznie dawał podstawy do przyjęcia, że ubezpieczony w spornym okresie wykonywał pracę, która pozwala na uwzględnienie jej do stażu ubezpieczeniowego.

Sąd Okręgowy rozważając powyższą kwestię dopuścił i przeprowadził dowód z zeznań zawnioskowanych przez ubezpieczonego świadków G. S., E. N., M. J. (1) oraz Z. W. na okoliczność ustalenia, czy, kiedy oraz w jakim charakterze ubezpieczony był zatrudniony w (...).

I tak, świadek G. S. podała, że - podobnie jak ubezpieczony - jako nastolatka pracowała w lesie przy wykonywaniu czynności zleconych przez leśniczego. Świadek wyjaśniała, że pracowała z ubezpieczonym przy sadzeniu lasów w U. – było to w okresie wiosennym. Zaznaczyła, że obecność nastolatków wykonujących prace w lesie odnotowywał leśniczy, albowiem za wykonane przez młodocianych czynności otrzymywali oni wynagrodzenie bądź to w formie pieniężnej, bądź w naturze, tj. w postaci lepszej jakości drzewa. Nie inaczej we wskazanym zakresie wypowiedziała się świadek E. N., podając, że wraz z zamieszkałym na M. wnioskodawcą brała udział przy wykonywaniu prac w lesie pod nadzorem gajowego. Również ona podała, że praca dzieci miała charakter sezonowy oraz że była wynagradzana w pieniądzu lub w naturze. Podobnie zeznał M. J. (2) wskazując, że wraz z ubezpieczonym chodził do pracy w lesie, za którą otrzymywał następnie wynagrodzenie – przy czym były to zarówno pieniądze, jak i drzewo. Świadek wyjaśnił, że pracował wraz z wnioskodawcą przy sadzeniu i czyszczeniu lasu oraz przy czyszczeniu młodnika, a wszystko to miało miejsce wiosną 1969 r. Z ubezpieczonym pracował również Z. W., który podał, że do obowiązków J. S. - który w okresie wiosenno – jesiennym uczestniczył przy wykonywaniu prac w lesie - należało czyszczenie, pielęgnacja upraw, przygotowywanie oraz sadzenie. Za wykonaną pracę gajowy dawał gałęziówkę oraz „marne grosze”.

Dokonując oceny zeznań świadków Sąd uznał je za wiarygodne, albowiem pochodziły one od osób, które w spornym okresie zamieszkiwały w sąsiedztwie wnioskodawcy oraz wraz z nim uczestniczyły przy wykonywaniu prac w lesie, a skoro tak to bezsprzecznie miały wiedzę na temat zarówno rodzaju wykonywanych czynności, ich charakteru oraz okresu, w którym prace te były świadczone. Nadto z zeznań świadków jednoznacznie wynika, że prace wykonywane przez ubezpieczonego – co pozwany podnosił jako zarzut – miały charakter sezonowy, co jednakowoż w żadnej mierze nie wyklucza możliwości zaliczenia ich - zwłaszcza, że ich rodzaj pozostaje w zgodzie z powołanym załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1959 r. - do stażu ubezpieczeniowego, od którego zależą uprawnienia emerytalne wnioskodawcy. Jak wyjaśniał bowiem Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 listopada 2013 r. (III AUa 471/13, Biul.SA Ka 2014/2/46) wykonywanie przez młodocianego w wieku poniżej 16 lat pracy nie wymienionej w załączniku do rozporządzeniem Rady Ministrów z 28 lipca 1959 r. w sprawie zatrudniania młodocianych przy lekkich praca sezonowych i dorywczych nie stanowi okresu składkowego, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. A skoro tak, to wykonywanie pracy wymienionej w załączniku do rozporządzenia - a taką niewątpliwie było ręczne sadzenie lasu - podlega zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego wnioskodawcy.

Jednocześnie podkreślić trzeba, że ubezpieczony nie był zobligowany do przedłożenia żadnych umów potwierdzających fakt świadczenia przez niego w spornym okresie pracy na terenie lasów gromadzkich, albowiem praca ta nie była związana z kierunkiem jego kształcenia (zwłaszcza, że ubezpieczony w 1969 r. nie był uczniem) i nie miała na celu przyuczenia do wykonywania zawodu, a tylko takie zatrudnienie – w świetle przepisów ustawy z 1958 r. o nauce zawodu, przyuczania do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy – wymagało zawarcia indywidualnej umowy między zakładem pracy a szkolącym się młodocianym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 maja 2015 r., III AUa 254/15, LEX nr 1733712).

Wywiedziona przez organ rentowy apelacja, a także zaprezentowane w niej zarzuty, nie podważyły zatem skutecznie dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń, jak również oceny mocy dowodowej i wiarygodności zebranego w sprawie materiału dowodowego, a także prawidłowo przeprowadzonej subsumcji prawnej. Sąd Okręgowy zgromadził bowiem odpowiedni materiał dowodowy, którego ocena pozwoliła na nie budzące wątpliwości ustalenie, że okres od 1 marca 1969 r. do 31 maja 1969 r., którego zaliczenia wnioskodawca domagał się w toku postępowania był w istocie okresem jego zatrudnienia.

A zatem, skoro wnioskodawca udowodnił 25 lat stażu ogólnego (24 lata,10 miesięcy i 24 dni zaliczone przez pozwanego + 3 miesiące zaliczone przez Sąd), a co za tym idzie spełnił wszystkie, konieczne do przyznania wcześniejszej emerytury warunki (wiek 60 lat, 15 lat pracy wykonywanej w warunkach szczególnych), określone w przepisie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U nr 8, poz.43), to zasadnym było przyznanie mu prawa do żądanego świadczenia, począwszy od dnia 12 czerwca 2013 r.

Mając na uwadze powyższe, podzielając stanowisko Sądu I instancji i uznając apelację pozwanego za bezzasadną, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń SSA Aleksandra Urban