P 41/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
89/6/A/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 3 czerwca 2015 r.
Sygn. akt P 41/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja – przewodniczący
Wojciech Hermeliński
Leon Kieres
Marek Kotlinowski
Stanisław Rymar – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 czerwca 2015 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Grójcu i Sądu Rejonowego w Radomiu:
czy uchwalenie ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.) „w zakresie, w jakim zawiera ona przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 roku, w szczególności przepisu art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2002 roku) jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego”,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Rejonowy w Grójcu w postanowieniu z 24 lipca 2014 r. (sygn. akt VI K 31/14) oraz Sąd Rejonowy w Radomiu w postanowieniach z 9 lipca 2014 r. (sygn. akt X K 196/13), 14 lipca 2014 r. (sygn. akt X K 328/13 oraz sygn. akt XK 689/13) i 13 sierpnia 2014 r. (sygn. akt X K 171/13) zwróciły się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy uchwalenie ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych) w zakresie, w jakim zawiera przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998 r., s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), w szczególności art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.: dalej: rozporządzenie Rady Ministrów z 2002 r.), jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.
1.1. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 17 września 2014 r., 26 września 2014 r., 10 października 2014 r. oraz 5 listopada 2014 r., pytania prawne Sądu Rejonowego w Grójcu z 24 lipca 2014 r. oraz Sądu Rejonowego w Radomiu z 9 lipca 2014 r., 14 lipca 2014 r. oraz 13 sierpnia 2014 r. zostały połączone do wspólnego rozpoznania ze względu na tożsamość przedmiotu zaskarżenia.
1.2. Pytania prawne zostały sformułowane na tle podobnego stanu faktycznego i prawnego.
Przed pytającymi sądami toczą się postępowania karne skarbowe przeciwko osobom fizycznym w sprawie o popełnienie czynu zabronionego określonego w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.) m.in. w zbiegu z art. 6 § 2 w związku z art. 9 § 3 k.k.s.
Pytające sądy uznały odpowiedź na sformułowane powyżej pytanie prawne za mogącą mieć decydujący wpływ na rozstrzygnięcie zawisłych przed nimi spraw. W razie stwierdzenia przez TK, że tryb uchwalenia ustawy o grach hazardowych narusza Konstytucję, jej przepisy zostaną, zdaniem pytających sądów, wyeliminowane z porządku prawnego ze skutkiem ex tunc. Wówczas znamiona przestępstwa ujęte w art. 107 k.k.s. zostaną zdekompletowane. Skoro bowiem przepis ten penalizuje „urządzanie gier na automacie wbrew przepisom ustawy”, a ustawa określająca warunki urządzania gier hazardowych nie będzie mogła być stosowana z uwagi na jej niekonstytucyjność, przepis karny utraci swoją normatywną treść. W takim wypadku jedynym możliwym rozstrzygnięciem sprawy będzie uniewinnienie oskarżonych bez szczegółowej analizy okoliczności zarzucanych im czynów. Jeżeli natomiast TK uzna tryb uchwalenia ustawy za prawidłowy albo stwierdzi, że ewentualne uchybienia nie są na tyle istotne, aby uzasadniały stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów tej ustawy, to pytające sądy będą zobowiązane do merytorycznego rozpoznania spraw i wydania rozstrzygnięcia.
Pytające sądy sformułowały stanowisko, że ustawodawca wprowadzający w życie ustawę o grach hazardowych powinien był rozważyć, czy planowana zmiana stanu prawnego nie musi być notyfikowana Komisji Europejskiej przed jej uchwaleniem, zgodnie z przepisami dyrektywy 98/34/WE ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych. Sądy zwróciły uwagę, że z art. 1 pkt 1 dyrektywy 98/34/WE wynika obowiązek notyfikacji w zakresie tworzenia krajowych norm i przepisów technicznych odnoszący się do tej części aktywności uczestników rynku wewnętrznego, która ma związek z szeroko pojętym obrotem produktami. W zgodnej ocenie pytających sądów, „produktem” w rozumieniu dyrektywy, jest także automat do gier. Sądy zaznaczyły, że dyrektywa 98/34/WE została implementowana do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. oraz zmieniającym je rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 65, poz. 597). Definicja „produktu” zawarta w § 2 pkt 1a rozporządzenia Rady Ministrów z 2002 r. jest identyczna w swej treści jak definicja przewidziana w dyrektywie 98/34/WE.
Zdaniem sądów pytających, zakwestionowane przepisy ustawy o grach hazardowych, określające warunki urządzania gier na automatach, mają charakter „przepisów technicznych” w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 2002 r. W świetle tej dyrektywy procedurze notyfikacji podlegają generalnie wszelkie projekty przepisów technicznych (art. 8-10). Wprawdzie dyrektywa przewiduje możliwość odstąpienia od obowiązku notyfikacji w ściśle określonych sytuacjach, jednakże – w przypadku zaskarżonych przepisów, w ocenie pytających sądów, takie sytuacje nie zachodzą. A zatem zaskarżone przepisy ustawy o grach hazardowych – jako przepisy techniczne – zostały uchwalone bez dochowania wymogu notyfikacji.
Pytające sądy, odwołując się do art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, stwierdziły, że proces uchwalania każdej ustawy powinien być przeprowadzony w zgodzie z przepisami prawa krajowego oraz wiążącego międzynarodowego. Niedochowanie obowiązku notyfikacji stanowi wadliwość procesu legislacyjnego, której ewentualne skutki może określić wyłącznie Trybunał Konstytucyjny. Ich zdaniem, niedochowanie zobowiązań nałożonych na polskiego ustawodawcę w prawie UE należy oceniać przez pryzmat konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa. Konstytucja jest bowiem najwyższym aktem prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem pytających sądów, dostrzeżenie uchybienia warunkom stanowienia prawa wynikającym z unormowań UE nie upoważnia ich do odmowy zastosowania przepisu prawa krajowego.
Ponadto Sąd Rejonowy w Grójcu podzielił stanowisko zawarte w postanowieniu Sądu Najwyższego z 28 listopada 2013 r. (sygn. akt I KZP 15/13), zgodnie z którym: „Konstytucja nie przewiduje, by notyfikacja była kryterium ważności stanowionych w Polsce przez parlament norm prawnych, a tym samym nie warunkuje obowiązywania tych norm. Także TSUE (dawniej ETS) w swoim orzecznictwie wykluczał takie konsekwencje naruszenia obowiązku notyfikacji”. Wskazał także na stanowisko Sądu Najwyższego z 28 marca 2014 r. (sygn. akt III KK 447/13), zgodnie z którym „sądy stosujące prawo obowiązane są zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego ze stosownym pytaniem prawnym w tej mierze, zawieszając jednocześnie postępowanie (art. 22 § 1 k.p.k.), w którym miałoby dojść do zastosowania wadliwie ustanowionego przepisu”. W ocenie Sądu Rejonowego w Grójcu, niewystąpienie z pytaniem prawnym do TK wyklucza możliwość zawieszenia postępowania. Złożenie pytania prawnego przez inne sądy nie jest wystarczającą podstawą do zawieszenia postępowania w sprawie. Sąd ten podkreślił także, że wedle konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa odmowa zastosowania danego przepisu nie może być uzasadniona jedynie przez odwołanie się do orzecznictwa TSUE, dokonującego wykładni bezpośredniego skutku dyrektywy na użytek innych postępowań. Naruszenie obowiązku notyfikacji powinno rodzić jedynie odpowiedzialność Polski za naruszenie zobowiązań traktatowych, ewentualnie odpowiedzialność odszkodowawczą, lecz nie powinno się wiązać z odmową zastosowania przepisów podlegających notyfikacji. Sąd Rejonowy w Grójcu wskazał także na rozbieżność ocen co do skutków naruszenia notyfikacji w zapadłych dotychczas rozstrzygnięciach sądów administracyjnych oraz sądów karnych na tle analogicznych spraw, co stanowi istotne zagrożenie zasady równości i gwarancji praw podmiotowych oraz godzi w zasadę pewności prawa.
2. Do dnia wydania niniejszego postanowienia ani Sejm, ani Prokurator Generalny nie zajął stanowiska w sprawie.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, „Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Unormowanie to znajduje swoje odzwierciedlenie również w art. 3 i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Powyższe przepisy wyrażają wymagania (przesłanki) warunkujące skuteczność wniesienia oraz merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.
Dla dopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytania prawnego konieczne jest spełnienie trzech przesłanek. Po pierwsze, z pytaniem prawnym może wystąpić tylko sąd, w rozumieniu art. 175 Konstytucji (przesłanka podmiotowa). Po drugie, przedmiotem pytania prawnego może być tylko akt normatywny mający bezpośredni związek z rozpoznawaną przez pytający sąd sprawą, a zarazem będący podstawą rozstrzygnięcia w sprawie, przy czym sąd może wskazać każdy przepis, którego wykorzystanie rozważa bądź zamierza rozważyć podczas rozstrzygania sprawy (przesłanka przedmiotowa). Po trzecie, między orzeczeniem Trybunału (czyli odpowiedzią na pytanie prawne sądu) a rozstrzygnięciem sprawy zawisłej przed pytającym sądem zachodzić musi zależność o charakterze bezpośrednim, merytorycznym oraz prawnie istotnym. Kontrola konstytucyjności inicjowana pytaniem prawnym jest bowiem ściśle powiązana z konkretną sprawą zawisłą przed sądem występującym z pytaniem prawnym.
Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego zależy także od stwierdzenia braku ujemnych przesłanek procesowych. Pozostają one wspólne dla wszystkich sposobów inicjowania postępowania przed Trybunałem. Zaliczają się do nich m.in.: zakaz ponownego orzekania w sprawie prawomocnie osądzonej (ne bis in idem, res iudicata); niedopuszczalność kwestionowania przed Trybunałem sposobu stosowania prawa i rozstrzygania sporów o wykładnię, gdyż to nie należy do konstytucyjnej kognicji Trybunału oraz niespełnienie wymagań formalnych pisma inicjującego postępowanie, uregulowanych w szczególności w art. 32 ust. 1 ustawy o TK.
Wystąpienie którejś z wyżej wymienionych ujemnych przesłanek procesowych rodzi obowiązek umorzenia postępowania przez Trybunał Konstytucyjny.
1.1. Pytające sądy jako przedmiot kontroli wskazały całą ustawę z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych), regulującą warunki prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier hazardowych, w tym urządzania gier na automatach. Pytania prawne skierowano na tle spraw osób oskarżonych o popełnienie czynu zabronionego, o którym mowa w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.). Zgodnie z tym przepisem, „kto wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji lub zezwolenia urządza lub prowadzi grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie”.
Zarzuty stawiane przez pytające sądy w niniejszej sprawie mają charakter formalny i sprowadzają się do braku notyfikacji przepisów ustawy o grach hazardowych, a także konsekwencji tej sytuacji dla obywateli i ich odpowiedzialności karnej skarbowej. Uczynione przedmiotem kontroli przepisy ustawy o grach hazardowych określają warunki urządzania m.in. gier na automatach. Są to przepisy, które sądy muszą uwzględnić, oceniając odpowiedzialność oskarżonych za przestępstwo skarbowe uregulowane w art. 107 § 1 k.k.s. W ocenie pytających sądów, mają one charakter przepisów technicznych w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998 r., s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), a zatem podlegają obowiązkowi notyfikacyjnemu. Wymóg ten nie został dochowany, co stanowi, ich zdaniem, naruszenie reguł stanowienia prawa i co wywołało wątpliwości w zakresie obowiązywania i możliwości zastosowania nienotyfikowanych przepisów, a w konsekwencji niepewności sytuacji prawnej jednostek w zakresie ich odpowiedzialności karnej skarbowej.
Pytające sądy, odwołując się do art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, stwierdziły, że proces uchwalania każdej ustawy powinien być przeprowadzony w zgodzie z przepisami prawa krajowego oraz wiążącego międzynarodowego. Ich zdaniem, niedochowanie zobowiązań nałożonych na polskiego ustawodawcę w prawie UE należy oceniać przez pryzmat konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa.
1.2. Z petitum pytań prawnych oraz z dołączonych do nich uzasadnień wynika, że sądy pytające jako wzorzec kontroli w pierwszej kolejności wskazały dyrektywę 98/34/WE oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm., dalej: rozporządzenie Rady Ministrów z 2002 r.), a dopiero stwierdzenie naruszenia trybu notyfikacyjnego wynikającego z tych aktów prawnych miałoby świadczyć o niezgodności z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji z uwagi na naruszenie „konstytucyjnego trybu ustawodawczego”.
Rozważając spełnienie przez tak sformułowane pytanie prawne przesłanki przedmiotowej, należy stwierdzić, że w identyczny sposób zostało sformułowane jedno z pytań prawnych rozpoznane przez Trybunał w sprawie rozstrzygniętej wyrokiem z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369). Z pytaniem tym wystąpił Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, X Wydział Karny, zwracając się do Trybunału o rozstrzygnięcie tego, czy uchwalenie ustawy o grach hazardowych w zakresie, w jakim zawiera ona przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, w szczególności przepis art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia z 2002 r., jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.
Trybunał Konstytucyjny w przywoływanym wyroku uznał, że „takie sformułowanie pytania prawnego przez sąd rejonowy nie odpowiada wymaganiom formalnym określonym w art. 193 Konstytucji, zgodnie z którym przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena «zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą». Przedmiotem pytania prawnego może być bowiem jedynie hierarchiczna kontrola aktów normatywnych, a z taką nie mamy do czynienia, gdy przedmiotem oceny jest ustawa o grach hazardowych, a wzorcami kontroli dyrektywa 98/34/WE i rozporządzenie w sprawie notyfikacji. Co oczywiste o kontroli pionowej zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu nie może być mowy wszędzie tam, gdzie wzorcem ma być rozporządzenie, a przedmiotem oceny ustawa. Natomiast w odniesieniu do dyrektywy 98/34/WE nie należy tracić z pola widzenia, że nie ma ona charakteru ratyfikowanej umowy międzynarodowej, o której mowa w art. 193 Konstytucji”.
Trybunał, orzekając w niniejszym składzie, podzielił pogląd wyrażony w wyroku z 11 marca 2015 r. i stwierdził, że pytania prawne sądów nie spełniają przesłanki przedmiotowej w zakresie, w jakim dążą do zbadania zgodności całej ustawy hazardowej, a w szczególności jej art. 14, z dyrektywą 98/34/WE oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. Wzorcami kontroli w odniesieniu do zarzucanego naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego mogą być wyłącznie wskazane przez sądy pytające art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji.
1.3. Trybunał Konstytucyjny podzielił także stanowisko wyrażone w sprawie o sygn. P 4/14 o niedopuszczalności pytania prawnego w zakresie, w jakim zmierza ono wprost do skontrolowania całej ustawy o grach hazardowych, czy też art. 14 ust. 2 i 3 tej ustawy, jako niespełniającego przesłanki funkcjonalnej. Trybunał wskazał wówczas, że o spełnieniu przesłanki funkcjonalnej może być mowa jedynie w takim zakresie, w jakim art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych wprowadza zakaz urządzania gier na automatach poza kasynami gry, stwierdzając że urządzanie gier na automatach jest dozwolone wyłącznie w kasynach gry.
Pogląd wyrażony w tym wyroku Trybunał w obecnym składzie w pełni podzielił. Mając na uwadze uzasadnienia pytań prawnych oraz stany faktyczne związane ze sprawami rozpoznawanymi przez sądy pytające, Trybunał stwierdza, że pytania prawne sądów w niniejszym postępowaniu spełniają przesłankę funkcjonalną warunkującą merytoryczne rozpoznanie sprawy jedynie w odniesieniu do oceny zgodności art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, tj. w zakresie zarzutu naruszenia konstytucyjnego trybu stanowienia ustaw.
1.4. Oprócz ustalenia, że pytania prawne spełniają wymagania wynikające z art. 193 Konstytucji i odpowiednich przepisów ustawy o TK, niezbędne było następnie stwierdzenie, czy nie występują w okolicznościach tej sprawy ujemne przesłanki procesowe. W szczególności, na tle niniejszego postępowania, należało ocenić dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytań prawnych ze względu na ujemną przesłankę procesową ne bis in idem, czyli zakaz ponownego orzekania w tej samej sprawie. W ocenie Trybunału, na tle niniejszej sprawy, przesłanka taka wystąpiła.
Problem konstytucyjny wynikający z pytań prawnych Sądu Rejonowego w Radomiu i Sądu Rejonowego w Grójcu, tj. zarzut naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego z uwagi na brak notyfikacji Komisji Europejskiej ustawy o grach hazardowych, został ostatecznie rozstrzygnięty we wspomnianym już wyroku TK z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie, rozpoznając połączone pytania prawne Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku, stwierdził zgodność art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji oraz z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał w wyroku tym nie przesądził, czy zakwestionowane w pytaniach prawnych w sprawie o sygn. P 4/14 przepisy ustawy o grach hazardowych mają charakter przepisów technicznych, pozostawiając tę kwestię ocenie sądów. Rozstrzygał natomiast o skutkach naruszenia przewidzianego dyrektywą Unii Europejskiej obowiązku notyfikacji w kontekście konstytucyjnych wymagań stanowienia prawa.
W wyroku tym Trybunał stwierdził, że „notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem w sprawie notyfikacji, nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego”. Żaden z przepisów konstytucyjnych nie odnosi się bowiem do tej kwestii. Zdaniem Trybunału, „dochowanie czy też niedochowanie procedury notyfikacyjnej nie ma wpływu na ocenę dochowania konstytucyjnego trybu stanowienia ustawy. Trybunał Konstytucyjny uznał tym samym, że brak notyfikacji projektu ustawy o grach hazardowych nie stanowił naruszenia takich reguł stanowienia ustaw, które mają swoje wyraźne źródło w przepisach Konstytucji i które dotyczyłyby w sensie treściowym konstytucyjnego trybu ustawodawczego”. Jednocześnie Trybunał wskazał, że „brak notyfikacji kwestionowanych przepisów art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych nie stanowi takiego naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. (…) Nie można bowiem przyjąć, że każde, choćby potencjalne, uchybienie proceduralne, stanowi zawsze podstawę do stwierdzenia niekonstytucyjności aktu normatywnego i prowadzi w rezultacie do utraty przez ten akt mocy obowiązującej”.
Podsumowując, Trybunał w wyroku o sygn. P 4/14 uznał, że brak notyfikacji przepisów technicznych – niezgodnie z wymaganiami dyrektywy UE i implementującego ją rozporządzenia Rady Ministrów z 2002 r. – nie może być traktowany jako naruszenie Konstytucji, a zwłaszcza art. 2 i art. 7 w związku z art. 9.
1.5. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie uznał, że problem, z którym zwróciły się sądy pytające w niniejszej sprawie, tj. konstytucyjne skutki niedokonania notyfikacji, został ostatecznie rozstrzygnięty w wyroku o sygn. P 4/14. Co prawda, w niniejszym postepowaniu za dopuszczalny przedmiot kontroli konstytucyjności oprócz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych został uznany także art. 6 ust. 1 tej ustawy, jednak z uwagi na charakter rozpoznawanego zarzutu (naruszenie trybu ustawodawczego ze względu na niedopełnienie obowiązku notyfikacji) Trybunał stwierdził, że ponowna kontrola tego samego zarzutu, postawionego wobec innego przepisu ustawy o grach hazardowych, nosiłaby znamiona automatyzmu.
Wskazane przez pytające sądy w niniejszej sprawie wzorce kontroli oraz argumenty za niekonstytucyjnością art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych są tożsame z rozpoznawanymi w sprawie o sygn. P 4/14. Sądy pytające nie podniosły dodatkowych twierdzeń i dowodów, które pozwalałyby na odmienną ocenę konstytucyjności braku notyfikacji przepisów ustawy o grach hazardowych. To oznacza, że w niniejszej sprawie wystąpiła ujemna przesłanka procesowa w postaci zakazu ne bis in idem. Postępowanie zostało w związku z tym umorzone z uwagi na treść art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 3 czerwca 2015 r.
Sygn. akt P 41/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja – przewodniczący
Wojciech Hermeliński
Leon Kieres
Marek Kotlinowski
Stanisław Rymar – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 czerwca 2015 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Grójcu i Sądu Rejonowego w Radomiu:
czy uchwalenie ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.) „w zakresie, w jakim zawiera ona przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 roku, w szczególności przepisu art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2002 roku) jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego”,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Rejonowy w Grójcu w postanowieniu z 24 lipca 2014 r. (sygn. akt VI K 31/14) oraz Sąd Rejonowy w Radomiu w postanowieniach z 9 lipca 2014 r. (sygn. akt X K 196/13), 14 lipca 2014 r. (sygn. akt X K 328/13 oraz sygn. akt XK 689/13) i 13 sierpnia 2014 r. (sygn. akt X K 171/13) zwróciły się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy uchwalenie ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych) w zakresie, w jakim zawiera przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998 r., s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), w szczególności art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.: dalej: rozporządzenie Rady Ministrów z 2002 r.), jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.
1.1. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 17 września 2014 r., 26 września 2014 r., 10 października 2014 r. oraz 5 listopada 2014 r., pytania prawne Sądu Rejonowego w Grójcu z 24 lipca 2014 r. oraz Sądu Rejonowego w Radomiu z 9 lipca 2014 r., 14 lipca 2014 r. oraz 13 sierpnia 2014 r. zostały połączone do wspólnego rozpoznania ze względu na tożsamość przedmiotu zaskarżenia.
1.2. Pytania prawne zostały sformułowane na tle podobnego stanu faktycznego i prawnego.
Przed pytającymi sądami toczą się postępowania karne skarbowe przeciwko osobom fizycznym w sprawie o popełnienie czynu zabronionego określonego w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.) m.in. w zbiegu z art. 6 § 2 w związku z art. 9 § 3 k.k.s.
Pytające sądy uznały odpowiedź na sformułowane powyżej pytanie prawne za mogącą mieć decydujący wpływ na rozstrzygnięcie zawisłych przed nimi spraw. W razie stwierdzenia przez TK, że tryb uchwalenia ustawy o grach hazardowych narusza Konstytucję, jej przepisy zostaną, zdaniem pytających sądów, wyeliminowane z porządku prawnego ze skutkiem ex tunc. Wówczas znamiona przestępstwa ujęte w art. 107 k.k.s. zostaną zdekompletowane. Skoro bowiem przepis ten penalizuje „urządzanie gier na automacie wbrew przepisom ustawy”, a ustawa określająca warunki urządzania gier hazardowych nie będzie mogła być stosowana z uwagi na jej niekonstytucyjność, przepis karny utraci swoją normatywną treść. W takim wypadku jedynym możliwym rozstrzygnięciem sprawy będzie uniewinnienie oskarżonych bez szczegółowej analizy okoliczności zarzucanych im czynów. Jeżeli natomiast TK uzna tryb uchwalenia ustawy za prawidłowy albo stwierdzi, że ewentualne uchybienia nie są na tyle istotne, aby uzasadniały stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów tej ustawy, to pytające sądy będą zobowiązane do merytorycznego rozpoznania spraw i wydania rozstrzygnięcia.
Pytające sądy sformułowały stanowisko, że ustawodawca wprowadzający w życie ustawę o grach hazardowych powinien był rozważyć, czy planowana zmiana stanu prawnego nie musi być notyfikowana Komisji Europejskiej przed jej uchwaleniem, zgodnie z przepisami dyrektywy 98/34/WE ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych. Sądy zwróciły uwagę, że z art. 1 pkt 1 dyrektywy 98/34/WE wynika obowiązek notyfikacji w zakresie tworzenia krajowych norm i przepisów technicznych odnoszący się do tej części aktywności uczestników rynku wewnętrznego, która ma związek z szeroko pojętym obrotem produktami. W zgodnej ocenie pytających sądów, „produktem” w rozumieniu dyrektywy, jest także automat do gier. Sądy zaznaczyły, że dyrektywa 98/34/WE została implementowana do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. oraz zmieniającym je rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 65, poz. 597). Definicja „produktu” zawarta w § 2 pkt 1a rozporządzenia Rady Ministrów z 2002 r. jest identyczna w swej treści jak definicja przewidziana w dyrektywie 98/34/WE.
Zdaniem sądów pytających, zakwestionowane przepisy ustawy o grach hazardowych, określające warunki urządzania gier na automatach, mają charakter „przepisów technicznych” w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 2002 r. W świetle tej dyrektywy procedurze notyfikacji podlegają generalnie wszelkie projekty przepisów technicznych (art. 8-10). Wprawdzie dyrektywa przewiduje możliwość odstąpienia od obowiązku notyfikacji w ściśle określonych sytuacjach, jednakże – w przypadku zaskarżonych przepisów, w ocenie pytających sądów, takie sytuacje nie zachodzą. A zatem zaskarżone przepisy ustawy o grach hazardowych – jako przepisy techniczne – zostały uchwalone bez dochowania wymogu notyfikacji.
Pytające sądy, odwołując się do art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, stwierdziły, że proces uchwalania każdej ustawy powinien być przeprowadzony w zgodzie z przepisami prawa krajowego oraz wiążącego międzynarodowego. Niedochowanie obowiązku notyfikacji stanowi wadliwość procesu legislacyjnego, której ewentualne skutki może określić wyłącznie Trybunał Konstytucyjny. Ich zdaniem, niedochowanie zobowiązań nałożonych na polskiego ustawodawcę w prawie UE należy oceniać przez pryzmat konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa. Konstytucja jest bowiem najwyższym aktem prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem pytających sądów, dostrzeżenie uchybienia warunkom stanowienia prawa wynikającym z unormowań UE nie upoważnia ich do odmowy zastosowania przepisu prawa krajowego.
Ponadto Sąd Rejonowy w Grójcu podzielił stanowisko zawarte w postanowieniu Sądu Najwyższego z 28 listopada 2013 r. (sygn. akt I KZP 15/13), zgodnie z którym: „Konstytucja nie przewiduje, by notyfikacja była kryterium ważności stanowionych w Polsce przez parlament norm prawnych, a tym samym nie warunkuje obowiązywania tych norm. Także TSUE (dawniej ETS) w swoim orzecznictwie wykluczał takie konsekwencje naruszenia obowiązku notyfikacji”. Wskazał także na stanowisko Sądu Najwyższego z 28 marca 2014 r. (sygn. akt III KK 447/13), zgodnie z którym „sądy stosujące prawo obowiązane są zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego ze stosownym pytaniem prawnym w tej mierze, zawieszając jednocześnie postępowanie (art. 22 § 1 k.p.k.), w którym miałoby dojść do zastosowania wadliwie ustanowionego przepisu”. W ocenie Sądu Rejonowego w Grójcu, niewystąpienie z pytaniem prawnym do TK wyklucza możliwość zawieszenia postępowania. Złożenie pytania prawnego przez inne sądy nie jest wystarczającą podstawą do zawieszenia postępowania w sprawie. Sąd ten podkreślił także, że wedle konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa odmowa zastosowania danego przepisu nie może być uzasadniona jedynie przez odwołanie się do orzecznictwa TSUE, dokonującego wykładni bezpośredniego skutku dyrektywy na użytek innych postępowań. Naruszenie obowiązku notyfikacji powinno rodzić jedynie odpowiedzialność Polski za naruszenie zobowiązań traktatowych, ewentualnie odpowiedzialność odszkodowawczą, lecz nie powinno się wiązać z odmową zastosowania przepisów podlegających notyfikacji. Sąd Rejonowy w Grójcu wskazał także na rozbieżność ocen co do skutków naruszenia notyfikacji w zapadłych dotychczas rozstrzygnięciach sądów administracyjnych oraz sądów karnych na tle analogicznych spraw, co stanowi istotne zagrożenie zasady równości i gwarancji praw podmiotowych oraz godzi w zasadę pewności prawa.
2. Do dnia wydania niniejszego postanowienia ani Sejm, ani Prokurator Generalny nie zajął stanowiska w sprawie.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, „Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Unormowanie to znajduje swoje odzwierciedlenie również w art. 3 i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Powyższe przepisy wyrażają wymagania (przesłanki) warunkujące skuteczność wniesienia oraz merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.
Dla dopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytania prawnego konieczne jest spełnienie trzech przesłanek. Po pierwsze, z pytaniem prawnym może wystąpić tylko sąd, w rozumieniu art. 175 Konstytucji (przesłanka podmiotowa). Po drugie, przedmiotem pytania prawnego może być tylko akt normatywny mający bezpośredni związek z rozpoznawaną przez pytający sąd sprawą, a zarazem będący podstawą rozstrzygnięcia w sprawie, przy czym sąd może wskazać każdy przepis, którego wykorzystanie rozważa bądź zamierza rozważyć podczas rozstrzygania sprawy (przesłanka przedmiotowa). Po trzecie, między orzeczeniem Trybunału (czyli odpowiedzią na pytanie prawne sądu) a rozstrzygnięciem sprawy zawisłej przed pytającym sądem zachodzić musi zależność o charakterze bezpośrednim, merytorycznym oraz prawnie istotnym. Kontrola konstytucyjności inicjowana pytaniem prawnym jest bowiem ściśle powiązana z konkretną sprawą zawisłą przed sądem występującym z pytaniem prawnym.
Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego zależy także od stwierdzenia braku ujemnych przesłanek procesowych. Pozostają one wspólne dla wszystkich sposobów inicjowania postępowania przed Trybunałem. Zaliczają się do nich m.in.: zakaz ponownego orzekania w sprawie prawomocnie osądzonej (ne bis in idem, res iudicata); niedopuszczalność kwestionowania przed Trybunałem sposobu stosowania prawa i rozstrzygania sporów o wykładnię, gdyż to nie należy do konstytucyjnej kognicji Trybunału oraz niespełnienie wymagań formalnych pisma inicjującego postępowanie, uregulowanych w szczególności w art. 32 ust. 1 ustawy o TK.
Wystąpienie którejś z wyżej wymienionych ujemnych przesłanek procesowych rodzi obowiązek umorzenia postępowania przez Trybunał Konstytucyjny.
1.1. Pytające sądy jako przedmiot kontroli wskazały całą ustawę z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych), regulującą warunki prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier hazardowych, w tym urządzania gier na automatach. Pytania prawne skierowano na tle spraw osób oskarżonych o popełnienie czynu zabronionego, o którym mowa w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.). Zgodnie z tym przepisem, „kto wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji lub zezwolenia urządza lub prowadzi grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie”.
Zarzuty stawiane przez pytające sądy w niniejszej sprawie mają charakter formalny i sprowadzają się do braku notyfikacji przepisów ustawy o grach hazardowych, a także konsekwencji tej sytuacji dla obywateli i ich odpowiedzialności karnej skarbowej. Uczynione przedmiotem kontroli przepisy ustawy o grach hazardowych określają warunki urządzania m.in. gier na automatach. Są to przepisy, które sądy muszą uwzględnić, oceniając odpowiedzialność oskarżonych za przestępstwo skarbowe uregulowane w art. 107 § 1 k.k.s. W ocenie pytających sądów, mają one charakter przepisów technicznych w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998 r., s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), a zatem podlegają obowiązkowi notyfikacyjnemu. Wymóg ten nie został dochowany, co stanowi, ich zdaniem, naruszenie reguł stanowienia prawa i co wywołało wątpliwości w zakresie obowiązywania i możliwości zastosowania nienotyfikowanych przepisów, a w konsekwencji niepewności sytuacji prawnej jednostek w zakresie ich odpowiedzialności karnej skarbowej.
Pytające sądy, odwołując się do art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, stwierdziły, że proces uchwalania każdej ustawy powinien być przeprowadzony w zgodzie z przepisami prawa krajowego oraz wiążącego międzynarodowego. Ich zdaniem, niedochowanie zobowiązań nałożonych na polskiego ustawodawcę w prawie UE należy oceniać przez pryzmat konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa.
1.2. Z petitum pytań prawnych oraz z dołączonych do nich uzasadnień wynika, że sądy pytające jako wzorzec kontroli w pierwszej kolejności wskazały dyrektywę 98/34/WE oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm., dalej: rozporządzenie Rady Ministrów z 2002 r.), a dopiero stwierdzenie naruszenia trybu notyfikacyjnego wynikającego z tych aktów prawnych miałoby świadczyć o niezgodności z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji z uwagi na naruszenie „konstytucyjnego trybu ustawodawczego”.
Rozważając spełnienie przez tak sformułowane pytanie prawne przesłanki przedmiotowej, należy stwierdzić, że w identyczny sposób zostało sformułowane jedno z pytań prawnych rozpoznane przez Trybunał w sprawie rozstrzygniętej wyrokiem z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369). Z pytaniem tym wystąpił Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, X Wydział Karny, zwracając się do Trybunału o rozstrzygnięcie tego, czy uchwalenie ustawy o grach hazardowych w zakresie, w jakim zawiera ona przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, w szczególności przepis art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia z 2002 r., jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.
Trybunał Konstytucyjny w przywoływanym wyroku uznał, że „takie sformułowanie pytania prawnego przez sąd rejonowy nie odpowiada wymaganiom formalnym określonym w art. 193 Konstytucji, zgodnie z którym przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena «zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą». Przedmiotem pytania prawnego może być bowiem jedynie hierarchiczna kontrola aktów normatywnych, a z taką nie mamy do czynienia, gdy przedmiotem oceny jest ustawa o grach hazardowych, a wzorcami kontroli dyrektywa 98/34/WE i rozporządzenie w sprawie notyfikacji. Co oczywiste o kontroli pionowej zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu nie może być mowy wszędzie tam, gdzie wzorcem ma być rozporządzenie, a przedmiotem oceny ustawa. Natomiast w odniesieniu do dyrektywy 98/34/WE nie należy tracić z pola widzenia, że nie ma ona charakteru ratyfikowanej umowy międzynarodowej, o której mowa w art. 193 Konstytucji”.
Trybunał, orzekając w niniejszym składzie, podzielił pogląd wyrażony w wyroku z 11 marca 2015 r. i stwierdził, że pytania prawne sądów nie spełniają przesłanki przedmiotowej w zakresie, w jakim dążą do zbadania zgodności całej ustawy hazardowej, a w szczególności jej art. 14, z dyrektywą 98/34/WE oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. Wzorcami kontroli w odniesieniu do zarzucanego naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego mogą być wyłącznie wskazane przez sądy pytające art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji.
1.3. Trybunał Konstytucyjny podzielił także stanowisko wyrażone w sprawie o sygn. P 4/14 o niedopuszczalności pytania prawnego w zakresie, w jakim zmierza ono wprost do skontrolowania całej ustawy o grach hazardowych, czy też art. 14 ust. 2 i 3 tej ustawy, jako niespełniającego przesłanki funkcjonalnej. Trybunał wskazał wówczas, że o spełnieniu przesłanki funkcjonalnej może być mowa jedynie w takim zakresie, w jakim art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych wprowadza zakaz urządzania gier na automatach poza kasynami gry, stwierdzając że urządzanie gier na automatach jest dozwolone wyłącznie w kasynach gry.
Pogląd wyrażony w tym wyroku Trybunał w obecnym składzie w pełni podzielił. Mając na uwadze uzasadnienia pytań prawnych oraz stany faktyczne związane ze sprawami rozpoznawanymi przez sądy pytające, Trybunał stwierdza, że pytania prawne sądów w niniejszym postępowaniu spełniają przesłankę funkcjonalną warunkującą merytoryczne rozpoznanie sprawy jedynie w odniesieniu do oceny zgodności art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, tj. w zakresie zarzutu naruszenia konstytucyjnego trybu stanowienia ustaw.
1.4. Oprócz ustalenia, że pytania prawne spełniają wymagania wynikające z art. 193 Konstytucji i odpowiednich przepisów ustawy o TK, niezbędne było następnie stwierdzenie, czy nie występują w okolicznościach tej sprawy ujemne przesłanki procesowe. W szczególności, na tle niniejszego postępowania, należało ocenić dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytań prawnych ze względu na ujemną przesłankę procesową ne bis in idem, czyli zakaz ponownego orzekania w tej samej sprawie. W ocenie Trybunału, na tle niniejszej sprawy, przesłanka taka wystąpiła.
Problem konstytucyjny wynikający z pytań prawnych Sądu Rejonowego w Radomiu i Sądu Rejonowego w Grójcu, tj. zarzut naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego z uwagi na brak notyfikacji Komisji Europejskiej ustawy o grach hazardowych, został ostatecznie rozstrzygnięty we wspomnianym już wyroku TK z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie, rozpoznając połączone pytania prawne Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku, stwierdził zgodność art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji oraz z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał w wyroku tym nie przesądził, czy zakwestionowane w pytaniach prawnych w sprawie o sygn. P 4/14 przepisy ustawy o grach hazardowych mają charakter przepisów technicznych, pozostawiając tę kwestię ocenie sądów. Rozstrzygał natomiast o skutkach naruszenia przewidzianego dyrektywą Unii Europejskiej obowiązku notyfikacji w kontekście konstytucyjnych wymagań stanowienia prawa.
W wyroku tym Trybunał stwierdził, że „notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem w sprawie notyfikacji, nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego”. Żaden z przepisów konstytucyjnych nie odnosi się bowiem do tej kwestii. Zdaniem Trybunału, „dochowanie czy też niedochowanie procedury notyfikacyjnej nie ma wpływu na ocenę dochowania konstytucyjnego trybu stanowienia ustawy. Trybunał Konstytucyjny uznał tym samym, że brak notyfikacji projektu ustawy o grach hazardowych nie stanowił naruszenia takich reguł stanowienia ustaw, które mają swoje wyraźne źródło w przepisach Konstytucji i które dotyczyłyby w sensie treściowym konstytucyjnego trybu ustawodawczego”. Jednocześnie Trybunał wskazał, że „brak notyfikacji kwestionowanych przepisów art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych nie stanowi takiego naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. (…) Nie można bowiem przyjąć, że każde, choćby potencjalne, uchybienie proceduralne, stanowi zawsze podstawę do stwierdzenia niekonstytucyjności aktu normatywnego i prowadzi w rezultacie do utraty przez ten akt mocy obowiązującej”.
Podsumowując, Trybunał w wyroku o sygn. P 4/14 uznał, że brak notyfikacji przepisów technicznych – niezgodnie z wymaganiami dyrektywy UE i implementującego ją rozporządzenia Rady Ministrów z 2002 r. – nie może być traktowany jako naruszenie Konstytucji, a zwłaszcza art. 2 i art. 7 w związku z art. 9.
1.5. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie uznał, że problem, z którym zwróciły się sądy pytające w niniejszej sprawie, tj. konstytucyjne skutki niedokonania notyfikacji, został ostatecznie rozstrzygnięty w wyroku o sygn. P 4/14. Co prawda, w niniejszym postepowaniu za dopuszczalny przedmiot kontroli konstytucyjności oprócz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych został uznany także art. 6 ust. 1 tej ustawy, jednak z uwagi na charakter rozpoznawanego zarzutu (naruszenie trybu ustawodawczego ze względu na niedopełnienie obowiązku notyfikacji) Trybunał stwierdził, że ponowna kontrola tego samego zarzutu, postawionego wobec innego przepisu ustawy o grach hazardowych, nosiłaby znamiona automatyzmu.
Wskazane przez pytające sądy w niniejszej sprawie wzorce kontroli oraz argumenty za niekonstytucyjnością art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych są tożsame z rozpoznawanymi w sprawie o sygn. P 4/14. Sądy pytające nie podniosły dodatkowych twierdzeń i dowodów, które pozwalałyby na odmienną ocenę konstytucyjności braku notyfikacji przepisów ustawy o grach hazardowych. To oznacza, że w niniejszej sprawie wystąpiła ujemna przesłanka procesowa w postaci zakazu ne bis in idem. Postępowanie zostało w związku z tym umorzone z uwagi na treść art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.