Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Hupa-Dębska

Sędzia SO Barbara Braziewicz (spr.)

Sędzia SR (del.) Maryla Majewska-Lewandowska

Protokolant Renata Krzysteczko

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2015 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa K. Z.

przeciwko B. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach

z dnia 20 listopada 2014 r., sygn. akt I C 2181/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 o tyle, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 8.892,74 zł (osiem tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt dwa złote siedemdziesiąt cztery grosze) z ustawowymi odsetkami od dnia 21 września 2012 r.;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.892,60 zł (tysiąc osiemset dziewięćdziesiąt dwa złote sześćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

3.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.045 zł (tysiąc czterdzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Maryla Majewska-Lewandowska SSO Magdalena Hupa-Dębska SSO Barbara Braziewicz

UZASADNIENIE

Powód K. Z. żądał zasądzenia od pozwanej B. Z. kwoty 11.044,75 zł z ustawowymi odsetkami poczynając od dnia wniesienia pozwu oraz zasądzenia kosztów procesu tytułem poczynienie przez niego nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny po orzeczeniu rozwodu pomiędzy małżonkami Z..

Nakazem zapłaty z dnia 22 listopada 2012 r. Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym Tarnowskich Górach nakazał pozwanej B. Z., aby zapłaciła na rzecz powoda K. Z. kwotę 11.044,75 zł z ustawowymi odsetkami poczynając od dnia 21 września 2012 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 138,25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Od powyższego nakazu zapłaty pozwana B. Z. w ustawowym terminie złożyła sprzeciw, w którym domagała się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2014r. Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w sprawie z powództwa K. Z. przeciwko B. Z. o zapłatę kwoty 11.044,75 zł oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.417zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Przytoczony wyrok oparty został na ustaleniach szczegółowo przedstawionych
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Z ustaleń tych wynika, że w dniu 22 czerwca 1996 r. strony zawarły związek małżeński. Powyższy związek został rozwiązany przez rozwód na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie o sygn. XI C 3634/10, który uprawomocnił się w dniu 2 czerwca 2011 r. W trakcie trwania związku małżeńskiego strony nabyły zabudowaną domem mieszkalnym nieruchomość położoną w L. 805. Zakup powyższej nieruchomości został w całości sfinansowany ze środków uzyskanych z kredytu hipotecznego zaciągniętego w (...) Banku Spółce Akcyjnej w W. obecnie (...) Spółce Akcyjnej w W.. Na mocy umowy nr (...) z dnia 3 września 2008 r. stronom został przyznany kredyt w kwocie 214.500 zł. Spłatę kredytu rozłożono na 30 lat. Raty kredytu obejmujące kapitał i odsetki były stałe i płatne do dnia 18 – go każdego miesiąca. W okresie od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego do dnia 7 maja 2012 r. powód uregulował kwotę 13.273,66 zł. Na powyższą kwotę składały się: kapitał, odsetki, ubezpieczenia związane z kredytem, opłaty za kartę.

W dniu 4 marca 2010 r. pozwanemu została udzielona w (...) Banku Spółce Akcyjnej w W. pożyczka warunkowa w kwocie 33.632,29 zł. Pozwana wyraziła zgodę na fakt zaciągnięcia powyższej pożyczki. Powód zobowiązał się do spłaty pożyczki w 60 ratach płatnych do dnia 10 – go każdego miesiąca. W okresie od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego do dnia 7 maja 2012 r. powód uregulował kwotę 4.511,82 zł. Na powyższą kwotę składały się: spłata rat kredytu, upomnienia, odsetki, koszty upomnienia. Środki uzyskane z pożyczki zostały przeznaczone na spłatę wcześniejszych zobowiązań stron w (...) Banku (...) Spółce Akcyjnej w K., (...) Banku Spółce Akcyjnej w W., a także zobowiązań zaciągniętych u M. Z. i R. D..

Strony były współposiadaczami rachunku Konto Komfort w (...) Banku (...) w K. z przyznanym limitem w wysokości 1.500 zł. Powyższy rachunek został zamknięty w dniu 9 sierpnia 2011 r. Saldo na powyższym rachunku w dniu złożenia dyspozycji jego zamknięcia wynosiło 8.301,28 zł.

Powód otrzymał z (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. dwie faktury VAT z tytułu rozliczenia zużycia energii elektrycznej w nieruchomości w L.. Pierwsza faktura opiewająca na kwotę 2.762,70 zł obejmowała należność za zużytą energię elektryczną w okresie od dnia 15 października 2010 r. do dnia 15 kwietnia 2011 r. Druga na kwotę 159,02 zł w okresie od dnia 15 kwietnia 2011 r. do dnia 17 października 2011 r. Powód uregulował na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w dniu 10 października 2011 r. kwotę 874,02 zł, w dniu 7 grudnia 2011 r. kwotę 317,69 zł, w dniu 19 grudnia 2011 r. kwotę 440 zł, w dniu 19 stycznia 2012 r. kwotę 390 zł. Strony ustaliły, że do dnia rozwodu powód będzie pokrywał koszty związane z eksploatacja domu w L..

Pozwana w trakcie małżeństwa zajmowała się domem oraz wychowywaniem dwójki wspólnych dzieci. Powód natomiast utrzymywał rodzinę pracując zarobkowo. Strony zamieszkiwały w domu w L.. Powód wyprowadził się z nieruchomości w marcu 2010 r. Pozwana wraz z dziećmi pozostała w tej nieruchomości do sierpnia 2012 r. Następnie wyprowadziła się do rodziny do P.. Z uwagi na brak własnych dochodów nie regulowała żadnych rat z tytułu kredytu hipotecznego oraz umowy warunkowej pożyczki. Nie pokrywała należności za zużytą energię elektryczną w nieruchomości położonej w L.. W dniu 28 września 2012 r. powód wynajął dom w L. zawierając umowę najmu z W. S..

Powyższy stan faktyczny, w przeważającej mierze bezsporny pomiędzy stronami, Sąd ustalił w oparciu o szczegółowo przedstawione w uzasadnieniu dowody, które wnikliwie i gruntownie przeanalizował.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy stwierdził, iż okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy było to czy powód mógł się domagać, a jeśli tak to na jakiej podstawie prawnej zwrotu połowy środków pieniężnych zużytych przez niego na spłatę zobowiązań z tytułu umowy kredytu hipotecznego w (...) Spółce Akcyjnej w W., umowy warunkowej pożyczki w (...) Banku Spółce Akcyjnej w W., umowy rachunku Konto Komfort w (...) Banku (...) Spółce Akcyjnej w K. oraz umowy o dostawę energii elektrycznej zawartej z (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.. Podnieść należy, iż powyższe należności noszą charakter długu obciążającego majątek wspólny.

Bezsprzecznie dług powstały z tytułu umowy kredytu hipotecznego zawartej w dniu 3 września 2008 r. był wspólnym długiem stron. Umowa ta została zawarta przez obydwie strony w czasie trwania ich wspólności majątkowej i otrzymane środki pieniężne zostały przeznaczone na zakup wspólnej zabudowanej nieruchomości w L..

Podobnie rzecz się ma z umową warunkową pożyczki zawartą w dniu 4 marca 2010 r. (...) Bankiem Spółką Akcyjną w W.. W okolicznościach niniejszej sprawy o czym była mowa we wcześniejszych rozważaniach na temat oceny materiału dowodowego uznać należało, iż środki pieniężne pochodzące z powyższej pożyczki zostały przeznaczone na spłatę wspólnych zobowiązań stron, w tym spłatę zobowiązań wynikających z tytułu działalności gospodarczej powoda, spłatę wcześniejszych kredytów bankowych oraz pożyczek zaciągniętych u członków rodziny stron. Nawet rzekome sfinansowanie zakupu samochodu marki R., który był wykorzystywany do prowadzenia działalności gospodarczej powoda w żadnej mierze nie może przemawiać za przyjęciem tezy, iż były to wyłącznie osobiste zobowiązania powoda, a powyższe skutkować miało brakiem podstaw do obciążenia pozwanej koniecznością zwrotu powodowi połowy poniesionej z tego tytułu kwoty. Działalność gospodarcza powoda była inną działalnością zarobkową i w myśl art. 31 § 2 k.r. i o. dochody pochodzące z tytułu tej działalności należą do majątku wspólnego. Również fakt wykorzystywania samochodu do prowadzenia działalności gospodarczej powoda nie może przemawiać za zaliczeniem tegoż samochodu do jego majątku osobistego, a spłatą tegoż samochodu do długu osobistego powoda. Pozwana wprawdzie twierdziła, że środki pochodzące z pożyczki zostały wykorzystane na osobiste potrzeby i zobowiązania powoda tym niemniej swoich twierdzeń w tym zakresie w ogóle nie udowodniła.

Również dług obciążający wspólny rachunek stron prowadzony w (...) Banku (...) Spółce Akcyjnej w K. oraz dług z tytułu zaległości w opłatach za zużycie energii elektrycznej w nieruchomości stron położonej w L. uznać należało bez wątpienia za dług wspólny stron.

Zgodnie z art. 46 k.r. i o. od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Zatem w niniejszej sprawie znajdą zastosowanie przepisy art. 1035 – 1046 k.c. oraz 680 – 689 k.p.c. Stosownie do art. 1035 k.c. do stosunków majątkowych byłych małżonków stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Natomiast zgodnie z 686 k.p.c. byli małżonkowi są uprawnieni do rozliczenia spłaconych wspólnych długów małżeńskich. Zgodnie z utrwalonym poglądem w judykaturze jeżeli dług zaciągnięty przez jednego lub przez obojga małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności, a podziałem majątku wspólnego to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r. i o. SN w sprawie z dnia 5 grudnia 1978r., IIICRN 194/78, OSNC 1979/11/207 stwierdził, że zastosowanie art. 45 k.r. i o. jest uzasadnione tym, że majątek wspólny zwiększył się o aktywa nabyte z kredytu zaciągniętego przez strony jeszcze wtedy, gdy trwała wspólność ustawowa. Podobna sytuacja zachodzi gdy w trakcie trwania wspólności ustawowej zapłacono dług wspólny z kredytu zaciągniętego przez jednego z małżonków, a następnie kredyt ten został spłacony ze środków jednego z małżonków już po ustaniu wspólności majątkowej, a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego. Również w takiej sytuacji dług przekształca się w nakład na majątek wspólny w postaci zaoszczędzonej kwoty wydatków z majątku wspólnego na spłatę długu. Zgodnie z art. 45 § 2 k.r. i o. zwrotu nakładów dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

Zdaniem Sądu meriti zgłoszone przez powoda żądanie zwrotu kwoty 6.636,83 zł z tytułu połowy spłaconego w okresie od dnia 2 czerwca 2011 r. do dnia 7 maja 2012 r. zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez strony umowy kredytu hipotecznego uznać należało bezsprzecznie za nakład z majątku osobistego powoda na majątek wspólny. Spłata poszczególnych rat powyższego kredytu nastąpiła po dniu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego stron, a więc z majątku osobistego powoda. Z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego wynikało, iż za środki pochodzące z zaciągniętego kredytu hipotecznego strony nabyły zbudowaną nieruchomość położoną w L., powiększając aktywa majątku wspólnego. Tak więc zgodnie z powołanym przepisem art. 45 § 2 k.r. i o. powyższe roszczenie winno zostać zgłoszone i rozpoznane w sprawie o podział majątku wspólnego stron.

Identyczna sytuacja zachodzi w kwestii kolejnego żądania powoda dotyczącego zasądzenia od pozwanej kwoty 2.255,91 zł z tytułu połowy spłaconego przez powoda zadłużenia powstałego w związku z zawarciem umowy warunkowej pożyczki. Z ustaleń faktycznych poczynionych w niniejszej sprawie jednoznacznie wynikało, iż środki pochodzące z przedmiotowej pożyczki zostały spożytkowane na spłatę wspólnych zobowiązań stron. Zatem i w tej sytuacji przedmiotowy dług przekształcił się w nakład na majątek wspólny w postaci zaoszczędzonej kwoty wydatków z majątku wspólnego na spłatę powyższego długu do rozliczenia, którego należy stosować przepis art. 45 § 2 k.r. i o.

Skoro zatem pomiędzy stronami nie toczyło się i nie toczy postępowanie o podział majątku wspólnego żądanie rozliczenia powyższych nakładów uznać należało za przedwczesne i z tej przyczyny podlegające oddaleniu. Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie zachodziła podstawa do uwzględnienia powyższych żądań przed wniesieniem sprawy o podział majątku wspólnego z uwagi na dobro rodziny. Przepis art. 45 § 2 k.r. i o. przewiduje wprawdzie wyjątek od zwrotu powyższych nakładów w postępowaniu o podział majątku wspólnego, w sytuacji gdy wymaga tego dobro rodziny. Ratio legis powyższego uregulowania zmierza do tego, aby strony dokonały prawomocnego podziału majątku wspólnego. W postępowaniu o podział majątku powinno dojść do kompleksowego rozstrzygnięcia całokształtu stosunków majątkowych byłych małżonków w celu definitywnego ich zakończenia, wyjścia ze współwłasności składników wchodzących w skład majątku wspólnego oraz rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków i z majątków osobistych małżonków na majątek wspólny na zasadach wskazanych w art. 45 k.r. i o. Tylko w wyjątkowych wypadkach możliwe jest odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 45 § 2 k.r. i o. Będzie to w szczególności uzasadnione wówczas, gdy małżonkowie nie są zainteresowani dokonaniem podziału majątku, ale potrzeby małżonka sprawującego w szerszym zakresie pieczę nad wspólnymi dziećmi i zajmującego się domem uzasadniają zapłatę na jego rzecz sumy stanowiącej zwrot nakładów. W grę wchodzić mogą tutaj liczne inne sytuacje, a w szczególności związane z przygotowywaną lub zawieraną intercyzą, związane ze szkodą wyrządzoną w majątku wspólnym i potrzebą jak najszybszego jej wyrównania, a także sytuacje związane z aktualnym trudnym położeniem materialnym współmałżonka z innych powodów. Zdaniem Sądu takie sytuacje po stronie powoda w niniejszej sprawie nie zachodziły, które by uzasadniały konieczność odstąpienia od reguły określonej w art. 45 § 2 k.r. i o. i dokonanie rozliczenia przedmiotowych nakładów przed wniesieniem sprawy o podział majątku wspólnego. Na marginesie podnieść należy, iż powód dla uzasadnienia swojego żądania w tym zakresie przedstawił dwa zestawienia operacji na rachunkach (...) Spółki Akcyjnej w W. oraz (...) Banku Spółki Akcyjnej w W., które w sposób jednoznaczny wykazały wysokość dochodzonych należności z tytułu poniesionych nakładów. Tak więc twierdzenia pozwanej o nieudowodnieniu żądania powoda w tym zakresie uznać należało za chybione. Powództwo jednak musiało ulec oddaleniu z przyczyny, o której była mowa wyżej, a w szczególności jako przedwczesne w myśl art. 45 § 2 k.r. i o.

Co się natomiast tyczy żądania zwrotu kwoty 750 zł z tytułu połowy spłaconego limitu zadłużenia w (...) Banku (...) S.A. w K. to podnieść należy, iż żądanie to nie zostało przez powoda po myśli art. 6 k.c. udowodnione. Powód na poparcie swojego roszczenia w tym zakresie powołał się na dokument w postaci wyciągu z rachunku Konto Komfort w (...) Banku (...) w K. sporządzonego w dniu 9 sierpnia 2011 r. Z powyższego dokumentu wynika, że na powyższym rachunku w dniu w dniu 9 lipca 2011 r. wystąpił debet w wysokości 1.463,27 zł. Natomiast w okresie od dnia 9 lipca 2011 r. do dnia 9 sierpnia 2011 r. suma transakcji uznaniowych wyniosła 35.993,90 zł, a suma transakcji obciążeniowych 34.530,63 zł. Saldo na powyższym rachunku w dniu złożenia dyspozycji jego zamknięcia było dodatnie i wynosiło 8.301,28 zł. Zdaniem Sądu powyższy dowód w żadnej mierze nie wykazał racji powoda jakoby w dniu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego stron, tj. 2 czerwca 2011 r. powstało na powyższym rachunku zadłużenie w wysokości 1.500 zł oraz to, że powyższe zadłużenie zostało spłacone przez powoda po dniu zniesienia wspólności majątkowej z majątku osobistego. Tylko w takiej sytuacji żądanie powoda zwrotu kwoty 750 zł uznać można by za uzasadnione. Fakt natomiast wykazania złożonym przez powoda dokumentem, że w dniu 9 lipca 2011 r. na rachunku znajdowało się ujemne saldo w kwocie 1.463,27 zł nie może skutkować przyjęciem, że taki stan konta był wcześniej, a mianowicie w dniu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Istotną również kwestią byłoby to z czyich środków były dokonywane transakcje uznaniowe po dniu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Przedmiotowy dokument uznać należało za niepełny albowiem nie zawierał on zestawienia zarówno stanu konta na dzień zniesienia wspólności majątkowej stron, jak również rodzaju transakcji i osoby dokonującej transakcji poczynając od powyższego dnia do dnia zamknięcia rachunku. Z powyższych względów powództwo w tym zakresie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Przechodząc w tym miejscu do ostatniego żądania powoda, a mianowicie zasądzenia kwoty 1.402,01 zł z tytułu połowy należności za zużycie energii elektrycznej w nieruchomości stron położonej w L. to podnieść należy, iż powód przedstawił na uzasadnienie swojego żądania dwie faktury VAT. Pierwsza opiewająca na kwotę 2.762,70 zł za okres od dnia 15 października 2010 r. do dnia 15 kwietnia 2011 r. oraz druga na kwotę 159,02 zł za okres od dnia 15 kwietnia 2011 r. do dnia 17 października 2011 r. Powód również przedstawił cztery dowody dokonanych przez siebie wpłat na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.: z dnia 10 października 2011 r. na kwotę 874,02 zł, z dnia 7 grudnia 2012 r. na kwotę 1.100 zł, z dnia 19 grudnia 2012 r. na kwotę 440 zł i z dnia 19 stycznia 2012 r. na kwotę 390 zł. Żaden z powyższych dowodów wpłat nie określa z tytułu której faktury regulowane są powyższe należności względnie jakiego okresu czasu one dotyczą. Poszczególne dowody wpłat określają jako podstawę wpłaty „część zaległości”, „część za energię elektryczną”, „część za (...)” lub „wpłata za energię”. Z powyższych ogólnikowych określeń nie wynika, że dotyczą one faktur przedstawionych przez powoda do rozliczenia w niniejszym procesie. Nie sposób zatem przyporządkować żadnego z dowodów wpłat do którejkolwiek z faktur. Tym samym powód nie sprostał obowiązkowi dokładnego sprecyzowania swojego żądania w tym zakresie. Niewykluczone, że powód regulował należności za zużytą energię elektryczną z okresu sprzed dnia 15 października 2010 r. względnie po dniu wyprowadzenia się pozwanej z przedmiotowej nieruchomości, tj. po sierpniu 2012 r. tym bardziej, że trzy wpłaty pochodzą z okresu po jej wyprowadzeniu się. Powyższe nie pozwala uznać żądania powoda za udowodnione i w tym zakresie podlegało ono również oddaleniu.

Sąd Rejonowy także ustosunkował się do podniesionego przez pozwaną zarzutu sprzeczności roszczenia powoda z zasadami współżycia społecznego. Pozwana wnosząc o oddalenie powództwa powołała się na treść art. 5 k.c. podnosząc, że powód naruszył zasadę przyzwoitego zachowania i udzielania pomocy osobie, która była członkiem rodziny i matką jego dzieci. W doktrynie wypracowane zostało rozumienie zasad współżycia społecznego jako norm moralnych odnoszących się do stosunków międzyludzkich, które stanowią klauzule generalne, mające znaczenie dla całego systemu prawa cywilnego. Wyróżniają się one od innych zwrotów niedookreślonych tym, że odsyłają do norm moralnych. Są one wyróżniane przez pewne wartości powszechnie uznawane w społeczeństwie, a ich przestrzeganie spotyka się z pozytywną oceną, zaś naruszanie z dezaprobatą. Przepis art. 5 k.c. ustanawia zakaz korzystanie w określonych granicach z praw podmiotowych, wytyczonych kryteriami sprzeczności ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego, które uzasadniają uznanie określonego działania lub zaniechania za nadużycie prawa. Ujęcia reguł znaczeniowych zasad współżycia społecznego dokonał Sąd Najwyższy w szeregu orzeczeniach. W wyrokach z dnia 3 października 2000 r., I CKN 306/00 i 4 października 2001 r., I CKN 459/00 ( niepublikowane ) Sąd Najwyższy stwierdził, że zwroty użyte w art. 5 k.c. w istocie oznaczają odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w sensie obiektywnym, zasad uczciwości, rzetelności i lojalności obowiązującej w stosunkach społecznych. W wyroku z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 290/09 ( niepublikowany ) Sąd Najwyższy podniósł, iż art. 5 k. c. ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób, który prowadzi do wywarcia skutków niemoralnych albo rozmijających się zasadniczo z założeniem jego ustanowienia. Podkreślił nadto, że art. 5 k.c. ma wyjątkowy charakter, odmowa udzielenia ochrony musi być uzasadniona okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi ze względu na system wartości istniejący w społeczeństwie. Ustosunkowując się do powyższego zarzutu pozwanej Sąd Rejonowy rację przyznał pozwanej i uznał powództwo powoda za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Strony są obecnie rozwiedzionym małżeństwem, w trakcie małżeństwa zgodnie z ustaleniami stron pozwana zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem dwójki wspólnych dzieci. Nie posiadała zatem własnych źródeł dochodu. Powód natomiast posiadał własne źródła dochodu, prowadząc działalność gospodarczą. Podział ról stron jako małżonków w czasie trwania ich związku małżeńskiego wskazuje, iż w chwili obecnej domaganie się przez powoda od pozwanej należności z tytułu wspólnych długów powstałych w czasie trwania ich związku małżeńskiego uznać należało za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w tym z zasadą lojalności, uczciwości oraz przyzwoitego zachowania i obowiązku udzielania pomocy osobom najbliższym, a w szczególności byłej żonie i matce dzieci powoda. Reasumując mając na uwadze powyższe powództwo powoda Sąd oddalił z mocy cyt. wyżej przepisów jak w pkt 1 wyroku. O kosztach procesu orzeczono jak w pkt 2 wyroku z mocy art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w części, w zakresie oddalenia powództwa co do kwoty 8.892,74zł, na która to kwotę składają się kwoty: 6.636,83 zł z tytułu połowy spłaconego zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez strony umowy kredytu hipotecznego i 2.255,91 zł z tytułu połowy spłaconego zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez powoda umowy pożyczki. Wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 8.892,74zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 21wreśnia 2012r. i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym wynagrodzenia pełnomocnika. Zarzucił Sądowi naruszenie prawa materialnego tj. art. 45 k.r. i o. poprzez jego zastosowanie oraz art. 207 k.c. poprzez jego pominięcie przy orzekaniu i w konsekwencji błędne uznanie powództwa za niedopuszczalne oraz art. 5 k.c. poprzez przyjęcie, że żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W uzasadnieniu apelacji skarżący podkreślił, iż zarówno w orzecznictwie sądów jak i w doktrynie dominuje pogląd, iż art.45 k.r. i o. dotyczy jedynie rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej oraz długów zaspokojonych w tym czasie. Natomiast przepis ten nie reguluje rozliczeń między małżonkami z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki każdego z nich oraz wydatków i nakładów poczynionych z majątków każdego z małżonków na majątek wspólny w czasie od ustania wspólności ustawowej do podziału majątku wspólnego, a także rozliczeń z tytułu zaspokojenia w tym czasie długów jednego małżonków z majątku wspólnego. Postawę materialnoprawną tych roszczeń stanowią odpowiednio zastosowane przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, zwłaszcza art. 207 k.c. Nadto skarżący przedstawił szereg argumentów na poparcie stanowiska, iż niezasadnie Sąd meriti zastosował regulację art. 5 k.c.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, na poparcie swojego stanowiska przedstawiając obszerną argumentację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest uzasadniona, gdyż zaskarżonego wyroku nie można uznać za prawidłowy.

Powołane w apelacji zarzuty naruszenia przez Sąd meriti przepisów prawa materialnego są trafne.

Przy czym Sąd Okręgowy zasadniczo podziela i uznaje za swoje ustalenia faktyczne i częściowo prawne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, w szczególności odnośnie poczynionych przez powoda nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej z tytułu połowy spłaconego zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez strony umowy kredytu hipotecznego w wysokości 6.636,83 zł i z tytułu połowy spłaconego zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez powoda umowy warunkowej pożyczki w wysokości 2.255,91 zł. Odnośnie powyższych nakładów w pełni należało zgodzić się ze stanowiskiem Sądu meriti, iż powód dla uzasadnienia swojego żądania w tym zakresie przedstawił dwa zestawienia operacji na rachunkach (...) Spółki Akcyjnej w W. oraz (...) Banku Spółki Akcyjnej w W., które w sposób jednoznaczny wykazały wysokość dochodzonych należności z tytułu w/w poniesionych nakładów. Powyższe ustalenia znajdują zatem oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym i nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania. Powód w toku niniejszego postępowania udowodnił zarówno co do powyższych nakładów fakt ich czynienia jak i ich wysokość. Tak więc twierdzenia pozwanej o nieudowodnieniu żądania powoda w tym zakresie uznać należało za chybione. Nie mniej Sąd Okręgowy, w oparciu o prawidłowo zebrany w sprawie materiał dowodowy przez Sąd merti, wyciągnął częściowo odmienne wnioski niż Sąd Rejonowy, odnośnie roszczeń zaskarżonych apelacją w łącznej kwocie 8.892,74zł, na którą składają się 6.636,83 zł z tytułu połowy spłaconego zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez strony umowy kredytu hipotecznego i 2.255,91 zł z tytułu połowy spłaconego zadłużenia powstałego w związku z zawarciem przez powoda umowy warunkowej pożyczki, co skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku. Uznał, iż roszczenie o rozliczenie powyższych nakładów nie musiało zostać zgłoszone i rozpoznane w sprawie o podział majątku wspólnego stron lecz mogło zostać zgłoszone do rozpoznania samodzielnie w procesie. W tym zakresie Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu meriti, iż roszczenie powoda o zwrot kwoty 8.892,74zł dochodzonej tytułem nakładów, winno być rozliczone w oparciu o regulację art. 45 k.r. i o. i jako przedwczesne winno ulec oddaleniu.

Zdaniem Sądu Okręgowego art. 45 k.r. i o nie reguluje rozliczeń miedzy małżonkami z tytułu wydatków i nakładów dokonanych przez każdego z nich w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego. Art. 45 k.r. i o. dotyczy jedynie rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej oraz długów zaspokojonych w tym okresie. Zgodnie z zasadą ustaloną w art. 46 k.r. i o. i ugruntowaną w orzecznictwie, do pierwszych z wymienionych powyżej wydatków i nakładów stosuje się przepisy k.c., w szczególności odpowiednio stosowane przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku, z kolei zaś art.1035 k.c. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, zwłaszcza art.207 k.c. ( zob. J.S. Piątowski, Glosa do uchwały SN z 3.10.1969r., III CZP 71/69, OSP 1970, Nr 10, poz.189).

Przy czym, z uwagi na zasadę kompleksowego rozpoznawania spraw, które wiążą się z postępowaniem o zniesienie współwłasności, zatem i o podział majątku wspólnego, zasadniczo rozliczenie pomiędzy małżonkami z tytułu wszystkich dokonanych wydatków i nakładów winno podlegać rozliczeniu w podziale majątku wspólnego. Powyższe nie oznacza jednak, iż nakłady czy wydatki dokonywane po ustaniu wspólności ustawowej przez byłych małżonków na majątek wspólny rozliczane w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego muszą podlegać rozliczeniu jedynie w podziale majątku wspólnego i nie mogą podlegać rozliczeniu wcześniej, w odrębnej sprawie o zapłatę w procesie, skoro ich rozliczenie w podziale majątku następuje przy okazji tego postępowania, w celu ostatecznego zakończenia wszystkich kwestii wiążących się z podziałem majątku wspólnego miedzy byłymi małżonkami. Należy podkreślić, iż zasada kompleksowego rozpoznawania spraw, które wiążą się z postępowaniem o zniesienie współwłasności, zatem i podział majątku wspólnego, nie oznacza, że tym postępowaniem są objęte wszelkiego rodzaju spory, które w jakikolwiek sposób wiązałyby się z podlegającym podziałowi majątkiem małżonków.

Równocześnie należy zauważyć, iż jeżeli chodzi o zwrot nakładów i wydatków w oparciu o art. 45 k.r. i o., to zgodnie § 2 tego przepisu ( także mając na uwadze odpowiednio stosowany w podziale majątku wspólnego art. 618 § 3 k.p.c.) ostateczny czas na dokonanie rozliczeń z tytułu tego rodzaju wydatków i nakładów jest podział majątku wspólnego – niedopuszczalny jest zwrot w późniejszym okresie, czyli po podziale majątku wspólnego, jednakże powyższa regulacja także nie oznacza, iż nakłady i wydatki dochodzone w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego nie mogą zostać rozliczone we wcześniejszym okresie czasu, zanim dojdzie do podziału majątku wspólnego.

Należy podkreślić, iż w pewnych sytuacjach byli małżonkowie mogą nie być zainteresowani dokonaniem po ustaniu wspólności w ogóle podziału ich majątku wspólnego, co więcej mogą być zainteresowani pozostawaniem we współwłasności, także dokonaniem w późniejszej perspektywie czasowej umownego, w drodze ugody, podziału ich majątku wspólnego.

W takiej sytuacji nie można odmówić oboju byłym małżonkom uprawnienia do żądania dokonania wzajemnych rozliczeń z tytułu posiadania przedmiotów należących do majątku objętego wspólnością, pobranych pożytków i innych przychodów, a także poczynionych na ten majątek nakładów i spłaconych długów za okres między ustaniem wspólności a dokonaniem podziału majątku wspólnego i to dokonania ich mimo nie wszczęcia przez nich postępowania działowego, którego zainicjowaniem w ogóle mogą nie być zainteresowani. Bez wątpienia bowiem dokonanie nakładów, poniesienie ciężaru wydatków na majątek wspólny z majątku osobistego jednego z małżonków powoduje powstanie roszczenia o dokonanie rozliczeń z tych tytułów. Powstaje stosunek obligacyjny między byłymi małżonkami jako podmiotami majątku wspólnego oraz jednym z nich, jako podmiotem majątku osobistego i z jednej strony pojawia się uprawnienie do żądania zwrotu, a z drugiej strony obowiązek dokonania takiego zwrotu.

Wskutek ustania wspólności ustawowej małżeńskiej stosunki majątkowe pomiędzy byłymi małżonkami ulegają zasadniczej zmianie. Do dotychczasowego majątku wspólnego aż do chwili podziału tego majątku stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku ( art.1035 k.c. i nast.), zaś art. 1035k.c. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (art.195 i nast. k.c.), co oznacza przekształcenie się bezudziałowej wspólności ustawowej we wspólność w częściach ułamkowych. Tak wiec małżonkowie od chwili ustania wspólności ustawowej mają równe udziały w majątku, który był nią objęty.

Zgodnie z art. 207 k.c. pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzecz wspólną. Przy czym pojęcie wydatków użyte w art. 207 k.c. jest w orzecznictwie rozumiane szeroko i przyjmuje się, że w pojęciu tym mieszczą się także nakłady, nie tylko konieczne lecz także inwestycyjne, prowadzące do zwiększenia wartości rzeczy wspólnej. Równocześnie wydatkiem ( nakładem ) w rozumieniu tego unormowania jest nie tylko wydatek zmierzający do zachowania wspólnego prawa lecz także wydatek poniesiony na normalną eksploatację rzeczy. Oznacz to, że współwłaściciel, który dokonał nakładów na nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, może się domagać zwrotu ich części od pozostałych współwłaścicieli, stosownie do wielkości udziałów ( zob. Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków, K. Skiepko po red J. Ignaczewskiego, Wolters Kluwer, W-wa 2015r. k.413- 468).

Żaden z przepisów prawa nie wyłącza możliwości wcześniejszego wytoczenia powództwa w sprawach o zniesienie współwłasności - określonych w §1 art. 618 k.p.c., a postępowanie działowe nie zostało ukształtowane w ten sposób, że jest jedynym postępowaniem, w którym można rozstrzygać wzajemne roszczenia współwłaścicieli. Równocześnie rozstrzygnięcie o powyższych nakładach, w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego jako roszczeniach incydentalnych - wzajemnych, nie stoi na przeszkodzie dokonaniu w późniejszym okresie czasu podziału majątku wspólnego pomiędzy małżonkami i uwzględnieniu przy dokonywaniu wzajemnych rozliczeń pomiędzy byłymi małżonkami zasądzonych kwot w niniejszym postępowaniu. Wymaga podkreślenia, iż w polskiej procedurze cywilnej obowiązuje uniwersalna zasada, że sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej (art.13 § 1 k.p.c.). Równocześnie rozliczenie wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie, a także rozliczenie długów jednego z małżonków zaspokojonych z majątku wspólnego następuje w postępowaniu nieprocesowym wówczas gdy toczy się postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej przewidziane w przepisach art. 567 k.p.c., tymczasem w momencie orzekania w niniejszej sprawie nie toczyło się postępowanie o podział majątku wspólnego małżonków Z..

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy uznał, iż powód mógł domagać się w toku niniejszego procesu zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz zwrotu połowy środków pieniężnych zużytych przez niego na spłatę zobowiązań z tytułu: umowy kredytu hipotecznego w (...) Spółce Akcyjnej w W. i umowy warunkowej pożyczki w (...) Banku Spółce Akcyjnej w W. bowiem powyższe należności noszą charakter długów związanych z majątkiem wspólnym byłych małżonków Z. ciążących na obojgu małżonkach i zostały one spłacone z własnych środków powoda po ustaniu wspólności ustawowej.

Za zasadny także uznał Sąd Okręgowy zarzut niewłaściwego zastosowania przez Sąd meriti regulacji art. 5 k.c. Należy podkreślić, że norma zamieszczona w art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy, ponadto przy ocenie, czy wykonywanie prawa nie narusza zasad współżycia społecznego należy brać pod uwagę całokształt okoliczności konkretnego przypadku, a nie tylko jedną z okoliczności choćby jej znaczenie było doniosłe. Nadto ciężar dowodu w zakresie pozwalającym na zakwalifikowanie określonego zachowania się jako nadużycia prawa obciąża tego kto zarzuca drugiemu naruszenie zasad współżycia społecznego i w tym sensie można mówić o obowiązywaniu w polskim prawie domniemania korzystania z prawa w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego. W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy nie dopatrzył się naruszenia przez powoda zasad współżycia społecznego z uwagi na to, iż domagał się rozliczenia poniesionych przez niego nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny po orzeczeniu rozwodu pomiędzy małżonkami. Trudno dopatrzeć się w działaniach powoda zmierzających do realizacji przysługujących mu uprawnień działań sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Bez wątpienia pozwana może zainicjować sprawę o podział majątku wspólnego małżonków i dokonać finalnego pomiędzy nimi rozliczenia, uwzględniającego powyższe rozliczenia. Zatem sam fakt, iż strony są rozwiedzionym małżeństwem, a w trakcie małżeństwa, zgodnie z ustaleniami stron pozwana zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem dwójki wspólnych dzieci i nie posiadała własnych źródeł dochodu, nie przesądza jeszcze o tym, iż istniały podstawy do zastosowania regulacji art. 5 k.c. przez Sąd w niniejszej sprawie. W tym zakresie także należy podzielić argumentację przytoczoną przez powoda, której nie ma potrzeby ponownie przywoływać. Poza tym obecnie dzieci stron są starsze, a pozwana może podjąć pracę i także partycypować wraz z powodem w spłacie ciążących na byłych małżonkach długów. Tym samym w ocenie Sądu Okręgowego nie ma przeszkód do rozliczenia pomiędzy stronami przedmiotowych nakładów.

Zatem, Sąd Okręgowy, stosując odpowiednio art. 207 k.c., a nie regulację art. 45 k. r. i o., zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 o tyle, że zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 8.892,74zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 września 2012r.

O odsetkach orzekł w oparciu o art. 481 §1 k.c., zasądzając je począwszy od dnia wniesienia pozwu ( data pieczęci pocztowej na kopercie - k.3 akt).

Konsekwencją wydania powyższego rozstrzygnięcia była także zmiana zaskarżonego wyroku w punkcie 2 w zakresie kosztów i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.892,60zł tytułem kosztów postępowania w oparciu o regulacje art. 100 zd.1 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając, przyjmując, że powód wygrał sprawę w 80%, a przegrał w 20% w pierwszej instancji ( 11.044,78zł do 8.892,74zł). Całość kosztów poniesionych przez strony wyniosła 5.387zł ( na nią składają się 2 x 2400zł tytułem wynagrodzenia pełnomocników każdej ze stron, 2 x 17zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa i kwota 553zł tytułem uiszczonej opłaty w sprawie przez powoda). Przy uwzględnieniu, iż pozwaną koszty obciążają w wysokości 4.309,60zł, a poniosła je w wysokości 2.417zł, to winna ona zapłacić powodowi kwotę 1.892,60zł.

Z uwagi na powyższe argumenty Sąd Okręgowy uznał, że apelacja powoda odniosła skutek i zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art.386§1 k.p.c. jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art.98 k.p.c. i art.108§1 k.p.c. oraz §2 w zw. z i § 6 pkt 3 i §13 pkt 1 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 490) , obciążając pozwaną jako przegrywająca w całości kosztami postępowania odwoławczego. Na koszty postępowania przed Sądem Okręgowym składa się opłata od apelacji uiszczona przez powoda w wysokości 445zł i wynagrodzenie jego pełnomocnika w wysokości 600zł, łącznie kwota 1.045zł.

SSR (del.) Maryla Majewska-Lewandowska SSO Magdalena Hupa-Dębska SSO Barbara Braziewicz