Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 stycznia 2016 r. w S.

sprawy B. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o prawo do emerytury

na skutek odwołania B. B. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O.

z dnia 30 października 2015 roku znak: ENMS/6/039095070

I. zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje B. B. (1) prawo do emerytury, poczynając od 18 grudnia 2015r.;

II. oddala odwołanie w pozostałym zakresie;

III. stwierdza brak odpowiedzialności organu rentowego za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji w niniejszej sprawie.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 października 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił B. B. (1) prawa do emerytury po osiągnięciu 60 roku życia, z uwagi na nieudowodnienie przez niego okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że „ świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z tytułu zatrudnienia w Morskiej Stoczni (...) w S. w okresie od 29 sierpnia 1973r. do 30 kwietnia 1974r. oraz od 10 maja 1976r. do 31 października 1991r. nie spełnia wymogów formalnych – stanowisko podane w w/w świadectwie jako „monter rurociągów okrętowych” nie zgadza się ze stanowiskiem wymienionym w wykazie A Dziale III poz. 90 pkt 42 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15.08.1983r. Nadmieniamy, że w stosownym świadectwie pracy pracodawca ma obowiązek podać pełną nazwę stanowiska pracy na jakim zatrudniony jest pracownik, która musi ściśle odpowiadać nazwie wymienionej w odpowiednim wykazie resortowym, z powołaniem się na odpowiednią pozycję tego wykazu a także rodzaj pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r.”

B. B. (1) odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i przyznanie mu prawa do emerytury przy zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia Morskiej Stoczni (...) w S.. Wyjaśnił, że w zakwestionowanym przez organ rentowy okresie wykonywał pracę montera rurociągów okrętowych, będącą pracą wykonywaną bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach. Na poparcie swoich twierdzeń zawnioskował o przesłuchanie świadków.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację wyrażoną w zaskarżonej decyzji i wskazując, że ubezpieczony ma możliwość i powinien uzyskać prawidłowo wystawione zaświadczenie bezpośrednio od pracodawcy, gdyż jego zakład pracy, tj. Morska Stocznia (...), nadal istnieje. Dodatkowo zwrócono uwagę, że B. B. jest członkiem OFE i nie złożył wniosku o przekazanie zgromadzonych środków za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

B. B. (1) urodził się w dniu (...). Jego łączny staż ubezpieczeniowy (udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe) na dzień 1 stycznia 1999r. wynosił 28 lat, 2 miesiące i 18 dni.

Ubezpieczony przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego.

W dniu 18 grudnia 2015 roku złożył w organie rentowym wniosek o wykreślenie z OFE i przekazanie zgromadzonych środków za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody:

- dokumenty w pliku akt ZUS O/O. dot. B. B.;

- kopia oświadczenia B. B. z 18.12.2015r. – k. 25 akt sądowych.

Wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył w organie emerytalnym w dniu 7 września 2015 roku. Do wniosku tego dołączył m.in. świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawione przez (...) S.A. w S., w którym zaświadczono że B. B. (1), „ zatrudniony w naszym zakładzie pracy od 01.09.1970 do 31.10.1991 w tym okresie od 29.08.1973 do 30.04.1974 oraz od 10.05.1876 do 31.10.1991 stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach na stanowisku monter rurociągów okrętowych wymienionym w Wykazie A Dział III poz. 90 pkt 42 Wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 24 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dn. 15.08.1993r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach, ustalonego na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 07.02.1983r. (Dz.U. nr 8 poz. 43).”

Jednocześnie ubezpieczony złożył także „zwykłe” świadectwo pracy wystawione przez tego samego pracodawcę, w którym wskazano, że był zatrudniony w (...) S.A. w okresie od 01 września 1970 do 31 października 1991 w wymiarze całego etatu na stanowiskach uczeń, monter rurociągów okrętowych, zaś w punkcie 8. świadectwa wskazano że B. B. wykonywał pracę w szczególnych warunkach: „ monter rurociągów okrętowych 29.08.1973-30.04.1974 oraz 10.05.1976-31.10.1991 Wykaz A Dział III poz. 90 pkt 42 Zarządzenia nr 24 Ministra U.G.M. z dn. 15.08.1983r. ustalonego na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 07.02.1983r. (Dz.U. nr 8 poz. 43).”

Okoliczności niesporne, a nadto dowody – dokumenty w aktach ZUS O/O. dot. B. B.:

- wniosek o emeryturę – k. 2-8;

- świadectwo pracy i wykonywania pracy w warunkach szczególnych – k. 8a i 9.

W roku 2001 B. B. składał w ZUS wniosek o ustalenie kapitału początkowego.

Do tego wniosku dołączył wówczas świadectwo pracy wystawione przez (...) S.A. w S., o treści identycznej z treścią świadectwa złożonego w roku 2015. W świadectwie tym dodatkowo zaznaczono, że w okresie od 2.05.1974r. do 14.04.1976r. B. B. odbywał służbę wojskową. Ponadto do akt złożono wówczas zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z (...) S.A. w S., w których nazwę zajmowanego przez B. B. stanowiska określono jako „monter rurociągów okrętowych”.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody – dokumenty w aktach ZUS O/O. dot. B. B., plik (...):

- świadectwo pracy – k. 8;

- zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu – k. 9-10.

Przed wydaniem zaskarżonej decyzji organ rentowy nie przeprowadził jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego dotyczącego zatrudnienia B. B. w M. (...) – ani z udziałem samego B. B., ani z udziałem jego pracodawcy.

Niesporne.

B. B. (1) w okresie zatrudnienia w (...) S.A. w S. (obecnie noszącej nazwę: (...) S.A. w S.) wykonywał wyłącznie pracę montera rurociągów okrętowych w wydziale kotlarsko-rurarskim.

Dowody: dokumenty w aktach osobowych B. B. z okresu zatrudnienia w M. (...) – w teczce stanowiących załącznik do akt.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Zgodnie z treścią przepisu art. 24 ust. 1b pkt 20 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2015r., poz. 748 z późn. zm.; dalej jako: ustawa emerytalna) - mężczyznom urodzonym po dniu 30 września 1953 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 67 lat, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

W myśl z kolei przepisu art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej - ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje jednakże emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 25 lat dla mężczyzn).

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Wykaz prac zaliczanych do prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zamieszczony został w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Przepis § 4 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Z kolei w myśl przepisu § 2 rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa stwierdza przy tym zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 cytowanego rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

W załączniku do powyższego rozporządzenia w Wykazie A w dziale III zatytułowanym „W hutnictwie i przemyśle metalowym” pod pozycją 90 wskazano, że pracami w szczególnych warunkach są „prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach.”

Rozporządzenie z 7 lutego 1983r. jest aktem prawa powszechnego, odnoszącym się do pracowników wszystkich branż. Dodatkowo, w przepisie § 1 ust. 2 zamieszczono jednak upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych do ustalenia - w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych - w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. W praktyce upoważnienie to oznacza jednak tylko tyle, że poszczególni ministrowie mogli ewentualnie doprecyzować cechy poszczególnych stanowisk pracy wymienionych w rozporządzeniu, nie mogli zaś całkowicie zmienić rodzajów prac, których wykonywanie skutkowało przyznaniem prawa do przejścia na emeryturę w wieku wcześniejszym niż „normalny”. W obecnym stanie prawnym zarządzenia wydane przez poszczególnych ministrów mogą być natomiast traktowane wyłącznie jako szczególne źródło prawa o charakterze wewnętrznym, które zgodnie z art. 93 ust. 2 Konstytucji mogą być adresowane wyłącznie do podmiotów podległych organowi, który je wydał, a które nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotu spoza układu organizacyjnego podległego organowi wydającemu dany akt, ani stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2004r., II UK 79/04). Analogiczne stanowisko wyraził również Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 16 października 2003 roku (sygn. akt III Aua 1508/02), w którym stwierdził, iż „wykazy stanowisk zamieszczone w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.), obowiązują w każdym podmiocie, w którym jest wykonywana wskazana w nich praca. Natomiast wykazy pochodzące od poszczególnych ministrów nadal zachowują wartość, lecz jedynie informacyjną i uściślającą, także w każdym podmiocie zatrudniającym pracowników na takich stanowiskach”. Dalej sąd ów doprecyzował, że uściślenia wykazów stanowisk wymienionych w załączniku do omawianego rozporządzenia, dokonane (w innym czasie) przez właściwych ministrów, nie mają wartości normatywnej, ale wyłącznie informacyjną. Wynika to stąd, że w świetle Konstytucji z 1997 r. rozporządzenie jako akt wykonawczy oparty na ustawie nie może zawierać subdelegacji. W państwie prawnym nie jest dopuszczalne zamieszczenie w rozporządzeniu jako akcie wykonawczym upoważnienia do podejmowania określonych działań przez inny podmiot i wyposażanie go w kompetencje wykonawcze. Powyższe stanowisko w pełni zgodne jest także z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy, w uchwale z 13 lutego 2002 roku, sygn. akt III ZP 30/01, w której jednoznacznie wskazano, że przepisy zarządzeń resortowych nie należą do grupy tych przepisów dotychczasowych, które z mocy art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej mają zastosowanie do pracowników, o których mowa w art. 32 ust. 2 tejże ustawy.

Powyższe oznacza, że oceniając uprawnienia ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury, należało odnieść się wyłącznie do przepisów wskazanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z 1983 roku. Pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych było więc domaganie się przez organ rentowy, by pracodawca ubezpieczonego w wystawionym mu świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych powołał się na odpowiednie pozycje zarządzenia resortowego, a już zwłaszcza, by – jak wskazano w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji – podał „pełną nazwę stanowiska pracy na jakim zatrudniony jest pracownik, która musi ściśle odpowiadać nazwie wymienionej w odpowiednim wykazie resortowym, z powołaniem się na odpowiednią pozycję tego wykazu.”

Postępowanie organu rentowego należało uznać za pozbawione podstaw prawnych także z innych przyczyn.

Zgodnie z treścią przywołanego wyżej przepisu § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., „okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy". Oznacza to, że świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę z zachowaniem warunków przewidzianych powyższą normą stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej. Dla oceny czy pracownik pracował w szczególnych warunkach nie ma przy tym istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej pracownikowi pracy. Praca w szczególnych warunkach to bowiem praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższe oznacza, że nie ma żadnych podstaw, by postępowanie w sprawie o emeryturę ograniczać wyłącznie do formalnego badania treści dokumentów, odmawiając przyznania prawa do tego świadczenia tylko na tej podstawie, że wystawione pracownikowi świadectwo zawiera – prawdziwe lub wyimaginowane – błędy. Obowiązkiem każdego podmiotu badającego sprawę – tak organu administracyjnego jakim jest organ rentowy, jak i sądu – jest bowiem wszechstronne zbadanie okoliczności sprawy i dokonanie na tej podstawie oceny charakteru pracy wykonywanej przez osobę ubiegającą się o emeryturę.

W tym miejscu trzeba także podkreślić, iż w stanie prawnym istniejącym od 23 listopada 2011 roku, tj. od wejścia w życie obowiązującego także obecnie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011r., nr 237, poz. 1412) organ rentowy nie może nadal powoływać się na wyrażany wcześniej wielokrotnie w tego rodzaju postępowaniach pogląd jakoby obowiązujące przepisy nakazywały mu poprzestawanie wyłącznie na dokonywaniu oceny literalnej treści świadectwa pracy, bez możliwości podejmowania jakichkolwiek innych działań.

Po pierwsze, trzeba bowiem zwrócić uwagę, że w obecnie obowiązującym rozporządzeniu brak jest przepisu szczególnego, który określałby szczególne wymogi odnoszące się do środków dowodowych, którymi można udowodnić wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Wymogi takie istniały wcześniej, jednak zostały zniesione.

W przepisach poprzednio obowiązującego rozporządzenia, tj. przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie postępowania w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. z 1983r., nr 10, poz. 49 z późn. zm.), istniał bowiem przepis § 21, stanowiący, że:

„§ 21. 1. Środkiem dowodowym, stwierdzającym okresy zatrudnienia, są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia.

2. Zaświadczenie zakładu pracy powinno w szczególności zawierać imię i nazwisko osoby, której dotyczy, datę podjęcia i ustania zatrudnienia oraz rodzaj wykonywanej czynności.

3. Zaświadczenia wydane przed dniem 1 grudnia 1958 r. są środkiem dowodowym, chociażby nie odpowiadały wszystkim warunkom określonym w ust. 2, jeżeli nie ma wątpliwości co do ich autentyczności.

4. Jeżeli pracownik ubiega się o przyznanie emerytury lub renty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty.

5. Środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia mogą być również legitymacje służbowe, legitymacje związków zawodowych, umowy o pracę, wpisy w dowodach osobistych oraz pisma kierowane przez zakłady pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnieniu, udzieleniu urlopu).”

Z powyższej regulacji wynikało więc (§ 21 ust. 4), że ustawodawca przewidział szczególne wymogi dla świadectw pracy w warunkach szczególnych, odróżniając je od pozostałych dokumentów stwierdzających okresy zatrudnienia.

Tymczasem na gruncie obecnie obowiązującego rozporządzenia brak jest jakichkolwiek podstaw, by czynić tego rodzaju rozróżnienie. W przepisie tym odnośnie do omawianej kwestii zamieszczono bowiem wyłącznie przepis § 22, o następującej treści:

„§ 22. 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności:

1) legitymacja ubezpieczeniowa;

2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

2. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres.”

Powyższą zmianę treści przepisu w ocenie sądu należy rozumieć w taki sposób, że organ rentowy, dokonując oceny czy dana osoba wykonywała pracę w warunkach szczególnych, nie może ograniczać się wyłącznie do badania literalnej treści złożonego świadectwa pracy w warunkach szczególnych, odmawiając przyznania prawa do świadczenia w każdym przypadku, gdy to świadectwo zawiera jakikolwiek błąd. Organ zobowiązany jest bowiem do podjęcia próby zweryfikowania treści tego dokumentu w oparciu o pozostałe złożone w sprawie dowody.

Co więcej, nie można tracić z pola widzenia tego, że art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego (mający zastosowanie także w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, co wynika wprost z przepisów art. 180 § 1 i 2 k.p.a.), stanowi, iż „ w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.” Naczelny Sąd Administracyjny wielokrotnie dokonywał wykładni art. 7 k.p.a., nakazując organom administracji publicznej (do których należy zaliczyć także organy rentowe) pozytywne załatwianie „słusznej” sprawy obywatela, jeśli nie koliduje to z interesem społecznym, a nie przekracza możliwości organu wynikających z przysługujących mu kompetencji i środków (por. np. wyrok NSA z 28 kwietnia 2003r., sygn. akt II SA 2486/01). Tylko taki bowiem sposób rozumienia tego przepisu w pełni koreluje z treścią nadrzędnego w tym zakresie przepisu art. 2 Konstytucji RP, w myśl którego przepis art. 2 Konstytucji RP stanowi, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Zgodnie z treścią art. 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

Jedną z ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych jest Traktat lizboński (Dz.U. z 2009r. nr 203, poz. 1569). Jego integralną część stanowi Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, która – poprzez ratyfikację Traktatu lizbońskiego została włączona także i do polskiego porządku prawnego, choć z zastrzeżeniami. Zastrzeżenia te nie dotyczą jednak przepisu art. 41 Karty, wprowadzającego – jako jedno z podstawowych praw obywatela UE – prawo do dobrej administracji. Omawiany przepis stanowi, iż:

1. Każdy ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.

2. Prawo to obejmuje:

a) prawo każdego do bycia wysłuchanym, zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na jego sytuację, (podkreślenie własne)

b) prawo każdego do dostępu do akt jego sprawy, przy poszanowaniu uprawnionych interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej,

c) obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

3. Każdy ma prawo domagania się od Unii naprawienia, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

4. Każdy może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków Traktatów i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.

O podobne założenia jest też oparty (...) Kodeks Dobrej Praktyki Administracyjnej, przyjęty przez Parlament Europejski w 2001 roku. Jest to wprawdzie akt o charakterze niewiążącym, mający charakter zaleceń, jednak może i powinien mieć znaczenie przy dokonywaniu wykładni innych, wiążących przepisów prawa, w tym na przykład przy wykładaniu treści przywołanego wyżej przepisu art. 7 k.p.a.

We wstępie do wydanej w roku 2013 przez Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich broszury (...) (http://www.ombudsman.europa.eu/pl/resources/code.faces#/page/1), Rzecznik napisał m.in.: „ Wyzwaniem dla wszystkich instytucji, w tym dla Rzecznika, jest wpojenie wszystkim pracownikom, niezależnie od ich stażu pracy, pozycji i doświadczenia, że kultura świadczenia usług oznacza coś więcej niż tylko przestrzeganie przepisów prawa. Wymaga ona od każdego urzędnika pewnego poziomu autorefleksji i poszukiwania najlepszego sposobu aktywnego wdrażania zasad dobrej administracji na co dzień, a nie tylko unikania błędów niewłaściwego administrowania.”

W ocenie sądu orzekającego w niniejszej sprawie powyższy sposób myślenia powinien przyświecać każdemu podmiotowi dokonującemu wykładni przepisów prawa oraz rozgraniczania pomiędzy obowiązkami ciążącymi na obywatelu, a powinnościami urzędników państwowych instytucji, zajmujących się rozstrzyganiem ich konkretnych, indywidualnych spraw. Nie można więc w szczególności zaaprobować takiej sytuacji, w której organ państwa (w tym przypadku organ rentowy) przerzuca w całości na obywatela powinność udowodnienia elementarnych kwestii, mimo iż sam – przy minimalnym wysiłku ze swojej strony – mógłby dokonać niezbędnych ustaleń. Za niedopuszczalne należy także uznać działanie organu rentowego, który – dostrzegając istotne, w jego ocenie, braki w zebranym materiale dowodowym – nie podejmuje jakichkolwiek działań, by poinformować osobę ubiegającą się o świadczenie o swoich wątpliwościach, uniemożliwiając jej tym samym ewentualne dostarczenie nowych dowodów.

Odnosząc to do realiów niniejszej sprawy trzeba zauważyć, że organ rentowy w toku postępowania nie twierdził, że ubezpieczony nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych, a wyłącznie że wykazał to w nienależyty sposób. Wskazał w szczególności, że ubezpieczony mógł zwrócić się do pracodawcy o wystawienie prawidłowego (w każdym razie dla ZUS) świadectwa pracy w warunkach szczególnych.

Powyższe postępowanie organu rentowego należało uznać za działanie naruszające prawo. Po pierwsze, w świetle wszystkich wyżej przywołanych regulacji, obowiązkiem organu rentowego było zwrócenie uwagi ubezpieczonego na swoje wątpliwości i umożliwienie mu podjęcia stosownych (zdaniem ZUS) działań. Po drugie jednak, co w niniejszej sprawie bardziej istotne, złożone przez B. B. świadectwo pracy w warunkach szczególnych było dokumentem prawidłowym.

Tak w świadectwie pracy w warunkach szczególnych, jak i w „zwykłym” świadectwie pracy pracodawca ubezpieczonego wskazał, że B. B. wykonywał pracę montera rurociągów okrętowych, powołując się zarazem wyłącznie na stosowne zarządzenie resortowe, dział III, poz. 90, punkt 42. W przepisie tym wymienione zostało stanowisko „montera rurociągów okrętowych – spawacza”. Należy jednak zauważyć, że – jak wyjaśniono już wcześniej – odwoływanie się do zarządzeń resortowych nie ma obecnie jakiegokolwiek uzasadnienia prawnego. Zamiast więc zarzucać ubezpieczonemu, że w złożonym przez niego świadectwie pracy nazwę zajmowanego przez niego stanowiska określono jako „monter rurociągów okrętowych” zamiast „monter rurociągów okrętowych - spawacz”, organ rentowy winien był zwrócić uwagę na fakt, że tak w zarządzeniu resortowym, jak i – przede wszystkim – w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. dotyczącym pracy w warunkach szczególnych, w dziale III wykazu A, pod pozycją 90 wymieniono wyłącznie ogólnie „ prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach”, bez precyzowania nazw stanowisk, na których takie prace są wykonywane. Oznacza to, że pracownik – niezależnie od formalnej nazwy zajmowanego przez niego stanowiska – wykonywał pracę w warunkach szczególnych jeśli tylko pracował przy budowie i remoncie statków, na statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach. Jeśli więc pracodawca ubezpieczonego we wszystkich wystawianych mu dokumentach powołał się właśnie na tę pozycję wykazu (dział III, poz. 90), niewątpliwie musiał obejmować swoim zamiarem także potwierdzenie, że B. B. – niezależnie od nazwy zajmowanego stanowiska – w okresie wskazanym w dokumentach wykonywał pracę przy remoncie statków (wystawiającym świadectwo jest stocznia remontowa), na statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach. W tej sytuacji organ rentowy nie miał żadnych uzasadnionych powodów, by odrzucić zaoferowane przez ubezpieczonego dokumenty jako niemiarodajne lub wadliwe formalnie, co uzasadniało zmianę zaskarżonej decyzji.

Na marginesie więc już tylko można wskazać, iż z poczynionych przez sąd ustaleń stanu faktycznego (dokonanych wyłącznie w oparciu o akta osobowe B. B., gdyż sąd nie widział potrzeby przesłuchiwania w tej sprawie zawnioskowanych przez ubezpieczonego świadków) wynika, że w całym okresie wykonywania pracy w M. (...), a więc przez okres dłuższy niż minimalny wymagany prawem okres 15 lat, wykonywał on wyłącznie pracę w warunkach szczególnych, co oznaczało, że spełnił zakwestionowany przez organ rentowy warunek przyznania mu prawa do emerytury.

W dacie wydania zaskarżonej decyzji B. B. (1) nie spełnił jednak jeszcze jednego warunku wymaganego do przyznania mu prawa do emerytury – będąc członkiem OFE nie złożył oświadczenia o przekazaniu środków zgromadzonych na jego koncie na dochody budżetu państwa. Warunek ten spełnił dopiero w toku procesu, przed zamknięciem rozprawy, gdyż stosowne oświadczenie złożył w ZUS w dniu 18 grudnia 2015 roku.

Oceniając skuteczność powyższego działania ubezpieczonego należy przypomnieć, że postępowanie jakie toczy się przed sądem ubezpieczeń społecznych na skutek odwołania od decyzji ZUS ma specyficzny charakter. Sąd powszechny sprawdza bowiem legalność owej decyzji, badając ją pod względem merytorycznym. Jak przyjmuje się w związku z tym zgodnie w orzecznictwie i doktrynie, sąd musi oceniać legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, wobec czego w tym zakresie co do zasady nie stosuje się przepisu art. 316 § 1 k.p.c., nakazującego sądowi branie pod uwagę stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Jedynie wyjątkowo w orzecznictwie dopuszcza się odstępstwo od tej reguły – dotyczy to jednakże wyłącznie spraw o świadczenia z ubezpieczenia społecznego, w szczególności o renty i emerytury, w których jeśli po wydaniu decyzji niekorzystnej dla ubezpieczonego okazuje się, że ziściła się któraś z przesłanek koniecznych do przyznania świadczenia, możliwe jest przyznanie doń prawa z powołaniem się na stan istniejący w dniu zamknięcia rozprawy. Powyższy wyjątek od zasady uzasadnia się przy tym potrzebą skrócenia procedury, przez eliminację ponownego postępowania przed organem rentowym z nowego wniosku o świadczenie niewątpliwie należne (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 marca 1998r., II UKN 555/97, OSNP 1999/5/181; wyrok SN z 5.11.2009r., II UK 88/09, niepubl. czy wyrok SN z 18.01.2008r., II UK 98/07, OSNP 2009/5-6/73).

W ocenie sądu w niniejszej sprawie istniały wszelkie przesłanki, by uznać, że zachodzi powyższy wyjątek od zasady. B. B. niewątpliwie spełnił bowiem wszystkie warunki wymagane do przyznania mu prawa do emerytury, poza jednym, który jednak ziścił się jeszcze przed zamknięciem rozprawy.

W myśl przepisu art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej - świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. Ubezpieczony wniosek o emeryturę złożył w dniu 7 września 2015 r., jednak ostatnią przesłankę do przyznania prawa do emerytury spełnił dopiero w dniu 18 grudnia 2015 roku.

W tym stanie rzeczy, na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., sąd zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O. w ten sposób, że przyznał B. B. (1) prawo do emerytury od złożenia oświadczenia dotyczącego przekazania środków z OFE, tj. od dnia 18 grudnia 2015 r. (punkt I. sentencji), a w pozostałym zakresie, tj. w zakresie żądania przyznania prawa do emerytury od daty wcześniejszej, odwołanie oddalił (pkt II sentencji).

W punkcie III sentencji wyroku sąd stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji w niniejszej sprawie. W myśl art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, zdanie drugie, organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego (ust. 1a). W analizowanym przypadku przyznanie prawa do świadczenia było możliwe, gdyż B. B. dopiero w toku procesu sądowego złożył oświadczenie dotyczące przekazania środków z OFE, co nakazywało uznać, że organ rentowy przy wydawaniu decyzji nie dysponował materiałem, który umożliwiał mu pozytywne rozpoznanie wniosku ubezpieczonego. Z uwagi na powyższe niemożliwym więc było przyjęcie, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za niewydanie decyzji uwzględniającej wniosek ubezpieczonego o wcześniejszą emeryturę.

SSO Monika Miller-Młyńska

(...)

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

SSO Monika Miller-Młyńska