Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2016 r. w Gdańsku

sprawy Banku (...) SA w B.

przeciwko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Banku (...) SA w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 czerwca 2015 r., sygn. akt VI U 3097/14

oddala apelację.

SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Horbulewicz SSA Barbara Mazur

Sygn. akt III AUa 1679/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 października 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zobowiązał Bank (...) SA do zwrotu kwoty 2247,65zł t.j. świadczenia rentowego J. K. (zm. (...).), za styczeń 2014 r., które zostało przekazane na konto bankowe Nr (...) po jego śmierci. Jako podstawę prawną decyzji organ rentowy podał art. 138 a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

Bank (...) SA odwołał się od tej decyzji, stwierdzając, że realizacja zwrotu żądanej kwoty nie jest możliwa ze względu na fakt, iż posiadaczem wskazanego rachunku nie jest J. K.. Skarżący wywodził, że w zaistniałych okolicznościach nie ma zastosowania art. 55 ust 1 pkt 2 oraz ust 3 prawa Bankowego.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i podał, że w dniu 7 listopada 2013 r. J. K., który pobierał świadczenie z ZUS złożył dyspozycję aby jego świadczenie wpływało na rachunek w Banku (...), którego był posiadaczem o nr (...). Oświadczenie, że J. K. był posiadaczem rachunku i prawidłowość nr konta poświadczył pracownik Banku (...) SA. W przypadku gdy wbrew obowiązującym przepisom świadczenie rentowe zostało wpłacone na rachunek nie należący do zmarłego J. K., Bank został zobowiązany do wskazania danych umożliwiających identyfikację współposiadacza lub posiadaczy rachunku, na który zostały przekazane świadczenia za okres po śmierci świadczeniobiorcy.

Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Od dnia 6 listopada 2013 r. zgodnie z dyspozycją J. K. świadczenie emerytalne było przekazywane na rachunek bankowy o nr (...). Pomimo śmierci J. K. (zm. (...)), na powyższe konto została przekazane kwota 2247,65zł tytułem świadczenia emerytalnego za miesiąc za styczeń 2014 r.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż J. K. zmarł dnia (...). a więc w oparciu o art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie nabył prawa do wypłaty emerytury za miesiąc styczeń 2014r. Świadczenie wypłacone przez organ rentowy za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, ma zatem charakter świadczenia wypłaconego nienależnie. Zgodnie z treścią art, 138a ww. ustawy Bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytową są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy a przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że na Banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie, za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy prowadzony indywidualnie dla niego. Ten obowiązek, wynikający ze wskazanej regulacji ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy (tak też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. II UZP 7/06, Biul. SN 2006/6/21).

W orzecznictwie sądów powszechnych jak i Sądu Najwyższego przyjmuje się, że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej Bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawą obowiązków banku jest art. 55 ust 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72 poz. 665 ze zm.).

Zdaniem Sądu I instancji, z treści cytowanego przepisu wynika, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Z powyższego obowiązku bank jest jednak zwolniony (całkowicie lub częściowo), jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub w części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłatę (art. 55 ust. 3 Prawa bankowego). Podstawową przesłanką zwolnienia banku z obowiązku zwrotu świadczenia jest zatem stwierdzenie, że nie dysponuje on już dokonaną przez organ rentowy kwotą z tytułu świadczenia, gdyż przekazał ją innym uprawnionym podmiotom, a zatem, według terminologii cywilistycznej, nie jest już wzbogacony. Jednocześnie jednak bank musi zrealizować drugą przesłankę, tj. wskazać uprawnione osoby, które pobrały wypłaty z nienależnego świadczenia. Informacja ta ma umożliwić organowi rentowemu wydanie decyzji nakazującej zwrot świadczenia wobec innych osób, które je otrzymały. Dla zakresu obowiązku zwrotu świadczenia istotne jest ustalenie pojęcia „innej osoby uprawnionej" w rozumieniu art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, na rzecz której dokonanie wypłaty uzasadnia zwolnienie banku z obowiązku zwrotu świadczenia w myśl cytowanego przepisu. W tej kwestii należy mieć na uwadze, że co do zasady z chwilą śmierci posiadacza rachunku wygasają dokonane przez niego dyspozycje środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym oraz pełnomocnictwa, z wyjątkiem dyspozycji dokonanych w trybie art. 56 Prawa bankowego, tj. dyspozycji na wypadek śmierci. W myśl tego przepisu posiadacz rachunku, na warunkach przewidzianych w przepisie, może pisemnie polecić bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Skoro przepis ten ma charakter wyjątku od przedstawionej wyżej zasady, uznać należy, iż takie osoby, które zostały wskazane w dyspozycji na wypadek śmierci są osobami uprawnionymi do dokonania na ich rzecz wypłat z rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku po dacie jego śmierci. Wszelkie inne operacje, polegające na wypłatach przez bank środków z rachunku bankowego po śmierci posiadacza tego rachunku, zgodnie z dyspozycjami nie spełniającymi wymogów z art. 56 Prawa bankowego, które z chwilą śmierci przestają obowiązywać, uznać należy za nieuprawnione.

(...) Bank (...) SA nie wskazał „osób uprawnionych" w rozumieniu art.55 ust 3 i 56 ustawy Prawo bankowe, nie zostało również obalone domniemanie, iż wypłata świadczenia emerytalnego za miesiąc styczeń 2014 r. nastąpiła na rachunek, którego właścicielem nie był świadczeniobiorca J. K.. Świadczenie emerytalne było przekazywane na rachunek bankowy o nr (...) wskazany przez świadczeniobiorcę J. K. zgodnie z treścią art. 130 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Reasumując, Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zakwestionowania zaskarżonej decyzji ZUS i orzekł jak w sentencji (art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.).

Apelacje od wyroku wywiódł powód, Bank (...) SA , zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 50 Prawa bankowego poprzez nie uwzględnienie, iż posiadaczem rachunku bankowego wskazanego przez pozwanego nie był zmarły J. K., adresat przekazanego przez pozwanego świadczenia emerytalno-rentowego oraz, że w tej sytuacji nie ma zastosowania art. 55 ust. l pkt 2 i ust. 3 Prawa bankowego w związku z art. 104 i 105 Prawa bankowego.

Wskazując na powyższe podstawy apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania procesowego z uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że posiadaczem rachunku bankowego wskazanego przez pozwanego jest podmiot niebędący adresatem przedmiotowego świadczenia emerytalno - rentowego. Natomiast dysponować tym rachunkiem może wyłącznie jego posiadacz., a powód działając z należytą starannością zapewnia bezpieczeństwo przechowywanym na nim środkom pieniężnym zgodnie z art. 50 Prawa bankowego.

W tej sytuacji Powód jako profesjonalista nie może przekazać pozwanemu zgodnie z art. 55 ust. 1 oraz ust 3. Prawa bankowego środków znajdujących się na wskazanym przez pozwanego rachunku w myśl art. 50 Prawa bankowego ani wskazać osoby będącej jego posiadaczem ze względu na obowiązującą powoda tajemnicę bankową wynikającą z art. 104 Prawa bankowego. Nadto pozwany nie spełnia przesłanek z art. 105 i następnych Prawa bankowego, albowiem nie wchodzi on w zamknięty katalog osób i instytucji, którym powód ma obowiązek udzielenia informacji objętych tajemnicą bankową.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszej sprawy był zwrot przez Bank (...) S.A. organowi rentowemu świadczenia emerytalnego nienależnie wypłaconego zmarłemu J. K..

Jak wynika z prawidłowo ustalonego przez Sąd I instancji stanu faktycznego, od dnia 6 listopada 2013 r., zgodnie z dyspozycją J. K., jego świadczenie emerytalne było przekazywane na rachunek bankowy o nr (...). W dniu (...). J. K. zmarł, jednak na skutek omyłki na powyższe konto została przekazane kwota 2247,65zł tytułem świadczenia emerytalnego za miesiąc za styczeń 2014 r.

Zgodnie z treścią art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej, w związku z powyższym, świadczenia wypłacone na rachunek uprawnionego po jego śmierci maja charakter świadczeń wypłaconych nienależnie.

Podstawą obowiązków banku do zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła jego śmierć, jest art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm., nazywanej dalej Prawem bankowym), zgodnie z którym w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wypłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza stanowi natomiast art. 138a ustawy emerytalnej, na mocy którego podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Przepis ten reguluje wyłącznie taką sytuację, w której nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Odnosi się więc do wpłat dokonanych na rachunek prowadzony indywidualnie dla świadczeniobiorcy, czyniąc bank zobowiązanym do zwrotu organowi rentowemu świadczeń przekazanych za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Celem regulacji wynikającej z art. 138a ustawy emerytalnej jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy emerytalnej.

Jeżeli bowiem tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej, to zastosowanie znajdzie art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego innej osobie niż wskazana w decyzji tego organu. Do zwrotu takich świadczeń jest wówczas zobowiązana osoba, która je pobrała. Wpłata tego rodzaju świadczeń na rachunek wspólny świadczeniobiorcy i osoby trzeciej (osób trzecich) jest równoznaczna z wypłaceniem świadczenia innej osobie w powyższym rozumieniu (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06, Lex nr 182934).

Na mocy art. 55 ust. 3 prawa bankowego, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Jak wynika z treści powyższego przepisu, podstawową przesłanką zwolnienia banku z obowiązku zwrotu świadczenia jest zatem stwierdzenie, ze nie dysponuje on już niezasadnie wpłaconą przez organ rentowy kwotą z tytułu świadczenia, gdyż przekazał ją innym uprawnionym podmiotom, a zatem, według terminologii cywilistycznej, nie jest już wzbogacony. Jednocześnie jednak bank musi zrealizować drugą przesłankę, tj. wskazać osoby, które pobrały nienależne świadczenie. Podkreślenia wymaga, iż przepis ten wprost wskazuje na uprawnienie banku do wskazania organowi wypłacającemu świadczenie z ubezpieczenia społecznego.

Przenosząc powyższe rozważania do realiów przedmiotowej sprawy, wskazać należy, iż skoro organ rentowy dokonał na rachunek zmarłego J. K. wpłaty nieprzysługującego mu już świadczenia emerytalnego, a powodowy Bank nie wskazał osoby, której przekazał to świadczenie, to na mocy art. 55 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego ciąży na nim obowiązek zwrotu dokonanej wpłaty organowi rentowemu.

Powód wskazywał w apelacji, iż nie może on przekazać znajdujących się na rachunku środków, gdyż zmarły J. K. nie był posiadaczem przedmiotowego rachunku bankowego. Podkreślenia jednak wymaga, iż skarżący nie wykazał w żaden sposób powyższej okoliczności, bowiem zarówno w toku postępowania administracyjnego jak i w postępowaniu sądowym nie wskazał posiadacza tego rachunku. Z dyspozycji przelewania wynagrodzenia na rachunek, znajdującej się na k. 126 akt rentowych, podpisanej przez zmarłego J. K. oraz potwierdzonej przez pracownika Banku (...) S.A. wynika zaś, iż zmarły był posiadaczem tego rachunku.

Uznając zatem, iż rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było prawidłowe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda.

SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Horbulewicz SSA Barbara Mazur