Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

z udziałem zainteresowanych: S. A. , Z. A., L. A., K. B. (1), G. B., J. B. (1), R. B., D. B., A. B., K. B. (2), Ł. B., M. C., P. C., J. C. i W. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 sierpnia 2015 r., sygn. akt IV U 1329/14

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II i znosząc postępowanie w całości przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Toruniu IV Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSA Maria Sałańska – Szumakowicz SSA Bożena Grubba SSA Maciej Piankowski

Sygn. akt III AUa 1937/15

UZASADNIENIE

Szesnastoma decyzjami z dnia 11 lipca 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w zw. z art. 38 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c oraz art.6 ust. 1 pkt 4, art.12 ust.1, art. 13 pkt 2, art. 18 ust.1 i 3, art. 20, art. 36 ust.1, 2, 4 i 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.) oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2008 r., nr 164, poz. 1027 ze zm.) i w zw. z art. 3531, art. 627, art. 734 § 1 oraz art. 58 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 ze zm.) stwierdził, że zainteresowani: S. A., Z. A., L. A., K. B. (1), G. B., J. B. (2), R. B., A. B., D. B., K. B. (2), Ł. B., M. C., P. C., J. C., W. C. oraz K. C. z tytułu pracy świadczonej u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w T. we wskazanych w decyzjach okresach podlegają ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu ze wskazanymi za poszczególne miesiące podstawami wymiaru składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne.

W odwołaniach od powyższych decyzji (...) Sp. z o.o. w T. wniosła o zamianę zaskarżonych decyzji i orzeczenie co do istoty sprawy oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań, podtrzymując stanowiska zawarte w zaskarżonych decyzjach.

Sąd Okręgowy połączył wszystkie powyższe sprawy z odwołań (...) Sp. z o.o. w T. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. celem wspólnego prowadzenia i rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Toruniu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2015 r. umorzył postępowanie w zakresie odwołania od decyzji nr (...) z dnia 11.07.2014 r. dotyczącej zainteresowanego K. C. (pkt I), oddalił odwołania w pozostałym zakresie (pkt II) oraz zasądził od pozwanego na rzecz wnioskodawcy kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od wyroku wywiódł płatnik składek, zaskarżając go w części obejmującej pkt II i zarzucając:

• Naruszenie prawa materialnego:

- art. 750 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z umowami o świadczenie usług, nieuregulowanymi odrębnymi przepisami, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, podczas gdy prawidłowa analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego powinna prowadzić do wniosku, że umowy zawarte pomiędzy stronami posiadały cechy charakterystyczne dla umowy o dzieło,

- art. 627 k.c. poprzez jego niezastosowanie do ustalonego stanu faktycznego i uznanie przez Sąd, że umowy wiążące strony, nie były umowami o dzieło, pomimo, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazywał, iż przedmiotem umów było osiągnięcie rezultatu w postaci wykonania konstrukcji stalowych do ekranów akustycznych lub zbiorników na paliwo według zamówienia nr: (...),

- art. 642 k.c., art. 641 k.c. w związku z art. 3531 k.c. poprzez odmówienie stosowania zasady swobody umów w zakresie tych elementów umowy o dzieło, które mogą zostać uregulowane przez strony dowolnie, w szczególności w zakresie ustalania wysokości, terminów i formy zapłaty wynagrodzenia, zasad odbioru dzieła, swobodnego uregulowania obowiązku dostarczenia koniecznych do wykonania dzieła materiałów, narzędzi i środków pomocniczych, innych świadczeń na rzecz przyjmującego dzieło,

- art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 w związku z art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie przez Sąd, iż zainteresowani podlegali obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania umowy o świadczenie usług, podczas gdy zainteresowani wykonywali na rzecz spółki (...) pracę na podstawie umowy o dzieło, a ta jako taka nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym,

• Naruszenie przepisów prawa procesowego mające wpływ na wynik sprawy tj. art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w postaci zeznań zainteresowanych i tym samym art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłowe ustalenie faktów co doprowadziło do niepoprawnego wniosku, iż wykonane czynności nie stanowiły umowy o dzieło, w szczególności:

- pominięcie tej części zeznań zainteresowanych, które potwierdzały, że przedmiotem umów było osiągnięcie rezultatu w postaci wykonania konstrukcji stalowych ekranów akustycznych i zbiorników na paliwo, natomiast prace wykonywane były w grupach z uwagi na cechy fizyczne powyższych przedmiotów, które uniemożliwiały ich wykonanie w całości przez jedną osobę,

- pominięcie tej części zeznań, w których zainteresowani wskazywali, iż posiadali wiedzę, co do zakresu przedmiotowego umowy, sposobu ustalania wynagrodzenia oraz warunków jego wykonania, nie kwestionowali formy zawartej umowy, tym samym zainteresowani świadomie zawierali umowy o dzieło z Odwołującą przy wykorzystaniu przez strony zasady swobody umów,

Mając na uwadze powyższe, skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i orzeczenie, że zainteresowani w okresach wskazanych w decyzji nie podlegali obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym wraz z zasądzeniem na rzecz płatnika (...) sp. z o. o. kosztów postępowania w obu instancjach, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie podlegała merytorycznemu rozpoznaniu z uwagi na stwierdzoną z urzędu nieważność postępowania.

W myśl art. 378 § 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Stosownie do art. 374 k.p.c. jeżeli zachodzi nieważności postępowania Sąd II instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym.

Przepis art. 379 pkt 2 k.p.c. stanowi, iż nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany.

Jak szczegółowo wyjaśnił w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 listopada 2006 r. Sąd Najwyższy (I CSK 224/06, LEX nr 276251), zgodnie z brzmieniem art. 67 § 1 k.p.c., osoby prawne dokonują czynności procesowych przez organy uprawnione do działania w ich imieniu. Przepis ten nawiązuje do unormowania zawartego w art. 38 k.c., wedle którego osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na nim statucie. Regulacje te tworzą mechanizm działania osoby prawnej objaśniany w doktrynie i orzecznictwie przy pomocy teorii organów (por. wyroki SN: z dnia 24 października 1972 r., I CR 177/72, OSNC 1973/10/71; z dnia 6 grudnia 1984 r., II CR 442/84, LEX nr 8658; z dnia 12 marca 1997 r., II CKN 24/97, LEX nr 80725). Teoria ta zakłada, że do podjęcia decyzji i wyrażenia woli osoby prawnej powołane są jednostki (osoby fizyczne) wchodzące w skład jej organu. Działanie tych jednostek traktowane jest jako działanie osoby prawnej. Konieczne jest jednak, aby: 1) przepisy regulujące ustrój danej osoby prawnej przewidywały określony rodzaj organu; 2) konkretna osoba fizyczna powołana została zgodnie z prawem do pełnienia funkcji organu; 3) osoba ta wypełniała funkcję organu w granicach jego kompetencji.

Organ osoby prawnej jest integralnym składnikiem osobowości osoby prawnej. Stanowi o istocie tej osoby. W oparciu o organy budowana jest struktura organizacyjna osoby prawnej, jej władza, a przede wszystkim prowadzona przez nią działalność. Organ składa się z osób fizycznych, które reprezentują osobę prawną w stosunkach zewnętrznych. Organ inaczej niż przedstawiciel nie jest podmiotem stosunków prawnych, a podmiotem tym jest sama osoba prawna (tak: Kodeks cywilny. Komentarz, Ciszewski Jerzy (red.), Jędrej Kamil, Karaszewski Grzegorz, Knabe Jakub, Nazaruk Piotr, Ruszkiewicz Beata, Sikorski Grzegorz, Stępień-Sporek Anna, LexisNexis, 2014). Innymi słowy, zdolność do czynności prawnych osoby prawnej realizuje się poprzez organy osoby prawnej.

Unormowania powyższe wskazują na ścisłe związanie możliwości korzystania przez osobę prawną z atrybutu zdolności procesowej z posiadaniem organu uprawnionego do działania utożsamianego z działaniem tego podmiotu. Ustawodawca wręcz wykluczył dopuszczalność postępowania z udziałem (w charakterze strony) osoby prawnej, która nie ma umocowanego do działania za nią organu. Nakazał sądowi wzięcie tej okoliczności pod rozwagę w każdym stanie sprawy (art. 202 zdanie drugie k.p.c.), niezależnie od tego, czy brak ten ma charakter pierwotny, czy też wtórny oraz w jakiej roli procesowej występuje osoba prawna dotknięta tym brakiem. Określił też - w sytuacjach, gdy jest to możliwe - sposób usunięcia braków w składzie organu (art. 70 k.p.c.) oraz konsekwencje nieuzupełnienia, jak też nieusuwalności tych braków (art. 71 k.p.c.).

W powołanym powyżej judykacie Sąd Najwyższy wyłożył, iż jeżeli nastąpi pierwotny brak w składzie organu uprawnionego do działania za stronę powodową i ma on charakter nieusuwalny albo nie zostanie uzupełniony w terminie, sąd powinien znieść postępowanie i pozew odrzucić (art. 199 § 1 pkt 3 i § 2 w zw. z art. 71 k.p.c.). W przypadku natomiast, gdy brak ten istnieje od początku postępowania i dotyczy strony pozwanej, a nie został uzupełniony w ustalonym przez sąd terminie, postępowanie winno ulec zawieszeniu na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. Z kolei, jeśli brak właściwego organu uprawnionego do działania za stronę nastąpił w toku postępowania i również nie został w wyznaczonym terminie uzupełniony, sąd znosi postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakiem i zawiesza postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 2 w zw. z art. 71 k.p.c. Jeżeli mimo zaistnienia wskazanych wyżej przesłanek postępowanie nie zostanie zawieszone, to w - w myśl art. 379 pkt 2 k.p.c. - dotknięte jest ono nieważnością. Według natomiast art. 401 pkt 2 k.p.c. brak reprezentacji (obejmujący przypadek braku w składzie organu osoby prawnej) stanowi - o ile nie był podniesiony w drodze zarzutu - przyczynę wznowienia postępowania z powodu nieważności. W świetle powyższych regulacji nie ulega wątpliwości, że w toku postępowania cywilnego osoba prawna, będąca jego stroną, musi mieć organ uprawniony do podejmowania za nią działań.

W niniejszej sprawie organem powołanym do podejmowania działań za stronę powodową będącą spółką z ograniczoną odpowiedzialnością jest zarząd spółki. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków (art. 201 § 1 i § 2 k.s.h.).

Jak wynika z Informacji odpowiadającej odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego na dzień 2 września 2014 r. spółka nie posiadała organu uprawnionego do reprezentacji.

Jedyny członek zarządu J. N. w dniu 30 września 2013 r. złożył – w formie aktu notarialnego – oświadczenie o rezygnacji z funkcji Prezesa Zarządu i Członka Zarządu (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.. Stosowny wpis w rejestrze przedsiębiorców KRS został dokonany postanowieniem z dnia 2 grudnia 2013 r.

Powyższe oznacza, że już na dzień wydania zaskarżonych decyzji tj. 11 lipca 2014 r., jak również, co istotne procesowo – na dzień wniesienia odwołań, które - zastępując pozew – przenoszą sprawy na drogę postępowania sądowego, (...) Sp. z o.o. nie posiadała organu uprawnionego do jej reprezentacji.

Omówiony powyżej brak pierwotnej przesłanki procesowej uszedł uwadze Sądu Okręgowego, który zaniechał przeprowadzenia postępowania sanującego braki w oparciu o przepis art. 70 § 1 k.p.c.

Stosownie do treści art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie. Przepis § 2 art. 199 k.p.c. stanowi jednak, iż z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu. Przepisem tym jest powołany już powyżej art. 70 § 1 k.p.c. zgodnie z którym, jeżeli braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów dają się uzupełnić, sąd wyznaczy w tym celu odpowiedni termin. W wypadkach, w których ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się o to do właściwego sądu opiekuńczego. Jeżeli natomiast braków powyższych nie można uzupełnić albo nie zostały one w wyznaczonym terminie uzupełnione, sąd – jak stanowi art. 71 k.p.c. - zniesie postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakami, i w miarę potrzeby wyda odpowiednie postanowienie.

Pierwotny brak w składzie organu uprawnionego do działania za powodową spółkę, który nie został należycie uzupełniony w trybie art. 70 § 1 k.p.c. powoduje, iż postępowanie przed Sądem pierwszej instancji dotknięte jest nieważnością.

W związku z ustanowieniem w spółce prokurenta oraz udzieleniem przez prokurenta pełnomocnictwa procesowego w sprawach odwołań (...) Sp. z o.o. w T. od decyzji ZUS Oddział w T. wyjaśnienia wymaga, że w świetle art. 379 pkt 2 k.p.c. brak organu powołanego do reprezentowania strony stanowi przyczynę nieważności postępowania niezależnie od tego, czy w imieniu tej strony działa należycie umocowany pełnomocnik (vide: wyrok SN z dnia 7 listopada 2006 r., I CSK 224/06, LEX nr 276251). Odmienny pogląd stałby w sprzeczności z omówioną powyżej teorią organów, na której zasadza się mechanizm działania osób prawnych.

Zgodnie z art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu, jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie. Pamiętać jednak należy, iż przepis art. 391 § 1 k.p.c. nakazuje stosować przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, odpowiednio. Oznacza to, że Sąd drugiej instancji musi uwzględniać szczególne unormowania wynikające z rozdziału 1 działu V Kodeksu postępowania cywilnego, w tym przepis art. 379 k.p.c. Zawieszenie postępowania przed Sądem Apelacyjnym w celu uzupełnienia braków w zakresie zdolności procesowej (...) Sp. z o.o. nie sanowałoby, wynikającej z art. 379 pkt 2 k.p.c., nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdził, że postępowanie przed Sądem Okręgowym dotknięte jest nieważnością ze skutkiem przewidzianym w art. 386 § 2 k.p.c. tj. koniecznością uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonym zakresie, zniesienia postępowania w całości i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Mając powyższe ustalenia i rozważania na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. i art. 379 pkt 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Z uwagi na stwierdzoną z urzędu nieważność postępowania i wynikające z tego konsekwencje, rozważanie zarzutów apelacji okazało się bezprzedmiotowe.

SSA Maciej Piankowski SSA Bożena Grubba SSA Maria Sałańska-Szumakowicz