Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 sierpnia 2013r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Jolanta Bojko

Sędzia SO Marek Kurkowski

Sędzia SO Jolanta Burdukiewicz-Krawczyk (spr.)

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2013r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy W.

przeciwko A. B. i M. H.

o opróżnienie lokalu mieszkalnego

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu

z dnia 4 kwietnia 2013r.

sygn. akt I C 287/12

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu na rzecz adwokata P. M. 60 zł kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz 13,80 zł podatku od towarów i usług.

Sygn. akt II Ca 632/12

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej we Wrocławiu, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Gminy W. przeciwko A. B. i M. H. o opróżnienie lokalu mieszkalnego, w pkt I nakazał pozwanym A. B. i M. H. aby opróżniły, opuściły i wydały stronie powodowej Gminie W. lokal mieszkalny nr (...) przy Alei (...) we W., w pkt II ustalił, że pozwanym A. B. i M. H. przysługuje prawo do otrzymania lokalu socjalnego, w pkt III wstrzymał wykonanie punktu I wyroku do czasu złożenia pozwanym przez Gminę W. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, w pkt IV zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej kwotę 320 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, w pkt V zasądził od Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego dla Wrocławia - Fabrycznej) na rzecz adwokata P. M. kwotę 147,60 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach.

Strona powodowa Gmina W. jest właścicielem nieruchomości położonej we W. przy Alei (...).

Dnia 1 lipca 1999 r. Zarząd Gospodarki Komunalnej W. zawarł z B. S. umowę najmu z czynszem regulowanym lokalu mieszkalnego położonego we W. przy Alei (...).

B. S. zmarła dnia 27 sierpnia 2001 r. G. najemczyni byłą siostrą matki pozwanej A. B.. W dacie jej śmierci, w spornym mieszkaniu zamieszkiwały pozwane.

Pozwana A. B.dnia 4 lutego 2002 r. (data wpływu do Wydziału (...)) złożyła wniosek o zawarcie umowy w związku ze zgonem głównego najemcy B. S..

Pismem z dnia 25 lutego 2002 r. strona powodowa poinformowała pozwaną o braku podstaw prawnych do zawarcia z nią umowy najmu lokalu mieszkalnego położonego we W.przy Alei (...). W uzasadnieniu wskazano, iż pozwana nie zalicza się do kręgu osób bliskich zmarłej B. S.. Z uwagi na odmowę zawarcia z pozwaną umowy najmu przedmiotowego lokalu wezwano pozwaną do opróżnienia, opuszczenia i wydania mieszkania zarządcy (...) Sp. z o.o. przy ul. (...)w terminie do 29 marca 2002 r. Powyższe pismo pozwana A. B.otrzymała dania 4 marca 2002 r.

Dnia 14 sierpnia 2009 r. w Wydziale Lokali Mieszkalnych Urzędu Miejskiego W. pozwana oświadczyła do protokołu, iż w lokalu mieszkalnym przy Alei (...) zamieszkuje od 9 lat razem z małoletnią córką M. H., lokal jest zadłużony na kwotę ponad 10.000 zł, którą pozwana spłaca. Pozwana oświadczyła, iż otrzymała wniosek o zawarcie umowy najmu i złoży go po spłacie długu. Dodatkowo oświadczyła, iż nie zakłóca porządku domowego, czasami odwiedzają ja znajomi, ale nie ma imprez alkoholowych. Pozwana oświadczyła, że nie toczyła się w sądzie sprawa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu przedmiotowego lokalu.

Pozwana A. B. jest zameldowana na pobyt stały wraz małoletnią córką M. H. ur. (...) w lokalu mieszkalnym przy Alei (...) we W. od dnia 20 kwietnia 2001 r.

Dnia 29 grudnia 2009 r. strona powodowa poinformowała, iż pozwana A. B. nie należy do kręgu osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu lokalu. Jednocześnie poinformowano pozwaną, iż wobec braku osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu lokalu z mocy prawa sprawę rozpatrzono zgodnie z warunkami jakie określa Uchwała Rady Miejskiej W. z dnia 21 kwietnia 2005 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy W.. Zgodnie z powołaną uchwałą Gmina może pod warunkiem braku zaległości w opłatach za lokal oraz spełnieniu kryteriów dochodowych zawierać umowy najmu z osobami nie posiadającymi tytułu prawnego do innego lokalu, zameldowanymi i zamieszkującymi w przedmiotowym lokalu co najmniej 5 lat. Z przeprowadzonych przez stronę powodową ustaleń wynika, iż zaległość w opłatach za przedmiotowy lokal wynosi ponad 14.000 zł. W związku z powyższym strona powodowa odmówiła pozwanej zawarcia z nią umowy najmu na podstawie powyższej uchwały. Jednocześnie wezwano pozwaną do wydania przedmiotowego lokalu w terminie 30 dni o dnia otrzymania pisma oraz do uregulowania należności za korzystanie z lokalu. Powyższe pismo pozwana odebrała dnia 6 stycznia 2010 r.

Saldo kartoteki finansowej opłat za lokal mieszkalny przy Alei (...) na dzień 1 sierpnia 2012 r. wykazywała zaległość w łącznej kwocie 29.295,02 zł, na którą składają się opłaty za korzystanie z lokalu w kwocie 19.397,21 zł oraz odsetki od zaległości za korzystanie z lokalu w kwocie 9.897,81 zł. Saldo nie uwzględnia rozliczeń mediów za I półrocze 2008 r. za zimną wodę i ścieki, 2008 r. za ścieki oraz I półrocze 2012 r. za zimną wodę, ścieki i śmieci.

Pozwana nie korzysta ze świadczeń wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Pobiera natomiast zasiłek rodzinny i świadczenie alimentacyjne od 1 października 2007 r. z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we W.. W okresie od 1 listopada 2011 r. do 31 października 2012 r. pobierała zasiłek rodzinny w wysokości 91 zł miesięcznie oraz świadczenie alimentacyjne od 1 października 2011 r. do 30 września 2012 r. w wysokości 450 zł miesięcznie. Ponadto w listopadzie 2007 r. pozwana otrzymała specjalny zasiłek celowy.

Pozwana A. B. samotnie wychowuje małoletnią córkę M. H. urodzoną (...) A. B. wcześniej utrzymywała się głównie z prac dorywczych i alimentów uzyskiwanych na córkę. Średni dochód z prac dorywczych to 800 zł miesięcznie. Od końca 2012 r. pozwana podjęła stałą pracę. Nie ma żadnych wartościowych ruchomości, nie ma samochodu i nie przysługuje jej tytuł prawny do innej nieruchomości. Pozwane nadal zamieszkują w spornym lokalu.

Na podstawie tych ustaleń i w wyniku ich oceny Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione .

Sąd Rejonowy uznał, iż obie pozwane i B. S. łączył stosunek użyczenia. Wskazał, że zgodnie z art. 710 k.c. przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Cechę charakterystyczną użyczenia stanowi przy tym nieodpłatność. B. S. – jako użyczająca – zezwoliła A. B. (biorącej w użyczenie) oraz jej córce M. H. na używanie mieszkania przy Alei (...) we W. na czas nieoznaczony. Sąd Rejonowy uznał w niniejszej sprawie, iż z momentem śmierci głównego najemcy lokalu B. S. użyczenie zostało rozwiązane , jednocześnie w chwili śmierci najemczyni B. S. nie zachodziły przesłanki do wstąpienia przez pozwane w stosunek najmu spornego lokalu. Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 691 § 1. k.c. w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. § 2. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci.§ 3. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. § 4. Osoby, które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie § 1, mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten wygasa względem osób, które go wypowiedziały. § 5. Przepisów § 1-4 nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego.

B. S. była siostrą matki pozwanej A. B., zatem pozwane, w ocenie Sądu Rejonowego nie są osobami uprawnionymi do wstąpienia w stosunek najmu lokalu, który przewiduje art. 691 k.c. Ponadto pozwane do dnia zamknięcia rozprawy nie nawiązały ze stroną powodową stosunku najmu przedmiotowego lokalu ani też nie wydały stronie powodowej zajmowanego lokalu.

Sąd Rejonowy dalej podniósł, że zgodnie z art. 222 § 1 k.c., właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, aby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługiwałoby skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. W ocenie Sądu Okręgowego, w toku procesu ustalono, iż w przedmiotowej sprawie, powyższe przesłanki zostały spełnione. Poza sporem w niniejszym postępowaniu pozostawała okoliczność, iż strona powodowa Gmina W. jest właścicielem nieruchomości położonej we W. przy Alei (...). Z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynikało, iż pozwane władają spornym lokalem, od śmierci B. S., bez tytułu prawnego. Mimo wielokrotnych wezwań do jego opróżnienia, opuszczenia i wydania, pozwane nadal zajmują lokal mieszkalny położny we W. przy Alei (...). Wystąpienie przez Gminę W. z roszczeniem windykacyjnym stanowi zatem wykonywanie uprawnień przez właściciela.

Sąd Rejonowy w toku postępowania ustalił, iż pozwanym przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego. Zgodnie z treścią art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001r. o ochronie lokatorów, w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu sąd orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu. Sąd, badając z urzędu, czy zachodzą przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego, orzeka o uprawnieniu osób, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania przez nie z lokalu oraz ich szczególną sytuację materialną i rodzinną. Natomiast zgodnie z ustępem 4 Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec: kobiety w ciąży, małoletniego, niepełnosprawnego lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą, obłożnie chorych, emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej, osoby posiadającej status bezrobotnego, osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały - chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

Sąd Rejonowy uznał, że obie pozwane uznać należy za lokatorów w rozumieniu stawy o ochronie praw lokatorów, gdyż za życia najemczyni B. S. miały tytuł prawny do zamieszkiwania w spornym lokalu jako użyczające. Pozwana M. H. jest małoletnia a pozwane utrzymują się z alimentów wypłacanych na M. H. w kwocie 450 zł miesięcznie i zasiłku rodzinnego w kwocie 91 zł miesięcznie. Pozwana A. B. pracowała dorywczo osiągając dochód 800 zł miesięcznie, a od listopada 2012 r. jak oświadczył jej pełnomocnik podjęła stałą pracę. Pozwana A. B. była zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy i nie korzystała ze świadczeń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Na utrzymaniu ma tylko małoletnią pozwaną M. H.. W ocenie Sądu Rejonowego, pozwane spełniają zatem obligatoryjne przesłanki wynikające z ustawy o ochronie praw lokatorów, które przesądzają o ich uprawnieniu do uzyskania lokalu socjalnego.

Zgodnie z art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 21 czerwca 2001r. o ochronie lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, sąd nakazuje wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. O czym orzeczono jak w punkcie III wyroku.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił wniosku pełnomocnika pozwanej, który domagał się wyznaczenia terminu opróżnienia lokalu mieszkalnego po uzyskaniu pełnoletniości przez M. H.. Zgodnie z art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. Sąd Rejonowy zauważył, że przepis ten zawiera szczególną zasadę wyrokowania, określaną jako „moratorium sędziego"; obok charakteru procesowego ma także cechy normy materialnoprawnej (m.in. K. Piasecki, M. Piekarski). Podstawą zastosowania przepisu jest wyłącznie uznanie sądu, że zachodzą szczególnie uzasadnione wypadki. W niniejszej sprawie zdaniem Sądu taki szczególny wypadek w niniejszej sprawie nie zachodzi, tym bardziej, iż bierna postawa pozwanej A. B.i kilkukrotne niestawiennictwo na rozprawie uniemożliwiło jej przesłuchanie i ustalenie szczególnych okoliczności umożliwiających Sądowi skorzystanie z „moratorium sędziego”. Nadto zdaniem sądu wobec ustalenia, iż pozwanym przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego odpadła przesłanka odroczenia w czasie wydania spornego lokalu.

O kosztach postępowania orzeczono w pkt IV na podstawie art. 98 §1 k.p.c. zasądzając od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej kwotę 320 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Na poniesione przez stronę powodową koszty składała się opłata od pozwu w kwocie 200 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 120 zł.

Apelację od tego wyroku wniosły pozwane zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

- naruszenie prawa procesowego, a to art. 320 k.p.c., poprzez jego niezastosowanie przez Sąd I instancji i uznanie, iż w sytuacji pozwanych nie zachodził szczególnie uzasadniony wypadek do orzeczenia opróżnienia lokalu mieszkalnego przy Alei (...) we W. dopiero z chwilą uzyskania przez M. H. pełnoletniości, podczas gdy z ustaleń Sądu wynikało, iż pozwana A. B., samotnie wychowująca małoletnie dziecko M. H. i nie przysługują jej prawa do lokalu mieszkalnego, co w ocenie skarżącego uzasadnia takie żądanie.

Mając na względzie podniesione zarzuty skarżące wniosły o oddalenie pozwu w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych solidarnie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Na wypadek gdyby Sąd II instancji uznał, że zaistniały przesłanki dopuszczające orzeczenie opróżnienia lokalu mieszkalnego, to pozwane wniosły o:

1.  wyznaczenie terminu opróżnienia lokalu mieszkalnego we W. przy Alei (...) po uzyskaniu przez M. H. pełnoletniości, ze względu na szczególnie uzasadnioną sytuację wynikającą ze statusu rodzinnego i materialnego pozwanych,

2.  zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych solidarnie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył.

Apelacja pozwanych jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu. Nie dostarcza ona bowiem argumentów do podważenia postępowania Sądu I instancji i wydanego w sprawie orzeczenia. Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń, które Sąd Odwoławczy podziela i przyjmuje za podstawę swego orzekania w postępowaniu odwoławczym.

Zarzuty pozwanych skierowane przeciwko wydanemu rozstrzygnięciu, mimo sformułowanego wniosku o zmianę orzeczenia poprzez oddalenie powództwa, sprowadzają się wyłącznie do kwestionowania stanowiska Sądu I instancji, który nie znalazł podstaw do odroczenia terminu opróżnienia lokalu mieszkalnego na okres do uzyskania pełnoletniości przez M. H.. Sąd Okręgowy badając całą sprawę ponownie zgodnie z art. 382 k.p.c i rozważając wyniki postępowania przed Sądem I Instancji doszedł do przekonania, że spełnione zostały wszystkie przesłanki do orzeczenia eksmisji pozwanych ze spornego lokalu. W tym zakresie Sąd Odwoławczy aprobuje wnioski i ocenę prawną zawartą w uzasadnieniu Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie. Wobec charakteru zarzutów podniesionych w apelacji szerzej należy się odnieść jedynie do ewentualnej zasadności zastosowania w niniejszej sprawie art. 320 k.p.c.

Zgodnie z powyższym przepisem w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. Uprawnienie to przysługuje sądowi „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”, a więc w sytuacjach, w których ze względu na stan majątkowy, rodzinny czy zdrowotny spełnienie zasądzonego świadczenia byłoby dla pozwanego niemożliwe do wykonania lub w każdym razie bardzo utrudnione i narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody. W sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - w tym zarówno mieszkalnego, jak i użytkowego - sąd władny jest, uznając roszczenie za uzasadnione, wyznaczyć odpowiedni termin do jego spełnienia. Chodzi więc o wyznaczenie takiego terminu, który z jednej strony mógłby umożliwić pozwanemu wykonanie orzeczenia w sposób najmniej dla niego dotkliwy i nienarażający go na dodatkowe straty, z drugiej jednak strony termin ten musi uwzględniać słuszne interesy powoda i nie narażać go na dalsze straty (por. wyr. SN z 17 września 1969 r., III CRN 310/69 , LexPolonica nr 300860, OSNCP 1970, nr 6, poz. 115). Nie można jednak tracić z pola widzenia, iż z jednej strony art. 320 k.p.c. jest instrumentem pozwalającym na wykonanie wyroku bez ponoszenia przez dłużnika (i ewentualnie jego rodzinę) szczególnie dotkliwych reperkusji, z drugiej strony wywołuje on jednak dla wierzyciela pewne negatywne konsekwencje w postaci rzeczywistego odroczenia bądź rozciągnięcia w czasie wykonania wyroku i pozbawia go w związku z tym określonych korzyści. Dlatego przepis powinien być stosowany w szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy usprawiedliwia to sytuacja osobista i majątkowa dłużnika.

Skarżące w treści apelacji ponownie przytaczały te same okoliczności faktyczne, wskazujące na ich trudną sytuację osobistą, rodzinną i majątkową, które wziął już pod uwagę Sąd Rejonowy, uznając, iż obu pozwanym, właśnie z uwagi na kryterium dochodowe, a także małoletniość pozwanej M. H. przysługuje prawo do lokalu socjalnego. Jednocześnie nie można pominąć, iż pozwana A. B. nie stawiając się na rozprawy w dniach 13 listopada 2012 r. i 31 marca 2013 r., podczas których miał zostać przeprowadzony dowód z przesłuchania jej w charakterze strony, nie skorzystała z możliwości przedstawiania sądowi informacji o ewentualnych innych, dodatkowych szczególnie wyjątkowych okolicznościach w sprawie, które mogłyby wpłynąć na odmienną ocenę sądu w powyższym zakresie. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji trafnie zatem ocenił, iż w rozstrzyganej sprawie nie zachodzi szczególny wypadek, o którym mowa w art. 320 k.p.c. Zarówno małoletniość pozwanej M. H., jak i niekwestionowana trudna sytuacja majątkowa pozwanej A. B. były brane pod uwagę przez Sąd Rejonowy i stanowią one przesłankę orzeczenia, iż pozwanym przysługuje prawo do otrzymania lokalu socjalnego. W ocenie Sądu Okręgowego, nie ma powodów, aby te same okoliczności, związane z wiekiem małoletniej pozwanej M. H. jak i sytuacją życiową jej matki – pozwanej A. B., uwzględniać przy ocenie potrzeby zastosowania instytucji moratorium sędziego z art. 320 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał, iż brak jest potrzeby udzielenia pozwanym tymczasowej ochrony wykorzystując uprawnienie, jakie w sprawach o wydanie nieruchomości przyznaje art. 320 k.p.c. również z tej przyczyny, iż przyznanie pozwanym prawa do lokalu socjalnego oznacza, że nie grozi im eksmisja ze spornego lokalu bez jednoczesnego zapewnienia im innego miejsca zamieszkania.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że apelacja pozwanych podlegała oddaleniu, o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej pozwanym z urzędu, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t. jedn. Dz.U. z 2009 r., nr 146, poz. 1188 ze zm.) oraz w oparciu o § 2, § 4, § 10 pkt 1 oraz § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r., nr 163, poz. 1348 ze zm.), zasądzając je na rzecz pełnomocnika pozwanych od Skarbu Państwa. Kwota przyznanego wynagrodzenia za udzieloną pomoc prawną powiększona została na podstawie § 2 ust. 3 w/w rozporządzenia o stawkę podatku od towarów i usług, obowiązującą w chwili orzekania.