Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy dla Łodzi- Widzewa w Łodzi, postanowieniem z dnia 10 października 2013 roku w sprawie z wniosku Z. S. z udziałem J. R. (1), M. S. (1), M. S. (2), A. R., A. P., Z. B., B. S., W. R., B. R. (1), M. R. (1) i R. R. stwierdził, że spadek po B. R. (2) na podstawie ustawy nabyli: żona M. R. (2) w 8/32 części, córki: Z. S. i J. R. (1) oraz syn J. R. (2) po 6/32 części każde z nich oraz wnuki: S. K. i K. B. po 3/32 części każde z nich, zaś wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli: żona M. R. (2), córki: Z. S. i J. R. (1) oraz syn J. R. (2) po ¼ części każde z nich. Ponadto Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po M. R. (2) na podstawie ustawy nabyli: córki: Z. S. i J. R. (1), syn J. R. (2) oraz wnuczka K. B. po ¼ części każde z nich, zaś wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli: córki: Z. S. i J. R. (1) oraz syn J. R. (2) po 1/3 części każde z nich. W zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, Sąd Rejonowy ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Wskazane rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na ustaleniu, że B. R. (2) i M. R. (2) byli małżeństwem i mieli czworo dzieci: Z. S., J. R. (1), J. R. (2) i M. K.. B. R. (2) zmarł 19 maja 1980 roku, zaś M. R. (2) 27 grudnia 1984 roku. J. R. (2) zmarł 31 marca 1989 roku, zaś M. K. 24 lutego 1979 roku, pozostawiając dwoje dzieci: S. K., który zmarł 20 lipca 1984 roku jako bezdzietny oraz K. B., która zmarła w dniu 1 września 1994 roku. Sąd Rejonowy ustalił także, iż żaden ze spadkodawców nie sporządził testamentu, a w stosunku do wyżej wskazanych spadkobierców ustawowych nie zachodzą okoliczności wyłączające ich od dziedziczenia. Dalej Sąd I instancji ustalił, że w skład spadków po obojgu spadkodawcach wchodziły udziały w gospodarstwie rolnym o powierzchni 3,3202 ha. W oparciu o dowody z zapewnienia spadkowego oraz przesłuchania wnioskodawczyni i uczestników postępowania, a także przepisy obowiązujące w datach otwarcia spadków, w tym przepisy szczególne, dotyczące uprawnień do dziedziczenie gospodarstwa rolnego, Sąd Rejonowy ustalił krąg spadkobierców dziedziczących spadek, w tym w zakresie gospodarstwa rolnego. W tym ostatnim zakresie Sąd I instancji pominął, spośród zstępnych obojga spadkodawców, jedynie dzieci zmarłej przed nimi córki M. K., tj.: S. K. oraz K. B. uznając, że w oparciu o przeprowadzone dowody nie zostało wykazane, aby spełniali oni warunki dziedziczenia gospodarstwa rolnego po swoich dziadkach (co do dziedziczenia udziału M. R. (2) w gospodarstwie rolnym- ale też co do pozostałego spadku po niej- przez S. K. nie wchodziło ono z kolei w rachubę, gdyż S. K. zmarł przez M. R. (2)). O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 520§1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni podnosząc, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił przy rozstrzyganiu sprawy, że złożyła wniosek o stwierdzenie zasiedzenia gospodarstwa rolnego rodziców (postępowanie wszczęte tym wnioskiem zostało umorzone). Z treści apelacji wynika, iż wnioskodawczyni nie zgadza się z przyznaniem praw do spadku po rodzicach w zakresie gospodarstwa rolnego innym, niż wnioskodawczyni spadkobiercom, gdyż to wyłącznie ona ponosiła ciężary związane z utrzymaniem gospodarstwa rolnego, począwszy od początku lat 80- tych ubiegłego wieku.

Wnioskodawczyni zmarła w dniu 2 maja 2014 roku, już po wniesieniu apelacji. Z tej przyczyny, postanowieniem z dnia 19 maja 2014 roku Sąd Okręgowy zawiesił postępowania apelacyjne, a następnie w dniu 27 marca 2015 roku podjął je z udziałem następców prawnych zmarłej wnioskodawczyni: D. B., A. Z., M. S. (3) i M. S. (4).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest zasadna o tyle, że skutkuje uchyleniem zaskarżonego postanowienia.

W postępowaniu przed Sądem I instancji nie brał udziału pełen krąg osób zainteresowanych, tj. spadkobiercy zmarłej żony S. C. K.. Skoro S. K. zmarł w dniu 20 lipca 1984 roku jako bezdzietny, Sąd Rejonowy winien, zgodnie z art. 510§2 kpc, ustalić i wezwać do udziału w sprawie jego spadkobierców, skoro postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po B. K. dotyczyło ich praw (S. K., który zmarł po swoim ojcu B. K. mógł posiadać uprawnienia do dziedziczenia po nim gospodarstwa rolnego, tymczasem został w tym zakresie pominięty w zaskarżonym postanowieniu). Sąd Rejonowy poprzestał na ustaleniu, że C. K. zmarła po swoim mężu i nie mieli dzieci. Nie poczynił natomiast dalszych ustaleń co do spadkobierców C. K.. W toku czynności podjętych przez Sąd Okręgowy w celu ustalenia spadkobierców C. K. począwszy od rozprawy w dniu 7 sierpnia 2015 roku uzyskano informację, że C. K. zmarła w dniu 19 kwietnia 2001 roku i pozostawiła córkę, K. N., która została wezwana do udziału w sprawie postanowieniem z dnia 26 października 2015 roku.

Zgodnie z art. 378§1 kpc, sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W orzecznictwie i judykaturze istnieje rozbieżność co do tego, czy brak wezwania do udziału w sprawie, wskutek uchybienia art. 510§2 kpc, osoby zainteresowanej stanowi przyczynę nieważności postępowania. Zwolennicy stanowiska, iż postępowanie nie jest dotknięte nieważnością wskazują, że przepis art. 379 pkt 5 kpc wyraźnie stanowi o pozbawieniu możności obrony swych praw przez „stronę” (w postępowaniu nieprocesowym uczestnika) w rozumieniu prawnotechnicznym, a więc przez podmiot, który miał w postępowaniu taki status, nie zaś o podmiot, który nie uzyskał przymiotu strony (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2015 roku w sprawie II PZ 29/14). Wyrażany jest także pogląd, że w takiej sytuacji nie mamy do czynienia z nieważnością, a jedynie z ewentualnym naruszeniem przepisów postępowania, które mogą skutkować uchyleniem zaskarżonego orzeczenia- o ile miało wpływ na wynik postępowania- ale bez piętna nieważności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 roku w sprawie II UZ 78/14). Jednak prawidłowe wydaje się stanowisko trzecie, zgodnie z którym nieważność postępowania zachodzi niezależnie od tego, czy dany podmiot miał status uczestnika postępowania i doszło do pozbawienia go możności obrony swych praw wskutek naruszenia przepisów postępowania, czy też pozbawienie możności obrony swych praw polegało właśnie na tym, iż podmiot uprawniony w ogóle nie stał się uczestnikiem postępowania, wskutek naruszenia art. 510§2 kpc (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1966 roku w sprawie III CR 78/66). Należy zauważyć, że taki podmiot ma prawo wnieść skargę o wznowienie postępowania (art. 524§2 kpc). Należy zatem przyjąć, że w razie stwierdzenia omawianej wadliwości jeszcze przed uprawomocnieniem się orzeczenia, na etapie postępowania apelacyjnego, czy to wskutek podniesionego zarzutu, czy też z urzędu, należy ją usunąć w ramach toczącego się postępowania. Odmienne rozwiązanie oznaczałoby, że mimo poddania orzeczenia badaniu przez sąd odwoławczy, niejako pozostawia on otwartą kwestię naruszenia praw osoby, która nie brała udziału w postępowaniu, a tym samym otwartą drogę do wniesienia skargi o jego wznowienie. Wydaje się, że takie rozwiązanie jest nie do przyjęcia. Trzeba także przytoczyć postanowienie z dnia 21 maja 2002 roku, w którym Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wstąpienie zainteresowanego do udziału w sprawie dopiero w postępowaniu apelacyjnym (w tym wskutek wezwania go przez sąd), powodujące pozbawienie go prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, winno prowadzić do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji, oczywiście w razie ustalenia przez sąd odwoławczy, że zaskarżone orzeczenie może wywoływać skutek prawny zagrażający prawnie chronionym interesom osób, które wskutek uchybienia art. 510§2 kpc nie wstąpiły do sprawy w postępowaniu przed sądem I instancji, co uniemożliwiało im prawo do obrony swoich praw w tym postępowaniu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386§2 i 108§2 w zw. z art. 13§2 kpc, uchylił zaskarżone postanowienie, zniósł postępowanie w całości i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Rejonowy, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, przeprowadzi dowód z zapewnienia spadkowego, przesłuchania wnioskodawców i uczestników postępowania oraz ewentualne nowe dowody, w celu ustalenia pełnego kręgu osób zainteresowanych, oraz uprawnień do dziedziczenia spadku po spadkodawcach, w tym w zakresie gospodarstwa rolnego.