Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku (...) z/s we W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

przy udziale zainteresowanego J. R.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji (...) z/s we W.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu

z dnia 20 września 2012 r. sygn. akt VIII U 2128/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. decyzją z 23 stycznia 2012 r. ustalił podstawę wymiaru składek dla płatnika E. M. prowadzącego przedsiębiorstwo (...) dla zainteresowanego J. R. na ubezpieczenia: emerytalne i rentowe, chorobowe, wypadkowe i ubezpieczenie zdrowotne za sierpień 2009 r. w uzasadnieniu decyzji Zakład wskazał, że praca zainteresowanego wykonywana była za granicą w ramach oddelegowania. Zatrudnieni w tym przedsiębiorstwie pracownicy nie odbywali natomiast podróży służbowych, jak twierdzi płatnik. Wobec tego płatnik obowiązany był odprowadzić za zainteresowanego składki według § 2 ust. 1 pkt 16 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Wyrokiem z 20 września 2012 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił odwołanie wnioskodawcy E. M. od tej decyzji oraz zasądził od niego na rzecz organu rentowego 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sprawa toczyła się z udziałem zainteresowanego J. R.. Podstawą rozstrzygnięcia były niżej przedstawione ustalenia faktyczne oraz ich prawna ocena:

Zainteresowany R. R. pracował na rzecz E. M. (...) we W. od września do grudnia 2007 r., od marca do kwietnia 2009 r. i od czerwca do sierpnia 2009 r. W tym okresie stale pracował za granicą. W wyniku kontroli organ rentowy stwierdził, że w sierpniu 2009 r. płatnik naliczał za zainteresowanego składki na ubezpieczenia: emerytalne i rentowe, chorobowe, wypadkowe i ubezpieczenie zdrowotne od kwoty niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Z ww. kontroli wynika, że wszyscy pracownicy tego przedsiębiorstwa pracowali jedynie za granicą, żaden z nich nie świadczył pracy na terenie Polski. Pracownicy nie otrzymywali wynagrodzenia za pracę wynikającego z umów o pracę, lecz otrzymywali w walucie euro. Podpisywali dokumenty związane z delegacjami, lecz żadnych diet nie otrzymywali.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji stwierdził, że odwołanie płatnika nie zasługuje na uwzględnienie. Po pierwsze Sąd stwierdził, że sposób określenia miejsca pracy zainteresowanego w umowie o pracę jako praca na terenie Polski i za granicą jest zbyt ogólnikowy i niedookreślony, niż ma to wynikać z art. 29 § 1 kodeksu pracy. Po drugie w ocenie Sądu, kluczowym w rozpoznawanej sprawie było ustalenie, czy zainteresowany świadczył pracę na terenie Polski czy za granicą oraz czy obowiązki pracownicze za granicą wykonywał w ramach oddelegowania czy też w warunkach podróży służbowej.

Sąd uznał za właściwą wykładnię pojęcia podróży służbowej prezentową w wyroku Sądu Najwyższego z 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08, zgodnie z którą podróż służbowa nie jest tym samym, co wykonywanie pracy. Polecone pracownikowi zadanie służbowe różni się od pracy określonego rodzaju, do wykonywania której pracownik zobowiązuje się w ramach stosunku pracy. Przepis art. 77 ⁵ § 1 kp wskazuje na incydentalny, tymczasowy i krótkotrwały charakter podróży służbowej. Wykonywanie zadania służbowego, w rozumieniu tego przepisu, nie jest wykonywaniem pracy określonego rodzaju wynikającej z zatrudnienia. Skoro podróży służbowej nie można utożsamiać z wykonywaniem pracy, a nawet z czasem pracy, to traci na znaczeniu badanie, czy miejsce pracy, zapisane w umowie o pracę jest adekwatne do rzeczywistego miejsca pracy pracownika. Diety przysługujące z tytułu podróży służbowej nie stanowią wynagrodzenia za pracę, lecz są to inne świadczenia związane z pracą. Instytucja podróży służbowej nie może być więc traktowana dowolnie w celu ukrycia wynagrodzenia za pracę, czasu pracy, czy dla zmniejszenia obciążeń podatkowych i składkowych.

Instytucja oddelegowania uregulowana jest w art. 42 § 4 kp, zgodnie z którym wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę na okres nie przekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika. W przypadku konieczności wykonywania pracy w miejscowości innej, niż wskazana w umowie o pracę możliwe jest oddelegowanie pracownika do tej miejscowości w celu wykonywania obowiązków pracowniczych. W przypadku oddelegowania konieczne jest zastosowanie wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy.

W ocenie Sądu I instancji zainteresowany nie wykonywał pracy w ramach podróży służbowej, a w warunkowych oddelegowania. Jego praca za granica nie miała charakteru incydentalnego, lecz była stałą pracą, która w całości wypełniała treść umowy o pracę z 12 września 2008 r. i z 1 października 2009 r. Zainteresowany nigdy nie świadczył pracy w Polsce. Określenie miejsca pracy jako obszaru Polski i zagranicy jest niewłaściwe, gdyż za nieskuteczne uznać należy jako stałe miejsce pracy obszaru kraju lub kontynentu. Stałe miejsce pracy oznacza punktowo lub terytorialnie określony obszar, w którym pracownik stale wykonuje swe obowiązki w granicach norm czasu pracy. Zainteresowany nie otrzymywał wynagrodzenia ustalonego w umowach o pracę, lecz otrzymywał wynagrodzenie w euro. Podpisywał dokumenty związane z delegacjami, lecz z tego tytułu nie otrzymywał żadnych diet.

W związku z tymi ustaleniami, Sąd uznał, że zainteresowany swe obowiązki wykonywał w ramach oddelegowania, co oznacza, że decyzja organu rentowego jest prawidłowa. Zastosowanie znajdzie zatem art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z przepisem § 2 ust. 1 pkt 16 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U.1998.161.1106). Z uwagi na fakt, że płatnik naliczał składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanego, wykonującego pracę poza granicami kraju, od kwot niższych niż przeciętne wynagrodzenie za pracę (§ 2 ust. 1 pkt 16 ww. rozporządzenia, ZUS prawidłowo stwierdził, że podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia należy podwyższyć do kwoty podanej przez organ rentowy.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc oraz § 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Apelację wywiódł wnioskodawca, zarzucając naruszenie art. 233 kpc przez dowolne ustalenie, że pracownicy zatrudnieni u wnioskodawcy, a wśród niech zainteresowany, nie odbywali w spornych okresach podróży służbowych. E. M. wniósł o zmianę wyroku przez stwierdzenie, że w okresach wskazanych w decyzji w związku z zatrudnieniem J. R. nie miał obowiązku naliczania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od podstawy wymiaru stanowiącej co najmniej przeciętne wynagrodzenie, ewentualnie – o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu zarzutów apelujący wskazał, że wbrew ocenie Sądu strony nie dokonały w drodze porozumienia zmieniającego zmiany miejsca pracy zainteresowanego. Stałym miejscem pracy dla pracowników wnioskodawcy był W.. Ponadto wolą pracodawcy było traktowanie wyjazdów poza W. jako podróży służbowych i przyjęcie wszelkich konsekwencji z tym związanych. Normalną okolicznością jest, że podczas wyjazdów zagranicznych koszty wyżywienia są wyższe. Wyrównaniu tych kosztów ma właśnie służyć dieta. Przyjęcie innego stanowiska powoduje przerzucenie całości kosztów wyjazdu zagranicznego na pracowników. W ocenie wnioskodawcy brak było podstaw do pozbawiania pracowników świadczeń związanych z pracą w ramach podroży służbowej.

Wnioskodawca podkreślił, że pracownicy jedynie czasowo wykonywali obowiązki pracownicze na budowach za granicą. Podróż służbowa we wszystkich przypadkach została w odpowiedni sposób udokumentowana - poleceniami wyjazdu służbowego, rozliczeniem delegacji. E. M. podkreślił, że nie stworzył fikcji w swym przedsiębiorstwie, a jedynie w ramach uprawnień nadanych stronom stosunku pracy tak ułożono ich treść, że wyjazdy, w których pracownik nie wracał do swojego miejsca zamieszkania, traktował jako podróż służbową. Konsekwencją błędnej oceny dowodów było ustalenie, że wyjazdy służbowe pracowników wnioskodawcy odbywały się w ramach oddelegowania, a nie w ramach służbowych podróży. Tym samym wyrok narusza § 2 ust. 1 pkt 16 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Postępowanie przeprowadzone przez Sad Okręgowy nie zasługuje na akceptację, bowiem Sąd zgromadził niedostateczny materiał dowodowy, niepozwalający na prawidłową ocenę prawną okoliczności faktycznych sprawy. W związku z tym, że postępowanie dowodowe wymaga przeprowadzenia w całości, Sąd Apelacyjny uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu na podstawie art. 386 § 4 kpc z powodu niewyjaśnieni istoty sprawy.

Przedmiotem sporu była kwestia prawidłowej wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecznej zainteresowanych uzależniona od ustalenia, czy zainteresowani wykonywali pracę na rzecz w ramach podróży służbowej, czy też posiadali oni status pracowników zatrudnionych za granicą, jednakże u polskiego pracodawcy (tzw. pracowników oddelegowanych). Po pierwsze Sąd ponownie rozpoznający sprawę rozważy, czy kwestię czasowego oddelegowania pracownika do wykonywania obowiązków pracowniczych za granicą winno się rozstrzygać w oparciu i w rozumieniu przepisów prawa unijnego bezpośrednio stosowanego we wszystkich państwach członkowskich UE. Definicji czasowego oddelegowania pracownika do pracy na terytorium innego państwa członkowskiego niż państwo jego stałego zamieszkania należy zatem poszukiwać w rozporządzeniach unijnych.

Do 30 kwietnia 2010 r. głównym aktem prawnym regulującym podleganie ustawodawstwu konkretnego państwa Członkowskiego Unii Europejskiej było Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L.71.149.2).

Pierwszą zasadę podlegania ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych formułował art. 13 ust. 1, zgodnie z którym osoby, z zastrzeżeniem art. 14c i 14f osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego.

Przepis art. 13 ust. 2 lit. b tego rozporządzenia stanowił, że osoba prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Wyjątki od tej zasady przewidywał natomiast artykuł 14 a w/w rozporządzenia. Art. 14 a ust. 2 stanowił, że osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej Państw Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na terytorium którego zamieszkuje, jeżeli wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium tego Państwa. Jeżeli nie prowadzi działalności na terytorium Państwa Członkowskiego, które zamieszkuje, podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na którego terytorium prowadzi swoją główną działalność.

Kryteria służące do określenia głównej działalności ustanowione były w rozporządzeniu wykonawczym do rozporządzenia (EWG) nr 1408/71, a mianowicie rozporządzeniu Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. (Dz.U.UE.L.72.74.1). Zgodnie z art. 12 a ust. 5 lit. a tego rozporządzenia wykonawczego, jeżeli zgodnie z przepisami art. 14a ust. 2 zdanie drugie rozporządzenia (nr 1408/71) osoba, zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej Państw Członkowskich nie wykonuje w żadnej części działalności na terytorium Państwa Członkowskiego, w którym zamieszkuje, podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na terytorium którego wykonuje swoją główną działalność, instytucja wyznaczona przez właściwe władze Państwa Członkowskiego, na terytorium którego osoba ta zamieszkuje informuje o tym niezwłocznie instytucje wyznaczone przez właściwe władze pozostałych zainteresowanych Państw Członkowskich. Jak stanowiła lit. d przepisu art. 12 a ust. 5 w celu określenia podstawowej działalności zainteresowanego zgodnie z art. 14a ust. 2 zdanie trzecie rozporządzenia, za podstawę przyjmuje się przede wszystkim miejsce, gdzie znajduje się stałe miejsce działalności zainteresowanego. W przypadku jego braku przyjmuje się kryteria takie jak zwyczajowy charakter lub okres wykonywania działalności, liczbę wykonywanych świadczeń i wynikający z nich dochód.

Omawiane rozporządzenie obowiązywało do 30 kwietnia 2010 r. Zostało zastąpione z dniem 1 maja 2010 r. przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.04.166.1). Według art. 13 ust. 2 tego rozporządzenia osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich podlega:

a)  ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub

b)  ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z Państw Członkowskich, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Na podstawie przepisu art. 89 ww. rozporządzenia Parlament Europejski i Rada (WE) wydali rozporządzenie wykonawcze nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. (Dz.U.UE.L.09.284.1). Zgodnie z art. 14 ust. 6-9 w/w rozporządzenia do celów stosowania art. 13 ust. 2 rozporządzenia podstawowego osoba, która „normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w więcej państwach członkowskich”, oznacza w szczególności osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy na własny rachunek, niezależnie od charakteru tej pracy, w dwóch lub więcej państwach członkowskich. W rozróżnianiu pracy wykonywanej zgodnie z ust. 5 i 6 od sytuacji opisanych w art. 12 ust. 1 i 2 rozporządzenia podstawowego, rozstrzygające znaczenie ma czas trwania pracy w jednym lub więcej państwach członkowskich (bez względu na to, czy ma ona charakter stały, incydentalny czy tymczasowy). W tym celu przeprowadza się ogólną ocenę wszystkich istotnych okoliczności obejmujących w szczególności, w przypadku osoby wykonującej pracę najemną, miejsce pracy określone w umowie o pracę. Do celów stosowania art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia podstawowego „znaczna część pracy najemnej lub działalności na własny rachunek” wykonywana w państwie członkowskim oznacza znaczną pod względem ilościowym część pracy najemnej lub pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy.

W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie członkowskim, należy uwzględnić następujące kryteria orientacyjne:

a)  w przypadku pracy najemnej - czas pracy lub wynagrodzenie; oraz

b)  w przypadku pracy na własny rachunek - obrót, czas pracy, liczba świadczonych usług lub dochód.

W ramach ogólnej oceny, spełnienie powyższych kryteriów w proporcji mniejszej niż 25% tych kryteriów wskazuje, że znaczna część pracy nie jest wykonywana w danym państwie członkowskim.

Do celów stosowania art. 13 ust. 2 lit. b) rozporządzenia podstawowego „centrum zainteresowania” dla działalności osoby wykonującej działalność na własny rachunek określa się z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej, a zwłaszcza miejsca, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności, zwyczajowego charakteru lub okresu trwania wykonywanej działalności, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby wynikającego ze wszystkich okoliczności.

W tym miejscu wskazać należy na treść decyzji nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r. dotyczącej wykładni art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo pracujących poza państwem właściwym. Komisja Administracyjna Ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego wskazała, że pierwszym decydującym warunkiem dla zastosowania art. 12 ust. 1 ww. rozporządzenia jest istnienie bezpośredniego związku między pracodawcą, a zatrudnionym przez niego pracownikiem. Drugim decydującym warunkiem dla zastosowania art. 12 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia jest istnienie więzi między pracodawcą, a państwem członkowskim, w którym ma on swoją siedzibę. Możliwość delegowania pracowników według Komisji powinna zatem ograniczać się wyłącznie do przedsiębiorstw, które normalnie prowadzą swą działalność na terytorium państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu nadal podlega pracownik delegowany; dlatego przyjmuje się, że powyższe przepisy mają zastosowanie jedynie do przedsiębiorstw, które zazwyczaj prowadzą znaczną część działalności na terytorium państwa członkowskiego, w którym mają siedzibę. Przez cały okres delegowania powinna istnieć możliwość przeprowadzania wszelkich kontroli, dotyczących w szczególności opłacania składek i utrzymywania bezpośredniego związku, wymaganych dla zapobieżenia niezgodnemu z prawem wykorzystaniu wyżej wymienionych przepisów oraz dla zapewnienia odpowiednich informacji organom administracyjnym, pracodawcom i pracownikom. Pracownik i pracodawca muszą być należycie poinformowani o warunkach, pod którymi zezwala się na to, by pracownik delegowany nadal podlegał ustawodawstwu państwa, z którego został oddelegowany.

Podkreślenia wymaga stwierdzenie Komisji, że gwarancja utrzymania bezpośredniego związku przestaje istnieć, jeżeli pracownik delegowany zostaje oddany do dyspozycji trzeciego przedsiębiorstwa.

Reasumując, komisja stwierdziła, że przepis art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 stosuje się do pracownika podlegającego ustawodawstwu państwa członkowskiego (państwa wysyłającego) z tytułu wykonywania pracy na rzecz pracodawcy, który zostaje wysłany przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego (państwa zatrudnienia) w celu wykonywania tam pracy na rzecz tego pracodawcy.

Pracę uważa się za wykonywaną na rzecz pracodawcy państwa wysyłającego, jeżeli ustalono, że praca ta jest wykonywana dla tego pracodawcy oraz że wciąż istnieje bezpośredni związek między pracownikiem a pracodawcą, który go oddelegował.

W celu ustalenia, czy taki bezpośredni związek wciąż istnieje, a zatem dla przyjęcia, że pracownik nadal podlega zwierzchnictwu pracodawcy, który go oddelegował, należy uwzględnić szereg elementów, w tym odpowiedzialność za rekrutację, umowę o pracę, wynagrodzenie (niezależnie od ewentualnych umów między pracodawcą w państwie wysyłającym a przedsiębiorstwem w państwie zatrudnienia, dotyczących wynagradzania pracowników) i zwalniania oraz prawo do określania charakteru pracy.

Przepisy art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 nie mają zastosowania lub przestają mieć zastosowanie, w szczególności: gdy przedsiębiorstwo, do którego pracownik został oddelegowany, pozostawia go do dyspozycji innego przedsiębiorstwa w państwie członkowskim, w którym się znajduje; gdy pracownik delegowany do danego państwa członkowskiego zostaje pozostawiony do dyspozycji przedsiębiorstwa znajdującego się w innym państwie członkowskim; gdy pracownik jest rekrutowany w danym państwie członkowskim w celu wysłania go przez przedsiębiorstwo znajdujące się w drugim państwie członkowskim do przedsiębiorstwa w trzecim państwie członkowskim.

Z powyższego wynika, że poza istnieniem więzi pracowniczej wymaga się, by przedsiębiorstwo delegujące „zwykle” prowadziło działalność na terenie państwa, z którego pracownik został oddelegowany. Ponadto stwierdza się, że chodzi o działalność „godną odnotowania” w kraju delegującym.

Wprawdzie spór obejmuje 2009 r. i zastosowanie będą miały przepisy Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r., jednak Sąd winien dla celów rozstrzygnięcia o kwestii oddelegowania także skorzystać z wykładni nowego prawa unijnego (Rozporządzenia Parlamentu i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004) prezentowanej we wskazanej decyzji nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r. Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego dotyczącej wykładni art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo pracujących poza państwem właściwym.

Po analizie ww. przepisów i odniesieniu ich do sytuacji wnioskodawcy i zainteresowanego pracownika będzie możliwe ustalenie miejsca pracy zainteresowanego i ocena, czy J. R. pracował za granicą u polskiego pracodawcy na zasadzie oddelegowania, czy wykonywał obowiązki w ramach podróży służbowej. Jeśli zostanie ustalone, że w zakresie ubezpieczeń społecznych zainteresowany podlegał ustawodawstwu polskiemu zasadą jest, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód, na który składają się wszelkie wypłaty pieniężne dokonywane przez pracodawcę oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze, co wynika z art. 18 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 Ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2009.205.1585 j.t.) w zw. z art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U.2012.361 j.t.). Ustalenie, że zainteresowany odbywał podróż służbową spowoduje możliwość zastosowania przez płatnika ulgi w odprowadzaniu składek, o której mowa w § 2 ust. 1 pkt 15 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ustalenie przeciwne a mianowicie, że zainteresowany był oddelegowany do wykonywania obowiązków za granicą pociągnie za sobą obowiązek odprowadzenia za tego pracownika przez płatnika składek od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (nie niższych) co wynika z 1 i § 2 ust. 1 pkt 16 tego rozporządzenia. Inaczej mówiąc, w sytuacji, gdy zostanie ustalone, że składniki wynagrodzenia zakwalifikowane jako diety z tytułu podróży służbowej nie przysługiwały zainteresowanemu, ponieważ nie odbywał on podróży służbowej, to nie będzie podstaw do wyłączenia tych wypłat z oskładkowania na mocy ww. przepisu: należy je wówczas w całości włączyć do podstawy wymiaru składek jako przychód z tytułu zatrudnienia. Płatnik nie będzie wówczas mógł odliczyć części wynagrodzenia stanowiącej równowartość całej diety, a jedynie taką cześć diety, by do oskładkowania pozostała kwota nie niższa niż przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy systemowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 września 2012 r., II UK 45/12, LEX nr 1228447).

Na obecnym etapie postępowania takich ustaleń jednak poczynić nie można ze względu na zbyt skąpy materiał dowodowy, a właściwie jego brak. Sąd I instancji dopuścił, co prawda, dowody z akt sprawy VIII U 2297/12 oraz z umów zawartych z zainteresowanym, jednak owych dowodów brak jest w sprawie! Zebranie pełnej dokumentacji pracowniczej zainteresowanego jest kluczowe dla rozstrzygnięcia. Sąd może w oparciu o art. 475 kpc zażądać od strony przedstawienia dokumentów osobowych pracownika oraz dokumentów rozliczeniowych płatnika, a niewykonanie tego obowiązku może skutkować nałożeniem na nią grzywny, o której mowa w tym przepisie.

Przede wszystkim Sąd nie wyjaśnił treści umowy o pracę łączącej zainteresowanego z płatnikiem – E. M.. Nie ustalił miejsca pracy zainteresowanego i czasu wykonywania w tym miejscu obowiązków pracowniczych, stwierdzając jedynie, że miejsce pracy określone w umowie o pracę jest zbyt ogólnikowe. Z tym twierdzeniem Sądu oczywiście można się zgodzić, bowiem orzecznictwo jest w tej kwestii jednolite; miejsce pracy nie może być określone niewyraźnie (niedokładnie), miejscem pracy nie może być także terytorium całego kraju (wyrok SN z dnia 1 kwietnia 1985 r., I PR 19/85, LEX nr 13556, i glosa W. Masewicza do wyroku SN z dnia 21 marca 1983 r., I PRN 35/83, OSPIKA 1984 nr 3,poz. 44). Brak jest jednak ustaleń Sądu (brak w tym zakresie materiału dowodowego), w jakich okresach zainteresowany wykonywał pracę za granicą, czy była to zmiana incydentalna, czy głównym miejscem zatrudnienia J. R. był jednak W.. Jakie obowiązki wykonywał zainteresowany za granicą, a jakie w kraju.

Sąd nie ustalił również, w jakiej wysokości zainteresowany otrzymywał wynagrodzenie za pracę i jakie były składniki tego wynagrodzenia, brak w materiale sprawy regulaminu wynagradzania. Pojęcie diet zdefiniowane było (w okresie objętym sporem) w sposób wiążący w dwu rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. (Dz.U. nr 236, poz. 1991 i Dz.U. nr 236, poz. 1990) w sprawie wysokości i ustalania należności przysługujących pracownikom zatrudnionym w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju i poza granicami kraju. W § 2 wymienia się osobno diety oraz zwrot kosztów przejazdów i dojazdów oraz noclegów. W aktach niższego rzędu, jakimi są regulaminy wynagradzania, ten podział winien być zachowany. Postanowienia regulaminu mniej korzystne dla pracowników nie byłyby bowiem ważne z mocy art. 9 § 2 kodeksu pracy. Oba akty obecnie już nie obowiązują; zostały uchylone z dniem 1 marca 2013 r., obowiązywały jednak w okresie objętym sporem.

Sąd stwierdził, co prawda, w uzasadnieniu wyroku, że pracownicy płatnika podpisywali dokumenty związane z delegacjami, lecz żadnych diet nie otrzymywali. Na poparcie tego faktu nie zebrał jednak stosownych dowodów w postaci dokumentów i przesłuchania stron. Sąd bezpodstawnie zatem pominął i tenże dowód, tj. dowód z przesłuchania wnioskodawcy i zainteresowanego. Jest to nieuzasadnione tym bardziej, że wnioskodawca twierdził, że pracownicy wykonujący swe obowiązki za granicą diety otrzymywali. Należy zatem ustalić ten fakt oraz wysokość diet.

Ani sądowi I instancji ani sądowi odwoławczemu nie jest znane także, od jakich kwot płatnik odprowadzał składki na ubezpieczenia społeczne zainteresowanego. Twierdzenie sądu, że wnioskodawca odprowadzał składki od kwot przychodu mniejszych niż przeciętne wynagrodzenie jest także niepoparte żadnym materiałem dowodowym. Rozkład ciężaru w sprawie przerzucony jest na płatnika, będącego pracodawcą zainteresowanego. Organ rentowy ustalił bowiem dla płatnika podstawę wymiaru składkę za zainteresowanego, twierdząc, że tak ustalona podstawa oskładkowania jest zgodna z prawem. Rolą płatnika jest zatem przedstawianie dowodów przeciwnych, na poparcie swej tezy, jakoby składka została odprowadzona przez niego w prawidłowej wysokości, jeśli nie zgadza się ze stanowiskiem organu rentowego.

Dopiero tak zebrany materiał dowodowy pozwoli Sądowi I instancji na podjęcie właściwego rozstrzygnięcia w sprawie.

Na marginesie Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że zaaprobowana w całości przez Sąd Okręgowy treść uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie II PZP 11/08 dotyczyła ustalania wynagrodzenia za pracę kierowców zatrudnionych w transporcie międzynarodowym ze szczególnym uwzględnieniem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oraz świadczeń związanych z warunkami wykonywania pracy poza siedzibą pracodawcy i poza stałym miejscem wykonywania pracy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ostrożnie należy podejść do prezentowanej w tej uchwale wykładni podróży służbowej regulowanej art. 77 ⁵ kodeksu pracy. Teza tej uchwały, że kierowca transportu międzynarodowego, odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze, jako miejsce świadczenia pracy, nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 kp, spowodowała istotne trudności w określeniu podstawy prawnej uzasadnionych żądań pracowników o zwrot wydatków poniesionych na zwiększone koszty utrzymania w czasie wykonywania pracy na rzecz pracodawcy, zgodnie z jego poleceniem.

Ostatecznie w stosunku do kierowców zatrudnionych w transporcie samochodowym uchwała stanowiła straciła moc wobec zmiany stanu prawnego i uregulowania podróży służbowych w ustawie o czasie pracy kierowców.

R.S.