Pełny tekst orzeczenia

164/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 3 listopada 2014 r.
Sygn. akt Ts 192/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przedsiębiorstwa Komunikacyjno-Spedycyjnego TYCHY Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
1) art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.);
2) § 12 ust. 6 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490);
3) § 13 ust. 6 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461) z:
art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
4) art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) w zw. z art. 117 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.);
5) art. 48 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643) z:
art. 32 w zw. z art. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 18 lipca 2014 r., sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu, Przedsiębiorstwo Komunikacyjno-Spedycyjne TYCHY Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.), rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie I) oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461, dalej: rozporządzenie II). Skarżąca sformułowała swoje zarzuty następująco. Zarzuciła, że art. 48 ust. 1 ustawy o TK w zakresie, „w jakim ogranicza powszechność możliwości wniesienia skargi konstytucyjnej, poprzez wprowadzenie przymusu adwokacko-radcowskiego”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 79 ust. 1 Konstytucji. Taki sam zarzut niekonstytucyjności skarżąca postawiła co do § 12 ust. 6 pkt 1 i 2 rozporządzenia I oraz § 13 ust. 6 pkt 1 i 2 rozporządzenia II, w zakresie, „w jakim ustanawiają [one] stawkę minimalną za sporządzenie i wniesienia skargi konstytucyjnej oraz za stawiennictwo na rozprawie – 240 zł; oraz za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej oraz za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi – 120 zł, przez co ograniczają skarżącemu możliwość wniesienia skargi”. Niezależnie od tego skarżąca sformułowała zarzut niekonstytucyjności art. 48 ust. 1 ustawy o TK w zw. z art. 117 § 3 k.p.c. w zakresie, „w jakim różnicują [one] pozycję procesową podmiotów prawa ze względu na posiadany status osoby prawnej albo osoby fizycznej, poprzez użycie zwrotu »jeżeli wykaże«”, a także zarzut niekonstytucyjności art. 48 ust. 1 zdanie drugie ustawy o TK w zakresie, „w jakim różnicuje [on] pozycję procesową podmiotów prawa, ze względu na wykonywany zawód, posiadany tytuł lub stopień naukowy”. Z tego powodu – zdaniem skarżącej – przepisy powyższe są niezgodne z art. 32 w zw. z art. 2 Konstytucji. Skarżąca podkreśliła jednocześnie, że „art. 117 § 3 k.p.c. stanowił główną podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, natomiast pozostałe przepisy stanowiły podstawę całego postępowania w sprawie, gdyż wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu został złożony przez [skarżącą] właśnie z uwagi na ich treść”.
Skarga konstytucyjna skarżącej została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżąca wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Sąd Rejonowy w Tychach – IX Wydział Cywilny oddalił wniosek (postanowienie z 23 października 2012 r., sygn. akt IX Co 1696/12). Z kolei Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił zażalenie, które skarżąca złożyła na powyższe orzeczenie (postanowienie z 18 stycznia 2013 r., sygn. akt III Cz 1224/12). W związku z tym skarżąca wystąpiła z drugim wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Wniosek ten ponownie został oddalony przez Sąd Rejonowy w Tychach – IX Wydział Cywilny (postanowienie z 9 maja 2013 r., sygn. akt IX Co 205/13), podobnie jak zażalenie na to orzeczenie, które zostało znów oddalone przez Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy (postanowienie z 4 września 2013 r., sygn. akt III Cz 797/13). Skarżąca złożyła kolejny, trzeci już, wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej, tym razem w związku z wyżej wskazanym postanowieniem sądu z 4 września 2013 r. Sąd Rejonowy w Tychach – IX Wydział Cywilny, postanowieniem z 6 maja 2014 r. (sygn. akt IX Co 2773/13), ustanowił dla skarżącej pełnomocnika z urzędu, wyznaczonego następnie decyzją Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach.
Skarżąca uzasadniła zarzuty wobec zaskarżonych przepisów następująco. Niezgodności z konstytucyjnym prawem do sądu i prawem do skorzystania ze skargi konstytucyjnej skarżąca upatruje w ustanowieniu przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu przed Trybunałem. Jej zdaniem odesłanie zawarte w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a dotyczące określenia „zasad”, nie może być „sprzeczne z materią już uregulowaną w sposób jednoznaczny w przepisach ustawy zasadniczej (…). Zasada powszechności możliwości wniesienia skargi wynika wprost z przepisu zawierającego delegację, zatem jej ograniczenie należy traktować jako przekroczenie granic delegacji ustawowej przez ustawodawcę”. W dalszej części uzasadnienia skarżąca odniosła się do unormowań rozporządzenia I oraz rozporządzenia II, określających minimalne stawki wynagrodzenia adwokatów i radców prawnych za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej. W przekonaniu skarżącej przepisy te są podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w jej sprawie, gdyż właśnie ze względu na ich treść nie mogła ona uzyskać pomocy prawnej od fachowego pełnomocnika z wyboru i była zmuszona wnieść o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Skarżąca zasugerowała przy tym, że poziom obowiązujących stawek nie gwarantuje najwyższej staranności w sporządzaniu skarg. Wynagrodzenie pełnomocnika jedynie w ułamkowej części pokrywa koszty pracy nad skargą, jej wniesienia oraz stawienia się na rozprawie. Ponadto skarżąca uznała za niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji odmienne traktowanie pozycji procesowej podmiotów prawa w zależności od posiadanego przez nie statusu osoby fizycznej lub prawnej. Uzasadnienie tego zarzutu skarżąca ponownie oparła na przedstawieniu okoliczności bezskutecznego poszukiwania pełnomocnika z wyboru, który sporządziłby skargę konstytucyjną, co zmusiło ją do zwrócenia się do sądu powszechnego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Zdaniem skarżącej odmowa ustanowienia takiego pełnomocnika przez sąd, oparta na zaskarżonym art. 117 § 3 k.p.c., świadczy o dyskryminowaniu przez ustawodawcę całej kategorii osób prawnych wobec osób fizycznych. Ponadto skarżąca postawiła w skardze zarzut, jakoby art. 48 ust. 1 ustawy o TK uprzywilejowywał osoby fizyczne wykonujące zawód sędziego czy notariusza oraz osoby mające tytuł naukowy profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych, co prowadzi do naruszenia zasady równości.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej może być przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego. Ze względu na tak określony przedmiot skargi skarżący powinien sformułować zarzut niezgodności z unormowaniami Konstytucji statuującymi przysługujące mu prawa podmiotowe, wskazując sposób naruszenia tych praw przez zaskarżony przepis (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Wskazanie sposobu naruszenia nie może przy tym ograniczać się jedynie do numerycznego przywołania przepisów Konstytucji, z których skarżący wywodzi swoje prawa podmiotowe, ale musi polegać na podaniu szczegółowych argumentów uprawdopodabniających zarzut merytorycznej niezgodności przepisów będących przedmiotem skargi z unormowaniami Konstytucji statuującymi konkretne wolności i prawa skarżącego.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w analizowanej sprawie wyżej wskazane przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej nie zostały spełnione.
Wątpliwości Trybunału nie budzi to, że w sprawie, w związku z którą skarżąca wniosła skargę konstytucyjną, zarzuty niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów zostały połączone z orzeczeniem sądu odmawiającym skarżącej przyznania pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi. Zasadniczą kwestią jest zatem ustalenie, czy zakwestionowane w skardze przepisy można uznać za podstawę prawną tego orzeczenia. Tylko wówczas bowiem dopuszczalna jest ich merytoryczna kontrola w postępowaniu inicjowanym wniesieniem analizowanej skargi.
Zdaniem Trybunału w odniesieniu do art. 46 ust. 1 ustawy o TK, jak również w odniesieniu do unormowań zawartych w rozporządzeniu I i rozporządzeniu II, tego rodzaju zależność nie występuje. Przyznała to w istocie sama skarżąca, która w uzasadnieniu skargi stwierdziła, że podstawą prawną postanowień sądowych był art. 117 § 3 k.p.c., natomiast pozostałe przepisy stanowiły jedynie „podstawę całego postępowania w sprawie”. Taka zależność między kwestionowanymi unormowaniami a orzeczeniem, które w sprawie skarżącej ma spełniać wymogi wynikające z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jest jednak niewystarczająca, by unormowania te można było poddać merytorycznej kontroli. Żądanie skarżącej, by Trybunał stwierdził niezgodność z Konstytucją art. 46 ust. 1 ustawy o TK, § 12 ust. 6 pkt 1 i 2 rozporządzenia I oraz § 13 ust. 6 pkt 1 i 2 rozporządzenia II, jest więc w istocie próbą zainicjowania tzw. abstrakcyjnej kontroli tych przepisów (a więc bez uprzedniego ich zastosowania w sprawie), niedopuszczalnej w ramach postępowania inicjowanego za pomocą skargi konstytucyjnej.
W odniesieniu natomiast do zarzutu dotyczącego art. 117 § 3 k.p.c. Trybunał stwierdza, że skarżąca nieprawidłowo wskazała konstytucyjny wzorzec kontroli tego przepisu. Skarżąca oparła podstawę skargi na zasadach wynikających z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji, nie sprecyzowała jednak, który element normatywny zespołu zasad – demokracji, państwa prawa, sprawiedliwości społecznej – wyrażonych w drugim z przywołanych przepisów Konstytucji, miałby być układem odniesienia dla kontroli kwestionowanego unormowania k.p.c. W tym zakresie skarżąca nie bierze pod uwagę stanowiska, utrwalonego już w orzecznictwie Trybunału w sprawach skarg konstytucyjnych. Zgodnie z nim ogólne zasady ustrojowe, w tym zasada równości, nie mogą być samodzielną podstawą skargi konstytucyjnej, jeżeli osoba składająca skargę nie sprecyzuje, w zakresie jakich konkretnych wolności lub praw, mających podstawę w odrębnych przepisach Konstytucji, zasady te zostały naruszone lub ograniczone (zob. zwłaszcza postanowienia pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W odniesieniu do zakwestionowanego przepisu k.p.c. skarżąca tego nie doprecyzowała.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK – odmówił nadania skardze dalszego biegu.