Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2016r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Patrycja Gruszczyńska-Michurska

Sędziowie: Sędzia SO Małgorzata Dasiewicz-Kowalczyk

Sędzia SO Monika Kuźniar (spr.)

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2016r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa D. K.

przeciwko J. B. i T. B.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu I Wydział Cywilny

z dnia 28 maja 2015r.

sygn. akt I C 2838/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz każdego z pozwanych po 1800 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

Monika Kuźniar Patrycja Gruszczyńska-Michurska Małgorzata Dasiewicz-Kowalczyk

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu oddalił powództwo D. K. przeciwko J. B. i T. B. o stwierdzenie nieważności czynności prawnej dokonanej dla pozoru – ugody zawartej w dniu 14 stycznia 2014r. przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu w sprawie XIII RC 776/13, na mocy której ustalone zostało świadczenie alimentacyjne w wysokości po 5 000 zł miesięcznie od J. B. na rzecz T. B. (pkt I) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanych J. B. i T. B. kwoty po 3 617 zł tytułem kosztów procesu (pkt II i III).

Powyższe rozstrzygnięcie zostało poprzedzone ustaleniem, że wyrokiem z dnia 7 stycznia 2014 r. wydanym w sprawie XIII RC 776/13 Sąd Okręgowy we Wrocławiu w punkcie IV. ustalił udziały stron w ponoszeniu kosztów utrzymania małoletniego A. B., zasądzając od J. B. alimenty na jego rzecz w wysokości po 5 000 zł miesięcznie, a pozostałymi kosztami utrzymania małoletniego obciążył powódkę. Pozwany J. B. pozostaje dłużnikiem powoda D. K..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Rejonowy podał, że dyspozycja przepisu 189 k.p.c. stanowi, że powództwie o ustalenie stosunku prawnego lub prawa interes prawny stanowi przesłankę takiego powództwa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się zaś, że powództwo o ustalenie wytoczyć może tylko ten kto ma interes prawny i istnienie takiego interesu uważane jest za przesłankę powództwa o ustalenie. W powództwie o ustalenie można żądać ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. Nie można żądać ustalenia stanu faktycznego lub faktu. Przesłankami powództwa o ustalenie prawa są: 1) interes prawny powoda w żądanym ustaleniu oraz, 2) istnienie prawa, którego powództwo dotyczy. O ile strona powodowa nie domaga się ustalenia istnienia prawa w określonej wcześniejszej chwili, obie te przesłanki powinny być spełnione w czasie zamknięcia rozprawy przez sąd I instancji (art. 316). Brak którejkolwiek z nich w tej chwili uzasadnia oddalenie powództwa (wyr. SN z 13.5.1997 r., III CKN 42/97, nie publ.; orz. SN z 21.11.1945 r., C.III.733/45, OSN 1948, Nr 2, poz. 30). Sąd ten stwierdził, interes należy rozumieć jako " potrzebę", interes prawny zaś jako potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej się powód znajduje. Jeżeli z prawa przedmiotowego nie wynika, że ma on potrzebę ustalenia, wyrok ustalający jest zbyteczny. Wydanie wyroku ustalającego ma sens wtedy, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem stosunku prawnego lub powstała wątpliwość co do jego istnienia. Interes prawny oznacza interes odnoszący się do stosunków prawnych, w jakich znajduje się powód, a nawet obie strony. Ustalenie stosunku prawnego lub prawa może nastąpić tylko wtedy, gdy twierdzony stosunek prawny rzeczywiście istnieje. Zagadnienie to wiąże się z legitymacją strony w procesie (z uzasadnienia uchwały z 25.1.1995 r., III CZP 179/94, OSN 1995, Nr 5, poz. 76; OSP 1996, Nr 2, poz. 27 z glosą E. Budnej; R.Pr. 1995, Nr 4, s. 111; OSP 1996, Nr 2, poz. 28). W ocenie Sądu Rejonowego, powód „gubił się” w precyzowaniu roszczenia. Z jednej strony bowiem wskazywał, że domaga się ustalenia pozorności czynności prawnej w postaci ugody, której nie było, a z drugiej w uzasadnieniu pozwu domagał się stwierdzenia nieważności oświadczenia woli pozwanego J. B., co do zamiaru płacenia alimentów na rzecz pozwanej T. B.. Tymczasem w sprawie, na którą powód się powołał, zapadł prawomocny wyrok rozwodowy, w którym to Sąd Okręgowy określił, w jaki sposób pozwani ponoszą koszty utrzymania małoletniego A. B.. Orzeczenie w tym zakresie zapadło po zbadaniu zdolności finansowej pozwanego J. B. i potrzeb małoletniego A. B.. Sąd Rejonowy wskazał, że nie ma prawa ingerować w prawomocne orzeczenia Sądu Okręgowego i jednocześnie czynić ustalenia jakich domaga się powód. Wobec tak skonstruowanego żądania, pozwu Sąd Rejonowy uznał, że powód nie posiadał interesu prawnego w podważaniu prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w sprawie sygn. akt XIII RC 776/13, a poza tym takie powództwo jest niedopuszczalne. Zdaniem Sądu Rejonowego, w sprawie nie istnieje stan faktyczny, który mógłby podlegać ingerencji Sądu w zakresie ustalenia, że prawo lub stosunek prawny istnieje albo nie istnieje.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód, zaskarżając wyrok Sądu
I instancji w całości i zarzucając:

1.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 83 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w wyniku przyjęcia, że w przedmiotowym stanie faktycznym nie spełnione zostały wszystkie ustawowe przesłanki dla uznania pozorności czynności prawnej, dokonanej między pozwanymi, a dotyczącej ustalenia świadczenia alimentacyjnego, gdy tymczasem zdaniem powoda pozwani stworzyli pozór rzeczywistego dokonania czynności płacenia 5 000 zł miesięcznie przez J. B., podczas gdy tak naprawdę pozwani nie chcieli wywołać żadnych tego typu skutków prawnych, a ich rzeczywistym celem było pomniejszenie egzekwowanego majątku J. B.

2.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i przyjęcie, że postępowanie pozwanych nie nosiło znamion przestępstwa, gdy tymczasem świadomie i umyślnie współdziałali oni w celu obciążenia egzekwowanego majątku J. B., czego dowodzą akta sprawy rozwodowej pozwanych, co w konsekwencji zdaniem powoda doprowadziło do nierozpoznania przez Sąd istoty sprawy poprzez zaniechanie rozważenia zasadności roszczenia zgłoszonego z wnioskiem powoda z dnia 25 maja 2015 r. (wcześniej zgłoszonego w treści pozwu) o stwierdzenie przez Sąd, że pozwani dopuścili się przestępstwa, gdy tymczasem powód źródła poczynań pozwanych co do sprawy rozwodowej wiązał z działaniem pozwanego z naruszeniem art. 300 k.k. i przypisywał charakter działań przestępczych obu pozwanym co do art. 233 kk. Sąd I instancji nie rozważył w żaden sposób czy całokształt działań pozwanych można zakwalifikować jako czyn zabroniony – występek

3.  naruszenie art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie obszernego materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd Okręgowy Wydział Cywilny Rodzinny, sygn. akt XIII RC 776/13 i w związku z tym swobodną, wyrywkową i niezgodną z całokształtem zebranego w sprawie materiału dowodowego ocenę, że powód nie ma interesu prawnego oraz że zasądzonych alimentów wysokości 5 000 zł miesięcznie w wyroku Sądu Okręgowego nie można uchylić nawet, gdy pozwani dopuścili się występku.

W uzasadnieniu apelacji powód wskazał, że sformułowane przez Sąd Rejonowy wnioski w treści uzasadnienia są przedwczesne, nieuprawnione, a Sąd I Instancji nie mógł rozstrzygać o ich prawdziwości lub fałszywości w związku z brakiem wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego w postaci akt Sądu Okręgowego Wydział Cywilny Rodzinny o sygn. akt XIII RC 776/13. Powód nadmienił, że ma prawo skierowania powództwa o ustalenie posiadając interes prawny, gdyż pozostaje on w stosunku prawnym z J. B., jako swoim dłużnikiem i powództwo jest konieczne w związku z niemożliwością wyegzekwowania należności zasądzonych mu wyrokiem Sądu Okręgowego w Opolu, w sprawie o sygn. akt VI GC 149/02 z dnia 09 czerwca 2004 roku. Zdaniem powoda, żądanie ustalenia w oparciu o art. 189 k.p.c. w zw. z art. 83 k.c. stało się jedynym roszczeniem, które gwarantuje D. K. pełną ochronę prawną, polegającą na możliwości zaspokojenia wierzytelności zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 09 czerwca 2004 roku w sprawie o sygn. akt VI GC 149/02.

W odpowiedzi na apelację pozwany J. B. wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego J. B. kosztów postępowania, a w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany zaprzeczył zarzutom powoda, a jednocześnie wskazał, że nie sposób doszukiwać się pozorności czynności, której istnienie sugeruje powód. Zdaniem pozwanego wysokość alimentów nie została ustalona w umowie zawartej pomiędzy stronami, ale w orzeczeniu sądu. Zdaniem pozwanego, oskarżenie o działanie J. B. na szkodę wierzycieli obarczone jest wadą polegającą na nieuwzględnieniu, że zasądzone na rzecz małoletniego alimenty służyć mają przede wszystkim zaspokojeniu jego potrzeb, a nie uszczupleniu majątku osoby do świadczenia tego zobowiązanej. Zdaniem powoda nie można więc uznać, że powód posiada w tym zakresie jakikolwiek interes prawny, który jest przesłanką umożliwiającą skierowanie powództwa o ustalenie pozorności czynności prawnej.

W trakcie rozprawy apelacyjnej w dniu 15 marca 2016 r. pełnomocnik pozwanej wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Natomiast na tejże rozprawie powód, uzupełniając swą apelację, sprecyzował wniosek apelacyjny w ten sposób, że podał, iż wnosi o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uznanie za bezskutecznego wobec niego wyroku rozwodowego Sądu Okręgowego we Wrocławiu wydanego w sprawie XIII RC 776/13 - w części dotyczącej orzeczenia o obowiązku alimentacyjnym po 5 000 zł miesięcznie na rzecz małoletniego syna pozwanych, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jako bezzasadna, nie zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy zauważa, że powód ostatecznie na rozprawie w dniu 15 marca 2016 r. wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uznanie za bezskutecznego wobec niego wyroku rozwodowego Sądu Okręgowego we Wrocławiu wydanego w sprawie XIII RC 776/13 - w części dotyczącej orzeczenia o obowiązku alimentacyjnym po 5 000 zł miesięcznie na rzecz małoletniego syna pozwanych. Zważyć należy, że tak sformułowany wniosek apelacyjny, nie przystawał do żądania powoda zgłoszonego w toku I instancji. Przed Sądem Rejonowym powód wnosił bowiem o stwierdzenie nieważności czynności prawnej - ugody zawartej przed Sądem Okręgowym w sprawie XIII RC 776/13. Jak wskazał Sąd Rejonowy, takie żądanie nie mogło zostać uwzględnione, albowiem do zawarcia ugody w przytoczonej sprawie nigdy nie doszło. Tymczasem, w postępowaniu apelacyjnym powód zmienił żądanie, wnosząc o uznanie za bezskuteczną wobec niego czynności polegającej na wydaniu wyroku rozwodowego w części alimentacyjnej.

Powyższe uznać należy nie tylko jako zmianę podstawy faktycznej żądania, lecz również zmianę samego żądania, co na obecnym etapie postępowania jest niedopuszczalne. W postępowaniu apelacyjnym bowiem, zgodnie z dyspozycją art. 383 k.p.c., nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami.

W tym miejscu wskazać należy na różnicę pomiędzy żądaniem opartym na normie wynikającej z art. 189 k.p.c. w zw. z art 83 k.c., z uwagi na pozorność czynności prawnej zawartej pomiędzy stronami, a uznaniem czynności prawnej za bezskuteczną, czyli tzw. actio pauliana, opisanym w treści art. 527 k.c. Pozorność oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną nieważność czynności prawnej. Jeśli zaś sąd stwierdzi wystąpienie przesłanek z art. 527 k.c., wówczas dochodzi do uznania czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną jedynie w stosunku do wierzyciela, który czynność zaskarżył (por. np. wyrok SN z dnia 28 listopada 1995 r., I CRN 218/95, LEX nr 24933).

Odnosząc się natomiast do zarzutów apelacyjnych, oczywiście w kontekście pierwotnego żądania powoda, nie sposób zgodzić się z jego twierdzeniem, jakoby Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Przesłanki nierozpoznania istoty sprawy powód dopatrywał się wyłącznie w zaniechaniu stwierdzenia, że pozwani dopuścili się przestępstwa. Wskazać należy, że powyższa okoliczność nie była istotą niniejszego procesu. Skoro powód wytoczył powództwo na zasadzie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 83 k.c., to istotą sprawy było zbadanie, czy doszło do czynności prawnej, która wywołała skutki prawne w sferze materialnej oraz ustalenie, czy czynność ta była ważna w świetle przepisów prawa. Uwzględniając zatem, iż powód powołał się na pozorność oświadczenia woli (art. 83 k.c.), należało ustalić, czy istotnie oświadczenie takowe miało miejsce i czy zostało złożone dla pozoru, nie zaś ustalenie, czy pozwani dopuścili się przestępstwa. W zakresie właściwości sądu rozpoznającego sprawy cywilne nie jest bowiem orzekanie o popełnieniu przestępstwa, a pewnym odstępstwem w tym zakresie są postępowania związane z odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Pierwotne żądanie powoda, jak słusznie stwierdził Sąd I instancji, nie mogło zostać w ogóle uwzględnione, a to z tego względu, że - istotnie – do ugody przed Sądem Okręgowym orzekającym rozwód w ogóle nie doszło, a Sąd orzekał wyrokiem. Ani z treści wyroku rozwodowego, ani z całokształtu materiału zebranego w sprawie, nie wynika, by był to wyrok z uznania.

Na podstawie wyroku z dnia 7 stycznia 2014 r. (sygn. akt XIII RC 776/13), Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził na rzecz małoletniego A. B. po 5 000 zł miesięcznie tytułem alimentów. Analiza akt XIII RC 776/13 wskazuje, że strony w czasie trwania procesu rozwodowego wyrażały swoje stanowiska co do wysokości świadczenia alimentacyjnego na rzecz małoletniego syna stron. W pozwie rozwodowym T. B. domagała się zasądzenia kwoty po 20 000 zł miesięcznie tytułem alimentów na rzecz małoletniego A. B., wskazując, że jest osobą bezrobotną, zaś pozwany ma wykształcenie wyższe, jest osobą majętną, akcjonariuszem licznych spółek, zaś w latach 1996- 1998 figurował na liście stu najbogatszych Polaków. Potrzeby małoletniego zostały określone przez powódkę bardzo szeroko - leczenie, rehabilitacja, korzystanie z lekcji piłki nożnej, kształcenie za granicą na renomowanych uczelniach, gra w warcaby, szkoła prywatna, lekcje języka angielskiego. Przeprowadzony w toku procesu wywiad kuratora wykazał, że małżonkowie byli zgodni co do żądań rozwodowych, natomiast w odpowiedzi na pozew J. B. zakwestionował swe możliwości zarobkowe, wskazując, że argumenty, jakich użyła powódka w pozwie dotyczą przeszłości, ponieważ aktualna jego sytuacja życiowa nie wygląda już tak, jak opisała ją powódka. Jednocześnie, J. B. wniósł o ograniczenie alimentów o połowę - do kwoty 10 000 zł. W aktach sprawy rozwodowej znajduje się także plan wychowawczy podpisany przez obie strony, w którym pozwani ustalają, że J. B. będzie płacił alimenty z racji tego, że małoletni pozostaje pod opieką matki. W treści rzeczonego planu jest, co istotne, wskazane, że alimenty te będą płacone w wysokości ustalonej przez Sąd. W planie tym nie została wskazana zatem konkretna kwota, a zatem uznać należy, że małżonkowie poddali kwestię orzeczenia alimentów pod rozwagę Sądu. Ponadto, w sprawie rozwodowej, następnie, na rozprawie w dniu 1 października 2013 r. Sąd zobowiązał powódkę do przedłożenia zestawienia wydatków na potrzeby małoletniego, zaś pozwanego - do przedłożenia dokumentacji dotyczącej jego sytuacji finansowej i zadłużenia m.in. w postępowaniach komorniczych. Powódka w związku ze zobowiązaniem Sąd przedstawiła dosyć szeroki plan wydatków i potrzeb małoletniego, które określiła na kwotę 17 233 zł miesięcznie. Natomiast na ostatniej rozprawie J. B. oświadczył, że aktualnie jest w trakcie rozmowy z kontrahentami zagranicznymi w sprawie pracy.

Podsumowując, w żadnej części opisanego procesu rozwodowego nie ma mowy o ugodzie. Z żadnej części wyroku nie wynika także, aby był to wyrok z uznania. Wręcz przeciwnie – z analizy wypowiedzi stron i materiału dowodowego wynika, że Sąd badał sytuację stron i sytuację dziecka z możliwościami zarobkowymi rodziców, a w szczególności osoby zobowiązanej – czyli pozwanego. Wyrok rozwodowy zawiera nie tylko orzeczenie o rozwodzie, ale także o władzy rodzicielskiej i o świadczeniach alimentacyjnych. Nie można zatem przyjąć, że mamy tu do czynienia z czynnością prawną pozwanych, która winna zostać uznana za nieważną.

Zważyć należy, że jeżeli nawet przedmiotem rozważań byłyby czynności prawne, które są czynnościami procesowymi (mogącymi również być podstawą do stwierdzenia nieważności), to zauważyć należy, że brak jest tożsamości stron w procesie niniejszym, oraz w sprawie XIII RC 776/13. W sprawie dotyczącej świadczeń alimentacyjnych stroną był małoletni, jako uprawniony do świadczenia alimentacyjnego, reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową – matkę, zaś pozwanymi w niniejszej sprawie byli rodzice, co dodatkowo wskazuje na brak legitymacji biernej.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. i związanej z tym kwestii interesu prawnego, Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie stanowisko Sądu Rejonowego. Sąd I instancji wskazał, z jakiej przyczyny powód wystąpił z roszczeniem przeciwko pozwanym. Wydaje się, że powód miał na względzie regulację zawartą w art. 1025 k.p.c., choć nie wynika to wprost z uzasadnienia pozwu w którym podniesiono, że powód jest wierzycielem co do wysokiej kwoty, zaś pozwany łącznie z innym wspólnikiem „ ucieka z majątkiem”. Nie został przy tym wskazany stan egzekucji oraz okoliczności z egzekucją związane, jak również to, jaki majątek posiada pozwany, jak działania pozwanych wpłynęły na stan egzekucji. Reasumując, powód nie wykazał również istnienia interesu prawnego, a więc jaką posiada potrzebę ochrony prawem chronionych interesów - taką która definitywnie zakończy spor istniejący, bądź zapobiegnie powstaniu sporu w przyszłości.

Wobec powyższego, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Odwoławczy oddalił apelację powoda, o czym orzeczono jak w sentencji.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zawarte w punkcie 2 sentencji wyroku zapadło w oparciu o przepis art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 i §12 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z §21 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800; por. uchwała SN z dnia 24 stycznia 2007 r., III CZP 124/06).

SSO Monika Kuźniar SSO Patrycja Gruszczyńska – Michurska SSO Małgorzata Dasiewicz- Kowalczyk