Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa G. M.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 8 lipca 2015 r., sygn. akt I C 81/15,

prostując rubrum zaskarżonego wyroku przez wskazanie, że stroną pozwaną jest Bank (...) Spółka Akcyjna w W.,

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 2 700 (dwa tysiące siedemset) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 867/15

UZASADNIENIE

Powódka wniosła o pozbawienie wykonalności nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 29 listopada 2002 r. z tym uzasadnieniem, że uwzględnione tym nakazem roszczenie uległo w stosunku do niej, jako poręczycielki długu jej córki, przedawnieniu.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wydanego w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej w sprawie o sygnaturze I Nc 94/02 nakazu zapłaty z dnia 29 listopada 2002 r. w części dotyczącej 27419,66 zł oraz odsetek w wysokości 19,6875% od 125000,-zł od dnia 3 czerwca 2002 r., w pozostałej zaś części powództwo oddalił i nie obciążył powódki kosztami procesu. Przytoczył Sąd następujące motywy swego rozstrzygnięcia:

W dniu 15 listopada 2000 r. K. M. zawarła z poprzedniczką prawną pozwanego Banku umowę o kredyt wysokości 125000,-zł. Na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami ustanowiona została hipoteka zwykła na położonej w J. zabudowanej nieruchomości będącej własnością powódki.

W piśmie z dnia 14 listopada 2001 r. kredytujący Bank wypowiedział umowę.

Wydanym dnia 29 listopada 2002 r. nakazem zapłaty Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej nakazał powódce (ówczesnej pozwanej), aby zapłaciła na rzecz (...) Banku (...) SA w K. 125000,-zł z odsetkami zmiennymi w wysokości 19,6875% od dnia 3 czerwca 2002 r., 27419,66 zł skapitalizowanych do dnia 2 czerwca 2002 r. odsetek oraz 5305,20 zł kosztów procesu. Nakaz ten utrzymany został w mocy prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 29 maja 2003 r., po czym zaopatrzony został klauzulą wykonalności.

W dniu 14 lutego 2005 r. pozwana złożyła wniosek o wszczęcie przeciwko powódce egzekucji. Postępowanie to, toczące się pod sygnaturą Km 561/05, zostało postanowieniem Komornika z dnia 15 października 2014 r. umorzone.

Dnia 10 października 2014 r. pozwana złożyła wniosek o wszczęcie przeciwko powódce egzekucji z nieruchomości; postępowanie toczy się w sprawie Km 2225/14.

Dnia 15 marca 2002 r. (...) Bank (...) SA w K. wystawił przeciwko K. M. bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), określający wysokość jej zobowiązania w dniu wystawienia tytułu na 125000,-zł należności głównej i na 21616,59 zł odsetek wymagalnych, a także dalsze odsetki od 125000,-zł od dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego oraz dalsze świadczenia.

Z uwagi na przedawnienie roszczenia wobec K. M. z tytułu Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej wydanym w sprawie I C 239/14 w dniu 24 lipca 2014 r. wyrokiem zaocznym, utrzymanym w mocy wyrokiem z 7 listopada 2014 r., pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wystawionego 15 marca 2002 r. przez (...) Bank (...) SA bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...).

Twierdzenia powódki, jakoby w sprawie znaleźć miały zastosowanie przepisy o poręczeniu, są bezzasadne, powódki bowiem z pozwaną taki stosunek nie łączył.

Powódka jest dłużnikiem rzeczowym (hipotecznym), zastosowanie w sprawie mają zatem przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w szczególności zaś jej art. 73 i art. 77, dotyczące zakresu odpowiedzialności dłużnika hipotecznego i możliwości podnoszenia przez niego zarzutów przeciwko wierzycielowi.

Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym i nie ulega przedawnieniu. Jest ona prawem akcesoryjnym o tyle, że może istnieć tylko, jeśli istnieje zabezpieczona wierzytelność (art. 94). Podkreślić należy, że przedawnienie wierzytelności nie wywołuje skutku w postaci jej wygaśnięcia, a rodzi skutki tylko w sferze obligacyjnej i nie pozbawia wierzyciela hipotecznego uprawnienia do zaspokojenia się z nieruchomości. Jeżeli właściciel nieruchomości objętej hipoteką nie jest dłużnikiem osobistym, możliwa jest na podstawie zdania pierwszego art. 77 ustawy sytuacja, w której dłużnik osobisty nie odpowiada za przedawnioną wierzytelność, a nadal istnieje odpowiedzialność rzeczowa właściciela obciążonej nieruchomości.

Zgodnie z art. 73 ustawy właściciel nieruchomości obciążonej może, niezależnie od zarzutów, które mu przysługują osobiście przeciwko wierzycielowi hipotecznemu, podnosić zarzuty przysługujące dłużnikowi oraz te, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu hipoteki. Zasada ta została ograniczona przez art. 77 ustawy, który w brzmieniu sprzed nowelizacji z dnia 26 czerwca 2009 r. wchodzącej w życie w dniu 20 lutego 2011 r. (czyli, stosownie do zdania pierwszego art. 10 ust. 2 ustawy zmieniającej, mającym zastosowanie w sprawie) stanowi, że przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej, przepisu tego nie stosuje się jednak do roszczenia o odsetki. Oznacza to, że powódka nie może ona powołać się na przedawnienie roszczenia głównego, choć stwierdzone ono zostało orzeczeniem sądu, który – właśnie z uwagi na nie –tytuł wykonawczy wydany przeciwko K. M. pozbawił wykonalności.

Skoro zgodnie z art. 73 ustawy o księgach wieczystych i hipotece powódka może skutecznie powołać się na przedawnienie roszczenia wierzycielskiego Banku jedynie w zakresie odsetek, na podstawie art. 840§1 pkt 2 k.p.c. domagać się mogła pozbawienia wykonalności wydanego w stosunku do niej tytułu wykonawczego tylko w tym właśnie zakresie.

Tytułem wykonawczym, którego dotyczy pozew, objęte były również zasądzone nakazem koszty procesu. I w tym zakresie powództwo nie zasługiwało jednak na uwzględnienie. Zgodnie z art. 125§1 k.c. stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu, choćby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy, a ponieważ wierzycielski Bank wnioskami z 14 lutego 2005 r. i z 10 października 2014 r. zainicjował postępowania egzekucyjne, zgodnie z art. 123§1 pkt 1 k.c. doszło do przerwy biegu przedawnienia.

Z istoty hipoteki wynika, że wierzyciel może się zaspokoić jedynie z nieruchomości, na której hipoteka została ustanowiona, jednak zastrzeżenia prawa dłużnika rzeczowego do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego nie można dokonać w wyniku powództwa opartego na art. 840§1 pkt 2 k.p.c.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach przywołał Sąd normę art. 102 k.p.c.

W apelacji od opisanego wyżej wyroku powódka wniosła o jego zmianę przez uwzględnienie jej powództwa w całości, czyli przez pozbawienie wystawionego przeciwko niej tytułu wykonawczego także w części orzekającej o roszczeniu głównym z uwagi na jego przedawnienie, oraz – jak należy sądzić – także w zakresie kosztów. Nie sformułowała skarżąca precyzyjnych zarzutów, podtrzymała jednak tezę, że łączył ją z poprzedniczką pozwanej stosunek poręczenia i że – z uwagi na akcesoryjny charakter poręczenia – przedawnienie roszczenia w stosunku do dłużnika podstawowego odnieść winno skutek także w stosunku do niej.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Powódka w apelacji powiela lansowaną w toku postępowania pierwszoinstancyjnego tezę, jakoby w trójstronnym stosunku między nią, bankiem kredytującym i kredytobiorczynią, czyli K. M., była poręczycielką i całą swą argumentację prawną na tej tezie opiera. Teza ta jest jednak chybiona.

Skarżąca, powołując się na swój status poręczycielki, sama jednocześnie powołuje się na to, że zabezpieczeniem udzielonego K. M. kredytu była ustanowiona na jej nieruchomości hipoteka, co prowadzi do wniosku, że w istocie nie kwestionuje dokonanych przez Sąd Okręgowy w tej materii (ani żadnych innych) ustaleń faktycznych, bezzasadnie jedynie zabezpieczenie hipoteczne utożsamia z poręczeniem, co jest efektem pomieszania przez nią różnych instytucji prawnych, mających wprawdzie na celu zabezpieczenie wykonania przez dłużnika jego zobowiązania, ale o całkiem różnym charakterze. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia, skądinąd w pełni zgodne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym i obejmującym okoliczności w istocie niesporne, może w pełni zaakceptować i uznać za własne.

Przewidziane w art. 876 i następnych k.c. poręczenie jest instytucją prawa obligacyjnego, a przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela, że wykona zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania swego nie wykonał, przy czym, w braku odmiennego zastrzeżenia, odpowiedzialny jest on jak współdłużnik solidarny. Oznacza to, że poręczyciel zawsze musi być w stosunku do wierzyciela i dłużnika osobą trzecią i że – w razie niespełnienia świadczenia przez dłużnika – odpowiada on za zobowiązanie, za które poręczył, całym swoim majątkiem.

Hipoteka z kolei jest instytucją prawa rzeczowego i zabezpiecza wierzytelność pieniężną na nieruchomości należącej bądź do osoby będącej (jak poręczyciel dłużnika) osobą trzecią stosunku zobowiązaniowego, bądź do samego dłużnika osobistego. W obu tych przypadkach odpowiedzialność rzeczowa właściciela nieruchomości obciążonej niezależna jest od tego, czy płynące ze stosunku obligacyjnego wobec dłużnika osobistego roszczenie uległo przedawnieniu, czy też nie, jak trafnie bowiem na gruncie art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece podkreślił Sąd Okręgowy, przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej.

Skoro zatem, jak wskazano wyżej, powódka była dłużniczką rzeczową (hipoteczną), nie zaś poręczycielką, nie mają do niej zastosowania przepisy o poręczeniu, w szczególności zaś norma art. 883§1 k.c., w myśl której poręczycielowi służą przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, jakie przysługiwały dłużnikowi. W konsekwencji nie może ona skutecznie twierdzić, że jej rzeczowy obowiązek względem pozwanego Banku już nie istnieje i z twierdzenia tego wywodzić zasadności powództwa o pozbawienie wydanego przeciwko niej tytułu wykonawczego wykonalności. Miał zatem Sąd Okręgowy wszelkie podstawy, by powództwo w części dotyczącej obejmującego należność główną długu hipotecznego oddalić.

Równie zasadnie nie znalazł Sąd Okręgowy podstaw do uwzględnienia powództwa w części, w jakiej zmierzało ono do pozbawienia wykonalności wydanego w sprawie o sygnaturze I Nc 94/02 nakazu zapłaty z dnia 29 listopada 2002 r. w części obejmującej orzeczenie o kosztach postępowania, acz z przyczyn nieco innych niż zostało to w motywach wyroku wskazane. Rozstrzygnięcie w tej kwestii wywiódł Sąd Okręgowy z przerwy biegu przedawnienia, do jakiego dojść miało wskutek składania przez wierzycielski Bank kolejnych wniosków egzekucyjnych, tymczasem roszczenie w zakresie orzeczonych nakazem kosztów nie uległo przedawnieniu przed dniem 10 października 2014 r., kiedy to wpłynął ostatni wniosek egzekucyjny, to zaś czyni zbędnym rozważanie, czy umorzenie egzekucji w sprawie II Km 561/05 nie pozbawiło złożonego w niej wniosku waloru czynności bieg przedawnienia przerywającej.

Prawidłowo Sąd Okręgowy wywiódł, że termin przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem (a więc i zrównanym pod względem skutków z wyrokiem nakazem zapłaty) wynosi lat dziesięć (art. 125§1 k.c.) i liczony jest od dnia prawomocności takiego orzeczenia. Uszło jednak jego uwagi, że w dacie wydawania nakazu zapłaty w zakresie zaskarżania orzeczeń obowiązywały inne niż obecnie przepisy (nie było jeszcze skargi kasacyjnej, kasacja natomiast stanowiła normalny środek odwoławczy), wskutek czego nakaz zapłaty uprawomocnił się dopiero w dniu odmowy przyjęcia przez Sąd Najwyższy kasacji do rozpoznania, co nastąpiło w dniu 10 listopada 2004 r. (k. 107), a więc mniej niż dziesięć lat przed złożeniem w dniu 10 października 2014 r. ostatniego wniosku egzekucyjnego. I w tym przypadku zatem nie doszło do przedawnienia roszczenia, w zakresie którego powódka była już dłużniczką osobistą, nie zaś rzeczową, co słusznie doprowadziło do oddalenia powództwa o pozbawienie nakazu zapłaty wykonalności także w tej części.

Zaskarżony wyrok wymagał jednak pewnej korekty z tej przyczyny, że zawarte w jego rubrum określenie strony pozwanej było niekompletne. Uchybienie to możliwe było do usunięcia w drodze zwykłego sprostowania przez dopisanie przy jej oznaczeniu słów wskazujących na jej formę organizacyjną.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c., przy zastosowaniu art. 350§1 i §3 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego podstawę swą znajduje w normach art. 98§1 i §3 k.p.c. oraz §13 ust. 1 pkt 2 i §6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Nie znalazł Sąd Apelacyjny podstaw do zastosowania normy art. 102 k.p.c., którą przy orzekaniu o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego zastosował Sąd Okręgowy. O ile było to wówczas w jakimś stopniu uzasadnione trudną sytuacją materialną powódki i jej subiektywnie usprawiedliwionym przekonaniem o zasadności dochodzonego żądania, o tyle obecnie, po precyzyjnym wyłożeniu w motywach zaskarżonego wyroku przyczyn oddalenia powództwa, usprawiedliwienia dla generowania przez nią po stronie pozwanej kolejnych kosztów nie sposób się dopatrzyć, a sama trudna sytuacja materialna strony nie jest wystarczającą podstawą do odstąpienia od płynącej z art. 98§1 k.p.c. zasady odpowiedzialności finansowej za wynik postępowania sądowego.

SSO Artur Żymełka SSA Piotr Wójtowicz SSA Roman Sugier