Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2015 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny

w składzie :

Przewodniczący : SSO Krystyna Stawecka

Protokolant : sekretarz sądowy Marta Stelmasiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 września 2015 roku w Warszawie sprawy

z powództwa (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W.

przeciwko

Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad w W.

o zapłatę:

1.  Powództwo oddala;

2. Zasądza od (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w W. kwotę 14.400

( czternaście tysięcy czterysta ) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz kwotę 314 (trzysta czternaście) złotych z tytułu zwrotu wydatków.

Sygnatura akt XXV C 1287/12

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank (...) s.a. w G., którego następcą prawnym w toku procesu stał się powód - (...) Bank (...) s.a. w W. wnosił przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad o zapłatę kwoty 20.318.172,59 zł. z tytułu cesji wierzytelności na zabezpieczenie z dnia 16 maja 2011 r. a wynikającej z Przejściowego Świadectwa Płatności nr 19 oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad (zwany dalej „Pozwanym” lub „GDDKiA”) wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8.07.2005r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 166, poz. 1417 ze zm.) kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotnej stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

W odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, że z kompletnych dokumentów cesji wynika, iż przelew wierzytelności nie naruszał praw GDDKiA wynikających z Kontraktu, wykonywanych zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa (k. 79-80 a.s.). Bank aprobując zmiany w dokumentach dotyczących cesji zaproponowane przez GDDKiA wyraził zgodę na podnoszenie wobec niego przez GDDKiA także dalej idących zarzutów niż określone w art. 513 k.c.

Wobec tego pozwany GDDKiA był uprawniony do żądania potrącenia lub pomniejszenia ustalonych jedynie przejściowo częściowych płatności na rzecz Wykonawcy (choćby były już wymagalne) o przysługujące GDDKiA wobec Wykonawcy wierzytelności np.: z tytułu kar umownych, zaspokojenia przez GDDKiA żądań podwykonawców lub z tytułu innych kosztów poniesionych w związku z realizacją Kontraktu nawet, jeżeli powstały one lub stały się wymagalne później niż przejściowe należności Wykonawcy. Pozwany uzależnił w zgodzie na cesję dokonywanie płatności na rzecz Banku od przedstawienia przez Wykonawcę dowodów uiszczenia należnego podwykonawcom wynagrodzenia za roboty, których dana płatność Banku miała dotyczyć ( k. 201 a.s.).

Niezależnie od tego, w związku z odstąpieniem w dniu 6 września 2012 r. przez GDDKiA od Umowy zawartej z Wykonawcą robót drogowych z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy, pozwany był uprawniony do wstrzymania wszelkich płatności na rzecz Wykonawcy do czasu końcowego rozliczenia i ustalenia salda wzajemnych roszczeń stron Kontraktu. Do dnia złożenia odpowiedzi na pozew nie zamknięto końcowego rozliczania Kontraktu.

Pozwany podtrzymał zgłoszony w piśmie z dnia 19.11.2014 r. zarzut potrącenia dokonanego przez GDDKiA pismem z dnia 18.11.2014 r. wobec (...) Bank (...) Spółka Akcyjna służącej pozwanemu wierzytelności w kwocie 20.404.746,67 zł. wobec Konsorcjum firm Wykonawców kontraktu - (...) S.A., (...) S.A., (...) S.A., (...) oraz J. S. & S. (...), wynikającej z Umowy z dnia 17.06.2010 r. Nr (...) (...) (...) , z tytułu kar umownych oraz roszczeń regresowych, z wierzytelnością w kwocie 20.318.172,59 zł. Banku objętą niniejszym postępowaniem .

Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 8 października 2015r. powództwo oddalił i zasądził od (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w W. kwotę 14.400 ( czternaście tysięcy czterysta ) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz kwotę 314 ( trzysta czternaście) złotych z tytułu zwrotu wydatków.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny :

Przedmiotem pozwu jest żądanie powodowego Banku zapłaty przez

GDDKiA kwoty 20.318.172,59 zł z tytułu Przejściowego Świadectwa Płatności (...) Roszczenie to powód wywodzi z Umowy cesji wierzytelności na zabezpieczenie z dnia 16 maja 2011 r. (k. 79 i 201 a.s.) zawartej przez pierwotnego powoda w sprawie (...) Bank (...) s.a z Konsorcjum kilku firm: (...) S.A., (...) S.A., (...) S.A., (...) oraz J. S. & S. (...) ( zwani (...)).

Umowa cesji obejmowała przyszłe wierzytelności Konsorcjum wobec pozwanego GDDKiA z tytułu zawartej w dniu 17 czerwca 2010 r. umowy Nr (...), której przedmiotem była „Budowa Autostrady (...) T. S., O. III: B.-K. od km 186+348 do km 215+850” ( umowa na k. 85 a.s.) .

Kontrakt łączący GDDKiA i Konsorcjum na podstawie zawartej Umowy obejmował oprócz samej Umowy także Szczególne Warunki Kontraktu oraz Warunki Kontraktu na budowę dla robót budowlanych i inżynieryjnych projektowanych przez zamawiającego ( tłumaczenie pierwszego wydania FIDIC).

Ponadto Kontrakt obejmował Ofertę Wykonawcy z dnia 22.03.2010 r. wraz z Formularzem 2.1 stanowiącym Załącznik do Oferty – Dane Kontraktowe ( dokumenty kontraktowe na k.88 i n ).

Postanowienia Umowy cesji oraz zarzuty przysługujące GDDKiA jako dłużnikowi wobec powodowego Banku - jako cesjonariusza należy przedstawić w kontekście wszystkich okoliczności zawarcia przez Bank (...) cesji oraz wyrażenia przez GDDKiA zgody na cesję.

Zgodnie z Subklauzulą 1.7 Warunków Kontraktu Wykonawca nie mógł bez pisemnej zgody GDDKiA, pod rygorem nieważności, dokonać cesji wierzytelności wynikających z Kontraktu na osoby trzecie.

W związku z tym w marcu 2011 r. (...) S.A. zwrócił się do GDDKiA z prośbą o wyrażenie zgody na przelanie na Bank wierzytelności wynikające z realizacji Kontraktu na zabezpieczenie Umów kredytowych zawartych z powodowym bankiem.

Wraz z prośbą GDDKiA otrzymał do uzgodnienia i akceptacji wzory Oświadczenia dotyczącego wyrażeniu zgody na cesję oraz Umowy cesji wierzytelności na zabezpieczenie. Przedłożone druki różniły się zasadniczo od dokumentów podpisanych ostatecznie w dniu 16 maja 2011 r. (pismo GDDKiA z dnia 24.03.2011 r. - (...) - (...) do odpowiedzi na pozew, notatka Biura (...) z dnia 13.04.2011 r. ((...)do odpowiedzi na pozew oraz zeznania świadka W. K. - na okoliczność zastrzeżeń GDDKiA dotyczących dokonywania przez wykonawców cesji przysługujących im wobec GDDKiA wierzytelności na rzecz banków oraz zasad wyrażania zgody na zawieranie umów cesji).

W szczególności GDDKiA zażądał dodania na końcu treści formularza Oświadczenia dotyczącego wyrażeniu zgody na cesję następującego akapitu: „Skarb Państwa … oświadcza również, iż płatności … będą przekazywane … po spełnieniu wszystkich wymogów dla płatności z tej umowy wynikających, a w szczególności po przedstawieniu przez Cedentów przed otrzymaniem płatności dowodów uiszczenia należnego podwykonawcom wynagrodzenia za roboty, których płatność na rzecz Partnera Konsorcjum dotyczy”

( oświadczenie na k. 201 a.s.).

We wzorze Umowy cesji wierzytelności na zabezpieczenie pozwany GDDKiA także dodał § 2 i nowe ustępy 4-6 oraz stosowne zastrzeżenia w ustępach 1-2, nowy ust. 5 § 2 stanowił, że „przelew wierzytelności jest dokonywany z zastrzeżeniem, że wynikające z Kontraktu prawa Dłużnika, takie jak prawo potrącenia i pomniejszenia przez Inżyniera Kontraktu rzeczywistej płatności, nie zostaną niniejszą cesją naruszone i będą wykonywane zgodnie powszechnie obowiązującymi przepisami prawa”.

Takie samo zastrzeżenie jak w § 2 ust. 5 wzoru Umowy cesji wierzytelności na zabezpieczenie zostało dodane na druku Potwierdzenia dłużnika wierzytelności (dokument na k. 201 a.s ).

Na wprowadzenie zaproponowanych przez GDDKiA zmian powodowy Bank wyraził zgodę, akceptując nowe wzory dokumentów ( pismo Wykonawcy z dnia 6.05.2011 r. z załącznikami -załącznik nr 5 do odp. na pozew, pismo GDDKiA z dnia 9.05.2011 r. z załącznikami - załącznik nr (...)j.w. - na okoliczność akceptacji przez Bank zmian wzorów wprowadzonych przez GDDKiA oraz zeznania świadków S. T. oraz Pani K. K. na k. 1587 i 1590 a.s. - na okoliczność przygotowywania dokumentów dotyczących cesji wierzytelności i akceptacji przez Bank zmian wzorów wprowadzonych przez GDDKiA, podpisania Umowy cesji wraz z dokumentami towarzyszącymi).

Z tych dokumentów wynika, iż GDDKiA wyraził zgodę na zawarcie Umowy cesji wyłącznie z zastrzeżeniem, że nie będzie ona naruszać przysługujących mu szczególnych uprawnień związanych z rozliczaniem Kontraktu, w szczególności praw do potrąceń oraz pomniejszeń rzeczywistych płatności, jak i do monitorowania rozliczeń Wykonawcy z podwykonawcami.

Akceptując zaproponowane przez GDDKiA zmiany dokumentów dotyczących cesji, Bank zgodził się respektować podnoszone wobec niego jako cesjonariusza przez GDDKiA jako dłużnika zarzuty związane z rozliczaniem Kontraktu, które będą mogły mieć wpływ na wysokość wierzytelności przelanych na Bank.

Należy także przedstawić w stanie faktycznym zasadnicze postanowienia Warunków Kontraktu dotyczące rozliczania Kontraktu i związane z tym uprawnienia GDDKiA oraz wskazać uchybienia Wykonawcy przy realizacji Kontraktu mające wpływ na powstanie roszczeń pieniężnych GDDKiA wobec Wykonawcy. Uchybienia te doprowadziły GDDKiA do odstąpienia od Umowy z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy, wstrzymania wszelkich płatności oraz natychmiastowego końcowego rozliczenia Kontraktu.

Wykonawca rozpoczął roboty w dniu 14.07.2010 r. Zgodnie z Umową prace miały zostać zakończone do dnia 14.09.2012 r.

W trakcie realizacji pozwany zwrócił Wykonawcy uwagi na temat szeregu uchybień.

W ocenie pozwanego Wykonawca nie zadbał o właściwą organizację robót. Nie zapewnił profesjonalnego personelu oraz sprzętu własnego, jak i podwykonawców i to w liczbie pozwalającej na odpowiedni postęp robót. Doprowadziło to do opóźnień z wykonywaniem zarówno formalnych obowiązków kontraktowych, jak i samych prac. Przykładowo, Wykonawca nie przedkładał uaktualnionych harmonogramów robót (Subklauzula (...) Warunków Kontraktu). Nie zrealizował również wymaganej minimalnej ilości wykonania (tzw. kamień milowy) w ustalonym w Załączniku do oferty terminie (Subklauzula (...) Warunków Kontraktu).

Ponadto, co najmniej od wiosny 2012 r. Wykonawca dopuścił do znacznych zaległości płatniczych wobec podwykonawców, dostawców i usługodawców, w następstwie czego podwykonawcy opuszczali plac budowy i brak było płynności w dostawach niezbędnych materiałów. Przy czym zaległości te ujawniały się z pewnym opóźnieniem i stopniowo wraz ze zgłaszaniem ich do GDDKiA przez samych zainteresowanych, przez co ich łączna kwota stale rosła ( zeznania świadka S. T. na k. 1590 a.s.).

Latem 2012 r. trzy spośród pięciu spółek tworzących Konsorcjum ogłosiły upadłość: (...) S.A., (...) S.A. oraz (...) S.A.

W sierpniu 2012 r. syndyk masy upadłości (...) S.A. odstąpił od Umowy.

Inżynier kontraktu wielokrotnie zgłaszał wobec Wykonawcy zastrzeżenia zarówno co do zakresu, jak i sposobu wykonywania prac, dając mu m.in. tzw. wezwania do poprawienia w trybie S. (...)Warunków Kontraktu.

W rezultacie latem 2012 r. zaawansowanie rzeczowe robót wyniosło zaledwie ok. 50%, a zaawansowanie finansowe stanowiło jedynie ok. 48% zaakceptowanej ceny kontraktowej (ujętej w Umowie) przy upływie ok. 90% czasu na realizację prac ( zeznania świadka S. T. - na okoliczność uchybień Wykonawcy w wykonywaniu Kontraktu związanych w szczególności z niewłaściwą organizacją robót, brakami personelu i sprzętu, podwykonawców, opóźnieniami robót, zaległościami płatniczymi wobec podwykonawców, dostawców i usługodawców, stratami w już wykonanych obiektach oraz wydruki z internetu obejmujące informacje o ogłoszeniu upadłości (...) S.A., (...) S.A., (...) S.A. - na okoliczność ogłoszenia upadłości spółek wchodzących w skład Konsorcjum i pismo Syndyka masy upadłości (...) S.A. z dnia 31.08.2012 r. - na okoliczność treści, w szczególności odstąpienia przez Syndyka masy upadłości (...) S.A. od Umowy ( k. 296 i n. a.s.).

W opisanych okolicznościach pismem z dnia 6 września 2012 r. ( k. 304 a.s.) GDDKiA powiadomił Wykonawcę o odstąpieniu od Kontraktu na podstawie S. 15.2 (a), (b), (c), (e) Warunków Kontraktu z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy. Jednocześnie GDDKiA zaznaczył, że odstąpienie to nie ogranicza innych praw GDDKiA wynikających z Kontraktu lub innego tytułu.

Mając na względzie S. 15.4 w związku z 4.4 i 8.7 Warunków Kontraktu GDDKiA zastrzegł, że jest uprawniony w szczególności do:

• obciążenia Wykonawcy karą umowną w wysokości 10% zaakceptowanej kwoty kontraktowej,

• obciążenia Wykonawcy innymi karami umownymi,

• żądania odszkodowania uzupełniającego przenoszącego wysokość kar umownych do wysokości poniesionej szkody,

• wstrzymania dalszej płatności na rzecz Wykonawcy, aż zostaną ustalone koszty realizacji, ukończenia i usunięcia wszelkich wad, odszkodowanie umowne za opóźnienie w ukończeniu, wszelkie koszty poniesione przez GDDKiA,

• odzyskania od Wykonawcy wszelkich strat poniesionych przez GDDKiA, ściągnięcia należnego mu odszkodowania oraz dodatkowych kosztów ukończenia robót, po uwzględnieniu jakiejkolwiek sumy należnej Wykonawcy według S. (...) Warunków Kontraktu, a po odzyskaniu takich strat, oraz ściągnięciu odszkodowań oraz dodatkowych kosztów, GDDKiA wypłaci saldo Wykonawcy,

• odliczenia kwoty kary od każdej płatności należnej lub jaka będzie należeć się od Wykonawcy.

Następnie, zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu, w piśmie z dnia 21.09.2012 r. GDDKiA złożył oświadczenie, iż zgodnie z treścią w/w powiadomienia odstępuje od Umowy, zastrzegając że to oświadczenie nie ogranicza jego praw wynikających z powiadomienia z dnia 6.09.2012 r. ( pismo GDDKiA do Wykonawcy z dnia 6.09.2012 r. i pismo GDDKiA do Wykonawcy z dnia 21.09.2012 r. wraz z notami księgowymi - GDDKiA (...) - załącznik nr (...) do odpowiedzi na pozew - na okoliczność treści powiadomienia o odstąpieniu i odstąpienia GDDKiA od Umowy).

Prace realizowane w ramach Kontraktu były rozliczane zgodnie Klauzulą 14 Warunków Kontraktu.

Stosownie do S. (...) Warunków Kontraktu po zakończeniu każdego miesiąca Wykonawca był zobowiązany przedkładać Inżynierowi szczegółowe rozliczenie. Powinno ono obejmować m.in. szacunkową kontraktową wartość robót zrealizowanych do końca

danego miesiąca.

Następnie zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu Inżynier wystawiał GDDKiA Przejściowe Świadectwo Płatności (zwane dalej (...)) podające, kwotę którą Inżynier określa jako sprawiedliwie należną. Co istotne, jeżeli jakakolwiek dostarczona rzecz lub wykonana praca nie byłaby zgodna z Kontraktem, to Inżynier mógł wstrzymać kwotę równowartości kosztu naprawy lub wymiany, aż do czasu ich ukończenia.

Analogicznie, jeżeli Wykonawca nie wykonałby jakiejkolwiek pracy lub zobowiązania zgodnie z Kontraktem i zostałby o tym powiadomiony przez Inżyniera, to byłby on uprawniony wstrzymać wartość tej pracy lub zobowiązania, aż do czasu ich wykonania.

Zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu Wykonawca wystawiał fakturę VAT w terminie 7 dni od wystawienia (...) za dany miesiąc z 49-dniowym terminem płatności od daty dostarczenia faktury do GDDKiA.

Zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu „Inżynier będzie mógł w jakimkolwiek Świadectwie Płatności dokonać jakiejkolwiek poprawki lub modyfikacji, która powinna była właściwie być dokonana w jakimkolwiek uprzednim Świadectwie Płatności”. Zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu „wykonywanie zobowiązań Wykonawcy nie będzie uważane za ukończone do czasu aż Inżynier wystawi Wykonawcy Świadectwo Wykonania”, „będzie się uważało, że tylko Świadectwo Wykonania stanowi akceptację robót”. W myśl S. (...) kontraktu Przejściowe Świadectwo Płatności było podstawą do przejściowego, częściowego rozliczenia wynagrodzenia Wykonawcy na poczet wynagrodzenia końcowego należnego mu po końcowym odbiorze przez GDDKiA przedmiotu Kontraktu.

Charakter finalny powinno mieć dopiero Ostateczne Świadectwo Płatności wystawiane przez Inżyniera na podstawie Rozliczenia Ostatecznego przedłożonego przez Wykonawcę po otrzymaniu Świadectwa Wykonania (S. (...) Warunków Kontraktu). Ostateczne Świadectwo Płatności powinno podawać kwotę, która jest ostatecznie należna Wykonawcy oraz saldo należne Wykonawcy od GDDKiA lub GDDKiA od Wykonawcy po uwzględnieniu wszystkich kwot uprzednio zapłaconych przez GDDKiA oraz wszystkich sum, do których był on uprawniony (S. (...) Warunków Kontraktu).

Dopuszczalność dokonywania w kolejnych (...) poprawek lub modyfikacji uprzednich (...) zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu odpowiadało zastrzeżonemu w Umowie cesji oraz Potwierdzeniu dłużnika cesji prawu potrącania i pomniejszania przez Inżyniera Kontraktu rzeczywistych płatności.

Do odstąpienia przez GDDKiA od Umowy Inżynier wystawił łącznie 19 (dziewiętnaście) (...).

Na ich podstawie Wykonawca przedstawił GDDKiA dziewiętnaście faktur do zapłaty.

Nie została uregulowana przez pozwanego tylko należność z tytułu (...) nr(...).

Powoływane w pozwie (...) za okres rozliczeniowy 21.03.2012-20.04.2012 r. Inżynier wystawił w dniu 18 maja 2012 r. Na jego podstawie Wykonawca wystawił dla GDDKiA fakturę. Z tego tytułu GDDKiA uiścił w dniu 19.06.2012 r. w związku z Umową cesji na wskazane przez Bank konto kwotę 16.557.451,52 zł (brutto).

Kolejne - powoływane w pozwie - (...) nr (...)za okres rozliczeniowy 21.04.2012-22.05.2012 r. Inżynier wystawił w dniu 18.06.2012 r.

Na jego podstawie Wykonawca przedłożył w dniu 25.06.2012 r. GDDKiA dwie faktury w wysokości: 14.681.432,14 zł. (brutto) oraz 5.636.740,45 zł. (brutto) (łącznie 20.318.172,59 zł.) z terminem płatności do dnia 13.08.2012 r.

Zapłaty w/w kwoty domaga się Powód w niniejszym postępowaniu

( Przejściowe Świadectwo Płatności nr (...) z dnia 18.06.2012 r. załącznik nr (...) do odp. na pozew i Faktura VAT Nr (...) oraz Faktura VAT Nr (...) -załączniki nr (...) do odp. na pozew).

Pozwany GDDKiA powstrzymał się z zapłatą faktury z tytułu (...) nr 19, ponieważ Wykonawca nie przedstawiał dowodów uiszczenia należnego podwykonawcom wynagrodzenia za roboty, których płatność dotyczyła.

Wobec narastających wielomilionowych zaległości płatniczych Wykonawcy wobec podwykonawców GDDKiA liczył się z tym, że będzie musiał zapłacić im nieuiszczone przez Wykonawcę wynagrodzenia. Wówczas służyłoby GDDKiA roszczenie regresowe wobec Wykonawcy na podstawie S. (...) Warunków Kontraktu. Istniały też uzasadnione wątpliwości odnośnie do uprawnionego do zapłaty w/w faktur. Spółki Konsorcjum, będące w upadłości sygnalizowały bowiem, że część należności wynikających z w/w faktur należy do masy upadłości tychże spółek, a nie Banku.

Niezależnie od tego, w związku z odstąpieniem przez pozwanego GDDKiA od Umowy był on uprawniony na podstawie S. (...)Warunków Kontraktu do powstrzymania się z wszelkimi płatnościami z tytułu wykonania Kontraktu, w tym również faktury z tytułu (...) nr(...) do czasu ostatecznego rozliczenia Kontraktu

( zeznania świadka Pana S. T. - na okoliczność zaległości płatniczych Wykonawcy wobec podwykonawców i przyczyn powstrzymywania się przez GDDKiA z zapłatą faktury z tytułu (...) nr(...) oraz zeznania świadka Pani K. K. - na okoliczność zaległości płatniczych Wykonawcy wobec podwykonawców, przyczyn powstrzymywania się przez GDDKiA z zapłatą faktury z tytułu (...) nr (...) oraz rozmów GDDKiA z Bankiem dotyczących wierzytelności objętych cesją oraz wznowienia robót przez Wykonawcę).

Do dnia złożenia odpowiedzi na pozew Wykonawca został wezwany do zapłaty następujących kar umownych:

• za przekroczenie przez Wykonawcę terminu przedłożenia skorygowanego harmonogramu (S. (...) (d) Warunków Kontraktu) w wysokości 216.000,00 zł.

• za niewykonanie przez Wykonawcę wymaganej minimalnej ilości wykonania (tzw. kamień milowy) w terminie ustalonym w Załączniku do oferty (S. (...) (c) Warunków Kontraktu) w wysokości 5.789.601,99 zł.

• z tytułu odstąpienia przez GDDKiA od Kontraktu z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy (S. (...) (d) Warunków Kontraktu) w wysokości 10% zaakceptowanej kwoty kontraktowej, tj. 86.411.973,47 zł.

Dla wzajemnych rozliczeń mają znaczenie roszczenia regresowe GDDKiA wobec Wykonawcy z tytułu zaspokojenia żądań podwykonawców o zapłatę wynagrodzenia.

Od wiosny 2012 r. Wykonawca dopuścił do znacznych zaległości płatniczych wobec podwykonawców, dostawców i usługodawców. Zaległości te ujawniały się z pewnym opóźnieniem i stopniowo wraz ze zgłaszaniem ich do GDDKiA przez samych zainteresowanych, przez co ich łączna kwota stale rosła.

Na podstawie art. 647(1) § 5 k.c. GDDKiAjako Zamawiający jest solidarnie odpowiedzialny z Wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom. Zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu w zw. z art. 376 § 1 k.c. GDDKiA po zapłaceniu należności bezpośrednio podwykonawcy jest uprawniony do potrącenia kwoty równej tej należności z wierzytelności Wykonawcy względem GDDKiA.

Z wyliczeń GDDKiA wynika, że Wykonawca zalegał wobec podwykonawców z zapłatą co najmniej kwoty 35.389.492,39 zł. oraz 86.663,81 euro. Kwota zaległości oraz lista poszkodowanych przedsiębiorców nie jest ostateczna.

Z chwilą odstąpienia przez GDDKiA od Umowy z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy, GDDKiA był uprawniony na podstawie S. (...) Warunków Kontraktu do wstrzymania wszelkich płatności, w tym z tytułu (...) nr (...), do czasu ustalenia całkowitych kosztów realizacji, ukończenia i usunięcia wszelkich wad, odszkodowania umownego za opóźnienie oraz wszelkich innych kosztów poniesionych przez GDDKiA.

Niezwłocznie po odstąpieniu przez GDDKiA od Umowy, zgodnie z S. (...)Warunków Kontraktu Inżynier przystąpił do wyceny robót w celu uzgodnienia lub określenia wartości robót, dóbr i dokumentów Wykonawcy oraz wszelkich innych sum należnych mu za pracę wykonaną zgodnie z Kontraktem. Rozliczenie będzie uwzględniać również wszelkie należne GDDKiA kwoty, do których naliczenia jest on uprawniony na podstawie S. (...) w zw. z (...)Warunków Kontraktu, a o czym uprzedził on Wykonawcę w swym powiadomieniu o odstąpieniu z dnia 6.09.2012 r.

Sąd oddalił wniosek dowodowy powoda o dopuszczenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy o sygn. XXV C 911/13 dotyczącej sporu między wykonawcami spornej umowy a pozwanym Skarbem Państwa, gdzie pozwany wystąpił z powództwem wzajemnym domagając się zapłaty kar umownych z tytułu odstąpienia od umowy Przedmiotem tego postępowania nie są bowiem wierzytelności objęte złożonym wobec banku oświadczeniem o potrąceniu z dnia 18 listopada 2014 r. z tytułu kar umownych za niezłożenie skorygowanego Harmonogramu oraz za niewykonanie (...) w terminie kontraktowym ani należności z tytułu zaspokojenia przez GDDKiA podwykonawców, dostawców i usługodawców.

Badana w tamtym procesie kwestia skuteczności odstąpienia GDDKiA względnie Wykonawcy od umowy nie ma zatem znaczenia prejudycjalnego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, szczególnie w zakresie oceny skuteczności dokonanego przez pozwanego

potrącenia. Należności pozwanego Skarbu Państwa wobec Wykonawcy objęte potrąceniem powstały niezależnie od odstąpienia od umowy, a potrącenie było dopuszczalne zarówno w czasie trwania kontraktu jak i na wypadek odstąpienia od umowy przez którąkolwiek ze stron ( K. 2850 a.s. ).

Sąd zważył co następuje:

Żądanie powoda zapłaty kwoty 20.318.172,59 zł. z tytułu Przejściowego Świadectwa Płatności nr 19 nie zasługiwało na uwzględnienie i powództwo zostało w całości oddalone.

Dla oceny, że powództwo jest niezasadne, istotne znaczenie mają:

- okoliczności zawarcia przez Bank (...) cesji oraz wyrażenia przez GDDKiA zgody na cesję,

- postanowienia dokumentów dotyczących cesji oraz zarzuty przysługujące GDDKiA jako dłużnikowi z Kontraktu wobec Banku jako cesjonariusza,

- ustalone przez GDDKiA i Wykonawcę w Kontrakcie zasady płatności za roboty,

- całościowe końcowe rozliczenie Kontraktu, które będzie uwzględniało saldo wzajemnych roszczeń stron Kontraktu,

- uchybienia Wykonawcy przy wykonywaniu Kontraktu, zwłaszcza jego opóźnienia z robotami oraz zaległości płatnicze wobec podwykonawców,

- odstąpienie Zamawiającego GDDKiA od Kontraktu z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy ze skutkiem wstrzymania przez GDDKiA dotychczasowych płatności do czasu końcowego rozliczenia Kontraktu.

Postanowienia Warunków Kontraktu dotyczące rozliczeń są zgodne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, w szczególności z art. 647 i 654 k.c., jak również z art. 483-484, 471, 6471 § 5 w zw. z 376 § 1 oraz 498 i n. k.c.

Z art. 647 k.c. wynika, iż roszczenie wykonawcy o zapłatę przez inwestora wynagrodzenia ustalonego w umowie o roboty budowlane staje się co do zasady wymagalne po dokonaniu przez niego odbioru obiektu. Z kolei zgodnie z art. 654 k.c. w braku odmiennego postanowienia umowy inwestor obowiązany jest na żądanie wykonawcy przyjmować wykonane roboty częściowo, w miarę ich ukończenia, za zapłatą odpowiedniej części wynagrodzenia.

W myśl utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego w/w przepisów „odbiór częściowy i zapłata części wynagrodzenia oznacza jedynie potwierdzenie przez inwestora faktu wykonania pewnej części robót w celu zapłaty części wynagrodzenia.

Nie rozlicza natomiast stron z odpowiedniej części robót ze skutkiem wygaśnięcia w tej części ich zobowiązań i nie pozbawia je możliwości całościowego rozliczenia robót po oddaniu całości obiektu przez wykonawcę i przyjęciu przez inwestora.

Końcowe rozliczenie robót może obejmować już odebrane i rozliczone prace, a inwestor (generalny wykonawca) oraz wykonawca mogą przy tym rozliczeniu korygować swoje stanowisko, co do już dokonanych rozliczeń częściowych”.

W granicach prawa było zatem wystawianie przez Inżyniera za roboty wykonane w danym miesiącu (...), na podstawie których Wykonawca przedstawiał GDDKiA faktury o zapłatę części wynagrodzenia.

Nie jest sprzeczne z przepisami prawa ustalenie, że (...) i wystawiane na ich podstawie faktury nie skutkowały definitywnym wygaśnięciem części wzajemnych zobowiązań stron i mogły być w kolejnych miesiącach korygowane. Dopuszczalne jest również, by saldo wzajemnych należności GDDKiA i Wykonawcy zostało ustalone całościowo i finalnie dopiero w ramach ostatecznego (lub końcowego) rozliczenia. Może ono uwzględniać wszystkie kwoty uprzednio zapłacone lub, które powinny zostać zapłacone przez GDDKiA oraz wszystkie sumy, do których był on uprawniony.

Odstąpienie przez GDDKiA od Umowy z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy (do czego GDDKiA był uprawniony na podstawie art. 635 w zw. z 656 § 1 k.c.) skutkuje wstrzymaniem wszelkich płatności i rozliczeniem końcowym. Zostanie w nim ustalone finalnie saldo wzajemnych roszczeń Wykonawcy i GDDKiA, przy uwzględnieniu już odebranych i rozliczonych prac. Strony będą przy tym uprawnione korygować swe stanowisko co dokonanych już rozliczeń częściowych.

Dopuszczalność naliczania przez GDDKiA zastrzeżonych w Warunkach Kontraktu kar umownych, zgłaszania innych roszczeń odszkodowawczych, jak również roszczeń regresowych w związku z zaspokajaniem żądań podwykonawców, jak również dopuszczalność dokonywania przez GDDKiA bezpośrednich potrąceń z wierzytelnościami Wykonawcy wynika odpowiednio z art. 483-484, 471, 6471 § 5 w zw. z 376 § 1 oraz 498 i n. k.c.

Z przepisów art. 509 § 1 k.c. oraz 514 k.c. wynika, że dopuszczalne jest umowne ograniczenie bądź wyłączenie przenoszalności wierzytelności na osobę trzecią ( pactum de non cedendo).

W literaturze i orzecznictwie podkreśla się, że wyłączanie lub ograniczenie cesji przelewu wierzytelności jest przewidziane głównie w interesie dłużnika. Poprzez pactum de non cedendo zastrzega on sobie, że nie chce mieć innego wierzyciela, bądź dopuszczając ewentualną zmianę zastrzega sobie, że chce mieć przynajmniej wpływ na to, kto będzie jego nowym wierzycielem.

Treść S. (...)Warunków Kontraktu zawiera takie pactum de non cedendo. Stanowi ona, że Wykonawca nie może bez pisemnej zgody GDDKiA, pod rygorem nieważności, dokonać cesji wierzytelności wynikających z Kontraktu na osoby trzecie. Poza zastrzeżeniem formy pisemnej wyrażenia zgody oraz rygoru nieważności cesji dokonanej bez wyrażenia takiej zgody na piśmie, postanowienie to nie narzuca GDDKiA żadnych przesłanek, po spełnieniu których zgoda na cesję powinna zostać wyrażona. Oznacza to, że wyrażenie zgody na przelew bądź jej odmowa została pozostawiona swobodnemu uznaniu GDDKiA.

W tym świetle pozwany - GDDKiA był uprawniony wyrazić zgodę na cesję wyłącznie z zastrzeżeniem, że nie będzie ona naruszać przysługujących mu uprawnień związanych z rozliczaniem Kontraktu, w szczególności praw do potrąceń oraz pomniejszeń rzeczywistych płatności, jak i do monitorowania rozliczeń Wykonawcy z podwykonawcami.

Wobec powyższego zgody wyrażonej przez GDDKiA na dokonanie przelewu na powodowy Bank wierzytelności Wykonawcy wynikających z Kontraktu nie można oceniać, ograniczając się jedynie do podpisanego przez GDDKiA w dniu 10 maja 2011 r. Oświadczenia (o wyrażeniu zgody na cesję).

Wyrażenie przez GDDKiA zgody należy rozpatrywać w szerszym kontekście. Nie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy mają okoliczności przygotowania dokumentów dotyczących cesji, w szczególności wprowadzenie na żądanie GDDKiA dodatkowych zastrzeżeń nie tylko do przedstawionego przez Bank wzoru Oświadczenia (o wyrażeniu zgody na cesję), lecz również do samego wzorów Umowy cesji wierzytelności na zabezpieczenie oraz potwierdzenia dłużnika wierzytelności.

Prowadzi to do wniosku, że jeżeli Bank nie uwzględniłby w swoich wzorach dodatkowych zastrzeżeń zaproponowanych przez GDDKiA, to GDDKiA w ogóle nie wyraziłby zgody na cesję wierzytelności na Bank.

Skoro GDDKiA wyraził zgodę na cesję wyłącznie po dodaniu do dokumentów cesji dodatkowych postanowień, to należy je interpretować przede wszystkim w szeroko rozumianym interesie GDDKiA. W szczególności zastrzeżenie, że cesja nie może naruszać praw pozwanego GDDKiA wynikających z Kontraktu, należy rozumieć w ten sposób, że GDDKiA przysługują te same uprawnienia wobec Banku, jakie przysługiwały mu wobec Wykonawcy.

Oznacza to, że GDDKiA może skutecznie powoływać się wobec Banku na zasady rozliczania płatności ustalone w Warunkach Kontraktu, a związane w szczególności z „korygowaniem” Przejściowych Świadectw Płatności do czasu ostatecznego rozliczenia, naliczaniem i potrącaniem kar umownych należnych od Wykonawcy czy roszczeniami regresowymi GDDKiA z tytułu zaspokojenia żądań podwykonawców.

Idąc dalej, słowa „prawo potrącenia i pomniejszenia … rzeczywistej płatności” (§ 2 ust. 5 Umowy cesji oraz przedostatni akapit Potwierdzenia dłużnika wierzytelności) należy interpretować jako uprawnienie GDDKiA do podnoszenia przeciwko Bankowi również zarzutów, które stały się „aktualne” dopiero po tym, jak powstała i stała się wymagalna nabyta przez Bank wierzytelność z Kontraktu („rzeczywista płatność”).

Oznacza to także, że GDDKiA mogła zażądać potrącenia lub pomniejszenia przez Inżyniera wierzytelności Banku wynikającej z faktury z tytułu (...) nr (...) z należnościami GDDKiA

(np.: z tytułu kar umownych, regresu GDDKiA dotyczącego zaspokojonych roszczeń podwykonawców bądź z tytułu wszelkich innych kosztów związanych z realizacją Kontraktu), nawet jeżeli powstały one lub stały się wymagalne już po nabyciu wymagalności przez fakturę do (...) nr (...)).

Wykładnia dodanego na żądanie GDDKiA do Oświadczenia (o wyrażeniu zgody na cesję) zastrzeżenia, ” iż płatności … będą przekazywane … po spełnieniu wszystkich wymogów dla płatności z tej umowy wynikających, a w szczególności po przedstawieniu przez Cedentów przed otrzymaniem płatności dowodów uiszczenia należnego podwykonawcom wynagrodzenia za roboty, których płatność na rzecz Partnera Konsorcjum 1 dotyczy” jest klarowna. Zapis ten oznacza, że powodowy Bank akceptując zaproponowany przez GDDKiA zapis godził się, że płatności wierzytelności objętych cesją będą dokonywane dopiero po przedstawieniu przez Wykonawcę dowodów uiszczenia należnego podwykonawcom wynagrodzenia za roboty, których płatność miała dotyczyć. Stąd wobec ich nieprzedłożenia Bank powinien liczyć się z brakiem zapłaty przez GDDKiA.

Ponadto akceptując zaproponowane przez GDDKiA zmiany dokumentów dotyczących cesji, Bank jako cesjonariusz wyraził zgodę na podnoszenie przez GDDKiA także dalej idących zarzutów niż określone w art. 513 k.c., tj. zarzutów które stały się aktualne dopiero po tym jak powstała i stała się wymagalna wierzytelność objęta Umową cesji.

Powołany przepis art. 513 k.c. reguluje kwestię zarzutów przysługujących dłużnikowi w związku z dokonaniem przelewu wierzytelności istniejącej (choć niekoniecznie - jeszcze wymagalnej). Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego może on mieć także zastosowanie w zakresie przelewu wierzytelności przyszłej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., II CK 16/02, OSNC 2004, z. 4, poz. 202, s. 85-87).

W orzecznictwie i piśmiennictwie nie neguje się w ogóle dopuszczalności przelewu wierzytelności przyszłej oraz możliwości poddania jej reżimowi prawnemu art. 509 k.c. i n. Tak uczyniono w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., gdzie przy uwzględnieniu właściwości cesji wierzytelności przyszłej poszerzono czasowe granice dopuszczalności zarzutów przeciwko cesjonariuszowi w celu umożliwienia dłużnikowi podnoszenia przeciwko cesjonariuszowi także zarzutów przysługujących mu wobec cedenta, a ukształtowanych w ramach umowy z cedentem, tj. umowy kreującej ostatecznie przelaną wierzytelność.

Ratio legis takiej rozszerzonej ochrony prawnej dłużnika podyktowana zostaje tym, że w chwili dokonania cesji wierzytelności przeszłej nie są jeszcze w pełni określone kontury prawne tejże wierzytelności, a takie definitywne określenie nastąpi dopiero w wyniku dalszych zdarzeń prawnych.

Oznacza to więc, że w zakresie cesji wierzytelności przyszłej nie może być stosowana ogólna reguła art. 513 § 1 k.c., zgodnie z którą dłużnikowi przysługuje przeciwko nabywcy wierzytelności tylko takie zarzuty, które miał on przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (art. 513 § 1 k.c.). Czasową cenzurą podnoszenia zarzutów należy zatem przesunąć, co oznacza możliwość podnoszenia zarzutów powstałych także po tej dacie.

W wyroku Sądu Najwyższego z 25 maja 2005 r. II CK 440/04 stwierdzono, że dotyczy to także zarzutu potrącenia (art. 498 k.c.) wierzytelności przysługującej dłużnikowi przeciwko zbywcy wierzytelności z wierzytelnością będącą przedmiotem przelewu, chociażby wierzytelność wobec zbywcy powstała i stała się wymagalna po zawiadomieniu dłużnika o przelewie ( wyrok SN z 25 maja 2005 r. II CK 440/04, lex nr 175415).

W literaturze podkreśla się bowiem, że sytuacja prawna dłużnika nie może ulec na skutek przelewu pogorszeniu w porównaniu z tą, jak istniała przed przelewem.

Oznacza to po pierwsze, że cesjonariusz - nabywca wierzytelności nie może żądać od dłużnika więcej niż miał prawo żądać od niego zbywca wierzytelności – cedent. Po drugie wierzytelność po przelewie pozostaje obciążona tymi wszystkimi zarzutami, którymi była obciążona w stosunku do poprzedniego wierzyciela.

Dłużnikowi przysługują względem nowego wierzyciela te same zarzuty, które miał wobec zbywcy.

Innymi słowy cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim samym kształcie, w jakim przysługiwała ona zbywcy ze wszystkimi tego zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi konsekwencjami. Może to mieć ten skutek, że nabycie wierzytelności przez cesjonariusza może stać się iluzoryczne. Nabywca jednak powinien się z tym liczyć, albowiem to on, a nie dłużnik ponosi ryzyko związane ze zmianą wierzyciela.

Zasady ochrony dłużnika przelanej wierzytelności, w tym zarzuty jakie może on podnosić względem Banku jako cesjonariusza, określa powołany wyżej przepis art. 513 k.c. - przepis regulujący wzajemny stosunek między dłużnikiem przelanej wierzytelności a cesjonariuszem.

Przy analizie tego stosunku na pierwszy plan wysuwane są dwie ściśle związane ze sobą zasady, które stosunek ten charakteryzują. Po pierwsze, cesjonariusz nabywa w drodze przelewu tylko tyle praw, ile przysługuje jego poprzednikowi prawnemu, tj. cedentowi. Dla dłużnika przekazanej wierzytelności jest to ważne, gdyż cesjonariusz nie może od niego żądać świadczenia w większym rozmiarze, aniżeli mógł to uczynić cedent.

Po drugie, sytuacja prawna dłużnika nie może ulec na skutek przelewu pogorszeniu w porównaniu z tą, jaka istniała przed przelewem. Oznacza to, że wierzytelność po przelewie pozostaje "obciążona" tymi wszystkimi zarzutami, którymi była "obciążona" w stosunku do poprzedniego wierzyciela.

Dłużnik przelanej wierzytelności może ponadto wysunąć przeciwko cesjonariuszowi zarzuty osobiste, czyli wszelkie środki obrony, jakie może on zastosować w procesie i poza procesem, które wpływają na istnienie, zakres albo skuteczność cedowanej wierzytelności. Chodzi zarówno o zarzuty, które całkowicie niweczą prawa cesjonariusza (zarzuty peremptoryjne), jak i takie, które jedynie wstrzymują możliwość zrealizowania wierzytelności na określony czas (zarzuty dylatoryjne). Źródłem zarzutów dłużnika są stosunki prawne, z których wynikają dla niego prawa skierowane przeciwko cesjonariuszowi bądź też są skuteczne względem cesjonariusza na mocy ustawy(….). Tym samym - w ramach art. 513 § 1 k.c. - dłużnik może skutecznie powołać się wobec cesjonariusza za zarzut w postaci odstąpienia od umowy, skoro zarzut taki przysługiwał mu wobec cedenta. Przeciwny pogląd prowadziłby do unicestwienia zasady, że sytuacja dłużnika nie może ulec pogorszeniu na skutek przelewu, w porównaniu z tą, jaka istniała przed przelewem ( z wyroku SN z 8 kwietnia 2009 r. V CSK 423/08 , OSNC 2010/2/31).

Należy również podkreślić, że art. 513 k.c. jako przepis ochronny jest w pewnym zakresie - w interesie dłużnika – dyspozytywny. W doktrynie przyjmuje się, że dłużnik może zrzec się zarzutów przysługujących mu na podstawie art. 513 k.c. względem cesjonariusza.

Skoro tak, to w granicach swobody umów nabywca wierzytelności - cesjonariusz może wyrazić zgodę na podnoszenie przez dłużnika dalej idących zarzutów niż określone tym przepisie.

Z powyższego wynika, że Bank akceptując zaproponowane przez GDDKiA zmiany w dokumentach dotyczących cesji, mógł wyrazić zgodę na podnoszenie przez GDDKiA także dalej idących zarzutów niż określone w art. 513 k.c.

Reasumując powyższe rozważania należy potwierdzić, że Przejściowe Świadectwo Płatności nr 19 z tytułu wykonanych częściowo robót o wartości 20.318.172,59 zł., której zapłaty domaga się obecnie powód, wprawdzie ma samodzielny byt, lecz było wystawione na poczet jedynie częściowego rozliczenia etapowych robót i wynagrodzenia Wykonawcy.

Oznacza to, że (...) nr 19 nie rozlicza GDDKiA i Wykonawcy z ujętej w nim części robót ze skutkiem w postaci wygaśnięcia tej części zobowiązań i nie pozbawia ich możliwości całościowego rozliczenia Kontraktu po odstąpieniu przez GDDKiA od Kontraktu.

Oceny tej nie zmienia fakt, że częściowa płatność dokonywana jest na podstawie faktury VAT, a w razie opóźnienia z jej dokonaniem Wykonawca może żądać odsetek ( art. 509 §2 k.c.).

Umowa cesji wierzytelności na zabezpieczenie z dnia 16 maja 2011 r. zawarta między powodowym Bankiem a Wykonawcą oraz dokonywanie przez GDDKiA płatności z tytułu przejściowych świadectw płatności na wskazane w Banku rachunki nie zmieniały charakteru objętego nimi wynagrodzenia ani samych przejściowych płatności, w tym (...) nr (...).

Pozwany - (...) (co potwierdzili świadkowie W. K. (k. 1064 a.s.), K. K. k. 1478 i 1587 a.s. oraz S. T. na k. 1590 a.s.) w ogóle nie wyraziłby zgody na cesję wierzytelności na Bank, gdyby Bank nie uwzględnił w swoich wzorach dodatkowych zastrzeżeń zgłoszonych przez GDDKiA, mających potwierdzać zachowanie przysługujących mu uprawnień związanych z rozliczaniem Kontraktu, w szczególności prawo do potrąceń oraz pomniejszeń rzeczywistych płatności, jak i do monitorowania rozliczeń Wykonawcy z podwykonawcami. Treść tych zastrzeżeń jest jednoznaczna.

Zatem, ponieważ GDDKiA uzależniał, do czego był uprawniony, zgodę na przelew od wprowadzenia do czterech dokumentów dotyczących cesji dodatkowych zastrzeżeń, to mają one pierwszorzędne znaczenie dla oceny roszczenia Banku wobec GDDKiA ( art. 514 k.c.).

W szczególności GDDKiA w złożonym w dniu 10 maja 2011 r. wobec Banku (...) oświadczeniu o zgodzie na przelew, skutecznie zastrzegł sobie prawo do żądania dowodów rozliczenia się Wykonawcy z podwykonawcami.

Skoro bowiem w świetle art. 509 § 1 i 514 k.c. oraz S. (...)Warunków Kontraktu GDDKiA był uprawniony w ogóle odmówić zgody na cesję, to tym bardziej (wykładnia a maiori ad minus) wyrażając taką zgodę był on uprawniony uzależnić samą skuteczność przelewu bądź zapłatę świadczenia na rzecz Banku od spełnienia określonych dodatkowych przesłanek. Przewidziany w zgodzie GDDKiA na cesję obowiązek przedłożenia przez Wykonawcę dowodów rozliczenia się z podwykonawcami przed dokonaniem przez GDDKiA zapłaty na rzecz Banku, był warunkiem płatności związanym z cesją. Jednak samo uprawnienie GDDKiA (działającego w jego imieniu Inżyniera) do żądania takich dokumentów (i to niezależnie od cesji) wynikało z Warunków Kontraktu (S. (...) oraz (...)).

Nie było zatem celowe aneksowanie Kontraktu w celu wprowadzenia do niego dodatkowego obowiązku o tej treści.

Powodowy Bank (...) podpisali Umowę cesji po złożeniu przez GDDKiA oświadczenia o wyrażeniu na nią zgodę, załączając je do Umowy cesji (§ 2 ust. 2 Umowy cesji), zatem należy przyjąć, że nie tylko zapoznali się oni z jego treścią, ale także godzili się spełnić ów przewidziany przez GDDKiA warunek otrzymania przez Bank świadczenia. Wobec tego Bank nie może zasłaniać się tym, że warunek ten nie ma do niego żadnego zastosowania i traktować go tak, jakby w ogóle go nie było ( jak w zeznaniach świadka A. D. na k. 2880 a.s.).

Powodowy Bank marginalizuje w niniejszym procesie znaczenie postanowień dodanych na żądanie GDDKiA do dokumentów dotyczących cesji wierzytelności, jak również zaprzecza powszechnie przyjętym w praktyce budowlanej ( drogowej) oraz w literaturze i orzecznictwie zasadom rozliczania umów o roboty budowlane.

Zdaniem Sądu pozwany GDDKiA był uprawniony do powstrzymania się z zapłatą kwoty z (...) nr (...), ponieważ Wykonawca nie przedstawił pozwanej (...) wymaganych w myśl oświadczenia GDDKiA o zgodzie na cesję wierzytelności - dowodów zaspokojenia podwykonawców za roboty objęte (...) nr (...).

W związku z tym latem 2012 r. pozwany GDDKiA poinformował powodowy Bank, że należność objęta tą fakturą będzie potrącona z należnościami GDDKiA wynikającymi z tytułu naliczonych kar umownych oraz zaspokojenia przez GDDKiA podwykonawców .

Podnoszona przez powoda okoliczność, że wcześniej GDDKiA zapłacił na rzecz Banku fakturę z tytułu (...) nr (...), chociaż Wykonawca przed dokonaniem przez GDDKiA zapłaty nie przedstawił dowodów rozliczenia się z podwykonawcami za roboty objęte tym (...), nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Oznacza ona jedynie, jak twierdzi sam pozwany że GDDKiA, zrezygnował z zastrzeżonego na jego rzecz dodatkowego warunku, po spełnieniu którego miał obowiązek zapłaty, i spełnił świadczenie nim Bank był uprawniony się go domagać.

Wynikało to przede wszystkim z okoliczności zmiany numeru rachunku przeprowadzonej bez szczegółowego poinformowania pozwanego, że zmiana ta polega na wprowadzeniu płatności bezpośrednio na konto powodowego banku, a nie jak poprzednio na konto Wykonawcy (...).

Odstąpienie pozwanego od kontraktu nastąpiło w dniu 6 września 2012 r.

Skuteczne odstąpienie przez GDDKiA od Umowy z Wykonawcą rozpoczęło procedurę ustalania salda wzajemnych należności Wykonawcy i GDDKiA w związku z realizacją i odstąpieniem od Kontraktu. W związku z całościowym rozliczaniem Kontraktu odstąpienie skutkowało m.in. wstrzymaniem dalszych płatności na rzecz Banku (także z tytułu (...) nr (...)) zgodnie z S. (...) Warunków Kontraktu. Uprawnienie GDDKiA do wstrzymania się z zapłatą dalszych płatności obejmowało nie tylko – należności, których termin zapłaty przypadał po odstąpieniu przez GDDKiA od Umowy z Wykonawcą, lecz wszelkie należności Wykonawcy, których GDDKiA nie uiścił do dnia odstąpienia od Umowy z Wykonawcą (także z tytułu (...) nr(...)).

Pozwany uzasadniał brak zapłaty na rzecz Banku w pierwszej kolejności brakiem wymagalności należności Banku wskutek nieprzedstawienia wobec GDDKiA dowodów zaspokojenia podwykonawców, to kwestia odstąpienia przez GDDKiA od Umowy z Wykonawcą, dodatkowo uzasadniająca brak zapłaty należności na rzecz Banku, ma w niniejszej sprawie wtórne znaczenie.

Całościowe rozliczenie należności przysługujących GDDKiA obejmuje oprócz kar umownych, również roszczenia regresowe wobec Wykonawcy w związku z zaspokojeniem przez GDDKiA podwykonawców, dostawców i usługodawców. Ponadto dotyczyło wszelkich strat poniesionych przez GDDKiA z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy w związku realizacją inwestycji oraz dodatkowe koszty zabezpieczenia i ukończenia robót.

Pozwany wykazał, że przysługiwały mu względem Wykonawcy należności wynikające m.in. z :

• naliczenia kar umownych zgodnie z treścią S. (...). (d) Warunków Kontraktu tytułem niezłożenia skorygowanego Harmonogramu, w kwocie 216.000,00 zł.;

• naliczenia kar umownych zgodnie z treścią S. (...) (c) Warunków Kontraktu z tytułu niewykonania Wymagalnej Minimalnej Ilości Wykonania w terminie ustalonym w Załączniku do Oferty – Dane Kontraktowe (...) w kwocie 5.789 601,99 zł.;

• tytułu zapłaty dokonanej przez GDDKiA na rzecz Podwykonawców na podstawie art. 6471 § 5 k.c. w kwocie 10.229 752,75 zł.;

• tytułu zapłaty dokonanej przez GDDKiA na podstawie ustawy z dnia 28.06.2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych w kwocie 10.318.518,65 zł.

W/w kary umowne zostały naliczone na podstawie Kontraktu oraz zgodnie z przewidzianymi w nim procedurami.

Również roszczenia regresowe wobec Wykonawcy w związku z zaspokojeniem przez GDDKiA podwykonawców, dostawców i usługodawców powstały z zachowaniem procedur określonych w stosunku do podwykonawców w S. (...) Warunków Kontraktu oraz art. 647 1 k.c., a w stosunku do dostawców i usługodawców zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 28.06.2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych.

W ramach dokonywanego rozliczenia Kontraktu GDDKiA wezwał Wykonawcę do zapłaty w/w opisanych należności w łącznej kwocie 26.553 873,39 zł. Wezwania do zapłaty zostały doręczone wszystkim członkom konsorcjum Wykonawcy najpóźniej w dniu 3.11.2014 r.

Oświadczeniem z dnia 18.11.2014 r. GDDKiA potrącił wobec Banku należności GDDKiA przysługujące względem Wykonawcy z tytułu kar umownych za niewykonanie Wymagalnej Minimalnej Ilości Wykonania w terminie oraz niezłożenie skorygowanego Harmonogramu, jak również należności z tytułu zaspokojenia przez GDDKiA podwykonawców, dostawców i usługodawców, z wierzytelnością Banku z tytułu (...) nr (...) dochodzoną w niniejszym postępowaniu.

Należności GDDKiA wobec Wykonawcy przedstawione do potrącenia istniały i były zaskarżalne. Zostały one ustalone zgodnie z przewidzianymi dla ich określenia zasadami kontraktowymi. Ponadto były one wymagalne.

I tak w przypadku regresu „podwykonawczego” wierzytelności GDDKiA wobec Wykonawcy były wymagalne w dacie określonej dla zaspokojonej wierzytelności podwykonawczej. Pozwany GDDKiA bowiem, czyniąc zadość roszczeniom podwykonawców, dokonał zaspokojenia cudzego długu w rozumieniu art. 518 § 1 pkt 1 k.c., w związku z czym wstąpił w sytuację prawną podwykonawców, także w zakresie wymagalności przejętych roszczeń - subrogacja ustawowa z art. 518 § 1 pkt 1 k.c.

Pozostałe wierzytelności były również wymagalne wskutek kierowanych do Wykonawcy wezwań do uiszczenia poszczególnych należności przysługujących GDDKiA, bądź stały się wymagalne z upływem 14-dniowego terminu do zapłaty, liczonego od doręczenia Wezwania do zapłaty, tj. najpóźniej od dnia 18.11.2014 r.

Dokonane przez GDDKiA wobec Banku potrącenie odpowiada zastrzeżonemu w dokumentach cesji prawu potrącania i pomniejszania rzeczywistych płatności.

Wskutek potrącenia wskazane w Oświadczeniu o potrąceniu wierzytelności Pozwanego oraz Powoda umorzyły się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej tj. do kwoty 20.318 172,59 zł.

Pozwany GDDKiA był uprawniony na podstawie postanowień Kontraktu do potrącenia przysługujących mu należności z wierzytelności Wykonawcy nawet, jeżeli należności GDDKiA powstały i stały się wymagalne później niż wierzytelność Wykonawcy. Ma to swoje uzasadnienie w mechanizmie i logice rozliczania Kontraktu.

I tak, dla kar umownych podstawę odliczenia ich przez GDDKiA od każdej płatności należnej Wykonawcy stanowi S. (...)Warunków Kontraktu. Z kolei podstawę potrącenia przez GDDKiA roszczeń regresowych wobec Wykonawcy w związku z zaspokojeniem podwykonawców przewiduje S. 4.4. I wreszcie S. 15.4 stanowi podstawę do pomniejszenia wynagrodzenia Wykonawcy o wszelkie straty poniesione przez GDDKiA z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy w związku realizacją inwestycji - w tym z tytułu zaspokojenia dostawców i usługodawców.

Zachowaniu uprawnień GDDKiA związanych z potrąceniem lub pomniejszaniem płatności na rzecz Wykonawcy służyć miały dodatkowe zastrzeżenia uwzględnione przez Bank w dokumentach cesji na żądanie GDDKiA.

Dokonaniu przez GDDKiA potrącenia wobec Banku wierzytelności przysługujących GDDKiA wobec Wykonawcy co do zasady nie sprzeciwiał się również powołany już art. 513 k.c.

Po pierwsze Wykonawca nie przedstawił GDDKiA dowodów uiszczenia przez niego wynagrodzenia należnego podwykonawcom za roboty objęte fakturą z tytułu (...) nr (...), to GDDKiA mimo nadejścia określonego w tej fakturze terminu był uprawniony do powstrzymania się z jej zapłatą, a Bank takiej zapłaty nie mógł się domagać.

Zatem, skoro płatność objęta fakturą za (...) nr (...) nie stała się wymagalna (wobec nieprzedstawienia przez Wykonawcę dowodów zaspokojenia podwykonawców), to GDDKiA w świetle art. 513 § 2 k.c. mógł z nią potrącić przysługujące mu wobec Wykonawcy wymagalne wierzytelności np.: z tytułu zaspokojenia należności podwykonawców, dostawców i usługodawców lub kar umownych.

Nawet jeżeliby uznać, że Bank mógł oczekiwać zapłaty za (...) nr (...) w terminie do 14.08.2012 r., to i tak byłaby ona potrącona na poczet przyszłej wierzytelności o wynagrodzenie za roboty budowlane.

Teza, zgodnie z którą wierzytelność o wynagrodzenie za roboty budowlane (tj. „wierzytelności przewidziane w umowie o roboty budowlane w okresie przed wykonaniem robót”) jest wierzytelnością przyszłą jest powszechnie przyjmowana w judykaturze i orzecznictwie.

Przy tym jak wskazano wcześniej w orzecznictwie poszerzono czasowe granice dopuszczalności podnoszonych przez dłużnika zarzutów wobec cesjonariusza w zakresie wierzytelności przyszłych objętych cesją .

Taka wierzytelność o wynagrodzenie za roboty budowlane powstałaby dopiero po odbiorze przez GDDKiA całego obiektu, a wobec odstąpienia od Umowy – dopiero po zakończeniu ustalania salda wzajemnych należności GDDKiA i Wykonawcy.

Uzasadnia to wniosek, iż skoro płatności dokonywane w ramach częściowego rozliczenia są dokonywane na poczet końcowego wynagrodzenia za roboty budowlane, to trudno mówić o ich wymagalności jako takiej. Ta bowiem jest przymiotem wierzytelności o wynagrodzenie za roboty budowlane, który aktualizuje się dopiero po odbiorze całego obiektu.

Wymagalna może być wyłącznie wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia należnego GDDKiA po dokonaniu przez niego odbioru całego obiektu, więc GDDKiA mógł potrącić z (...) nr 19 przysługujące mu wobec Wykonawcy wierzytelności, które powstały i stały się wymagalne przed takim odbiorem (z tytułu kar umownych oraz regresu „podwykonawczego”). Przy tym, ponieważ obiekt nie został przez Wykonawcę wykonany, to cezurę czasową powstania i wymagalności roszczeń GDDKiA powinien jak się wydaje wyznaczać termin zakończenia końcowego rozliczenia Kontraktu.

Nawet gdyby przyjąć że wierzytelność z faktury za (...) nr(...)była już wymagalna, to i tak art. 513 k.c. nie sprzeciwiał się potrąceniu przez GDDKiA jego wierzytelności, które powstały i stały się wymagalne po terminie płatności tej faktury. Bank bowiem, akceptując zaproponowane przez GDDKiA zmiany dokumentów cesji, wyraził zgodę na podnoszenie przez GDDKiA także dalej idących zarzutów niż określone w art. 513 k.c.

Przepis ten zawiera normę ochronną, jest on przynajmniej w pewnym zakresie (jednostronnie w interesie dłużnika) dyspozytywny. Skoro dłużnik może zrzec się zarzutów przysługujących mu na podstawie art. 513 k.c. względem cesjonariusza, to uzasadniony jest wniosek, że w granicach swobody umów nabywca wierzytelności może wyrazić zgodę na podnoszenie przez dłużnika dalej idących zarzutów niż określone tym przepisie.

Zatem Bank akceptując zaproponowane przez GDDKiA zmiany dokumentów dotyczących cesji, mógł wyrazić zgodę na podnoszenie przez GDDKiA także dalej idących zarzutów niż określone w art. 513 k.c. Oznacza to, że pozwany wbrew twierdzeniom powoda może skutecznie przeciwstawić się jego roszczeniu poprzez potrącenie wierzytelności, które powstały i stały się wymagalne po dniu 14.08.2012 r. - wskazywanym przez powoda jako termin zapłaty faktury za (...) nr (...)

Wskutek potrącenia wskazane w oświadczeniu o potrąceniu wierzytelności pozwanego oraz powoda - jak Sąd już wskazał- umorzyły się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej tj. do kwoty 20.318 172,59 zł. Wobec tego wierzytelność powoda w wysokości 20.318 172,59 zł., której zapłaty domaga się w niniejszym postępowaniu, wygasła w całości w następstwie potrącenia.

W tym stanie rzeczy powództwo należało oddalić.

O kosztach procesu Sąd postanowił na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8.07.2005r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 166, poz. 1417 ze zm.) i § 2 ust. 2 i § 6 pkt 7 Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.