Ts 50/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
246/3/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 4 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 50/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Zubik,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.Ż. w sprawie zgodności:
art. 130 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 lutego 2014 r. (data nadania) J.Ż. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 130 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje [tygodniowy] termin do poprawienia warunków formalnych pisma procesowego w stosunku do osób pozbawionych wolności”, z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Gnieźnie wniosek o zrzeczenie się praw cywilnych do nazwisk i grup społecznych o nazwiskach ŻebrowskiJankowski. Zarządzeniem z 12 listopada 2012 r. skarżący został wezwany – pod rygorem zwrotu wniosku – do uzupełnienia, w terminie tygodnia, jego braków formalnych przez: dokładne określenie tego, o zrzeczenie jakiego rodzaju praw cywilnych występuje; wyjaśnienie, czy złożone pisma należy traktować jako pozew o rozwiązanie przysposobienia, a jeżeli tak – to podanie, który sąd orzekał o przysposobieniu i w jakiej sprawie; a także wskazanie ostatniego miejsca zamieszkania Romana Żebrowskiego i Albiny Żebrowskiej, jeżeli zaś osoby te nie żyją – przesłanie odpisów aktów zgonu, bądź podanie miejsc zgonu. Zarządzenie doręczono skarżącemu 22 listopada 2012 r.
Zarządzeniem z 9 stycznia 2013 r. (sygn. akt III Nmo 217/12) Przewodnicząca Sądu Rejonowego w Gnieźnie zwróciła wniosek na podstawie art. 130 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W zarządzeniu wskazano, że skarżący nie uzupełnił wszystkich wymaganych braków formalnych wniosku, tj. nie sprecyzował żądania, z jakim wystąpił do sądu, przybliżył jedynie okoliczności związane ze śmiercią Romana Żebrowskiego i Albiny Żebrowskiej. Na powyższe zarządzenie skarżący wniósł zażalenie, które Sąd Okręgowy w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił postanowieniem z 4 czerwca 2013 r. (sygn. akt II Cz 747/13).
Sąd Rejonowy w Gnieźnie – III Wydział Rodzinny i Nieletnich, postanowieniem z 7 sierpnia 2013 r. (sygn. akt III RCo 49/13), ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Poznaniu (dalej: Dziekan ORA w Poznaniu), pismem z 19 września 2013 r. (znak: OIRP/1703/2013/KB), wyznaczył pełnomocnika. Pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi 27 listopada 2013 r.
W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje tygodniowy termin uzupełnienia braków formalnych złożonego wniosku, niezależnie od tego, czy wnioskodawca jest osobą pozbawioną wolności.
Zakwestionowana norma reguluje warunki uzupełniania braków formalnych pisma procesowego uniemożliwiających nadanie mu prawidłowego biegu. W myśl art. 130 § 1 k.p.c. „[j]eżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym”. Artykuł 130 § 2 k.p.c. stanowi zaś, że „[p]o bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu”.
Skarżący podkreślił, że zwrot pisma – na podstawie art. 130 § 2 k.p.c. – ze względu na niezachowanie warunków formalnych, do których uzupełnienia lub poprawienia wnioskodawca został wezwany w terminie tygodniowym, powoduje utratę możliwości rozpoznania wniesionej sprawy przez dany sąd, a tym samym prowadzi do pozbawienia skarżącego prawa do sądu.
Skarżący zaznaczył, że choć prawo do sądu nie jest prawem absolutnym i może zostać ograniczone, to jednak ograniczenie to musi być zgodne z wymogami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Tymczasem zakwestionowana regulacja tych wymogów nie spełnia.
Unormowane w art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. postępowanie służy – jak zaznaczył skarżący – naprawieniu formalnych wad pisma procesowego. Wyznaczony zaś w tym przepisie tygodniowy termin ma zagwarantować przyspieszenie nadania biegu sprawie i zaniechanie przewlekłości postępowania. W przekonaniu skarżącego ani uzupełnienie czy poprawienie pisma procesowego, ani przyspieszenie biegu sprawy nie należą jednak do wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji celów uzasadniających ograniczenie dostępu do sądu. Tym bardziej że – jego zdaniem – przepisy k.p.c. przewidują inne środki, które pozwoliłyby na uzupełnienie wniosku bez ingerencji w konstytucyjne wolności i prawa. Pismo procesowe mogłoby bowiem zostać uzupełnione na późniejszym etapie postępowania.
Zdaniem skarżącego w jego sprawie możliwe byłoby sprecyzowanie roszczeń zgłoszonych we wniosku w trybie art. 208 k.p.c. – w terminie dłuższym niż „rażąco krótki” termin określony w zaskarżonym przepisie. Wówczas skarżący – nieposiadający specjalistycznej wiedzy prawniczej – miałby możliwość „podjęcia starań w celu zaciągnięcia ewentualnej porady prawnej w przedmiocie odpowiedniego sprecyzowania swoich żądań na potrzeby postępowania sądowego”. Również sąd mógłby w tym trybie wystąpić do urzędu stanu cywilnego o doręczenie niezbędnych dokumentów. Według skarżącego okoliczności te dowodzą tego, że zakwestionowana regulacja nie spełnia kryterium konieczności.
Ponadto skarżący zauważył, że art. 130 § 1 k.p.c. nie spełnia kryterium proporcjonalności sensu stricto. Za oceną tą przemawia – jego zdaniem – zarówno rygoryzm sankcji (zwrot pisma w przypadku nieuzupełnienia braków formalnych w bardzo krótkim tygodniowym terminie), dysproporcja między nią a osiąganym celem, jak i to, że regulacja k.p.c. przewiduje skutek bezwzględny uniemożliwiający ocenę przesłanek nieuzupełnienia określonych braków.
Skarżący wskazał, że zakwestionowany przepis w sposób nieuzasadniony zrównuje podmioty wezwane do uzupełnienia braków formalnych, tj. zarówno tych, którzy świadomie uchylają się od wypełnienia obowiązku wynikającego z zaskarżonego przepisu, jak i tych, którzy z przyczyn niezależnych od siebie (pozbawienie wolności) nie są w stanie spełnić stawianych im wymagań. Tymczasem osoba pozostająca na wolności ma znacznie większe możliwości, zarówno finansowe, jak i techniczne, „uczynienia zadość wymaganiom sądu”. W przekonaniu skarżącego ustawodawca, ustanawiając termin uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego, powinien uwzględnić nierówną pozycję osób przebywających na wolności oraz jej pozbawionych (a także nierozerwalnie z tym związaną faktyczną możliwość dokonania danej czynności) i wprowadzić termin odpowiadający odmiennej sytuacji takich osób. Pozwoliłoby to skarżącemu sprostać żądaniom wskazanym w wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych wniosku i w efekcie dochodzić swoich praw przed sądem.
W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, skarżący, składając wniosek o zrzeczenie się praw cywilnych do nazwiska, nie wiedział, że niezbędne jest przedłożenie aktu zgonu czy posiadanie dokładnych informacji w tym zakresie. Z powodu braku specjalistycznej wiedzy prawniczej, „mając pierwotną świadomość możliwości zrzeczenia się wszystkich praw cywilnych w jednym postępowaniu, nie był także w stanie sprecyzować dokładnie swojego żądania w tak krótkim czasie. W tym stanie rzeczy [tygodniowy] termin na uzyskanie stosownych informacji był i jest ewidentnie terminem zbyt krótkim”.
Skarżący zaznaczył przy tym, że ustawodawca dostrzegł możliwość wprowadzenia w określonych przypadkach innego terminu, niż rażąco krótki tygodniowy termin do poprawienia braków formalnych pisma. Zgodnie z art. 130 § 11 k.p.c. „[j]eżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznacza termin do poprawienia lub uzupełnienia pisma albo uiszczenia opłaty nie krótszy niż miesiąc”. Skoro ustawodawca zagwarantował równy dostęp do sądu osobom zamieszkałym poza granicami kraju, to nieuzasadnione wydaje się pozbawienie tego dostępu osób pozbawionych wolności.
Zdaniem skarżącego nadmierny formalizm – polegający na automatycznym zwrocie pisma w przypadku nieuzupełnienia jego braków formalnych w niezmiernie krótkim terminie – w sytuacji osób pozbawionych wolności skutkuje naruszeniem prawa uruchomienia procedury sądowej, a w konsekwencji – także pozostałych aspektów prawa do sądu.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 4 listopada 2014 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez podanie daty doręczenia mu postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy z 4 czerwca 2013 r. oraz podanie daty wystąpienia przez niego z wnioskiem do Sądu Rejonowego w Gnieźnie – III Wydział Rodzinny i Nieletnich o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 15 grudnia 2014 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia. Wskazał, że postanowienie sądu okręgowego doręczono mu 19 czerwca 2013 r. a z wnioskiem o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu wystąpił do Sądu Rejonowego w Gnieźnie 26 lipca 2013 r.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, którego merytoryczne rozpatrzenie zostało uwarunkowane spełnieniem wielu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Jednym z warunków wniesienia skargi konstytucyjnej jest określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK wymóg złożenia skargi po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej mu w sprawie drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
Zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK skargę sporządza adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Skarżący, który nie ma możliwości poniesienia kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, może wystąpić do sądu rejonowego o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. W myśl art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK do czasu rozstrzygnięcia przez sąd takiego wniosku trzymiesięczny termin wniesienia skargi konstytucyjnej nie biegnie.
Trybunał wielokrotnie zaznaczał, że z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy wystąpić przed upływem terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Zawieszenie biegu terminu złożenia skargi konstytucyjnej trwa zaś do dnia, w którym adwokat lub radca prawny dowiedział się o ustanowieniu go pełnomocnikiem w sprawie sporządzenia skargi konstytucyjnej (zob. m.in. postanowienia TK z 9 października 2006 r., Ts 91/06, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 247 oraz 21 marca 2013 r., SK 32/12, OTK ZU 3/A/2013, poz. 37).
Trybunał przypomina, że na bieg terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK nie mają wpływu inne okoliczności niż wystąpienie do sądu o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub – jak to było w sprawie skarżącego – złożenie wniosku o pomoc prawną do sądu niewłaściwego (zob. postanowienie TK z 31 marca 2011 r., Ts 121/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 362).
Przenosząc te ustalenia na grunt rozpoznawanej skargi, Trybunał zwraca uwagę na to, że postanowienie Sądu Okręgowego z Poznaniu z 4 czerwca 2013 r., wskazane jako ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało doręczone skarżącemu 19 czerwca 2013 r. Od 20 czerwca 2013 r. rozpoczął bieg trzymiesięczny termin wniesienia skargi konstytucyjnej.
Z ustaleń poczynionych przez Trybunał wynika, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej skarżący złożył 21 czerwca 2013 r. do Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy. Wniosek ten został przekazany do Sądu Rejonowego w Gnieźnie 26 lipca 2013 r. W myśl zatem art. 48 ust. 2 ustawy o TK termin wniesienia skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu 27 lipca 2013 r. – w dniu następującym po dniu wpłynięcia wniosku do właściwego sądu rejonowego.
Postanowieniem z 7 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Gnieźnie ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. Pismem z 13 września 2013 r. Dziekan ORA w Poznaniu wyznaczył pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Pełnomocnik skarżącego wskazał, że otrzymał to pismo 27 listopada 2013 r. Oznacza to, że termin złożenia skargi wznowił bieg 28 listopada 2013 r. Skarga konstytucyjna została zaś wniesiona do Trybunału 21 lutego 2014 r. (data nadania).
W związku z powyższym Trybunał przypomina, że termin złożenia skargi, w przypadku jego zawieszenia, jest liczony w dniach tak, jakby od początku był oznaczony w dniach, i wynosi 90 dni (zob. art. 20 ustawy o TK w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 111 i art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny [Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.]). Przy jego liczeniu nie uwzględnia się dnia doręczenia skarżącemu ostatecznego orzeczenia ani dnia doręczenia adwokatowi informacji o wyznaczeniu go na pełnomocnika z urzędu. Na gruncie rozpoznawanej sprawy oznacza to, że bieg terminu wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął się 20 czerwca 2013 r. i uległ zawieszeniu 27 lipca 2013 r. (trwał zatem 37 dni). Rozpoczęcie dalszego biegu terminu nastąpiło 28 listopada 2013 r., kiedy to do jego upływu pozostały 53 dni, a więc w rozpoznawanej sprawie termin złożenia skargi konstytucyjnej upłynął 19 stycznia 2014 r. Tymczasem skarga została wniesiona 21 lutego 2014 r., a więc z przekroczeniem terminu wskazanego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że złożenie skargi konstytucyjnej z naruszeniem ustawowego trzymiesięcznego terminu jest samodzielną podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 49 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 4 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 50/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Zubik,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.Ż. w sprawie zgodności:
art. 130 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 lutego 2014 r. (data nadania) J.Ż. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 130 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje [tygodniowy] termin do poprawienia warunków formalnych pisma procesowego w stosunku do osób pozbawionych wolności”, z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Gnieźnie wniosek o zrzeczenie się praw cywilnych do nazwisk i grup społecznych o nazwiskach ŻebrowskiJankowski. Zarządzeniem z 12 listopada 2012 r. skarżący został wezwany – pod rygorem zwrotu wniosku – do uzupełnienia, w terminie tygodnia, jego braków formalnych przez: dokładne określenie tego, o zrzeczenie jakiego rodzaju praw cywilnych występuje; wyjaśnienie, czy złożone pisma należy traktować jako pozew o rozwiązanie przysposobienia, a jeżeli tak – to podanie, który sąd orzekał o przysposobieniu i w jakiej sprawie; a także wskazanie ostatniego miejsca zamieszkania Romana Żebrowskiego i Albiny Żebrowskiej, jeżeli zaś osoby te nie żyją – przesłanie odpisów aktów zgonu, bądź podanie miejsc zgonu. Zarządzenie doręczono skarżącemu 22 listopada 2012 r.
Zarządzeniem z 9 stycznia 2013 r. (sygn. akt III Nmo 217/12) Przewodnicząca Sądu Rejonowego w Gnieźnie zwróciła wniosek na podstawie art. 130 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W zarządzeniu wskazano, że skarżący nie uzupełnił wszystkich wymaganych braków formalnych wniosku, tj. nie sprecyzował żądania, z jakim wystąpił do sądu, przybliżył jedynie okoliczności związane ze śmiercią Romana Żebrowskiego i Albiny Żebrowskiej. Na powyższe zarządzenie skarżący wniósł zażalenie, które Sąd Okręgowy w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił postanowieniem z 4 czerwca 2013 r. (sygn. akt II Cz 747/13).
Sąd Rejonowy w Gnieźnie – III Wydział Rodzinny i Nieletnich, postanowieniem z 7 sierpnia 2013 r. (sygn. akt III RCo 49/13), ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Poznaniu (dalej: Dziekan ORA w Poznaniu), pismem z 19 września 2013 r. (znak: OIRP/1703/2013/KB), wyznaczył pełnomocnika. Pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi 27 listopada 2013 r.
W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje tygodniowy termin uzupełnienia braków formalnych złożonego wniosku, niezależnie od tego, czy wnioskodawca jest osobą pozbawioną wolności.
Zakwestionowana norma reguluje warunki uzupełniania braków formalnych pisma procesowego uniemożliwiających nadanie mu prawidłowego biegu. W myśl art. 130 § 1 k.p.c. „[j]eżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym”. Artykuł 130 § 2 k.p.c. stanowi zaś, że „[p]o bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu”.
Skarżący podkreślił, że zwrot pisma – na podstawie art. 130 § 2 k.p.c. – ze względu na niezachowanie warunków formalnych, do których uzupełnienia lub poprawienia wnioskodawca został wezwany w terminie tygodniowym, powoduje utratę możliwości rozpoznania wniesionej sprawy przez dany sąd, a tym samym prowadzi do pozbawienia skarżącego prawa do sądu.
Skarżący zaznaczył, że choć prawo do sądu nie jest prawem absolutnym i może zostać ograniczone, to jednak ograniczenie to musi być zgodne z wymogami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Tymczasem zakwestionowana regulacja tych wymogów nie spełnia.
Unormowane w art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. postępowanie służy – jak zaznaczył skarżący – naprawieniu formalnych wad pisma procesowego. Wyznaczony zaś w tym przepisie tygodniowy termin ma zagwarantować przyspieszenie nadania biegu sprawie i zaniechanie przewlekłości postępowania. W przekonaniu skarżącego ani uzupełnienie czy poprawienie pisma procesowego, ani przyspieszenie biegu sprawy nie należą jednak do wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji celów uzasadniających ograniczenie dostępu do sądu. Tym bardziej że – jego zdaniem – przepisy k.p.c. przewidują inne środki, które pozwoliłyby na uzupełnienie wniosku bez ingerencji w konstytucyjne wolności i prawa. Pismo procesowe mogłoby bowiem zostać uzupełnione na późniejszym etapie postępowania.
Zdaniem skarżącego w jego sprawie możliwe byłoby sprecyzowanie roszczeń zgłoszonych we wniosku w trybie art. 208 k.p.c. – w terminie dłuższym niż „rażąco krótki” termin określony w zaskarżonym przepisie. Wówczas skarżący – nieposiadający specjalistycznej wiedzy prawniczej – miałby możliwość „podjęcia starań w celu zaciągnięcia ewentualnej porady prawnej w przedmiocie odpowiedniego sprecyzowania swoich żądań na potrzeby postępowania sądowego”. Również sąd mógłby w tym trybie wystąpić do urzędu stanu cywilnego o doręczenie niezbędnych dokumentów. Według skarżącego okoliczności te dowodzą tego, że zakwestionowana regulacja nie spełnia kryterium konieczności.
Ponadto skarżący zauważył, że art. 130 § 1 k.p.c. nie spełnia kryterium proporcjonalności sensu stricto. Za oceną tą przemawia – jego zdaniem – zarówno rygoryzm sankcji (zwrot pisma w przypadku nieuzupełnienia braków formalnych w bardzo krótkim tygodniowym terminie), dysproporcja między nią a osiąganym celem, jak i to, że regulacja k.p.c. przewiduje skutek bezwzględny uniemożliwiający ocenę przesłanek nieuzupełnienia określonych braków.
Skarżący wskazał, że zakwestionowany przepis w sposób nieuzasadniony zrównuje podmioty wezwane do uzupełnienia braków formalnych, tj. zarówno tych, którzy świadomie uchylają się od wypełnienia obowiązku wynikającego z zaskarżonego przepisu, jak i tych, którzy z przyczyn niezależnych od siebie (pozbawienie wolności) nie są w stanie spełnić stawianych im wymagań. Tymczasem osoba pozostająca na wolności ma znacznie większe możliwości, zarówno finansowe, jak i techniczne, „uczynienia zadość wymaganiom sądu”. W przekonaniu skarżącego ustawodawca, ustanawiając termin uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego, powinien uwzględnić nierówną pozycję osób przebywających na wolności oraz jej pozbawionych (a także nierozerwalnie z tym związaną faktyczną możliwość dokonania danej czynności) i wprowadzić termin odpowiadający odmiennej sytuacji takich osób. Pozwoliłoby to skarżącemu sprostać żądaniom wskazanym w wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych wniosku i w efekcie dochodzić swoich praw przed sądem.
W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, skarżący, składając wniosek o zrzeczenie się praw cywilnych do nazwiska, nie wiedział, że niezbędne jest przedłożenie aktu zgonu czy posiadanie dokładnych informacji w tym zakresie. Z powodu braku specjalistycznej wiedzy prawniczej, „mając pierwotną świadomość możliwości zrzeczenia się wszystkich praw cywilnych w jednym postępowaniu, nie był także w stanie sprecyzować dokładnie swojego żądania w tak krótkim czasie. W tym stanie rzeczy [tygodniowy] termin na uzyskanie stosownych informacji był i jest ewidentnie terminem zbyt krótkim”.
Skarżący zaznaczył przy tym, że ustawodawca dostrzegł możliwość wprowadzenia w określonych przypadkach innego terminu, niż rażąco krótki tygodniowy termin do poprawienia braków formalnych pisma. Zgodnie z art. 130 § 11 k.p.c. „[j]eżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznacza termin do poprawienia lub uzupełnienia pisma albo uiszczenia opłaty nie krótszy niż miesiąc”. Skoro ustawodawca zagwarantował równy dostęp do sądu osobom zamieszkałym poza granicami kraju, to nieuzasadnione wydaje się pozbawienie tego dostępu osób pozbawionych wolności.
Zdaniem skarżącego nadmierny formalizm – polegający na automatycznym zwrocie pisma w przypadku nieuzupełnienia jego braków formalnych w niezmiernie krótkim terminie – w sytuacji osób pozbawionych wolności skutkuje naruszeniem prawa uruchomienia procedury sądowej, a w konsekwencji – także pozostałych aspektów prawa do sądu.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 4 listopada 2014 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez podanie daty doręczenia mu postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy z 4 czerwca 2013 r. oraz podanie daty wystąpienia przez niego z wnioskiem do Sądu Rejonowego w Gnieźnie – III Wydział Rodzinny i Nieletnich o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 15 grudnia 2014 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia. Wskazał, że postanowienie sądu okręgowego doręczono mu 19 czerwca 2013 r. a z wnioskiem o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu wystąpił do Sądu Rejonowego w Gnieźnie 26 lipca 2013 r.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, którego merytoryczne rozpatrzenie zostało uwarunkowane spełnieniem wielu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Jednym z warunków wniesienia skargi konstytucyjnej jest określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK wymóg złożenia skargi po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej mu w sprawie drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
Zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK skargę sporządza adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Skarżący, który nie ma możliwości poniesienia kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, może wystąpić do sądu rejonowego o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. W myśl art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK do czasu rozstrzygnięcia przez sąd takiego wniosku trzymiesięczny termin wniesienia skargi konstytucyjnej nie biegnie.
Trybunał wielokrotnie zaznaczał, że z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy wystąpić przed upływem terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Zawieszenie biegu terminu złożenia skargi konstytucyjnej trwa zaś do dnia, w którym adwokat lub radca prawny dowiedział się o ustanowieniu go pełnomocnikiem w sprawie sporządzenia skargi konstytucyjnej (zob. m.in. postanowienia TK z 9 października 2006 r., Ts 91/06, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 247 oraz 21 marca 2013 r., SK 32/12, OTK ZU 3/A/2013, poz. 37).
Trybunał przypomina, że na bieg terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK nie mają wpływu inne okoliczności niż wystąpienie do sądu o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub – jak to było w sprawie skarżącego – złożenie wniosku o pomoc prawną do sądu niewłaściwego (zob. postanowienie TK z 31 marca 2011 r., Ts 121/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 362).
Przenosząc te ustalenia na grunt rozpoznawanej skargi, Trybunał zwraca uwagę na to, że postanowienie Sądu Okręgowego z Poznaniu z 4 czerwca 2013 r., wskazane jako ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało doręczone skarżącemu 19 czerwca 2013 r. Od 20 czerwca 2013 r. rozpoczął bieg trzymiesięczny termin wniesienia skargi konstytucyjnej.
Z ustaleń poczynionych przez Trybunał wynika, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej skarżący złożył 21 czerwca 2013 r. do Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy. Wniosek ten został przekazany do Sądu Rejonowego w Gnieźnie 26 lipca 2013 r. W myśl zatem art. 48 ust. 2 ustawy o TK termin wniesienia skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu 27 lipca 2013 r. – w dniu następującym po dniu wpłynięcia wniosku do właściwego sądu rejonowego.
Postanowieniem z 7 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Gnieźnie ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. Pismem z 13 września 2013 r. Dziekan ORA w Poznaniu wyznaczył pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Pełnomocnik skarżącego wskazał, że otrzymał to pismo 27 listopada 2013 r. Oznacza to, że termin złożenia skargi wznowił bieg 28 listopada 2013 r. Skarga konstytucyjna została zaś wniesiona do Trybunału 21 lutego 2014 r. (data nadania).
W związku z powyższym Trybunał przypomina, że termin złożenia skargi, w przypadku jego zawieszenia, jest liczony w dniach tak, jakby od początku był oznaczony w dniach, i wynosi 90 dni (zob. art. 20 ustawy o TK w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 111 i art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny [Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.]). Przy jego liczeniu nie uwzględnia się dnia doręczenia skarżącemu ostatecznego orzeczenia ani dnia doręczenia adwokatowi informacji o wyznaczeniu go na pełnomocnika z urzędu. Na gruncie rozpoznawanej sprawy oznacza to, że bieg terminu wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął się 20 czerwca 2013 r. i uległ zawieszeniu 27 lipca 2013 r. (trwał zatem 37 dni). Rozpoczęcie dalszego biegu terminu nastąpiło 28 listopada 2013 r., kiedy to do jego upływu pozostały 53 dni, a więc w rozpoznawanej sprawie termin złożenia skargi konstytucyjnej upłynął 19 stycznia 2014 r. Tymczasem skarga została wniesiona 21 lutego 2014 r., a więc z przekroczeniem terminu wskazanego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że złożenie skargi konstytucyjnej z naruszeniem ustawowego trzymiesięcznego terminu jest samodzielną podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 49 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.