Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2015r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 września 2015r. w S.

odwołania D. Ł.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

z dnia 14 listopada 2014 r. Nr (...)

w sprawie D. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranej renty rodzinnej

zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że D. Ł. nie ma obowiązku zwrotu renty rodzinnej za okres od 1 września 2013r. do 30 kwietnia 2014r. w łącznej kwocie 7034,92 zł (siedem tysięcy trzydzieści cztery złote dziewięćdziesiąt dwa grosze).

Sygn. akt IV U 1398/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 listopada 2014 r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. działając na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.) stwierdził, iż D. Ł. pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 września 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r. w łącznej kwocie 7.034,92 zł (siedem tysięcy trzydzieści cztery złote dziewięćdziesiąt dwa grosze) z tytułu osiągania przychodu i jednocześnie zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych wyżej wymienionych świadczeń.

Odwołanie od wyżej wymienionej decyzji wniosła D. Ł., która wniosła o ustalenie, że nie jest zobowiązania do zwrotu świadczenia pobranego za okres od dnia 1 września 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r. w łącznej kwocie 7.034,92 zł. Odwołująca się wskazała, iż na podstawie decyzji z dnia 17 czerwca 2013 r. wydanej przez (...) Oddział w S., przyznana jej zostało prawo do pobierania renty rodzinnej w okresie od 30 kwietnia 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r. Powyższe miało związek ze śmiercią jej męża, która nastąpiła w dniu 30 kwietnia 2013 r. Wymieniona decyzja zawierała pouczenie, stosownie do którego (ppkt 4 pkt VIII) wdowa, która pobiera rentę rodzinną przyznaną w związku z brakiem niezbędnych źródeł utrzymania, zobowiązana jest powiadomić organ rentowy o wysokości uzyskiwanego miesięcznie przychodu. W ocenie skarżącej, pouczenie organu rentowego zawarte w przywołanej decyzji nie było należyte, wyczerpujące oraz nie wskazywało wyraźnie okoliczności, w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia. Nie było również dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której było skierowane. Tym samym nie można uznać, iż ubezpieczona była pouczona w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1. Na poparcie swojego stanowiska, odwołująca się przywołała kilka orzeczeń Sądu Najwyższego. W dniu 5 sierpnia 2013 r. D. Ł. zawarła umowę zlecenia z (...) S. A. w W. na wykonywanie usług w okresie od 5 sierpnia 2013 r. do 23 grudnia 2013 r., na podstawie której miała otrzymywać miesięczne wynagrodzenie w kwocie 1.500 zł brutto. Następnie, ubezpieczona udała się do placówki ZUS w Ł. w celu zgłoszenia powyższego faktu. D. Ł. podniosła, iż jeden z pracowników organu rentowego zapewnił ją, iż zawarcie przez nią umowy zlecenia nie ma wpływu na przyznane prawo do renty rodzinnej (odwołanie k. 1-3).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu ZUS wskazał, iż stosownie do art. 70 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wdowa, która nie spełnia warunków określonych w art. 70 ust. 1 i 2 do uzyskania renty rodzinnej, może otrzymać omawiane świadczenie, jeśli nie ma niezbędnych źródeł utrzymania. W toku zaś postępowania wyjaśniającego, do organu rentowego wypłynęło zaświadczenie z dnia 17 października 2014 r. wydane przez (...) S. A. w W., w którym podano przychód D. Ł. osiągnięty od 2013 r. do kwietnia 2014 r. Z tego też powodu ZUS wydał, w oparciu o art. 138 przywołanej ustawy, wydano zaskarżoną decyzję.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 20 maja 2013 r. D. Ł., ur. (...), złożyła do pozwanego organu rentowego wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym w dniu 30 kwietnia 2013 r. mężu T. Ł. (wniosek k. 1-4 a. r.). Decyzją z dnia 17 czerwca 2013 r. ZUS przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rodzinnej w okresie od 30 kwietnia 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r. w trybie art. 70 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (decyzja k. 28 a. r.). Wskazana decyzja zawierała pouczenie. Zgodnie z pkt III ppkt 1 osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu. Za nienależne pobrane uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Punkt VI ppkt 1 pouczenia stanowił, iż prawo do renty rodzinnej lub części tej renty (jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest więcej niż jedna osoba) ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu przekraczającego kwotę 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Z kolei treść pkt VII przewidywała m. in., iż w celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do renty rodzinnej lub części renty rodzinnej (jeżeli do renty uprawniona jest więcej niż jedna osoba) albo wstrzymanie wypłaty lub zmniejszenie jej wysokości- rencista ma obowiązek powiadomić organ rentowy o osiąganiu przychodu (wymienionego w cz. V) i jego wysokości. W pkt VIII ppkt. 4 stwierdzono, iż wdowa, która pobiera rentę rodzinną przyznaną w związku z brakiem niezbędnych źródeł utrzymania, zobowiązana jest powiadomić organ rentowy o wysokości uzyskiwanego miesięcznie przychodu.

W chwili składania wniosku o przyznanie renty rodzinnej, D. Ł. nie miała żadnego źródła dochodu. Po upływie trzech miesięcy od przyznania ubezpieczonej renty rodzinnej, podjęła ona pracę na podstawie umowy zlecenie (umowa zlecenie z dnia 5 sierpnia 2013 r. k. 4). W dniu 16 sierpnia 2013 r. D. Ł. udała się do placówki ZUS w Ł. w celu poinformowania o zawartej umowie. Ubezpieczona wypełniła oświadczenie, w którym przyznała, że osiąga przychody z tytułu umowy zlecenia i wskazała, że jej przychody nie powodują zawieszenia lub zmniejszenia otrzymywanego świadczenia (oświadczenie k. 36 a. r.). Po okazaniu przez ubezpieczoną umowy zlecenia, pracownik placówki ZUS stwierdził, iż nie ma żadnych przeciwskazań do tego, aby D. Ł. kontynuowała zatrudnienie, bowiem wynagrodzenie uzyskiwane przez ubezpieczoną wynosiło 1500 zł brutto i nie przekroczyło określonego progu uniemożliwiającego pobieranie renty rodzinnej. W kolejnych miesiącach D. Ł. nadal otrzymywała rentę rodzinną. Ubezpieczona zapoznała się z pouczeniem zawartym w decyzji i dlatego zaraz po zawarciu umowy zlecenia tj. 16.08.2013 powiadomiła organ rentowy o jej zawarciu (zeznania ubezpieczonej k. 27v).

W dniu 20 lutego 2014 r. D. Ł. złożyła oświadczenie o osiąganiu przychodu z tytułu pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia w roku 2013 r. (oświadczenie k. 40-41 a. r.). Wobec powyższego, ZUS w decyzji z dnia 7 marca 2014 r. dokonał rozliczenia otrzymywanej przez ubezpieczoną renty rodzinnej w związku z przychodem osiągniętym w 2013 r. Organ rentowy stwierdził, iż świadczenie przyznane D. Ł. było wypłacane w prawidłowej wysokości, gdyż przychód osiągnięty przez ubezpieczoną w wyżej wymienionym okresie wyniósł 6 210,84 zł i nie przekroczył niższej kwoty granicznej przychodu- 70 % przeciętnego wynagrodzenia, tj. kwoty 20 666,31 zł (decyzja k. 45 a. r.). W decyzji z dnia 8 maja 2014 r. organ rentowy stwierdził, iż z urzędu wstrzymał wypłatę renty rodzinnej z dniem 1 maja 2014 r. w związku z upływem okresu, na jaki renta została przyznana (decyzja k. 49 a. r.).

W dniu 14 listopada 2014 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję, w której stwierdził, iż ubezpieczona pobrała nienależne świadczenie za okres od 1 września 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r. w łącznej kwocie 7 034,92 zł (decyzja k. 73 a. r.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 70 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w ust. 1 lub 2 i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od chwili śmierci męża. Z kolei ustęp 1 przywołanego przepisu stanowi, że wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo

2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej, zaś w ustępie 2. wskazano, iż prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w ust. 1 pkt 2.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Stosownie do ustępu 2. wskazanego przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. W ustępie 4. przywołanego przepisu ustawodawca przewidział, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Stosownie do treści art. 9 kpa, organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Sporną okoliczność w niniejszej sprawie stanowiło, czy ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu pobranej kwoty 7 034,92 zł z tytułu renty rodzinnej za okres od 1 września 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r.

W okolicznościach niniejszej sprawy decydujące znaczenie ma rozstrzygnięcie czy organ rentowy prawidłowo pouczył ubezpieczoną o okolicznościach powodujących zawieszenie, ustanie lub wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej.

Podkreślić należy wymogi stawiane przez orzecznictwo pouczeniom wydawanym przez organy rentowe. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Rzeszowie

w wyroku z dnia 20 kwietnia 1995 r. III AUr 110/95 obowiązek pouczania spoczywa na organie rentowym, samo zaś pouczenie powinno być wyczerpujące, zawierające informację o obowiązujących w dniu pouczania zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Brak pouczenia zwalnia bowiem osobę bezpodstawnie pobierającą świadczenia z obowiązku ich zwrotu.(…) Pouczenie takie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Pouczenie takie bowiem nie mogłoby być uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek zwrotu świadczenia.

Z całą pewnością aktualność na gruncie niniejszej sprawy, mimo zaistniałej zmiany stanu prawnego, powinno zachować stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 kwietnia 1980 r. II URN 51/80, zgodnie z którym przepis art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 z późn. zm.) chroni rencistę, ograniczając uprawnienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do żądania zwrotu nienależnie wypłaconej emerytury lub renty do sytuacji, gdy rencista "był pouczony przez organ rentowy o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń, a pobierał świadczenia mimo zajścia tych okoliczności". Jako przepis szczególny wymaga on wykładni ścisłej. Rencista ma być pouczony przez organ rentowy. Nie wystarcza więc, że rencista mógł z własnej inicjatywy, sam dowiedzieć się o przesłankach, od których zależy zawieszenie jego prawa do emerytury, np. z dziennika ustawa lub z publikacji prasowych. Z powyższego można zatem wywieść obowiązek użycia przez organ rentowy wyraźnych, niebudzących wątpliwości sformułowań, które jasno precyzują okoliczności, w razie zajścia których uznać należy dane świadczenie za pobrane nienależnie.

Z treści pouczenia znajdującego się pod decyzją z dnia 17 czerwca 2013 r. nie wynika natomiast, by z faktem osiągnięcia przez D. Ł. jakiegokolwiek dochodu miała wiązać się utrata przez nią prawa do otrzymywanego świadczenia. Wręcz przeciwnie, w pkt VI w ppkt 1 i 2 określono kwoty uzyskiwanego przez osoby uprawnione do renty przychodu, z przekroczeniem których powiązane jest zawieszenie lub zmniejszenie wartości pobieranej renty. Zostały one ustalone na odpowiednio kwotę 130% oraz 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Skoro zatem w pouczeniu zawarto ściśle określenie kwot powodujących zawieszenie lub zmniejszenie wartości pobieranej renty, czyli okoliczności powodujące zaistnienie słabszego skutku, to tym bardziej nie sposób oczekiwać od ubezpieczonej, iż powinna wiedzieć, że osiągniecie jakiegokolwiek dochodu doprowadzi do zaistnienia mocniejszego skutku w postaci utraty uprawnienia do pobierania renty rodzinnej. Z tego też powodu nie można przyjąć, iż D. Ł. została właściwie pouczona w trybie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Powyższe wyklucza zatem zastosowanie przywołanego przepisu.

Wskazać również należy, iż pkt VIII ppkt 4 pouczenia stanowi, że wdowa, która pobiera rentę rodzinną przyznaną w związku z brakiem niezbędnych źródeł utrzymania, zobowiązana jest powiadomić organ rentowy o wysokości uzyskiwanego miesięcznie przychodu. Z faktem tym jednak nie powiązano skutku utraty prawa do renty rodzinnej. Podobnie, obowiązek powiadomienia organu rentowego o osiąganiu przez rencistę przychodu i jego wysokości został wyrażony w pkt VII. D. Ł. wywiązała się z powyższego obowiązku. Podczas wizyty w dniu 16 sierpnia 2013 r. w placówce ZUS w Ł. okazała bowiem umowę zlecenie i złożyła stosowne oświadczenie (k. 36 a. r.). Podobnie, w dniu 20 lutego 2014 r. złożyła oświadczenie o osiąganiu przychodu z tytułu pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia w roku 2013 r. (oświadczenie k. 40-41 a. r.).

Nie bez znaczenia jest również fakt, iż ubezpieczona w czasie wizyty w placówce ZUS w Ł., w dniu 16 sierpnia 2013 r., została zapewniona przez pracownika organu rentowego, iż nie ma żadnych przeciwskazań do podjęcia przez nią zatrudnienia. Koniecznym jest zwrócenie uwagi na to, iż po zawiadomieniu przez D. Ł. o osiąganiu przez nią przychodu, ZUS nadal wypłacał jej rentę rodzinną. Mało tego, w dniu 7 marca 2014 r., organ rentowy dokonał rozliczenia otrzymywanej przez ubezpieczoną renty rodzinnej w związku z przychodem osiągniętym w 2013 r. oraz stwierdził, iż świadczenie przyznane D. Ł. było wypłacane w prawidłowej wysokości. Powyższe okoliczności powodują, iż nie można przypisywać ubezpieczonej winy ani tym bardziej świadomego wprowadzenia w błąd organu w związku z pobieraniem przez nią renty rodzinnej. Tym samym nie znajdzie na gruncie niniejszej sprawy zastosowania przepis art. 138 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przeciwnie, to po stronie organu rentowego należy doszukiwać się przyczyn, które doprowadziły do pobierania przez ubezpieczoną, nienależnego jak twierdzi ZUS, świadczenia. Podkreślić przy tym należy, iż jak stwierdziła ubezpieczona, przeczytała ona pouczenie znajdujące się pod treścią decyzji z dnia 17 czerwca 2013 r. Powyższe, podobnie jak pozostała treść zeznań złożonych przez D. Ł., zostało uznane przez Sąd za wiarygodne.

Na marginesie wskazać przy tym należy, iż zarówno niewłaściwa treść pouczenia zawartego pod decyzją z dnia 17 czerwca 2013 r. jak i zapewnienie złożone ubezpieczonej przez pracownika ZUS w dniu 16 sierpnia 2013 r. oraz dalsze wypłacanie przez organ rentowy renty rodzinnej, a w szczególności treść decyzji z dnia 7 marca 2014 r., w której stwierdzono, że omawiane świadczenie wypłacane było D. Ł. w prawidłowej wysokości, świadczą o tym że organ rentowy błędnie pouczył ubezpieczoną co do możliwości kontunuowania przez nią zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia z dnia 5 sierpnia 2013 r. Powyższe powoduje, że organ rentowy naruszył zasadę informowania stron oraz czuwania nad tym, aby strony i inni uczestnicy postępowania nie ponieśli szkody z powodu nieznajomości prawa, które to zostały wyrażone w art. 9 kpa. Postępowanie przed organem rentowym odbywa się bowiem w trybie określonym przez przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Tym bardziej zatem nie można obarczać ubezpieczonej negatywnymi konsekwencjami niewłaściwego działania przez organ administracji publicznej, którym w tym przypadku był ZUS.

Reasumując, stwierdzić należy, iż Sąd nie znalazł podstaw przemawiających za nałożeniem na D. Ł. obowiązku zwrotu renty rodzinnej za okres od 1 września 2013 r. do 30 kwietnia 2014 r., gdyż ubezpieczona nie została prawidłowo pouczona o braku prawa do pobierania tego świadczenia.

Mając powyższe na uwadze, Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku.