Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 4 lutego 2011 r.
II UZP 1/11
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zastosować sankcję określoną w
art. 34 ust. 1 w związku z art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) wobec płatnika
zgłaszającego do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 osób tylko
wówczas, gdy nieprawidłowo ustalił on tę liczbę ubezpieczonych (nieprawi-
dłowo zastosował art. 28 ust. 3 tej ustawy).
Przewodniczący SSN Halina Kiryło (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 lutego 2011 r. sprawy z
wniosku „T.” Małgorzata O. - w S.K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o składki, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postano-
wieniem zawartym w protokole Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 grudnia 2010
r. [...]
„1. Czy przepisy art. 34 ust. 3 w zw. z art. 34 ust.1 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych ( t.j.: Dz.U.Nr 167 z 2009 r., poz.1322 ze zm.) posługując się pojęciem
„danych” lub „nieprawdziwych danych" odnoszą się również do błędnie ustalonej -
przez płatnika składek - stopy procentowej ?
2. Czy w odniesieniu do art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych po-
przez „nieprawidłowe określenie grupy działalności” można uznać nie tylko podanie
stopy procentowej spoza zakresu określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r., w sprawie różnicowania stopy procen-
towej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków ( Dz.U. Nr 200 z
2002 r., poz. 1692 ze zm. )?
2
3. Czy przesłanką wydania decyzji w przedmiocie wymierzenia płatnikowi
składek sankcji w postaci stopy procentowej składki na cały rok składkowy w wyso-
kości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych jest
wina płatnika, a jeśli tak - czy konieczna jest w tym względzie jedynie umyślność ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1
k.p.c. zagadnienie prawne powstało w następującym stanie faktycznym. Decyzją z
dnia 25 sierpnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. - wskazując
jako podstawę prawną przepisy art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) podwyższył o 50 procent stopę
procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą płatnika składek
Małgorzatę O., prowadzącą przedsiębiorstwo „T." w S.K. w roku składkowym obej-
mującym okres od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r. Powyższa decyzja nie
została zaskarżona przez płatnika składek. Natomiast pismem z dnia 31 sierpnia
2009 r. Małgorzata O. zwróciła się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w
B. o wydanie interpretacji w sprawie ustalenia nowej stopy procentowej składki wy-
padkowej zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych. Wnioskodawczyni zatrudnia dwóch pracowników i z
tego tytułu zobligowana jest do odprowadzania składki na ubezpieczenie wypadko-
we, której prawidłowa stopa procentowa wynosi 1,67%. Małgorzata O. od roku 2000
korzysta z usług profesjonalnego biura rachunkowego prowadzonego przez Janinę
M., które zapewnia jej stałą obsługę w zakresie między innymi przygotowywania de-
klaracji oraz naliczania składek na ubezpieczenia społeczne. W kwietniu i maju 2009
r. ustalona w dokumentach ubezpieczeniowych stopa procentowa składki na ubez-
pieczenie wypadkowe była prawidłowa. Określona została ona bowiem na 1,67 %. Z
kolei w czerwcu i lipcu 2009 r. w wyniku aktualizacji programu płacowego „AGA" do-
szło do „przeimportowania" do programu „Płatnik" stopy procentowej składki na
ubezpieczenie wypadkowe w nieprawidłowej wysokości i określono ją z tej przyczyny
błędnie jako 1,47 %.
3
Decyzją z dnia 28 września 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. uznał za nieprawidłowe stanowisko wnioskodawczyni w sprawie interpretacji
dotyczącej zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Organ
rentowy wskazał, że Małgorzata O., prowadząca przedsiębiorstwo „T." w S.K., zgła-
szająca do ubezpieczenia wypadkowego dwie osoby podała w deklaracji rozlicze-
niowej nieprawidłową, zaniżoną stopę procentową składki na ubezpieczenie wypad-
kowe - niższą aniżeli 50 % najwyższej stopy procentowej ustalonej za dany rok
składkowy. W ocenie organu rentowego wykazanie błędnej stopy procentowej nastą-
piło w wyniku niewłaściwego ustalenia grupy działalności. Okoliczność ta legła u
podstaw decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. z dnia 25 sierpnia
2009 r. o zastosowaniu stopy procentowej składki na cały rok składkowy w wysokości
150 % stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.
Małgorzata O. wniosła odwołanie od decyzji z dnia 28 września 2009 r., do-
magając się jej zmiany i ustalenia, że wadliwe określenie stopy procentowej składki
na ubezpieczenie wypadkowe nie wynikało z błędnego ustalenia grupy działalności,
ale z nieprawidłowości powstałych na etapie „importowania" danych do programu
„Płatnik". W jej ocenie organ rentowy nie zbadał rzeczywistej przyczyny zaniżenia
stopy procentowej odwołując się jedynie do przepisów ustawowych. Prawidłowe
określenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za poprzednie
miesiące, tj. kwiecień i maj 2009 r., jednoznacznie wykluczało fakt zamierzonego
wprowadzenia w błąd organu rentowego przez płatnika. Zaniżenie zaś stopy pro-
centowej składki nie było spowodowane nieprawdziwymi danymi. W dniu 10 paź-
dziernika 2009 r. płatnik składek dokonał korekty dokumentów rozliczeniowych nali-
czając składki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości ustalonej w drodze decyzji
z dnia 25 sierpnia 2009 r., tj. w wysokości 2,51 % (stanowiącej podwyższoną o 50
procent składkę na ubezpieczenie wypadkowe w roku składkowym obejmującym
okres od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r., a wynoszącą 1,67 %).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy wyro-
kiem z dnia 18 marca 2010 r. zmienił zaskarżoną decyzję i uznał za prawidłowe sta-
nowisko Małgorzaty O. prowadzącej przedsiębiorstwo „T." w S.K. zawarte we wnio-
sku złożonym w dniu 2 września 2009 r. w sprawie interpretacji dotyczącej zaniżenia
stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Sąd pierwszej instancji
stwierdził, że przepisy art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpie-
czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych stanowią
4
swoistą sankcję wobec płatnika składek za podanie przez niego nieprawdziwych da-
nych lub za nieprzekazanie wymaganych danych, o których stanowi art. 31 tej
ustawy. Warunkiem zastosowania tej sankcji jest jednak, by zachowanie płatnika do-
prowadziło do zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. W
takiej sytuacji ZUS ustala stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysoko-
ści 150 % stopy procentowej, która zostałaby ustalona na podstawie prawidłowych
danych. Sankcją jest zatem konieczność poniesienia przez płatnika składek dodat-
kowej opłaty w wysokości 50 % ponad normę, którą opłacałby przy podaniu prawi-
dłowych danych. Dodatkowo płatnik zobowiązany jest opłacić zaległe składki wraz z
odsetkami za zwłokę. W orzecznictwie i doktrynie podkreśla się przy tym, że jedynie
zawinione zachowanie płatnika kwalifikuje się do subsumcji niniejszego przepisu.
Świadczy o tym nie tylko sam przepis stwierdzający konieczność opłaty odsetek je-
dynie za zwłokę, ale także przepis art. 219 k.k., który statuuje umyślny czyn zabro-
niony polegający na niedopełnieniu obowiązków związanych z ubezpieczeniami
społecznymi. Uznaje się tym samym, że jeżeli płatnik przekazał obiektywnie nie-
prawdziwe dane będąc przekonanym o ich zgodności z rzeczywistością, odpada
podstawa naliczenia mu stopy procentowej składki za cały rok składkowy w wysoko-
ści 150 % stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych. Taka sy-
tuacja wystąpiła na gruncie rozpatrywanej sprawy.
W ocenie Sądu Okręgowego przeprowadzone postępowanie dowodowe wy-
kazało, że skutek w postaci zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie
wypadkowe z 1,67 % do 1,47 % nie był konsekwencją umyślnego działania Małgo-
rzaty O. Nieprawidłowości w wysokości stopy procentowej składek wynikały z przy-
czyn obiektywnych, a mianowicie automatycznego „przeimportowania" do programu
„Płatnik" stopy procentowej w zaniżonej wysokości wskutek aktualizacji programu
płatniczego „AGA”.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy,domagając się jego
zmiany i oddalenia odwołania lub przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do po-
nownego rozpoznania. Skarżący zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie
prawa materialnego, tj. art. 22 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz art. 28 ust. 1 i art. 34 ustawy z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków pracy i chorób zawodowych.
W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że poprzez nieprawidłowe ustalenie
grupy działalności, o którym mowa w art. 34 ust. 3 powołanej ustawy, należy uzna-
5
wać nie tylko podanie stopy procentowej obowiązującej dla innej grupy działalności
niż właściwa dla danego płatnika, ale również podanie stopy procentowej spoza za-
kresu określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29
listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpiecze-
nie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od
zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. Nr 200, poz. 1692 ze zm.). W takiej sytu-
acji wskazanie błędnej stopy procentowej oznacza, że nie nastąpiło prawidłowe
ustalenie grupy działalności. Podanie przez przedsiębiorcę zgłaszającego do ubez-
pieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych w deklaracji rozliczeniowej
nieprawidłowej stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe (niższej niż
50 % najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy) jest przyczyną
zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, a w konsekwencji
ustalenia w drodze decyzji stopy procentowej składki na dany rok składkowy w wyso-
kości 150 % stopy procentowej składki ustalonej w sposób prawidłowy.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku przy rozpoznawaniu apelacji pozwanego organu
rentowego uznał, że powstały zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości i w
trybie art. 390 k.p.c. przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Odnośnie do pierwszego i drugiego z postawionych pytań Sąd Apelacyjny za-
cytował art. 34 ust. 1 ustawy, z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.), zgodnie z którym jeżeli płatnik składek nie przeka-
że danych lub przekaże nieprawdziwe dane, o których mowa w art. 31, co spowoduje
zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych ustala w drodze decyzji stopę procentową składki na cały rok
składkowy w wysokości 150 % stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidło-
wych danych; płatnik składek zobowiązany jest opłacić zaległe składki wraz z odset-
kami za zwłokę. Regulacje zawarte w powyższym artykule - jak stanowią to przepisy
art. 34 ust. 3 ustawy - stosuje się odpowiednio do płatników składek, o których mowa
w art. 28 ust. 1 i art. 33 tego aktu, którzy nieprawidłowo ustalili liczbę ubezpieczonych
lub grupę działalności.
Zdaniem Sądu drugiej instancji przepisy artykułu 34 ust. 3 w związku z art. 34
ust. 1 powołanej ustawy posługując się pojęciem „danych" lub „nieprawdziwych da-
nych" odnoszą się również do błędnie ustalonej - przez płatnika składek - stopy pro-
centowej. Za przyjęciem takiej tezy przemawia to, że zgodnie z przepisami art. 34
6
ust. 3 ustawy do płatników wymienionych w tych przepisach stosuje się jedynie od-
powiednio (czyli z uwzględnieniem ich modyfikacji) regulacje, o których mowa w art.
34 ust. 1. Zauważyć należy, iż przepisy art. 29 powołanej ustawy, zgodnie z którymi
płatnik składek należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności
według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu 31 grudnia poprzedniego roku, doty-
czą wyłącznie płatników zgłaszających co najmniej 10 ubezpieczonych. Jak wska-
zano w doktrynie prawa, ograniczenie to wynika z faktu, że przy ustalaniu zryczałto-
wanej stopy procentowej składki dla płatników zgłaszających nie więcej niż 9 ubez-
pieczonych ustawa nakazuje w pierwszej kolejności wyznaczyć najwyższą stopę pro-
centową ustaloną na dany rok składkowy dla wszystkich grup działalności, a następ-
nie jako właściwą stopę procentową przyjąć 50 % tej najwyższej (art. 28 ust. 1).
Oznacza to, że grupa działalności takiego płatnika (zgłaszającego nie więcej niż 9
ubezpieczonych) nie ma znaczenia i nie ma potrzeby jej ustalania. Ze wskazanych
przyczyn zasadnym wydaje się pogląd, że podanie przez takich płatników błędnie
ustalonej stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe jest tożsame z
„nieprawidłowym określeniem grupy działalności" w rozumieniu - odpowiednio stoso-
wanych - przepisów art. 34 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych. Słuszność powyższego stanowiska po-
twierdzać zdaje się regulacja zawarta w art. 28 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którą
stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatnika składek zgła-
szającego do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych wynosi
50 % najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup dzia-
łalności, stosownie do zasad określonych w art. 30. Korespondują z tymi przepisami
regulacje zawarte w § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29
listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpiecze-
nie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od
zagrożeń zawodowych i ich skutków i w jego załączniku nr 2. Nadto wobec powyż-
szych płatników trudno byłoby zastosować przepisy art. 31 wskazanej ustawy, albo-
wiem dotyczą one płatników wskazanych w regulacjach art. 28 ust. 2 tego aktu, co
wynika wprost z treści tych przepisów.
Okoliczność, że unormowania te dotyczą jedynie tych płatników spośród wy-
mienionych przez przepisy art. 28 ust. 2, którym ZUS nie ustalił kategorii ryzyka z
uwagi na brak obowiązku przekazania informacji, o której mowa w art. 31 ust. 6,
przez trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe (art. 33 ust. 1) oraz płatników wskaza-
7
nych wyżej, którzy nadto nie otrzymali zaświadczenia o wpisie do rejestru REGON
zawierającego informację o rodzaju działalności według PKD (art. 33 ust. 2), dowodzi
trafności tezy, iż stopa procentowa wskazuje grupę działalności także i wobec płatni-
ków zgłaszających więcej niż 9 ubezpieczonych, o których mowa w przepisach art.
33 ust. 1 i 2. W odniesieniu do tych płatników ustawodawca poczynił zaś zastrzeże-
nie w art. 28 ust. 2, odsyłając do przepisów art. 33 wskazanej ustawy, które wskazują
na odmienne regulacje w tym względzie.
W razie uznania za słuszne powyższych poglądów prawnych, zdaniem Sądu
Apelacyjnego uprawnione jest stwierdzenie, że w odniesieniu do art. 34 ust. 3 ustawy
z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych za „nieprawidłowe określenie grupy działalności" można
uznać nie tylko podanie stopy procentowej obowiązującej dla innej grupy działalności
niż właściwa dla danego płatnika, ale również podanie stopy procentowej spoza za-
kresu określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 li-
stopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie
społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od za-
grożeń zawodowych i ich skutków. Pogląd taki wydaje się trafny w odniesieniu do
płatników wskazanych w przepisach art. 28 ust. 1 wskazanej ustawy. Zgodnie z re-
gulacjami zawartymi w załączniku nr 2 do powołanego wyżej rozporządzenia w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie, najwyższa stopa procentowa ustalona
na dany rok składkowy dla grup działalności właściwa dla obliczenia składek wyno-
siła 3,33 %. Połowa tej wartości stanowiła zatem stopę procentową składek płatnika,
o którym mowa w art. 28 ust. 1 powyższej ustawy. W załączniku nr 2 nie ma grupy,
dla której stopa procentowa wynosi 2,94 % (dwukrotność błędnie wskazanej przez
płatnika stopy 1,47 % za czerwiec i lipiec 2009 r.). W konsekwencji, podanie przez
płatnika składek jako stopy procentowej składek 1,47 % zamiast 1,67 % stopy pro-
centowej (stanowiącej połowę najwyższej stopy procentowej) oznacza także podanie
błędnej grupy działalności.
Sąd drugiej instancji przyznał jednak, że możliwe wydaje się również przyjęcie
stanowiska odmiennego, w myśl którego przepisy art. 34 ust. 3 w związku z art. 34
ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych posługując się pojęciem „danych" lub
„nieprawdziwych danych" nie odnoszą się do błędnie ustalonej - przez płatnika skła-
dek - stopy procentowej. Zgodnie z takim poglądem prawnym wykluczone jest rów-
8
nież przyjęcie, że w odniesieniu do art. 34 ust. 3 powołanej ustawy poprzez „niepra-
widłowe określenie grupy działalności" nie można uznać podania stopy procentowej
obowiązującej dla innej grupy działalności, niż właściwa dla danego płatnika, jak i
podania stopy procentowej spoza zakresu określonego w rozporządzeniu Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy
procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków. Według
zwolenników tej koncepcji z treści art. 34 ust. 1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wynika, że możliwość za-
stosowania wskazanej w tym przepisie sankcji zachodzi jedynie wówczas, gdy płatnik
podaje nieprawdziwe informacje, które dopiero prowadzą do zaniżenia stopy pro-
centowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Potwierdza taką wykładnię rozróż-
nienie przez ustawodawcę nieprzekazania danych lub przekazania nieprawdziwych
danych od kwestii ustalania stopy procentowej. Odnośnie do nieprzekazania danych
lub przekazania nieprawdziwych danych występuje wszakże w przepisach art. 34 ust.
1 wskazanej ustawy odesłanie od regulacji art. 31 tej ustawy, niedotyczących stopy
procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe. Dodatkowe wątpliwości w
powyższym zakresie wprowadza odesłanie poczynione przez ustawodawcę w art. 28
ust. 1 powołanej ustawy do przepisów art. 30 tej ustawy, które zdaje się wskazywać,
że pojęcie podania błędnej grupy działalności nie jest tożsame z nieprawidłowym
podaniem stopy procentowej składki. Wspierać taką wykładnię może również dyrek-
tywa ścisłego interpretowania przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz
okoliczność, że przepisy art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpiecze-
niu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych mają charakter
restrykcyjny, co tym bardziej oznacza, że nie mogą one być interpretowane rozsze-
rzająco.
Ostatnim zagadnieniem budzącym zdaniem Sądu Apelacyjnego poważne
wątpliwości interpretacyjne jest kwestia, czy przesłanką wydania decyzji w przedmio-
cie wymierzenia płatnikowi składek sankcji w postaci ustalenia stopy procentowej
składki na cały rok składkowy w wysokości 150 % stopy procentowej ustalonej na
podstawie prawidłowych danych jest wina płatnika, a jeśli tak- czy konieczna jest w
tym względzie jedynie umyślność. Według Sądu drugiej instancji możliwe jest przyję-
cie w tym względzie stanowiska, że przepisy art. 34 ust. 1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie wymagają jakie-
9
gokolwiek zawinienia ze strony płatnika składek w przekazaniu organowi rentowemu
nieprawdziwych informacji na temat liczby ubezpieczonych i grupy działalności.
Przesłanką do wymierzenia płatnikom składek, o których mowa w art. 34 ust. 3 po-
wołanej ustawy przez jednostkę organizacyjną Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
stopy procentowej składki na cały rok składkowy w wysokości 150 % stopy procen-
towej ustalonej na podstawie prawidłowych danych, jest wszak wyłącznie albo nie-
przedstawienie danych na temat liczby ubezpieczonych lub grupy działalności albo
przedstawienie nieprawdziwych (niezgodnych ze stanem faktycznym) danych w po-
wyższym zakresie. Nie ma w powołanych przepisach żadnej regulacji w przedmiocie
ustalania winy jako dodatkowej przesłanki wymierzenia płatnikom składek sankcji
przewidzianej w tych unormowaniach.
Sąd Apelacyjny przyznał, że znany jest mu pogląd wyrażony w doktrynie
prawa, zgodnie z którym jedynie zawinione - umyślne - zachowanie płatnika kwalifi-
kuje się do subsumcji przepisu art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy wypadkowej,
oparty między innymi na stwierdzeniu, iż za przyjęciem takiej tezy przemawia nie
tylko brzmienie przepisu stanowiącego o konieczności opłaty odsetek jedynie za
zwłokę, ale także norma karnoprawna zawarta w art. 219 k.k., który to statuuje
umyślny czyn zabroniony polegający na niedopełnieniu obowiązków związanych z
ubezpieczeniami społecznymi. W ocenie Sądu drugiej instancji zawodne jest jednak
odwołanie się do przepisów art. 219 k.k., jako że dotyczą one wyłącznie przestęp-
stwa umyślnego, polegającego na naruszeniu przepisów prawa o ubezpieczeniach
społecznych, poprzez niezgłoszenie nawet za zgodą zainteresowanego wymaganych
danych albo zgłoszenie nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do
świadczeń, albo ich wysokość. Tymczasem czyn polegający na niezgłoszeniu przez
płatnika składek albo osobę zobowiązaną do działania w jego imieniu wymaganych
ustawą danych lub zgłoszeniu nieprawdziwych danych może stanowić wykroczenie,
o jakim mowa w przepisach art.98 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych, które to wykroczenie może być popełnione umyślnie albo nieumyślnie.
Z drugiej strony możliwe jest stwierdzenie, że przepisy art. 34 ust. 3 w związku
z ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych dotyczą wyłącznie sytuacji, które wypełniałyby hipotezę i dyspozycję
przepisów art. 219 k.k., bądź art. 98 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych i że także i w tym wypadku konieczne jest ustalenie, że płatnik ponosi
winę w nieprzekazaniu danych dotyczących liczby ubezpieczonych lub grupy działal-
10
ności oraz przekazaniu nieprawdziwych w tym względzie danych prowadzącym do
zaniżenia stopy procentowej.
Zasadność poglądu, że konieczne byłoby stwierdzenie umyślności takiego za-
niechania lub działania płatnika potwierdzać mogłaby okoliczność, że przepisy art. 34
ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych stanowią swoistą sankcję wobec płatnika składek za podanie przez
niego nieprawdziwych danych lub za nieprzekazanie wymaganych danych, o których
stanowi przepis art. 31 tej ustawy, prowadzące do zaniżenia stopy procentowej
składki na ubezpieczenie wypadkowe. W razie przyjęcia powyższej tezy cel zastoso-
wania sankcji z art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 tego artykułu nie wydałby się istnieć
w sytuacji, gdy nieprzedstawienie wymaganych danych lub przekazanie nieprawdzi-
wych danych, o których mowa w przepisie, nastąpiło w sytuacjach od płatnika nieza-
leżnych, na które nie miał on wpływu i które nie wynikały z niezachowania przez
niego należytej staranności.
Dodatkowym argumentem na poparcie stanowiska, zgodnie z którym do wy-
dania decyzji w przedmiocie ustalenia stopy procentowej składki na cały rok skład-
kowy w wysokości 150 % stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych
danych konieczne jest stwierdzenie, że płatnik ponosi winę w tym zakresie, byłoby -
według Sądu drugiej instancji - odwołanie się do judykatury Sądu Najwyższego doty-
czącej przepisów art. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych o opła-
cie dodatkowej od nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenia społeczne.
W myśl tychże poglądów opłata dodatkowa stanowi sankcję za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie obowiązku opłacania składek i ma sens wówczas, gdy - przy
uwzględnieniu wszystkich okoliczności - można oczekiwać, że spełni ona lub może
spełnić założony, dyscyplinujący cel. To zaś zależy przede wszystkim od przyczyn
nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, które mogą być za-
leżne lub niezależne od płatnika, zawinione przez niego lub niezawinione.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 390 §1 k. p. c. przyznaje sądowi rozpoznającemu sprawę w dru-
giej instancji, w wypadku powstania zagadnienia prawnego budzącego poważne
wątpliwości, możliwość przedstawienia tego zagadnienia do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu. Instytucja ta, prowadząca do związania sądów niższej instancji w da-
11
nej sprawie poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w uchwale, jest wyjątkiem od
konstytucyjnej zasady podległości sędziego tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust.
1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) i reguły samodzielnego rozstrzygnięcia
sprawy przez sąd właściwy. Ze względu na tę wyjątkowość, przesłanka stosowania
art. 390 § 1 k.p.c. powinna być wykładana ściśle. Zagadnienie prawne, stanowiące
przedmiot pytania sądu drugiej instancji, musi zatem odpowiadać określonym wyma-
ganiom, a mianowicie: 1. być sformułowane w oparciu o okoliczności mieszczące się
w stanie faktycznym sprawy wynikającym z dokonanych przez sąd ustaleń (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1996 r., II UR 5/96, OSNAPiUS 1997 nr 3, poz.
39 i postanowienie z dnia 7 czerwca 2001 r., III CZP 33/01, LEX nr 52571), 2. być
przedstawione w sposób ogólny i abstrakcyjny tak, by umożliwić Sądowi Najwyższe-
mu udzielenie uniwersalnej odpowiedzi, nie sprowadzającej się do samej subsumcji i
rozstrzygnięcia konkretnego sporu (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 paź-
dziernika 2002 r., III CZP 66/02, LEX nr 57240; z dnia 22 października 2002 r., III
CZP 64/02 LEX nr 77033 i z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, LEX nr 478179),
3. pozostawać w związku z rozpoznawana sprawą tak, by udzielenie odpowiedzi na
postawione pytanie ułatwiło sądowi odwoławczemu podjęcie decyzji jurysdykcyjnej
co do istoty sprawy (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., III
CZP 35/98, LEX nr 519292; z dnia 30 maja 2003 r., III CZP 30/03, LEX nr 109444; z
dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 49/08, LEX nr 437197; z dnia 17 kwietnia 2009 r., III
CZP 10/09, LEX nr 496383; z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, LEX nr 518116, z
dnia 12 sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, LEX nr 529760 i z dnia 22 października 2009 r.,
III CZP 75/09, LEX nr 532090) i 4. dotyczyć zagadnienia budzącego rzeczywiście po-
ważne wątpliwości, gdyż użycie przez ustawodawcę przymiotnika kwalifikującego
oznacza, że w razie powstania wątpliwości pierwszego stopnia, tj. zwykłych, sąd dru-
giej instancji obowiązany jest rozwiązać je we własnym zakresie ( postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2005 r., III CZP 68/05, LEX nr 175457). Z
jednej strony, przedstawione w opisanym trybie zagadnienie prawne nie może mieć
charakteru teoretycznego, oderwanego od okoliczności rozpoznawanej sprawy tak,
by odpowiedź na nie była zbędna dla rozstrzygnięcia sporu, gdyż rozważanie pro-
blemów natury teoretycznej jest domeną nauki prawa (postanowienia Sądu Najwyż-
szego z dnia 12 czerwca 2008 r., III CZP 42/08, LEX nr 420375 i z dnia 22 maja
2009 r., III CZP 23/09, LEX nr 508838). Musi zatem istnieć związek przyczynowy
pomiędzy zadanym przez sąd drugiej instancji pytaniem prawnym, a podjęciem
12
decyzji w sprawie, w której powstały poważne wątpliwości (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997 nr 1, poz. 9; z
dnia 13 kwietnia 2000 r., III CZP 39/99, LEX nr 51656; z dnia 9 czerwca 2005 r., III
CZP 31/05, LEX nr 180857 i uchwała z dnia 23 września 2004 r., III CZP 48/04,
OSNC 2005 nr 9, poz. 153). Z drugiej jednak strony, instytucja zagadnień prawnych
służy rozstrzyganiu wątpliwości o charakterze jurydycznym, a nie wspieraniu sądu
orzekającego w dokonywaniu ustaleń. Nie wszystkie też wątpliwości prawne
usprawiedliwiają podejmowanie uchwały na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., lecz tylko
takie, które kształtują podstawę prawną rozstrzygnięcia, a zagadnienie prawne
przedstawione Sądowi Najwyższemu nie może sprowadzać się do pytania o sam
sposób rozwiązania konkretnego sporu (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22
lutego 2007 r., II CZP 163/06, LEX nr 260397; z dnia 10 maja 2007 r., II UZP 1/10,
OSNP 2008 nr 3-4, poz. 49; z dnia 9 kwietnia 2008 r., II PZP 5/08, OSNP 2009 nr 15-
16, poz. 203 i z dnia 5 listopada 2009r., II PZP 11/09, LEX nr 551886).
Sformułowane przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku zagadnienie prawne nie odpowiada powyższym wymaganiom. Warto zatem
przypomnieć, że zagadnienie to zostało przedstawione w sprawie zainicjowanej od-
wołaniem płatnika składek Małgorzaty O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w B. z dnia 28 września 2009 r. wydanej po rozpatrzeniu jej wniosku o
pisemną interpretację przepisów regulujących obowiązek naliczania i opłacania skła-
dek na ubezpieczenie wypadkowe. Podstawę wystąpienia z tej treści wnioskiem sta-
nowi art. 10 i art. 10a ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospo-
darczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447). Zgodnie z art. 10 ust. 1,
2, 3 oraz 5 tej ustawy przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administra-
cji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej
interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obo-
wiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpie-
czenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie. Wniosek o wydanie
interpretacji może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych.
Przedsiębiorca we wniosku o wydanie interpretacji jest obowiązany przedstawić
tenże stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe oraz własne stanowisko w sprawie.
Udzielenie interpretacji następuje w drodze decyzji, od której przysługuje odwołanie.
Interpretacja zawiera wskazanie prawidłowego stanowiska w sprawie wraz z uzasad-
nieniem prawnym oraz pouczeniem o prawie wniesienia środka zaskarżenia. Sto-
13
sownie zaś do art. 10a ustawy z 2 lipca 2004 r. interpretację wydaje się bez zbędnej
zwłoki, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania przez organ ad-
ministracji publicznej lub państwową jednostkę organizacyjną kompletnego i opłaco-
nego wniosku. Interpretacja nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, jednakże przedsię-
biorca nie może być obciążony jakimikolwiek daninami publicznymi, sankcjami admi-
nistracyjnymi, finansowymi lub karami w zakresie, w jakim zastosował się do uzyska-
nej interpretacji. Jest ona natomiast wiążąca dla organów administracji publicznej lub
państwowych jednostek organizacyjnych właściwych dla przedsiębiorcy i może zo-
stać zmieniona wyłącznie w drodze wznowienia postępowania. Zasady i tryb udziela-
nia interpretacji przepisów prawa podatkowego reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.).
Prawo do wystąpienia z przedmiotowym wnioskiem przysługuje zatem nie
każdemu podmiotowi zobowiązanemu do realizacji wymienionych w przepisie danin,
lecz jedynie przedsiębiorcy, czyli w myśl art. 4 powołanej ustawy - osobie fizycznej,
osobie prawnej i jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której odrębna
ustawa przyznaje zdolność prawną, a która we własnym imieniu wykonuje działal-
ność gospodarczą, a nadto wspólnikom spółek cywilnych w zakresie wykonywania
przez nich działalności gospodarczej. Zobowiązanymi do wydania pisemnej inter-
pretacji przepisów są zaś właściwe organy administracji publicznej lub państwowej
jednostki organizacyjnej uprawnione do poboru tychże danin, przy czym w grę wcho-
dzą organy pierwszej instancji (L. Etel: Interpretacja przepisów prawa daninowego w
świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i ustawy - Ordynacja podat-
kowa, PUG 2009 nr 11, s. 21). Przedmiotem interpretacji są przepisy dotyczące da-
nin publicznych, do których nie mają zastosowania unormowania Ordynacji podatko-
wej, gdyż te ostatnie podlegają interpretacji w trybie uregulowań tego właśnie aktu. Z
zestawienia treści art. 10 ust. 1 oraz art. 10a ust. 4 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej wynika przy tym, że jeśli wniosek o interpretację odnosi się do należ-
ności, do których ma zastosowanie Ordynacja podatkowa, jest on rozpatrywany na
podstawie przepisów tegoż aktu, natomiast - a contrario - jeśli dotyczy on innych da-
nin, wówczas podlega rozpoznaniu według przepisów ustawy o swobodzie działalno-
ści gospodarczej. Rzecz w tym, że unormowania tejże ustawy nie zawierają żadnych
wskazówek, według jakich przepisów należy prowadzić postępowanie zapoczątko-
wane tego rodzaju wnioskiem. W doktrynie przyjmuje się, że są to uregulowania Ko-
deksu postępowania administracyjnego (A. Kaźmierczak, Kolejne nowelizacje ustawy
14
o swobodzie działalności gospodarczej, PUG 2009 nr 10, s. 19). W przypadku wnio-
sków o interpretację przepisów z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych nie można
jednak zapominać o przewidzianym w art. 83 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585) trybie zaskarżania do sądu ubezpieczeń społecznych decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych zapadłych w indywidualnych sprawach z tego zakresu.
Odnośnie do samego wniosku o interpretację przepisów, to powinien on doty-
czyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych i zawierać przedstawie-
nie owego stanu faktycznego oraz stanowisko wnioskodawcy w kwestii prawnej wy-
magającej interpretacji. Zapadła w wyniku rozpoznania wniosku decyzja właściwego
organu musi z kolei zawierać wskazanie prawidłowego stanowiska w tym zakresie i
jego uzasadnienie. Zakres i przedmiot sprawy o udzielenie pisemnej interpretacji
przepisów prawa konstytuuje zatem treść wniosku wszczynającego postępowanie, a
rolą organu prowadzącego to postępowanie jest ocena stanowiska strony w spornej
kwestii, nie zaś przedstawianie poglądów i wykładni przepisów odnoszących się do
różnych sytuacji faktycznych. Istotą tegoż postępowania jest wszak uzyskanie przez
stronę wyjaśnienia treści przepisów prawa i ich zastosowania w odniesieniu do indy-
widualnej sytuacji wskazanej we wniosku. Organ wydający decyzję nie może więc
ingerować w stan faktyczny opisany we wniosku, podważać go, uzupełniać czy
zmieniać w oparciu o inne źródła lub wiedzę znaną mu z urzędu ( wyrok Wojewódz-
kiego Sądu Administracyjnego z dnia 16 lipca 2009r., II SAB/Go 8/09, LEX nr
523446).
W rozpoznawanej sprawie wnioskodawczyni Małgorzata O. występując z
wnioskiem o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawa opisała stan faktyczny
polegający na zapłaceniu przez nią - jako płatnika zgłaszającego do ubezpieczenia
wypadkowego dwóch pracowników i rozliczającego się z tego tytułu z Zakładem
Ubezpieczeń Społecznych za pośrednictwem biura rachunkowego - składek na
ubezpieczenie wypadkowe w wysokości zaniżonej na skutek błędu zaistniałego przy
„przeimportowaniu” danych w trakcie aktualizacji programu komputerowego. W tak
określonym stanie faktycznym wnioskodawczyni sformułowała pytanie: „czy w przy-
padku błędu programowego, błędu biura rachunkowego, tj. błędu ludzkiego, ma za-
stosowanie art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz.
1673 ze zm.), powodujący zawyżenie o 50% stopy procentowej składki na ubezpie-
15
czenie wypadkowe od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r.” Jednocześnie przed-
stawiła one swoje stanowisko w tej kwestii sugerując, że przepis ten ma zastosowa-
nie, jeżeli są przekazywane nieprawdziwe dane, a więc np. podana jest nieprawdzi-
wa liczba ubezpieczonych lub grupa działalności, natomiast nie obejmuje przypad-
ków zwykłych błędów ludzkich. Decyzją z dnia 28 września 2009 r. Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddział w B. uznał za niewłaściwe stanowisko wnioskodawczyni,
a w uzasadnieniu stwierdził, iż za nieprawidłowe ustalenie grupy działalności w ro-
zumieniu art. 34 ust. 3 ustawy należy uznać nie tylko podanie stopy procentowej
składki obowiązującej dla innej grupy działalności niż właściwa dla danego płatnika,
ale również podanie stopy procentowej spoza zakresu określonego w rozporządzeniu
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowa-
nia stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.
Sprecyzowany przez płatnika wniosek o pisemną interpretację przepisów
prawa powinien determinować treść zapadłej w wyniku jego rozpoznania decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych i razem z tą decyzją oraz odwołaniem od niej zakre-
ślać granice kognicji sądów rozpoznających sprawę. Sformułowane przez Sąd Ape-
lacyjny zagadnienie prawne nie powinno zaś wykraczać poza te granice jak i poza
zakres stanu faktycznego, jaki został opisany w przedmiotowym wniosku. Tymcza-
sem uzasadnienie zaskarżonej decyzji odbiega od zawartego we wniosku płatnika
opisu zdarzeń i treści postawionego pytania o wykładnię przepisów, a przedstawione
Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne przekracza zakreślone tymże wnioskiem
granice kognicji Sądów rozpoznających sprawę.
Godzi się zauważyć, że art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm., zwanej dalej „ustawą”)
kreuje dwie kategorie płatników składek : 1) płatników zgłaszających do ubezpiecze-
nia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych i 2) płatników zgłaszających do
tegoż ubezpieczenia co najmniej 10 ubezpieczonych. Dokonując takiego podziału
ustawodawca posłużył się zatem kryterium liczby ubezpieczonych zgłoszonych do
ubezpieczenia wypadkowego, które to kryterium doprecyzował w ust. 3 i 4 powoła-
nego artykułu. Dla każdej z wymienionych kategorii płatników określono odmienne
zasady ustalania stopy procentowej składki i inny tryb postępowania w tym zakresie.
W przypadku płatników zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż
16
9 ubezpieczonych stopa procentowa składki jest zryczałtowana. Wynosi ona dla każ-
dego płatnika z tej kategorii, niezależnie od grupy działalności, do jakiej został zali-
czony, 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup
działalności zgodnie z zasadami określonymi w art. 30 ustawy. Do płatników tych nie
ma zastosowania art. 29 powołanego aktu, wskazujący podstawę klasyfikowania
grup działalności (PKD) i sposób ich kodowania (REGON) oraz art. 31 ust. 3 i 6, do-
tyczący danych, do jakich przekazywania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zo-
bowiązany jest płatnik.
W odniesieniu do drugiej kategorii płatników (zgłaszających do ubezpieczenia
wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych) sytuacja jest bardziej złożona. Zasa-
dą jest, że opłacają oni składkę według ustalanej (w myśl art. 28 ust.1 i art. 32 ustawy
) przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i podawanej do wiadomości płatnika zin-
dywidualizowanej stopy procentowej. Stanowi ona iloczyn stopy procentowej składki
na ubezpieczenie wypadkowe właściwej dla grupy działalności, do której należy
płatnik (ustalanej -zgodnie z art. 30 ustawy oraz § 4 i załącznika nr 1 do rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie róż-
nicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skut-
ków - według przypisanej dla każdej z grup działalności kategorii ryzyka określonego
wskaźnikami częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszko-
dowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, stwierdzonych chorób
zawodowych i zatrudnionych w warunkach zagrożenia) i wskaźnika korygującego
ustalanego dla danego płatnika stosownie do zasad określonych w art. 31 ustawy i §
5 - § 8 rozporządzenia, czyli według właściwej dla płatnika kategorii ryzyka mierzonej
wskaźnikami częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszko-
dowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich oraz zatrudnionych w
warunkach zagrożenia. W myśl art. 29 oraz art. 31 ust. 3 i 6 ustawy płatnicy należący
do omawianej kategorii zobowiązani są zatem do przekazywania do Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych danych służących do ustalenia kategorii ryzyka dla swojej
grupy działalności (takich jak rodzaj działalności według PKD ujęty w rejestrze
REGON) oraz wskaźnika korygującego (liczba osób zgłoszonych do ubezpieczenia
wypadkowego oraz liczba poszkodowanych w wypadkach ogółem, poszkodowanych
w wypadkach śmiertelnych i ciężkich oraz zatrudnionych w warunkach zagrożenia).
Do nich też ma zastosowanie regulacja art. 34 ust. 1 ustawy. Zgodnie z zawartą w
17
tym przepisie normą prawną, nieprzekazanie przez tychże płatników danych lub
przekazanie nieprawdziwych danych, o jakich mowa w art. 31 i spowodowanie
wskutek tego zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe im-
plikuje obligatoryjne ustalenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych stopy pro-
centowej składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej okre-
ślonej na podstawie prawidłowych danych, a nadto obowiązek zapłaty zaległych
składek wraz z odsetkami.
Nieco odmiennie rzecz się ma z płatnikami zgłaszającymi do ubezpieczenia
wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, którym Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych nie ustalił kategorii ryzyka z uwagi na brak obowiązku przekazywania informacji,
o jakich mowa w art. 31 ust. 6 w związku z ust.3 ustawy, przez trzy kolejne, ostatnie
lata kalendarzowe lub którzy w ogóle nie podlegają wpisowi do rejestru REGON.
Zgodnie z art. 33 ust. 1, 2 i 3 ustawy w pierwszym z wymienionych przypadków stopa
procentowa składki jest zróżnicowana o tyle, że odpowiada stopie procentowej
składki określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik, nie podlega jednak
weryfikacji z zastosowaniem wskaźnika korygującego. W odniesieniu do płatników,
którym urząd statystyczny nie wydał przed upływem terminu opłacania składek za-
świadczenia o wpisie do rejestru REGON zawierającego informację o rodzaju dzia-
łalności, ustawodawca przewidział przy tym zaliczkowe ustalenie stopy procentowej
składki według zasad wynikających z art. 28 ust. 1 i obowiązek dokonania jej korekty
po uzyskaniu przez płatnika stosownego zaświadczenia. Natomiast w drugim przy-
padku stopa procentowa składki jest zryczałtowana i stanowi 50% najwyższej stopy
procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla wszystkich grup działalności.
Regulacja art. 34 ust. 3 ustawy dotyczy płatników niewymienionych w ust. 1,
czyli tych, dla których Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ustala indywidualnej
stopy procentowej składki i którzy określają ją sami, według zasad wynikających z
art. 28 ust. 1 lub art. 33 ust. 1 i 2 tegoż aktu. Dla ustalenia stopy procentowej składki
w przypadku tej kategorii płatników konieczne jest zatem prawidłowe określenie na
podstawie art. 28 ust. 3 liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, by
stwierdzić, czy ma zastosowanie zryczałtowana stopa procentowa, o jakiej mowa w
ust. 1 tego artykułu lub przyjęcie właściwej grupy działalności, jeśli w grę wchodzi
stopa procentowa składki zróżnicowana zgodnie z art. 33 ust. 1 według tego właśnie
kryterium. Odpowiednie zastosowanie normy art. 34 ust. 1 ustawy do sytuacji opisa-
nych przepisem ust. 3 polega więc na wymierzeniu przewidzianej w jej dyspozycji
18
sankcji w postaci podwyższenia o 50% stopy procentowej składki podmiotom nieob-
jętym hipotezą tej normy, należącym do innych grup płatników, wobec których prze-
pisy ustawy przewidują odmienne zasady ustalania stopy procentowej składki na
ubezpieczenie wypadkowe.
Odmienność zasad ustalania stopy procentowej składki dla poszczególnych
kategorii płatników sprawia zaś, że o ile w art. 34 ust. 1 ustawy mowa jest o nieprze-
kazaniu danych lub przekazaniu nieprawdziwych danych do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, gdyż to ten organ ustala dla płatników wymienionych w art. 28 ust. 2
ustawy stopę procentową składki i czyni to według reguł sprecyzowanych w tym
przepisie oraz w oparciu o informacje wymienione w art. 31 ustawy, o tyle art. 34 ust.
3 stanowi o nieprawidłowym ustalaniu przez płatnika liczby ubezpieczonych lub grupy
działalności, albowiem w przypadku płatników wymienionych w art. 28 ust. 1 oraz art.
33 ust. 1 i 2 ustawy oni sami określają stopę procentową składki na podstawie tych
właśnie danych. Wspomniana sankcja nie znajduje jednak zastosowania w każdej
sytuacji zaniżenia stopy procentowej składki, ale tylko wówczas, gdy nieprawidłowe
jej ustalenie jest konsekwencją zachowań płatnika opisanych hipotezą normy art. 34
ust. 1 lub ust. 3 ustawy.
Sąd Apelacyjny formułując zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Naj-
wyższemu do rozstrzygnięcia objął nim wszystkie kategorie płatników wymienione
art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy. Tymczasem przedmiot sporu i przyszłego
rozstrzygnięcia sądowego, określony treścią wniosku Małgorzaty O. o pisemną wy-
kładnię przepisów prawa i stanem faktycznym sprawy, ogranicza się do kwestii moż-
liwości wymierzenia sankcji z art. 34 ust. 1 ustawy w razie zastosowania nieprawi-
dłowej stopy procentowej składki przez płatnika zgłaszającego do ubezpieczenia wy-
padkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych. Tylko więc w tych granicach możliwe
byłoby w świetle art. 390 § 1 k.p.c. udzielenie odpowiedzi na zadane pytania. W tym
zaś zakresie Sąd Najwyższy nie podziela wątpliwości na tle interpretacji przepisów
powołanych w zagadnieniu prawnym.
Rację ma Sąd drugiej instancji zauważając, że przepisy prawa ubezpieczeń
społecznych, zwłaszcza zaś przepisy kreujące sankcje dla płatników składek, powin-
ny być interpretowane ściśle. Literalna wykładnia tychże przepisów prowadzi zaś do
wniosku, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zastosować sankcję określoną
w art. 34 ust. 1 w związku z art. 34 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z ty-
tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wobec płatników zgłaszających do
19
ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych tylko wówczas, gdy
nieprawidłowo ustalili oni tę liczbę ubezpieczonych (niewłaściwie zastosowali art. 28
ust. 3 ustawy), a rezultatem tej nieprawidłowości było zaniżenie stopy procentowej
składki.
W przypadku tej kategorii płatników, o jakich mowa w art. 28 ust. 1 ustawy, je-
dynie liczba osób zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego ma znaczenie dla
ustalenia stopy procentowej składki, gdyż decyduje ona o zastosowaniu zryczałtowa-
nej stopy procentowej, właściwej dla wszystkich płatników niezależnie od grupy
działalności, do której należą. Zaniżenie stopy procentowej składki nie może więc być
efektem nieprawidłowego ustalenia grupy działalności, skoro w myśl art. 29 ustawy
płatnicy należący do tej kategorii nie są zobowiązani do jej określania i nie rzutuje
ona w żaden sposób na wysokość tejże stopy procentowej. Pomiędzy nieprawidło-
wym ustaleniem liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego a zaniże-
niem stopy procentowej składki musi zachodzić związek przyczynowo - skutkowy.
Ustawa wiąże bowiem sankcję z ust. 1 powołanego artykułu tylko z tak oznaczoną
przyczyną zaniżenia składki na przedmiotowe ubezpieczenie, a nie z każdym przy-
padkiem jej niewłaściwego obliczenia. Przekazywanie przez płatnika do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych składki w wysokości niższej od wymaganej, jeśli wynika
ono z innych powodów ( np. matematycznej pomyłki w wyliczeniu kwoty składki, wa-
dliwego „przeimportowania” danych do programu komputerowego) nie wyczerpuje
hipotezy normy art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 i nie implikuje skutku objętego jej
dyspozycją.
Zasygnalizowane przez Sąd Apelacyjny wątpliwości dotyczące interpretacji
przepisów art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy, w granicach zakreślonych przed-
miotem sprawy i jej stanem faktycznym, nie mają kwalifikowanego charakteru, a ich
wyjaśnienie mieści się w ramach zwykłej wykładni prawa.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy postanowił odmówić rozstrzy-
gnięcia zagadnienia przedstawionego niezgodnie z wymaganiami art. 390 § 1 k.p.c.
========================================