Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 13 stycznia 2016r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia: SO Ewa Adamczyk

Sędzia SO Zofia Klisiewicz

Sędzia SO Urszula Kapustka (sprawozdawca)

Protokolant: prot. sąd. Ewelina Konieczny

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2016r.

na rozprawie

sprawy z wniosku M. K.

przy uczestnictwie J. C.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Sączu VII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Muszynie

z dnia 22 maja 2015r. sygn. akt VII Ns 13/13

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Nowym Sączu VII Zamiejscowemu Wydziałowi Cywilnemu
z siedzibą w Muszynie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

(...)

Sygn. akt III Ca 693/15

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Nowym Sączu VII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Muszynie postanowieniem z dnia 22.05.2015r.:

- ustalił, że przedmiotem podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni M. K. i uczestnika J. C. są: udział wynoszący 1/4 części w działkach ewid. nr (...) i nr(...) położonych w K. przy ul. (...), zabudowanych budynkiem mieszkalnym pod godłem (...), objętych KW (...) o wartości 150.688,50 zł wraz z ruchomościami stanowiącymi wyposażenie tej nieruchomości o wartości 8.460 zł, nieruchomość stanowiąca działkę ewid. nr (...) położona w P. o powierzchni 0,0700ha, zabudowana budynkiem mieszkalnym, objęta KW (...) o wartości 613.129 zł wraz z ruchomościami stanowiącymi wyposażenie budynku mieszkalnego o wartości 21.700 zł oraz przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w K. o wartości 670.000 zł;

- w drodze podziału majątku wspólnego stron przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni M. K. c. K. i Z. nieruchomość stanowiącą działkę ewid. nr (...) położoną w P. wraz z ruchomościami stanowiącymi wyposażenie budynku mieszkalnego, a na wyłączną własność uczestnikowi J. C. s. J. i L. udział wynoszący 1/4 część w działkach ewidencyjnych ew. nr (...) i nr (...) położonych w K. wraz z ruchomościami stanowiącymi wyposażenie tej nieruchomości oraz przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w K.;

- zasądził od uczestnika J. C. na rzecz wnioskodawczyni M. K. tytułem dopłaty kwotę 97.159,75 zł płatną w dwóch ratach – pierwsza w kwocie 48.579,88 zł płatna w terminie 6-ciu miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia, druga w kwocie 48.579,87 zł płatna w terminie 12-u miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia - z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w płatności którejkolwiek z rat;

- udzielił wnioskodawczyni M. K. zabezpieczenia z tytułu zasądzonej na jej rzecz dopłaty poprzez obciążenie udziału wynoszącego 1/4 część w działkach ewidencyjnych ew. nr (...) i nr (...) położonych w K. przyznanych uczestnikowi J. C. hipoteką przymusową w kwocie 97.159,75 zł;

- nakazał ściągnąć od wnioskodawczyni oraz uczestnika na rzecz Skarbu Państwa kwoty po 1.272,44 zł tytułem kosztów postępowania;

- stwierdził, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, ż wnioskodawczyni M. K. oraz uczestnik J. C. po ślubie zamieszkali w K. w mieszkaniu zakupionym dnia 31.01.1997r. z własnych oszczędności oraz darowizn otrzymanych od rodziców obojga małżonków. W 1997r. stronom urodził się pierwszy syn. Po zawarciu związku małżeńskiego uczestnik podjął pracę jako kierowca tira. Z racji wykonywanej pracy często przebywał poza domem. W (...) urodziły się kolejne dzieci stron. W styczniu 2007r. strony zakupiły działkę budowlaną w P., na której rozpoczęły budowę domu finansowaną z oszczędności stron zgromadzonych w trakcie małżeństwa oraz bieżących dochodów. Wiosnę 2009r. małżonkowie wraz z dziećmi przeprowadzili się do nowo wybudowanego domu, który komfortowo wyposażyli. Mieszkając w P. strony przeprowadziły generalny remont lokalu mieszkalnego w K.. W domu w P. strony mieszkały wspólnie jedynie przez okres 8 miesięcy, bowiem w wyniku pogorszenia się relacji pomiędzy nimi, wnioskodawczyni wyprowadziła się z dziećmi do mieszkania w K., natomiast uczestnik pozostał w budynku mieszkalnym w P. i taka sytuacja trwa do chwili obecnej. Relacje pomiędzy stronami stały się tak napięte, iż jesienią 2010r. wnioskodawczyni wniosła sprawę o rozwód, która toczyła się przed Sądem Okręgowym w Nowym Sączu. Aby uniknąć sytuacji konfliktowych w zakresie zarządzania majątkiem wspólnym w dniu 15.02.2011r. strony notarialnie zniosły wspólność majątkową małżeńską.

W 2000r. uczestnik J. C. podjął decyzję o założeniu własnej działalności gospodarczej w postaci firmy (...). Z upływem czasu firma rozwijała się, dzięki czemu uczestnik nabywał kolejne ciągniki w oparciu o umowy leasingowe oraz zatrudniał nowych kierowców. Uczestnik posiada stosowną licencję do prowadzenia firmy spedycyjnej, takiej licencji nie posiada wnioskodawczyni oraz nie posiada ona umiejętności potrzebnych do samodzielnego prowadzenia firmy. Od chwili założenia firmą kierował uczestnik i on też był osoba decyzyjną w firmie. Przedsiębiorstwo prowadzone pod firmą (...) przedstawia wartość 670.000 zł.

Nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym, położona w K., przy ul. (...), oznaczona jako działki ewidencyjne nr (...) o łącznej powierzchni 0,0190 ha, dla której Sąd Rejonowy w Nowym Sączu X Wydział Zamiejscowy Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Muszynie prowadzi KW nr (...), przedstawia łączną wartość 602.754 zł, w tym ¼ udziału w tej nieruchomości wchodzącego w skład majątku wspólnego stron przedstawia wartość 150.688,50 zł. Natomiast nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym położona w P., stanowiąca działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0.0700 ha, dla której Sąd Rejonowy w Nowym Sączu X Wydział Zamiejscowy Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Muszynie prowadzi KW nr (...), przedstawia wartość 613.129 zł.

Budynek mieszkalny w P. nie został dotychczas odebrany. W związku ze stwierdzonym odstępstwem od projektu podstawowego (...) w N. decyzją z 15.07.2013r. zobowiązał strony do przedstawienia projektu zamiennego. Wobec nie wykonania powyższego decyzją z 31.03.2014r. (...) w N. nakazał rozbiórkę opisanego budynku mieszkalnego. Wnioskodawczyni złożyła odwołanie od powyższej decyzji do (...) Nadzoru Budowlanego, jednocześnie podjęła czynności zmierzające do wykonania projektu zamiennego budynku, z uwzględnieniem zmian wykonanych samowolnie przez uczestnika po opuszczeniu budynku przez wnioskodawczynię.

Ruchomości znajdujące się na nieruchomości położonej w K. przedstawiają wartość 8.460 zł, zaś ruchomości znajdujące się na nieruchomości położonej w P. przedstawiają wartość 21.700 zł.

Ustalenia wartości nieruchomości oraz ruchomości Sąd Rejonowy dokonał na podstawie opinii biegłej A. J. z dnia 27.01.2012r. oraz opinii uzupełniającej z dnia 27.02.2015 r., natomiast wartość objętego postępowaniem przedsiębiorstwa ustalił na podstawie opinii biegłej G. O. z dnia 29.11.2012r.

Sąd Rejonowy wskazał, że wnioskodawczyni i uczestnik ostatecznie wyrazili całkiem odmienne stanowiska co do sposobu podziału majątku wspólnego. Obydwie strony chciały przyznania na ich rzecz nieruchomości położonej w P., przy jednoczesnym przyznaniu nieruchomości położonej w K. drugiej stronie. Ponadto żadna strona ostatecznie nie chciała przyznania jej Przedsiębiorstwa (...). Sąd podał, że rozbieżności pomiędzy stronami dotyczyły również wartości poszczególnych składników majątku wspólnego stron.

Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska uczestnika, który utrzymywał, że decyzja nakazująca rozbiórkę budynku położonego na nieruchomości w P. jest istotną wadą prawną, która ma znaczący wpływ na wartość tej nieruchomości.

Sąd wskazał, iż ciężar wychowywania małoletnich dzieci spoczywał głównie na wnioskodawczyni, która dotychczas zajmowała lokal mieszkalny przy ul. (...) w K. i dlatego też bardziej zasadnym było przyznanie jej na wyłączną własność nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) położoną w P. wraz z ruchomościami stanowiącymi wyposażenie budynku mieszkalnego. W ocenie Sądu przyznanie wnioskodawczyni nieruchomości w P. uwzględnia także dobro i potrzeby mieszkaniowe małoletnich dzieci stron, które obecnie pozostają pod opieką wnioskodawczyni.

W związku z powyższym Sąd przyznał na wyłączną własność uczestnikowi J. C. udział wynoszący ¼ części w działkach ewidencyjnych nr (...) położonych w K., zabudowanych budynkiem mieszkalnym wraz z ruchomościami stanowiącymi wyposażenie tej nieruchomości oraz Przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w K.. Sąd wskazał, iż przyznanie przedsiębiorstwa uczestnikowi było podyktowane tym, iż to uczestnik do tej pory prowadził działalność gospodarczą w formie powyższego przedsiębiorstwa i to on w przeciwieństwie do wnioskodawczyni posiada odpowiednie kwalifikacje i zezwolenie do prowadzenia tejże działalności wymagane stosownie do art. 5 ustawy z dnia 6.09.2001r. o transporcie drogowym.

Sąd wskazał, że wartość majątku wspólnego wynosi 1.463.977,50 zł, a wartość udziału każdego z małżonków wynosi 731.988,75 zł. W wyniku podziału wnioskodawczyni otrzymała majątek o wartości 634.829 zł, a uczestnik – majątek o wartości 829.148,50 zł, w związku z czym uczestnik jest zobowiązany do uiszczenia na rzecz wnioskodawczyni dopłaty w kwocie 97.159,75 zł.

Płatność zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni dopłaty Sąd Rejonowy rozłożył na dwie raty, a nadto zabezpieczył wykonanie przez uczestnika obowiązku dopłaty przez obciążenie przyznanego uczestnikowi udziału wynoszącego ¼ części w działkach ewidencyjnych nr (...) położonych w K. hipoteką przymusową w kwocie 97.159,75 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, iż podczas przesłuchania w dniu 18.06.2014r. uczestnik podniósł, iż poczynił pewne nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny, jednakże nie zgłosił wówczas formalnego wniosku o rozliczenie nakładów. Dopiero przed zamknięciem rozprawy uczestnik zgłosił wniosek o rozliczenie nakładów, lecz nie uczynił tego prawidłowo. Sąd wskazał, że dla roszczeń współwłaścicieli z tytułu m.in. dokonanych na rzecz wspólną nakładów "normalnie" przewidziana jest droga procesu, stąd gdy są one zgłoszone w postępowaniu o podział majątku wspólnego uprawnione jest wymaganie, aby były sformułowane w miarę precyzyjnie, odpowiednio do wymagań formalnych pozwu. Zdaniem Sądu Rejonowego uczestnik zgłosił jedynie ogólne żądanie rozliczenia nakładów, bez określenia wysokości tych nakładów oraz przedstawienia dowodów na ich poparcie. Co do nakładów poniesionych w formie ułożenia kostki brukowej, które zgodnie z decyzją Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego są niezgodne z udzielonym pozwoleniem na budowę, to w ocenie Sądu nic nie stoi na przeszkodzie, by uczestnik kostkę tę rozebrał i ją zabrał.

Sąd Rejonowy uznał za niezasadne żądanie przez uczestnika rozliczenia dokonanej przez niego spłaty kredytu obrotowego zaciągniętego na firmę w wysokości 100.000 zł na podstawie umowy kredytowej zawartej przez strony w dniu 26.01.2010r., kredytu odnawialnego stron w wysokości 20.000 zł, jak również kredytu zaciągniętego przez uczestnika w dniu 16.02.2011r. Sąd wskazał, że wymienione kredyty nie zostały zabezpieczone hipoteką na nieruchomościach wchodzących w skład majątku wspólnego, a ponadto nie wykazano, aby zadłużenie z w/w kredytów w jakikolwiek sposób wpływało na zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego. W ocenie Sądu zadłużenie to, jako nie zmieniające rzeczywistej wartości majątku wspólnego, nie powinno być uwzględnione zgodnie z zasadą, że niespłacone długi obciążające majątek wspólny nie podlegają rozliczaniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego. W konsekwencji Sąd uznał, iż brak podstaw do odliczenia wartości zadłużenia z tych kredytów zarówno od wartości składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanych składników majątkowych na poczet przysługującego udziału w majątku wspólnym.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wskazano przepis art. 520 § 1 k.p.c. i podano, że kosztami tymi wnioskodawczyni i uczestnik zostali obciążeni w równych częściach.

Postanowienie powyższe zaskarżył w całości uczestnik apelacją, w której zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

a)  art. 214 k.p.c. poprzez rozpoznanie sprawy na rozprawie w dniu 25.09.2013r. podczas nieobecności pełnomocnika uczestnika – adwokata A. B., pomimo prawidłowego usprawiedliwienia jego nieobecności wywołanej chorobą, potwierdzoną zaświadczeniem od lekarza sądowego oraz pomimo złożenia wniosku o odroczenie rozprawy, co w konsekwencji doprowadziło do przeprowadzenia jednej z najważniejszych czynności dowodowych w sprawie w postaci przeprowadzenia uzupełniającej opinii biegłego z zakresu wyceny przedsiębiorstwa i skutkowało pozbawieniem uczestnika możności obrony jego praw oraz nieważnością postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.;

b)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c., polegające na wadliwym ustaleniu składu i wartości majątku wspólnego i wadliwym przyjęciu, że opinia szacunkowa biegłej G. O. z dnia 29.11.2012r. była wiarygodna do ustalenia wartości przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K. na kwotę 670.000 zł oraz nakładów stron na majątek wspólny;

c)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. poprzez wadliwe ustalenie wartości nieruchomości stanowiącej działkę ewid. nr (...) położoną w P. o powierzchni 0,0700 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym, objętej KW (...), polegające na wadliwym przyjęciu, że opinia biegłej A. J. była wiarygodna do ustalenia rzeczywistej wartości w/w nieruchomości oraz nieuwzględnienie w przedmiotowej sprawie toczącego się postępowania administracyjnego prowadzonego przez Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego dotyczącego rozbiórki budynku mieszkalnego w P., które ma bezpośredni wpływ na wartość składnika majątku wspólnego;

d)  naruszenie art. 133 § 1 k.p.c. i art. 135 § 1 k.p.c. poprzez doręczenie przez Sąd Rejonowy pisma z dnia 9.04.2015r. na niewłaściwy adres uczestnika, tj. P. (...), podczas gdy właściwym adresem do korespondencji jest adres K., ul. (...), co w konsekwencji doprowadziło do nieuzupełnienia braków formalnych pisma procesowego z dnia 31.03.2015r. i nieuwzględnienia przez Sąd I instancji zarzutów do opinii biegłego w zakresie wyceny nieruchomości w P., która stanowiła jedną z podstaw podziału majątku wspólnego.

Apelujący zakwestionował także przyznanie mu składnika majątkowego w postaci Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K.. Wskazał, że przedmiotowe Przedsiębiorstwo należało przyznać wnioskodawczyni, a gdyby nie wyrażała zgody na powyższe – dokonać jego sprzedaży w drodze licytacji.

Podnosząc powyższe zarzuty apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

Z ostrożności procesowej apelujący złożył wniosek o zmianę zaskarżonego postanowienia przez:

- przyznanie wnioskodawczyni nieruchomości położonej w K. z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestnika połowy wartości udziału w kwocie 75.344 zł;

- przyznanie wnioskodawczyni Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K. z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestnika w wysokości 335.000 zł z zastrzeżeniem, iż w przypadku niewyrażenia woli przejęcia Przedsiębiorstwa przez wnioskodawczynię, nastąpi zarządzenie sprzedaży Przedsiębiorstwa w drodze licytacji;

- przyznanie uczestnikowi nieruchomości położonej w P. za spłatą na rzecz wnioskodawczyni w kwocie 305.564 zł;

- przyznanie uczestnikowi ruchomości znajdujących się w budynku mieszkalnym w P., za spłatą na rzecz wnioskodawczyni połowy ich wartości;

- przyznanie wnioskodawczyni ruchomości znajdujących się w mieszkaniu w K. za spłatą na rzecz uczestnika połowy ich wartości;

- rozliczenie nakładów uczestnika w postaci spłaty przez uczestnika po ustaniu wspólności ustawowej kredytu obrotowego w wysokości 100.000 zł zaciągniętego na firmę na podstawie umowy z dnia 26.01.2010r. i kredytu odnawialnego zaciągniętego przez strony w kwocie 20.000 zł. Ostatecznie uczestnik wniósł o rozliczenie jego nakładów w wysokości 150.000 zł i zasądzenie na jego rzecz spłaty w kwocie 200.000 zł płatnej w 4 równych półrocznych ratach, ustalenie że pierwsza rata będzie płatna w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia oraz zabezpieczenia tej spłaty hipoteką przymusową na nieruchomości położonej w K. przy ulicy (...).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podniesiony w apelacji zarzut nieważności postępowania, mającej polegać na pozbawieniu uczestnika możności obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) jest niezasadny.

Nieważności postępowania uczestnik upatruje w nieodroczeniu rozprawy z dnia 25.09.2013r., w której nie brał udziału pełnomocnik uczestnika – adwokat A. B., pomimo prawidłowego usprawiedliwienia jego nieobecności wywołanej chorobą, potwierdzoną zaświadczeniem od lekarza sądowego oraz pomimo złożenia wniosku o odroczenie rozprawy. Zdaniem uczestnika, pozbawienie go obrony jego praw, polegało na braku możliwości uczestniczenia w rozprawie jego pełnomocnika, w sytuacji gdy na rozprawie tej przeprowadzono istotny dla rozstrzygnięcia sprawy dowód z ustnej opinii biegłej G. O. na okoliczność wyceny objętego postępowaniem składnika majątku wspólnego, a mianowicie Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K..

Z akt sprawy wynika, że we wniosku z dnia 23.09.2013r. o odroczenie rozprawy (k. 479 – 480) pełnomocnik uczestnika adwokat A. B. powołał się na swoją chorobę potwierdzoną zaświadczeniem lekarza sądowego oraz na fakt, iż uczestnik nie wyraża zgody na prowadzenie rozprawy pod jego nieobecność oraz na ustanowienie zastępcy substytucyjnego. Sąd Rejonowy oddalił powyższy wniosek i w dniu 25.09.2013r. przeprowadził rozprawę, na którą stawili się uczestnik oraz wnioskodawczyni wraz ze swym pełnomocnikiem i na której Sąd przeprowadził dowód z ustnego wyjaśnienia przez biegłą G. O. złożonej przez nią wcześniej pisemnej opinii na okoliczność ustalenia wartości przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego.

Przepis art. 214 § 1 k.p.c. stanowi m.in. że rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli nieobecność strony (jej pełnomocnika) jest wywołana nadzwyczajnym zdarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Choroba strony (pełnomocnika) jest jednoznacznie uznawana w judykaturze za przyczynę nieobecności wywołaną „nadzwyczajnym zdarzeniem”. Przyjmuje się również, że wydanie wyroku przy nieobecności strony (pełnomocnika) wywołanej nadzwyczajnym zdarzeniem, na jej niekorzyść, mimo konieczności odroczenia rozprawy, prowadzi do nieważności postępowania z racji pozbawienia strony obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z 20.12.2005r., V CSK 64/05, z 1.06.2000r., I CKN 64/00).

W rozpoznawanej sprawie nie był kwestionowany fakt udokumentowanej choroby pełnomocnika uczestnika adwokata A. B. w dniach 24.09. - 2.10.2013r., co oznacza, że nie mógł on stawić się na rozprawę w dniu 25.09.2013r. Niemniej w okolicznościach sprawy wniosek o odroczenie rozprawy nie zasługiwał na uwzględnienie. Rzeczą adwokata jest bowiem takie zorganizowanie pomocy prawnej, by zapewnić stronie właściwą reprezentacją. Służy temu w szczególności instytucja substytucji, która może uruchomić zastępstwo chorego profesjonalnego pełnomocnika.

W niniejszej sprawie pełnomocnik uczestnika adwokat A. B. udzielił pełnomocnictwa substytucyjnego adwokat M. O. (1) (k. 388), która na podstawie tego pełnomocnictwa sporządziła pismo procesowe z dnia 8.01.2013r. zawierające bardzo szczegółowe zarzuty i pytania do pisemnej opinii biegłej G. O. (k. 379 - 387). Zarzuty i pytania zawarte w w/w piśmie miały być przedmiotem wyjaśnień biegłej na rozprawie w dniu 25.09.2013r. Zawarta w piśmie z dnia 8.01.2013r. merytoryczna analiza opinii biegłej G. O. dokonana przez adwokat M. O. (1) dawała jej realną możliwość fachowego i merytorycznego zastępstwa uczestnika na rozprawie w dniu 25.09.2013r. Na dzień 25.09.2013r. adwokat M. O. (2) działała już w sprawie jako pełnomocnik uczestnika. Odwołanie tego pełnomocnictwa nastąpiło dopiero 18.06.2014r. (k. 584 - 585). We wniosku o odroczenie rozprawy nie powoływano się na to, by istniały przeszkody uniemożliwiające adwokat M. O. (1) udział w rozprawie w dniu 25.09.2013r. Z uwagi na powyższe, jak również uwzględniając fakt, iż adwokat M. O. (1) znała przedmiot opiniowania należało uznać, że mogła ona reprezentować uczestnika na rozprawie w dniu 25.09.2013r. bez ryzyka obniżenia poziomu świadczonej uczestnikowi pomocy prawnej.

W tych okolicznościach zawarte we wniosku o odroczenie rozprawy stwierdzenie, iż uczestnik nie wyraża zgody na udział w rozprawie substytuta adwokata A. B., bez wskazania przyczyn powyższego, nie mogło skutkować odroczeniem rozprawy.

Podsumowując wskazać trzeba, że oddalenie wniosku o odroczenie rozprawy w dniu 25.09.2013r. było uzasadnione, a więc nie mogło prowadzić do pozbawienia uczestnika możności obrony jego praw i zarzucanej nieważności postępowania.

Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że nieodroczenie rozprawy naruszające przepis art. 214 § 1 k.p.c. może stanowić przyczynę nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c., jeżeli po rozprawie takiej sąd wydaje orzeczenie kończące postępowanie niekorzystne dla strony wnioskującej o odroczenie rozprawy. Nie można natomiast uznać, że doszło do nieważności postępowania, jeżeli skutki wadliwości procesowych sądu mogły być usunięte na następnych rozprawach przed wydaniem w danej instancji wyroku.

Nawet gdyby w niniejszej sprawie oddalenie wniosku o odroczenie rozprawy było niezasadne, nie miałaby miejsca nieważność postępowania, bowiem uczestnik miał możliwość doprowadzenia do powtórzenia czynności ustnych wyjaśnień biegłej G. O.. De facto uczestnik z tej możliwości skorzystał, składając stosowny wniosek w piśmie z dnia 6.11.2013r. (k. 515), ale następnie wniosek o ponowne przesłuchanie bieglej cofnął (k. 520). Z tych względów uczestnik nie mógłby skutecznie zarzucać, że został pozbawiony możności obrony swych praw.

Apelacja okazała się usprawiedliwiona w zakresie, w jakim kwestionuje sposób podziału majątku wspólnego w odniesieniu do jego składnika w postaci Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K..

Zarówno przepisy prawa materialnego, normujące stosunki majątkowe między małżonkami, jak również właściwe w tej materii przepisy prawa procesowego, nie regulują samodzielnie podziału majątku wspólnego, lecz odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących działu spadku oraz zniesienia współwłasności.

Zgodnie z art. 46 k.r.o. do podziału majątku, który był objęty wspólnością ustawową, stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Z kolei dotyczący działu spadku art. 1035 k.c., przewiduje odpowiednie stosownie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, czyli art. 210 i nast. k.c.

Według art. 567 § 3 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego, o ile co innego nie wynika z przepisów § 2 i 3 tego artykułu, stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku tj. art. 680-689 k.p.c., które w art. 688 k.p.c., zawierają odesłanie w kwestiach w nich nie uregulowanych, do odpowiedniego stosowania przepisów o postępowaniu w sprawach o zniesienie współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i § 3 k.p.c.

Przepisy prawa cywilnego materialnego o zniesieniu współwłasności przewidują trzy sposoby wyjścia ze współwłasności: a) fizyczny podział rzeczy, b) przyznanie całej rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, c) sprzedaż rzeczy stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.

Sposób zniesienia współwłasności zależy przede wszystkim od zgodnej woli wszystkich współwłaścicieli. Przy braku jednomyślności preferowany jest podział w naturze (art. 211 k.c.), w myśl zaś art. 212 § 2 k.c. rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

W okolicznościach niniejszej sprawy ani wnioskodawczyni ani uczestnik nie wyrażali zgody na przyznanie im Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K. i stanowisko takie podtrzymali na rozprawie apelacyjnej.

W zaskarżonym postanowieniu Sąd Rejonowy przyjął, że może ten składnik majątkowy przyznać uczestnikowi, nawet wbrew jego woli.

Rozstrzygnięcie takie nie jest trafne.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 4.11.1998r., II CKN 347/98 wskazał, że w przypadku niewyrażania przez współwłaściciela zgody na przyznanie rzeczy nie byłoby racjonalne narzucanie mu własności rzeczy. Do właściciela bowiem, a nie do sądu należy ocena, czy rzecz jest mu potrzebna. Próba wymuszenia, żeby jeden ze współwłaścicieli pozostał przy własności rzeczy, nie mogłaby być skuteczna. Prawo własności obejmuje również prawo do rozporządzania rzeczą, a więc i do jej zbycia. Skoro żaden ze współwłaścicieli nie chce rzeczy, oznacza to, że bez względu na treść orzeczenia, zostanie ona zbyta. Brak zgody żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu rzeczy jest okolicznością, która zgodnie z art. 212 § 2 k.c., uzasadnia sprzedaż rzeczy. Wprawdzie przepisy o zniesieniu współwłasności tylko w odniesieniu do gospodarstwa rolnego wyraźnie nakazują zarządzenie jego sprzedaży w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu go w naturze (art. 214 § 4 k.c.), błędne byłoby jednak rozumowanie a contrario i przyjmowanie dopuszczalności przyznawania rzeczy nie wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego współwłaścicielowi, który jej nie chce. Przepisy dotyczące gospodarstw rolnych mają szczególny charakter, silnie eksponując interes społeczno-gospodarczy i zasady prawidłowej gospodarki rolnej. Szczególny charakter tych przepisów wyłącza zastosowanie argumentum a contrario. Przeciwnie, skoro przy znoszeniu współwłasności gospodarstwa rolnego, gdzie interes współwłaścicieli często musi ustąpić przed interesem ogólnym, wprowadzony został wyraźny nakaz sprzedaży w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa, to tym bardziej uzasadniona jest sprzedaż rzeczy nie będącej składnikiem gospodarstwa rolnego, której nie chce żaden ze współwłaścicieli. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 8.08.2003 r., V CK 174/02 i z dnia 14.11.2012r., II CSK 187/12.

Zniesienie współwłasności przez sprzedaż rzeczy może nastąpić także w sytuacji, gdy żaden ze współwłaścicieli lub ten, który wyłącznie ubiega się o przyznanie mu wspólnej rzeczy, nie byłby w stanie ponieść ciężaru spłat (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2001r., II CKN 658/00).

Zważywszy na powyższe nie mogło się utrzymać rozstrzygnięcie w przedmiocie przyznania uczestnikowi Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K..

Uwzględnienie powyższego zarzutu czyni bezprzedmiotowym ustosunkowanie się do zarzutu naruszenia art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w zakresie dotyczącym ustalenia wartości przedmiotowego Przedsiębiorstwa. Jeśli bowiem ani wnioskodawczyni ani uczestnik nie godzą się na przyznanie tego składnika majątkowego, to w razie zarządzenia sprzedaży (podział cywilny), ustalenie jego wartości następuje w istocie rzeczy po jej przeprowadzeniu (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i 625 k.p.c.).

Gdyby jednak w dalszym toku postępowania strony zmieniły stanowisko odnośnie do sposobu podziału Przedsiębiorstwa, to w przypadku braku konsensu co do jego wartości, zajdzie potrzeba ustalenia jego wartości.

Na wypadek więc gdyby zaszła potrzeba ustalania wartości Przedsiębiorstwa należy zauważyć, że Sąd Rejonowy ustalił jego wartość na kwotę 670.000 zł na podstawie opinii biegłej G. O.. Z opinii biegłej wynikało, że wartość przedmiotowego Przedsiębiorstwa zależy od przyjętej metody szacunku i wynosiłaby ona:

- przy zastosowaniu metody aktywów netto – 29.300 zł,

- przy zastosowaniu metody skorygowanych aktywów netto – 167.000 zł,

- przy zastosowaniu metody dochodowej - zdyskontowanych przepływów pieniężnych – 1.310.000 zł.

Zdaniem biegłej wartość przedmiotowego przedsiębiorstwa wynosi 670.000 zł. Taką wartość uzyskała biegła w wyniku dodania najniższej i najwyższej wartości Przedsiębiorstwa i podzielenia sumy obu wartości przez 2 [(29.300 zł + 1.310.000 zł) : 2 = 669.650 zł].

Uczestnik kwestionował powyższą opinię i domagał się przeprowadzenia dowodu z opinii innego biegłego do spraw wyceny przedsiębiorstw. Przedstawił prywatną ekspertyzę B. M., w świetle której wartość przedmiotowego Przedsiębiorstwa ustalona według metody skorygowanych aktywów netto wynosi 66.000 zł (k. 497).

Nie ulega wątpliwości, że dowód z opinii biegłego jest oceniany przez Sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, tak więc sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez Sąd w zakresie zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej.

W okolicznościach niniejszej sprawy ustalenie wartości Przedsiębiorstwa stanowiło materię o wysokim stopniu skomplikowania. Jak wynika bowiem z opinii biegłej G. O. wynik końcowy zależał w bardzo dużej mierze od prawidłowego wyboru metody wyceny Przedsiębiorstwa. Szczegółowa znajomość metod oraz technik wyceny niewątpliwie wykracza poza kompetencje sądu, który w tym zakresie musi polegać na efektach pracy specjalistów. Wybór metody wyceny należy do biegłych powołanych przez sąd, a sąd dokonuje jedynie oceny prawidłowości owego wyboru.

Ustalona przez biegłą G. O. wartość Przedsiębiorstwa nie jest wynikiem zastosowania jednej ze wskazanych przez nią metod wyceny, lecz średnią matematyczną z wyliczonych przez biegłą za pomocą dwóch metod najniższej i najwyższej wartości Przedsiębiorstwa. Prawidłowość takiego podejścia może budzić wątpliwości, których opinia biegłej w sposób dostateczny nie wyjaśnia. Ponadto nie można pominąć okoliczności, iż w ekspertyzie prywatnej przedłożonej przez uczestnika wartość Przedsiębiorstwa nie odpowiada – nawet w przybliżeniu - żadnej z wartości wskazanych w opinii biegłej G. O.. Nie ulega wątpliwości, że przedstawiona przez uczestnika ekspertyza jest tylko dokumentem prywatnym i stanowi jedynie element materiału procesowego wyrażający stanowisko uczestnika. Niemniej zawarta w tej opinii argumentacja, przy uwzględnieniu uwag dotyczących opinii biegłej G. O., powinna stanowić podstawę dopuszczenia przez Sąd Rejonowy dowodu z opinii innego biegłego do spraw wyceny przedsiębiorstwa.

Nie można odeprzeć zarzutu naruszenia art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. poprzez wadliwe ustalenie wartości nieruchomości stanowiącej działkę ewid. nr (...) położoną w P..

Wartość nieruchomości położonej w P. Sąd Rejonowy ustalił na kwotę 613.129 zł na podstawie opinii biegłej A. J. z dnia 27.02.2015r. (k. 639 - 671). Uczestnik w piśmie z dnia 31.03.2015r. (k. 677 - 681) wskazywał na zawyżenie tej wartości i podniósł szereg zarzutów co do prawidłowości dokonanej przez biegłą wyceny. Kwestionował m.in. zastosowaną przez biegłą metodę wyceny, małą ilość nieruchomości przyjętych do porównania, przyjęcie przez biegłą do porównania nieruchomości, które nie były podobne do nieruchomości szacowanej, nieuwzględnienie faktu konieczności rozbiórki budynku mieszkalnego posadowionego na wycenianej nieruchomości, jak również brak uzasadnienia kosztu legalizacji budowy określonego przez biegłą na kwotę 31.922 zł. Powyższe pismo dotknięte było brakiem formalnym, a mianowicie nie było przez uczestnika podpisane. Sąd Rejonowy o uzupełnienie tego braku formalnego pisma wezwał uczestnika, kierując wezwanie na adres P. (...), (...)-(...) M.. Awizowana przesyłka nie została podjęta w terminie (k. 675), brak formalny pisma nie został uzupełniony, wobec czego zawarte w nim zarzuty do opinii biegłej nie były przedmiotem rozpoznania Sądu.

Apelujący zarzuca, że nieuzupełnienie braku formalnego pisma było wynikiem skierowania przez sąd wezwania na nieodpowiedni adres uczestnika i podaje, że właściwym adresem uczestnika był adres: ul. (...), (...)-(...) K., bądź adres prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, tj. ul. (...), (...)-(...) K.. Istotnie na rozprawie w dniu 25.09.2013r. (k. 483) uczestnik wniósł o dokonywanie doręczeń na adres Ul. (...) K., taki też adres podał w piśmie z dnia 31.03.2015r. Okoliczność ta nie ma jednak znaczenia dla oceny prawidłowości dokonanego przez Sąd Rejonowy doręczenia. Przede wszystkim zwrócić należy uwagę na fakt, iż uczestnik był reprezentowany przez pełnomocnika adwokata, a zatem zgodnie z art. 133 § 3 zd. 1 k.p.c. wezwanie o uzupełnienie braku formalnego pisma z 31.03.2015r. powinno być doręczone nie uczestnikowi, lecz jego pełnomocnikowi. Gdy bowiem ustanowiony został pełnomocnik procesowy, doręczeń należy dokonywać pełnomocnikowi bez względu na ewentualne wnioski strony lub pełnomocnika o doręczanie określonych pism bezpośrednio stronie. Przepis art. 133 § 3 zd. 1 k.p.c. wiąże zarówno sąd, jak i same strony, które jedynie przez cofnięcie pełnomocnictwa lub jego ograniczenie albo upoważnienie określonej osoby do odbioru pism mogą uniknąć doręczenia pełnomocnikowi, które to czynności w niniejszej sprawie nie miały miejsca. W tej sytuacji doręczenie wezwania do usunięcia braku formalnego pisma uczestnikowi, zamiast jego pełnomocnikowi, było bezskuteczne.

Tym samym nierozpatrzenie przez Sąd I instancji zarzutów uczestnika do opinii biegłej A. J. nie pozwala na odparcie zarzutu co do prawidłowości ustalenia wartości nieruchomości położonej w P..

Ubocznie należy jedynie zauważyć, że podnoszona w apelacji kwestia wpływu decyzji o rozbiórce budynku na wartość nieruchomości zdaje się być nieaktualna wobec przedłożonej w postępowaniu apelacyjnym decyzji (...) w N. z dnia 21.12.2015r. (k. 804 – 808), z której wynika, że decyzja o rozbiórce budynku mieszkalnego została uchylona, natomiast inwestorzy zostali zobowiązani do doprowadzenia budynku do stanu zgodnego z udzielonym pozwoleniem na budowę.

Stosownie do art. 45 § 2 k.r.o. zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków i poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jeżeli ze względu na dobro rodziny sąd nie nakazał wcześniejszego zwrotu. Konsekwencją tego unormowania jest art. 567 § 1 k.p.c., według którego w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga m.in. o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jednego z małżonków i odwrotnie podlegają zwrotowi.

Poza rozliczeniem nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej, następuje także rozliczenie nakładów i wydatków dokonanych przez każde z byłych małżonków w okresie od ustania wspólności do chwili podziału majątku wspólnego. Do takich wydatków i nakładów mają odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. Podstawę dokonania rozliczeń stanowią art. 567 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 686 k.p.c. W doktrynie i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że sąd orzeka o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny tylko na wniosek (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.10.1997 r., II CKN 395/97).

Odnośnie zgłoszonego przez uczestnika żądania rozliczenia nakładów poczynionych na majątek wspólny wskazać trzeba, że co do zasady rację ma Sąd Rejonowy, który przyjął, że zgłaszając takie żądanie uczestnik powinien był oznaczyć dokładnie jego wysokość i podstawę faktyczną zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Nie ma natomiast racji Sąd Rejonowy, gdy podał, że uczestnik nie oznaczył wysokości tego żądania. Z protokołu rozprawy z dnia19.05.2015r. wynika, że uczestnik domaga się rozliczenia nakładów poczynionych przez niego po ustaniu wspólności majątkowej na dom w P. w kwocie 150.000 zł (k. 729). Uczestnik żądanie rozliczenia nakładów zgłosił ustnie do protokołu rozprawy. W takiej sytuacji Sąd I instancji winien był wezwać uczestnika do złożenia pisma procesowego określającego żądanie rozliczenia nakładów, ze wskazaniem ich wysokości, podstawy faktycznej tego żądania i dowodów na jego uzasadnienie.

W kwestii zaś podniesionego przez uczestnika żądania rozliczenia spłaty przez niego po ustaniu wspólności ustawowej kredytu zaciągniętego w czasie trwania wspólności ustawowej rację ma Sąd Rejonowy, iż co do zasady podział majątku wspólnego obejmuje aktywa, dlatego też nie jest dopuszczalne w tym postępowaniu zobowiązanie jednego z małżonków do spłacenia określonych długów i zwolnienia drugiego z małżonków w stosunku do wierzyciela od obowiązku zapłaty tych długów. Natomiast jeżeli po ustaniu wspólności majątkowej, a przed podziałem majątku wspólnego, jeden z małżonków spłacił z własnych środków dług, który powstał w trakcie trwania wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków, albo jednego z nich, ale w związku z majątkiem wspólnym, to taki dług, zgodnie z art. 686 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c., powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 11.03.2010r., IV CSK 429/09).

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Okręgowy uznając, że istota sprawy nie została rozpoznana, orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W toku ponownego rozpoznawania sprawy, o ile nadal żadna ze stron nie będzie zainteresowana przejęciem na własność Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w K., Sąd Rejonowy zarządzi jego sprzedaż stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w trybie postępowania egzekucyjnego, przy odpowiednim stosowaniu art. 1066 k.c. – art. 1071 k.c. w zw. z art. 1064 ¹⁴ k.c. – 1064 ²³ k.c. Sąd Rejonowy postąpi przy tym stosownie do art. 625 k.p.c. Ponadto Sąd Rejonowy uwzględni przytoczone wyżej uwagi co do ustalenia wartości składników majątku wspólnego stron, rozliczenia nakładów i spłaconych długów.

(...)

(...)