Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Janina Kacprzak

Sędziowie: SSA Lucyna Guderska (spr.)

SSA Dorota Rzeźniowiecka

Protokolant: stażysta Weronika Skalska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2015 r. w Ł.

sprawy J. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 15 kwietnia 2015 r. sygn. akt V U 153/15

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Kaliszu.

Sygn. akt III AUa 978/155

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 2.12.2014 r. odmówił J. C. prawa do emerytury wskazując, że nie spełnia on przesłanek wskazanych w art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. nie wykazał 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od powyższej decyzji J. C. podniósł, iż wykonywana przez niego praca w okresie od 2.01.1973 r. do 31.03.1995 r. w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa w P., poprzednio Przedsiębiorstwie (...) w P., na stanowisku kierowcy ciągnika jest pracą wymienioną w wykazie A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, co uprawnia go do uzyskania wcześniejszego świadczenia emerytalnego.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS w O. podtrzymał argumentację wcześniej przedstawioną w zaskarżonej decyzji, podniósł, iż odwołujący nie udowodnił 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach oraz wniósł o oddalenie odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem z 15 kwietnia 2015r. Sąd Okręgowy w Kaliszu zmienił decyzję organu rentowego i przyznał J. C. prawo do emerytury od dnia 10 września 2014r.

Sąd ten ustalił, że J. C., urodzony (...), wykazał staż pracy na dzień 01.01.1999 r. wynoszący 27 lat, 10 miesięcy i 4 dni. Organ rentowy uznał odwołującemu, jako pracę w szczególnych warunkach, okres zatrudnienia w Spółdzielni (...) w P. od 01.04.1995 r. do 31.12.1998 r. na stanowisku palacza, tj. w wymiarze 3 lat i 9 miesięcy. Organ rentowy nie uznał odwołującemu okresu pracy w szczególnych warunkach od 2.01.1973 r. do 31.03.1995 r. w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa w P., na stanowisku kierowcy ciągnika.

Odwołujący w okresie od 2.01.1973 r. do 31.05.1993 zatrudniony był w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa w P., poprzednio Przedsiębiorstwie (...) w P.. Przedsiębiorstwo to ulegało przekształceniom. Początkowo było Przedsiębiorstwie (...) w P.. Od 1.06.1993 r. do 31.07.1994 r. funkcjonowało jako Masa Upadłości (...), a od 1.08.1994 r. jako Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa w P.. W świadectwie pracy z dnia 31.05.1993 r. wystawionym przez syndyka Masy Upadłości Przedsiębiorstwa Państwowego (...) w P. wskazano zatrudnienie odwołującego na stanowisku kierowcy ciągnika rolniczego.

W okresie 10 miesięcy od lutego do grudnia 1974 r. odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową.

W dniu 6.12.1996 r. Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa w P. wystawiło odwołującemu świadectwo pracy w szczególnych warunkach na okres od 2.01.1973 r. do 31.03.1995 r. na stanowisku kierowcy ciągnika z powołaniem Wykaz A Dział VIII poz. 3 przepisów ogólnych.

Od 2.01.1973 r. odwołujący wykonywał pracę traktorzysty w Gospodarstwie (...), które należało do Stacji N.-Szkółkarskiej P.. Gospodarstwo Rolne w B. zajmowało się uprawą kwiatów i hodowlą bydła. Odwołujący jako kierowca ciągnika wykonywał prace polowe oraz prace transportowe: woził materiały budowlane, zboże do elewatorów, elementy paszy z gorzelni, pasze z innych gospodarstw należących do Stacji, produkty wytworzone przez firmę do chłodni, przedsiębiorstw przetwórczych, spółdzielni ogrodniczych. Odwołujący w okresie od 2.01.1973 r. do 31.05.1993 r. wykonywał prace kierowcy ciągnika stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Następnie, gdy przedsiębiorstwo było w upadłości i potem w Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa odwołujący wykonywał pracę palacza. Obsługiwał piece podlegające dozorowi technicznemu, ogrzewające 4 bloki mieszkalne o łącznej powierzchni około 3000 m2 oraz wywoził ciągnikiem nieczystości. Ta praca odpowiadała charakterem pracy późniejszej odwołującego w wyodrębnionej z przedsiębiorstwa Spółdzielni (...) w P., uznanej przez organ rentowy.

Uprawnienia do kierowania ciągnikami odwołujący posiada od kwietnia 1972 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że praca kierowców ciągników i pojazdów gąsiennicowych, jako praca w szczególnych warunkach, wymieniona została w wykazie A Dział VIII – transport, w poz. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Możliwość uzyskania emerytury przez mężczyzn przed ukończeniem 65 roku życia przewidywał do 31.12.2008 r. przepis art. 32 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie osoby urodzone po 31.12.1948 r., które osiągnęły wiek wymieniony w art. 32 i pracowały w szczególnych warunkach mogą przejść na emeryturę na warunkach przewidzianych w art. 184 wymienionej ustawy. Muszą, m.in. spełniać warunek wykazania stażu pracy 25 lat dla mężczyzn i 15 lat pracy w szczególnych warunkach na dzień 1.01.1999 r. Przepis ten wymagał także dla spełnienia warunków do świadczenia, rozwiązania stosunku pracy i braku przynależności do OFE, przy czym warunek rozwiązania stosunku pracy nie obowiązuje od 1.01.2013 r.

Sąd podkreślił, ze dla celów ustalenia uprawnień do wcześniejszej emerytury za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Wiek emerytalny takich osób, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie ustawy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, nr 8, poz. 43 ze zmianami), a także na podstawie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie wymienionych aktów.

Sąd stwierdził, że odwołujący nie jest członkiem OFE i osiągnął wymagany przez przepisy wiek 60 lat w dniu 10.09.2014 r. Wykazał też okresy składkowe i nieskładkowe za okres ponad 27 lat na dzień 1.01.1999 r. Ostatnim warunkiem uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest przepracowanie co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na dzień 1.01.1999 r.

Aby wykonywaną pracę można było zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, musi to być rodzaj pracy wskazanej w załączniku A do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Praca ta, zgodnie z brzmieniem § 2 ust 1 wymienionego rozporządzenia musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wymaganym na danym stanowisku. Stosownie do ustępu 2 § 2 w/w rozporządzenia okresy pracy w szczególnych warunkach stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy. Pracodawca odwołującego wystawił odwołującemu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach za sporny okres.

Zdaniem Sądu Okręgowego, praca odwołującego jako kierowcy ciągnika wykonywana była w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 2.01.1973 r. do 31.05.1993 r., natomiast w okresie późniejszym 1.06.1993 r. do 31.05.1995 r. odwołujący pracował jako palacz i kierowca ciągnika. W tym zakresie świadectwo nie odpowiada stanowi faktycznemu.

Odwołujący wykonywał pracę jako kierowca ciągnika stale i w pełnym wymiarze w okresie od 2.01.1973 r. do 31.05.1993 r. Były to prace wykonywane także w transporcie.

W konsekwencji Sąd ten uznał, że odwołujący wykazał okres 15 lat pracy w szczególnych warunkach, a zatem spełnił warunki wymienione w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd orzekł jak w wyroku.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył organ rentowy, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego art. 32 ust. 1 a i art. 184 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 rozporządzenia RM z 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz naruszenie przepisów o postępowaniu, tj. art. 233 § l k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania lub jego uchylenie i przekazanie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy podkreślił, w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter stanowiskowo-branżowy. Podniósł, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odwołujący poza pracą traktorzysty wykonywaną w transporcie, wykonywał ją również przy pracach polowych. Tymczasem praca kierowców ciągników umiejscowiona została jedynie w dziale dotyczącym prac wykonywanych w transporcie i łączności. Ponad wszelką wątpliwość Gospodarstwo Rolne Skarbu państwa w P. nie należały ani do sektora transportowego gospodarki ani też do łączności. Nie można więc przyjąć, że wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę kierowcy ciągnika w transporcie, skoro wykonywał również prace polowe.

Apelujący zaznaczył, iż nie kwestionuje pracy wnioskodawcy wykonywanej w charakterze kierowcy ciągnika, kiedy wykonywał on prace transportowe, jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Z przeprowadzonego przez Sąd postępowania nie wynika jednak, w jakich okresach oraz w jakim wymiarze prace takie wykonywał, co uniemożliwia uwzględnienie okresów tej pracy - wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu - jako zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zarzutom apelacji organu rentowego nie można odmówić słuszności.

Podstawę prawną uprawnienia wnioskodawcy do dochodzonej emerytury stanowi przepis art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn oraz okres składkowy w ilości co najmniej 25 lat. Warunkiem jest także nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Dalsze kwestie związane z wiekiem emerytalnym, rodzajem prac lub stanowisk oraz warunkami nabycia prawa do emerytury ustala się na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudniony w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.). Zgodnie z § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Poza sporem jest, że wnioskodawca spełnia wszystkie wyżej wymienione przesłanki poza brakującym - a zarazem spornym - okresem pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy zakwestionował bowiem możliwość zaliczenia okresów pracy wnioskodawcy w charakterze kierowcy ciągnika przy wykonywaniu prac polowych wskazując, że tylko prace kierowców ciągników wykonywane w transporcie, jako wymienione w dziale VIII wykazu A stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia z 7.02.1983r., podlegają zaliczeniu do prac wykonywanych w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Spór w niniejszej sprawie sprowadza się zatem w istocie do prawidłowej wykładni prawa materialnego odnośnie kwalifikacji prawnej okresu wykonywania pracy na stanowiskach traktorzysty.

W orzecznictwie za utrwalony należy uznać pogląd, że wyodrębnienie poszczególnych prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ma charakter stanowiskowo - branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (por. także – I UK 20/09, I UK 24/09, III UK 174/10, III UK 166/11).

Taka sytuacja ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, gdyż Sąd Okręgowy zaliczył zajmowane przez ubezpieczonego stanowisko pracy wykonywanej w rolnictwie, do prac w wykonywanych w innym dziale gospodarki tj. w transporcie i łączności wymienionych w dziale VIII pkt 3 załącznika do w/w rozporządzenia z 7 lutego 1983r. Ma wprawdzie rację Sąd pierwszej instancji odwołując się do treści ust. 2 art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, zawierającego definicję pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach, stwierdzając, że jest nim pracownik zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia. Jednakże – zdaniem Sądu Apelacyjnego - wskazanej szkodliwości nie można oceniać w oderwaniu od specyfiki „technologii” branży, w której praca jest wykonywana oraz, iż dla jej kwalifikacji, jako pracy w szczególnych warunkach, konieczne jest także takie jej zakwalifikowanie w rozporządzeniu zawierającym kwalifikacje stanowiskowo-branżową.

Wskazana wykładnia językowa regulacji zawartej w Wykazie A dział VIII poz. 3, przy uwzględnieniu przyjętej przez rozporządzenie kwalifikacji branżowo - stanowiskowej oraz przy uwzględnieniu systematyki przepisów, nie pozwala jednakże na kwalifikowanie pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych wykonujących swą pracę w rolnictwie jako pracy w szczególnych warunkach. Wskazane stanowiska wymienione zostały w dziale VIII wykazu „w transporcie i łączności”, a nie w dziale X „w rolnictwie i przemyśle rolno - spożywczym”, ani w dziale XIV „prace różne”. Wobec powyższego nie ma przesłanek aby przyjmować, że wykonywanie prac na wskazanych stanowiskach niezależnie od branży, w której praca jest wykonywana skutkuje szkodliwością pozwalającą na zaliczenie tego okresu jako uprawniającego do nabycia emerytury w obniżonym wieku. Umieszczenie wskazanych stanowisk w dziale VIII w transporcie i łączności, mimo ujęcia pracy traktorzysty, kombajnisty lub pojazdu gąsienicowego odrębnie od pracy kierowcy samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych, łączy szkodliwość tejże pracy nie z faktem prowadzenia tychże pojazdów, lecz z faktem prowadzenia tych pojazdów przy uwzględnieniu specyfiki „technologii” pracy w transporcie i łączności oraz obciążeń psychofizycznych związanych z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym. Obciążeń, których nie ma, jak uznał ustawodawca, przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, gdzie dominują prace polowe. Taki kierunek wykładni zaprezentował też Sąd Najwyższy w wyroku z 3 grudnia 2013r. I UK 172/13 odmawiając zakwalifikowania, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, pracy kierowcy ciągników w trakcie prac polowych. Sąd ten stwierdził, że o ile można się zgodzić, że prace transportowe wykonywane przez ubezpieczonego jako kierowcę ciągnika można zaliczyć do prac w transporcie, tj. do prac objętych działem VIII poz. 3 wykazu A, mimo że pracował on w spółdzielni rolniczej a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie.

Odnosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy zauważyć, jak trafnie podnosi skarżący, że Sąd Okręgowy nie poczynił ustaleń faktycznych, które są konieczne do wydania rozstrzygnięcia. Nie ma bowiem ustalenia, czy i w jakim wymiarze (w jakich okresach) ubezpieczony pracując w Przedsiębiorstwie (...) w P. stale i w pełnym wymiarze wykonywał pracę kierowcy ciągnika – traktorzysty w transporcie. Z zeznań świadków wynika bowiem, że wnioskodawca jako kierowca ciągnika wykonywał prace transportowe nie tylko poza sezonem prac polowych, ale też w czasie tego okresu, woził materiały budowlane, zboże do elewatorów, elementy paszy z gorzelni, pasze, produkty do chłodni, przedsiębiorstw przetwórczych, spółdzielni ogrodniczych. Zważywszy zaś na stosunkowo długi (ponad 20 lat) okres zatrudnienia wnioskodawcy w tym Przedsiębiorstwie na stanowisku kierowcy ciągnika nie można wykluczyć, że okres, w którym wykonywał on prace transportowe, może wynieść okres wymagany do uzupełnienia uwzględnionego przez organ rentowy stażu szczególnego.

Kwestia ta nie była w ogóle dotąd badana w postępowaniu sądowym, a wobec bezsporności pozostałych przesłanek wynikających z art. 184 i art. 32 ustawy emerytalnej, stanowi ona w rzeczywistości jedyny obszar sporu. Zatem jej ustalenie wyczerpie w istocie całość zagadnień z zakresu stanu faktycznego, jakie musi przesądzić Sąd. Oznacza to, że przed Sądem stoi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, co wyczerpuje hipotezę art. 386 § 4 k.p.c. i skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Jest to tym bardziej zasadne, że zapewni konstytucyjnie gwarantowaną dwuinstancyjność w zakresie ustalenia faktycznego o fundamentalnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy dokona ustaleń w wyżej zakreślonym obszarze przy użyciu wszelkich możliwych środków dowodowych, i - stosownie do wyników postępowania dowodowego - przesądzi, czy praca wykonywana przez odwołującego w spornym okresie jest pracą w szczególnych warunkach, a przez to czy spełnia on warunki konieczne do nabycia żądanego świadczenia. Sąd winien również rozważyć, czy zachodzą przesłanki do zaliczenia wnioskodawcy do stażu szczególnego okresu odbywania służby wojskowej w 1974r.

Przewodnicząca: Sędziowie: