Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2013 r. w Szczecinie

sprawy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 września 2012 r. sygn. akt VI U 2019/11

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Barbara Białecka SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 851/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 października 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. podwyższył stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą płatnika składek (...) sp. z o.o. w L. w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. o 50 %.

W odwołaniu od decyzji (...) sp. z o.o. zarzuciła naruszenie przez organ rentowy art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie. W uzasadnieniu płatnik wskazał, iż faktyczną działalność spółka rozpoczęła w listopadzie 2009 r., pierwszych pracowników zatrudniła w grudniu. W dniu 1 marca 2010 r. siedziba spółki uległa zniszczeniu w wyniku pożaru. Spaleniu uległo całe biuro spółki m.in. komputery, akta osobowe pracowników. Na początku kwietnia 2010 r. spółka zakupiła kontener socjalny, w którym mogła urządzić biuro oraz komputery. Usługa „Symfonia Kadry i Płace” została ponownie zainstalowana w dniu 19 kwietnia 2010 r., natomiast certyfikat do przekazywania dokumentów w formie elektronicznej kadrowa spółki B. K. otrzymała w dniu 28 kwietnia 2010 r. W konsekwencji wprowadzonych zmian w komputerach spółki oraz w wykorzystywanych programach komputerowych doszło do błędnego przeimportowania danych z systemu „Symfonia” do programu „Płatnik”, co było niezależne od spółki, a zatem nie może powodować zastosowania podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe na podstawie art. 34 ustawy.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie w całości z argumentacją jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 20 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż (...) sp. z o.o. w L. nie ma obowiązku opłacania w roku składkowym od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. podwyższonej o 50 % stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w L. 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji ustalił, że (...) sp. z o.o. w L. rozpoczęła działalność w listopadzie 2009 r., a pierwszych pracowników zaczęła zatrudniać w połowie grudnia 2009 r., w związku z tym pierwsze deklaracje rozliczeniowe ZUS DRA były deklaracjami „zerowymi”. W roku składkowym od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. spółka zgłaszała do ubezpieczenia wypadkowego przeciętnie powyżej 9 ubezpieczonych, w związku z czym stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe powinna być wyliczana przez płatnika według kodu PKD z aktualnego zaświadczenia o nadaniu identyfikatora REGON. Spółka miała zarejestrowane następujące rodzaje działalności przeważającej: według stanu na dzień 30 listopada 2009 r. i 31 grudnia 2009 r.: PKD (...).Z produkcja żeliwa i stali oraz stopów żelaza, PKD (...).Z produkcja surówki, żelazostopów, żeliwa i stali oraz wyrobów hutniczych; według stanu na dzień 30 listopada 2010 r. i 31 grudnia 2010 r. PKD (...).Z produkcja surówki, żelazostopów, żeliwa i stali oraz wyrobów hutniczych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 marca 2010 r., według podanego kodu PKD stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe w okresie od kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. powinna wynosić 2,53%.

Dalej z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że w dokumencie IWA (informacji o danych dla naliczenia składki na ubezpieczenie wypadkowe) za 2010 r. płatnik podał kod PKD: (...) oraz wykazał 37 ubezpieczonych. W dokumencie wskazano także numer NIP (...) oraz numer REGON (...). W deklaracjach ZUS DRA za okres od kwietnia 2010 r. do marca 2011 r. (...) spółka z o.o. określiła stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe jako 1,67%.

W dniu 1 marca 2010 r. w wyniku pożaru zniszczeniu uległa cała siedziba Spółki. Spaleniu uległo biuro Spółki, w tym komputery, dokumenty, akta osobowe pracowników, cała księgowość Spółki. Po pożarze Spółka zakupiła kontener socjalny, w którym od nowa rozpoczęto prowadzenie działalności. Zakupiono nowe komputery oraz specjalistyczne programy komputerowe. W związku z pożarem spółka musiała uzyskać nowe certyfikaty z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do przekazywania informacji w formie elektronicznej. W połowie kwietnia ponownie zainstalowano program „Symfonia kadry i płace”. Równocześnie zbierano od pracowników informacje kadrowe i nadrabiano wszystkie zapisy księgowe, które należało następnie wprowadzić od nowa do programu komputerowego „Symfonia”. Osobą odpowiedzialną za wykonanie wyżej wymienionych czynności była przede wszystkim księgowa Spółki - B. K.. Do obowiązków B. K. należało nadto sporządzenie deklaracji rozliczeniowych do ZUS na rzecz (...). Sporządzając właśnie ową deklarację za kwiecień 2010 r., księgowa spółki prawidłowo wprowadziła listę ubezpieczonych, błędnie natomiast naliczyła stopę procentową składki. Wskazanie niższej wysokości stopy procentowej składki w deklaracji nie było celowe, a spowodowane niesprawdzeniem przez B. K. wysokości stopy składki z kodem PKD, co implikowało przyjęcie przez program komputerowy stawki najniższej. W konsekwencji składka na ubezpieczenie wypadkowe opłacana była w zaniżonej wysokości, albowiem naliczano ją według wskaźnika 1,67% zamiast 2,53%.

Przyjmując jako materialno-prawną podstawę rozstrzygnięcia przepisy z art. 27, art. 28 i art. 31, art. 33 ust. 1 i 2 oraz 34 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), Sąd Okręgowy zważył, że rozstrzygnięcie powstałego sporu ograniczało się do odpowiedzi na pytanie, czy opisane w stanie faktycznym nieprawidłowości płatnika (nieprawidłowe określenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe) ustawodawca postanowił spenalizować poprzez podwyższenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe o dodatkowe 50%. Zdaniem Sądu Okręgowego płatnik nie podał organowi żadnych nieprawdziwych lub błędnych informacji, o których mowa w powyższych przepisach. Z ustaleń stanu faktycznego wynika bowiem, że w deklaracjach DRA płatnik wskazał prawidłową grupę działalności oraz prawdziwą liczbę ubezpieczonych, a nieprawidłowo wskazał jedynie obowiązującą go wysokość stopy procentowej, co ZUS mógł łatwo zweryfikować (i co zresztą uczynił). Sąd I instancji zauważył również, że świadkowie zgodnie wskazywali, iż nieprawidłowości w postępowaniu związanym z ustaleniem składki na ubezpieczenia wypadkowe miały miejsce tuż po pożarze, który zniszczył całą dokumentację księgową i pracowniczą. W praktyce jedyną osobą, która mogła odtworzyć całą dokumentację Spółki była jej księgowa. B. K. musiała wówczas w krótkim czasie odtworzyć wszystkie dokumenty księgowe, pracownicze i ubezpieczeniowe i wprowadzić je od nowa do programu komputerowego „Symfonia”, w tym musiała sporządzić deklaracje rozliczeniowe do ZUS dotyczące Spółki. Wprowadzając wówczas dane określone w art. 31 ust. 3 i 6 ustawy wypadkowej, omyłkowo nie sprawdziła składki z kodem PKD, na skutek czego program błędnie przyjął najniższą stopę procentową składki. W konsekwencji składka na ubezpieczenie wypadkowe opłacana była w zaniżonej wysokości, albowiem naliczano ją według wskaźnika 1,67% zamiast 2,53%. Sąd Okręgowy podkreślał, że wszelkie inne dane, w tym w szczególności liczba osób ubezpieczonych oraz kod PKD zostały określone prawidłowo. W tej sytuacji, Sąd I instancji ocenił, że błędne ustalenie obowiązującej płatnika wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, w oparciu o informacje przekazane przez płatnika w deklaracjach IWA, Zakład Ubezpieczeń Społecznych mógł łatwo zauważyć i zweryfikować. W ocenie Sądu I instancji taka sytuacja nie wyczerpała hipotezy normy prawnej zawartej w art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, dlatego brak jest podstaw do ustalenia dla płatnika stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe wyższej o 50%. Odwołując się do stanowiska judykatury, Sąd I instancji zwrócił uwagę, że sankcje za zaniżenie należności składkowej w deklaracji wypełnionej przez płatnika zmierzają do przekonania płatnika, iż rzetelne i staranne wypełnienie deklaracji leży w jego interesie. Ujawnienie błędu w deklaracji pociąga za sobą obowiązek zapłacenia podwyższonej kwoty składki. Nie jest to jednak odpowiedzialność absolutna. Stosowanie przepisów o zabarwieniu penalnym nie może bowiem prowadzić do rezultatu, który byłby sprzeczny z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi wywodzonymi z klauzuli demokratycznego państwa prawnego - zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przezeń prawa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego. Podmiot, który wadliwie wypełnia swój obowiązek musi mieć możliwość obrony i wykazania, że niedopełnienie tego obowiązku było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. W przedmiotowej sprawie błędne określenie wskaźnika wynikało jedynie z niedopatrzenia księgowej płatnika, wynikającego ze szczególnych okoliczności, jakimi niewątpliwie był pożar całej siedziby Spółki i zwiększona ilość pracy, nie miało natomiast na celu wprowadzenia organu rentowego w błąd dla opłacania niższych składek na ubezpieczenie wypadkowe. Mając powyższe na względzie na podstawie przepisu art. 477 ^{( 14)}§2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję ustalając, że płatnik składek (...) nie ma obowiązku opłacania podwyższonej o 50% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w roku składkowym od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepisy z art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 4 ust. 1 i w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. 2002 nr 163 poz. 1349 z późn. zm.).

Apelację od wyroku złożył organ rentowy, zarzucając mu naruszenie art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych poprzez jego błędną wykładnię prowadzącą do uznania, że płatnik nie ma obowiązku opłacenia podwyższonej o 50 % stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne. W uzasadnieniu apelujący podniósł, że tylko niezawinione zachowanie płatnika w zgłoszeniu danych może zwolnić z sankcji wynikającej z art. 34 ustawy wypadkowej, przy czym przyjmować należy domniemanie winy płatnika, w sytuacji gdy przekazane dane nie odpowiadają prawdzie. Organ rentowy przyznał, że płatnik miał ciężki okres spowodowany pożarem w firmie, jednak przyczyną niewłaściwe przekazanych informacji było jedynie zaniedbanie ze strony płatnika. Na tej podstawie skarżący wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie odwołania oraz zwrot kosztów procesu według obowiązujących przepisów.

Płatnik składek (...) sp. z o.o. w L. wniósł o oddalenie apelacji oraz zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według obowiązujących przepisów.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego pozbawiona jest uzasadnionych podstaw. Sąd Apelacyjny w całości przyjmuje za własne dokładne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, jak również trafną ocenę prawną.

Niesporne w sprawie są okoliczności faktyczne , z których wynika, że organ rentowy nie określił kategorii ryzyka ani stopy procentowej składki dla wnioskodawcy, który samodzielnie ustalił wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za sporny okres na poziomie 1,64 %, zamiast 2,53 %. Płatnik przyznał, że doszło do zaniżenia stopy procentowej składki, lecz nie było to działanie umyślne i nie miało nikogo wprowadzić w błąd, zwłaszcza, że pozostałe dane, które kształtują wysokość stopy procentowej, były prawidłowe, a omyłka płatnika powstała w wyniku szczególnych okoliczności, w jakich znalazła się spółka. Z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków wynika bowiem, że w marcu 2010 r. miał miejsce pożar biura spółki, w wyniku którego uległa zniszczeniu cała dokumentacja księgowa spółki. W połowie kwietnia 2010 r. dokonywano od nowa zapisów do systemu komputerowego. Osoba odpowiedzialna za wykonanie tej czynności – księgowa B. K. zeznała, że sporządzając deklaracje za kwiecień 2010 r., choć prawidłowo wprowadziła listę ubezpieczonych, to nie sprawdziła wysokości składki z kodem PKD, co z kolei spowodowało przyjęcie przez program komputerowy mylnie najniższego wskaźnika 1,67 %, zamiast 2,53 %. Co istotne, wszelkie inne dane, w szczególności zawarte w dokumencie ZUS IWA za 2010 r., takie jak kod PKD, liczba ubezpieczonych, numer NIP oraz REGON, zostały określone prawidłowo. Analizowany błąd w ustaleniu stopy procentowej składki stanowił więc wyraźnie oczywistą omyłkę, usprawiedliwioną okolicznościami, w jakich znalazła się wówczas spółka. Nieprawidłowość ta była też niejako jawna, bowiem w oparciu o pozostałe prawdziwe informacje, które płatnik przekazał organowi rentowemu w deklaracjach, łatwo było ją dostrzec i wykluczyć, co też miało miejsce. Sąd Apelacyjny podzielił zatem pogląd, że płatnik nie przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nieprawidłowych, tj. wprowadzających Zakład w błąd, istotnych dla ustalenia wysokości wskaźnika korygującego danych, ani też nie zataił danych istotnych, a jedynie błędnie ustalił obowiązującą wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Zaznaczenia przy tym wymaga, że art. 28 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej kreuje dwie kategorie płatników składek: 1/ płatników zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych i 2/ płatników zgłaszających do tegoż ubezpieczenia co najmniej 10 ubezpieczonych. Dokonując takiego podziału ustawodawca posłużył się kryterium liczby ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, które to kryterium doprecyzował w ust. 3 i 4 cytowanego artykułu. Dla każdej z wymienionych kategorii płatników określono odmienne zasady ustalania stopy procentowej składki i inny tryb postępowania w tym zakresie. Spośród drugiej kategorii płatników wyodrębnia się jeszcze tych, którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ustalił kategorii ryzyka z uwagi na brak obowiązku przekazywania informacji, o jakich mowa w art. 31 ust. 6 w związku z ust. 3 ustawy, przez trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe lub którzy w ogóle nie podlegają wpisowi do rejestru REGON. Zgodnie z art. 33 ust. 1, 2 i 3 ustawy w pierwszym z wymienionych przypadków stopa procentowa składki jest zróżnicowana o tyle, że odpowiada stopie procentowej składki określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik, nie podlega jednak weryfikacji z zastosowaniem wskaźnika korygującego.

Regulacja art. 34 ust. 3 ustawy dotyczy więc płatników niewymienionych w ust. 1, czyli tych, dla których Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ustala indywidualnej stopy procentowej składki i którzy określają ją sami, według zasad wynikających z art. 28 ust. 1 lub art. 33 ust. 1 i 2 tegoż aktu. Dla ustalenia stopy procentowej składki w przypadku tej kategorii płatników konieczne jest zatem prawidłowe określenie na podstawie art. 28 ust. 3 liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, by stwierdzić, czy ma zastosowanie zryczałtowana stopa procentowa, o jakiej mowa w ust. 1 tego artykułu lub przyjęcie właściwej grupy działalności, jeśli w grę wchodzi stopa procentowa składki zróżnicowana zgodnie z art. 33 ust. 1 według tego właśnie kryterium. Odpowiednie zastosowanie normy art. 34 ust. 1 ustawy do sytuacji opisanych przepisem ust. 3 polega więc na wymierzeniu przewidzianej w jej dyspozycji sankcji w postaci podwyższenia o 50% stopy procentowej składki podmiotom nieobjętym hipotezą tej normy, należącym do innych grup płatników, wobec których przepisy ustawy przewidują odmienne zasady ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Odmienność zasad ustalania stopy procentowej składki dla poszczególnych kategorii płatników sprawia zaś, że o ile w art. 34 ust. 1 ustawy mowa jest o nieprzekazaniu danych lub przekazaniu nieprawdziwych danych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż to ten organ ustala dla płatników wymienionych w art. 28 ust. 2 ustawy stopę procentową składki i czyni to według reguł sprecyzowanych w tym przepisie oraz w oparciu o informacje wymienione w art. 31 ustawy, o tyle art. 34 ust. 3 stanowi o nieprawidłowym ustalaniu przez płatnika liczby ubezpieczonych lub grupy działalności, albowiem w przypadku płatników wymienionych w art. 28 ust. 1 oraz art. 33 ust. 1 i 2 ustawy oni sami określają stopę procentową składki na podstawie tych właśnie danych. Wspomniana sankcja nie znajduje jednak zastosowania w każdej sytuacji zaniżenia stopy procentowej składki, ale tylko wówczas, gdy nieprawidłowe jej ustalenie jest konsekwencją zachowań płatnika opisanych hipotezą normy art. 34 ust. 1 lub ust. 3 ustawy (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 4 lutego 2011r., sygn. II UZP 1/11).

Sąd Apelacyjny zauważa, iż przedmiotem postępowania sądowego, wszczętego wskutek odwołania, jest zaskarżona decyzja w której nie podnoszono kwestii nieprawidłowej liczby ubezpieczonych czy grupy działalności, ani braku przekazania danych (art. 34 ust. 1 i 3 ustawy wypadkowej). Natomiast w przepisie art. 31 ustawy wypadkowej nie został wymieniony obowiązek zgłoszenia danych o wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, a interpretacja tego przepisu nie może być rozszerzająca, nawet gdy chodzi o daninę publicznoprawną. Zastosowanie sankcji, wskazanej w art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, uzależnione jest od uprzedniego ustalenia przez organ rentowy, że płatnik miał obowiązek podania konkretnej informacji, a także, iż mimo jej podania okazała się nie odpowiadającą rzeczywistości (prawdzie). Ponadto, organ rentowy nakładając na podmiot omawianą sankcję administracyjną winien wykazać, iż zachowanie zobowiązanego jest zawinione, umyślne i prowadzi do uszczuplenia przychodów z tytułu składek na ubezpieczenie wypadkowe. Organ rentowy w niniejszej sprawie nie wykazał zawinionego działania wnioskodawcy. Ponieważ zaś sam fakt zaniżenia składki jest niewystarczający, aby móc zastosować sankcję z art. 34 ustawy wypadkowej, to brak jest podstaw do ustalenia dla ubezpieczonej Spółki stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe wyższej o 50%, co prawidłowo przyjął Sąd I instancji.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, o czym orzekł w sentencji.

Na podstawie art. 108 § 1 k. p. c., przy zastosowaniu zasady wyrażonej w art. 98 k.p.c., Sąd odwoławczy orzekł również o kosztach zastępstwa procesowego za II instancję, w wysokości określonej treścią § 2 ust. l i 2, § 12 ust. 2 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

SSA Barbara Białecka SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko