Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 08 maja 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, III Wydział Cywilny

w następującym składzie

Przewodniczący SSR(del) Andrzej Lipiński

Protokolant starszy sekretarz sądowy Anna Przytuła

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2014r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa S. H.

przeciwko Skarbowi Państwa-Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej

o zadośćuczynienie

1.  zasądza od Skarbu Państwa-Centralnego Zarządu Służby Więziennej na rzecz S. H. kwotę 1000 (jeden tysiąc) złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 08 maja 2014 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

3.  odstępuje od obciążenia powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa;

4.  nie obciąża powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi przejmując je na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt III C 691/13

UZASADNIENIE

S. H. pozwem z dnia 23 lipca 2012 r. (data stempla pocztowego k. 3), skierowanym do Sądu Okręgowego w Gdańsku, wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa - Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej w W. kwoty 150.000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznanie długotrwałych bezprawnych naruszeń dóbr osobistych – prawa do respektowania i poszanowania życia osobistego i godności ludzkiej wskutek niewywiązywania się pozwanego z obowiązku zapewnienia mu humanitarnych warunków bytowych w myśl art. 110 § 2 k.k.w., art. 23, 24, 448 k.c. oraz art. 77 Konstytucji oraz o zaniechanie naruszeń dóbr osobistych poprzez dostosowanie warunków Zakładach Karnych do określonych ustawowo.

Powód wskazał na nadmierne przeludnienie w celach, niezachowanie standardu powierzchniowego na jednego osadzonego w Areszcie Śledczym w G., Zakładzie Karnym G. – P., Zakładzie Karnym W., Zakładzie Karnym B., Zakładzie Karnym w M. i Zakładzie Karnym w C. (niezapewnienie powierzchni 3 m ² na osobę), niezapewnienie dobrego oświetlenia, brak warunków do korzystania z urządzeń sanitarnych, brak oddzielenia urządzeń sanitarnych od reszty pomieszczeń do spania, ograniczenie dostępu do ciepłej wody i kąpieli więcej niż raz w tygodniu, czasowe ograniczenie dopływu prądu oraz umieszczenie w jednostkach penitencjarnych znacznie oddalonych od miejsca zamieszkania rodziny osadzonego. Powód podniósł, iż przebywał w następujących jednostkach penitencjarnych: w Areszcie Śledczym w G. w okresie od dnia 19 kwietnia 1998 r. do dnia 1 czerwca 1998 r. oraz okresie od dnia 15 sierpnia 1998 r. do dnia 15 czerwca 2000 r.; w Areszcie Śledczym w G., w Zakładzie Karnym w G. – P., w Zakładzie Karnym w W., z Zakładzie Karnym w B. oraz w Zakładzie Karnym w M. w okresie od dnia 13 stycznia 2001 r. do dnia 24 stycznia 2005 r.; w Areszcie Śledczym w G. oraz Zakładzie karnym w C. w okresie od dnia 15 listopada 2007 r. do dnia 3 grudnia 2010 r., zaś aktualnie przebywa w Areszcie Śledczym w G. od dnia 5 grudnia 2011 r. do dnia dzisiejszego (pozew 2-2v, pismo powoda k. 10 k. 23-28, protokół posiedzenia k. 228-230).

Pozwany Skarb Państwa - Dyrektor Generalny Służby Więziennej reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa wg norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego stanowiska procesowego pozwany wskazywał na bezpodstawność powództwa, a nadto podnosił zarzut przedawnienia części roszczenia za okres do dnia 23 lipca 2009 r., powołując się na trzyletni termin przedawnienia roszczenia powoda. Pozwany podniósł, iż powód nie zaoferował żadnych dowodów, które mogłyby prowadzić do uznania, iż w niniejszej sprawie istnieją podstawy do zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz powoda. Pozwany podkreślił, iż warunki bytowe w jednostkach penitencjarnych, w jakich przebywał powód, były zgodne z obowiązującymi przepisami. Ponadto powód nie wykazał, iż problem przeludnienia dotknął go osobiście. Pozwany zarzucił również nadużycie prawa podmiotowego przez S. H.. Pozwany podniósł również zarzut niewłaściwości miejscowej wskazując, iż właściwym do rozpoznania tej sprawy jest Sąd Okręgowy w Warszawie jako rzeczowo i miejscowo właściwy ((odpowiedź na pozew k. 60-71).

Postanowieniem z dnia 9 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku uznał się niewłaściwym miejscowo i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie (postanowienie k. 127).

Powyższe stanowiska strony podtrzymywały w toku procesu (bezsporne).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód odbywał karę pozbawienia wolności w następujących jednostkach penitencjarnych:

1)  Areszcie Śledczym w G. od dnia 20 kwietnia 1998 r. do dnia 1 czerwca 1998 r., od dnia 17 sierpnia 1999 r. do dnia 15 czerwca 2000 r., od dnia 13 stycznia 2001 r. do dnia 22 lutego 2001 r., od dnia 17 października 2002 r. do dnia 9 stycznia 2003 r., od dnia 4 marca 2003 r. do dnia 2 kwietnia 2003 r., od dnia 27 maja 2003 r. do dnia 17 lipca 2003 r., od dnia 14 stycznia 2004 r. do dnia 18 marca 2004 r., od dnia 5 marca 2008 r. do dnia 2 lipca 2009 r. oraz od dnia 6 grudnia 2011 r. do chwili obecnej

2)  Zakładzie Karnym G. – P. od dnia 22 lutego 2001 r. do dnia 17 października 2002 r.,

3)  Zakładzie Karnym w W. od dnia 13 stycznia 2003 r. do dnia 4 marca 2003 r.,

4)  Zakładzie Karnym w M. od dnia 18 marca 2004 r. do dnia 26 stycznia 2005 r. oraz od dnia 15 listopada 2007 r. do dnia 5 marca 2008 r.,

5)  Zakładzie Karnym w B. od dnia 2 kwietnia 2003 r. do dnia 27 maja 2003 r. oraz od dnia 17 lipca 2003 r. do dnia 14 stycznia 2004 r.,

6)  Zakładzie Karnym w C. od dnia 2 lipca 2009 r. do dnia 24 sierpnia 2010 r.

( okoliczność bezsporna; pismo powoda k. 10; przesłuchanie powoda k. 228; informacja o pobytach i orzeczeniach k. 156-159).

W Areszcie Śledczym w G. powód miał odpowiednie warunki bytowe i sanitarne. W każdej celi mieszkalnej, w której powód przebywał znajdowały się wydzielone i zabudowane kąciki sanitarne, co zapewniało osadzonym pełną intymność oraz w umywalkę z podłączoną wodą bieżącą. W trakcie pobytu w tej jednostce penitencjarnej umożliwiono powodowi realizację jego prawa do co najmniej jednej kąpieli ciepłej w tygodniu pod prysznicem. Stan techniczny cel mieszkalnych, w których przebywał powód odpowiadały wymogom rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakimi powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zapewniona był również wentylacja grawitacyjna, zaś wyniki okresowych badań natężenia oświetlenia elektrycznego były zgodne z normą. Wskazać należy, że w trakcie pobytu w tej jednostce penitencjarnej, w dniu 22 kwietnia 1998 r., konieczne było zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wobec osadzonego, w postaci użycia siły fizycznej, założenia jednoczęściowego pasa obezwładniającego i umieszczenie w celi zabezpieczającej wobec stawiania oporu przez S. H..

( notatka służbowa mł. Instruktora Działu Kwatermistrzowskiego z dnia 12 marca 2013 r. k. 75, pismo Dyrektora Aresztu Śledczego w G. z dnia 18 kwietnia 2014 r. z załącznikami k. 259-271).

Podczas odbywania kary w Zakładzie Karnym G. – P. powód przebywał w celach mieszkalnych wyposażonych w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy oraz urządzenia sanitarne oddzielone od reszty pomieszczenia przeznaczonej do spania, odpoczynku i spożywania posiłków. Zapewniono powodowi osobne miejsce do spania i odpowiednie warunki do utrzymania higieny, dostateczny dopływ powietrza, odpowiednie oświetlenie. Osadzony korzystał z kąpieli w łaźni. Powód w czasie pobytu w tej jednostce penitencjarnej miał zapewniona możliwość korzystania ze spacerów, zajęć świetlicowych, sportowych, czy korzystania zasobów biblioteki zakładowej, korzystania z opieki medycznej i posług religijnych.

(Sprawozdanie z czynności wyjaśniających z dnia 14 marca 2013 r. k. 73-74).

W Zakładzie Karnym w W. powód przebywał na Oddziale (...)w celi (...)i (...) w okresie od dnia 13 stycznia 2003 r. do dnia 4 marca 2003 r. Cele mieszkalne, w których przebywał osadzony, w tym okresie, nie posiadały w pełni zabudowanych kącików sanitarnych. Kąciki oddzielone były od reszty pomieszczenia parawanem metalowym o wysokości 145 centymetrów. Aktualnie oddział posada wszystkie kąciki sanitarne zabudowane całkowicie. Powodowi zapewniono właściwe oświetlenie, zaś okna w celach, w których przebywał osadzony nie były wyposażone w zabezpieczenie techniczno – ochronne w postaci blendy naokiennej.

(Sprawozdanie z czynności wyjaśniających z dnia 13 marca 2013 r. k. 72).

Powód w okresie pobytu w Zakładzie Karnym w M. miał zapewnione warunki bytowe zgodne z obowiązującymi przepisami. Cele mieszkalne, w okresie pobytu powoda w tej jednostce penitencjarnej, były skanalizowane, kąciki sanitarne zabudowane były zabudowane w pełni o oddzielone od pozostałej części celi drzwiami. Powodowi zapewniono odpowiednie oświetlenie do czytania i wykonywania pracy, zaś zamontowane w oknach przesłony nie utrudniały prawidłowego przepływu powietrza i światła do celi mieszkalnej. Osadzony mógł w porze dziennej korzystać ze świetlicy, boiska sportowego, a także odwiedzać w celach innych więźniów. Powód korzystał z co najmniej jednej kąpieli ciepłej w tygodniu.

(Wyciąg ze sprawozdania z wizytacji Zakładu Karnego w M. z dnia 13 października 2008 r. k. 82-87; Wyciąg ze sprawozdania z wizytacji Zakładu Karnego w M. z dnia 7 czerwca 2004 r. k. 76-81).

W Zakładzie Karnym w B., cele mieszkalne, w których przebywał powód, były wyposażone zgodnie z przepisami. W każdej celi znajduje się kącik sanitarny wyposażony w WC oraz zlew z zimną wodą. Ciepła woda jest dostarczana do cel dwa razy dziennie. Cele mieszkalne w tej jednostce penitencjarnej są wyposażone w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieniczne, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę, a także odpowiednie oświetlenie, zgodnie z normami. Osadzony miał możliwość korzystania z zajęć kulturalno – oświatowych, sportowych oraz z zasobów biblioteki.

(Wyciąg ze sprawozdania z wizytacji Zakładu Karnego w B. z dnia 1 października 2004 r. k.88-103; protokół kontroli sanitarnej nr (...)-106; protokół kontroli sanitarnej nr (...) k.104 , ocena zgodności stanu sanitarnego zakładu żywienia zbiorowego z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach prawnych nr (...) k.107).

W Zakładzie Karnym w C. powód przebywał w okresie od dnia 2 lipca 2009 r. do 24 sierpnia 2010 r. W jednostce panowało przeludnienie, utrudniony był dostęp do urządzeń sanitarnych. Cele były wyposażone w sprzęt kwaterunkowy zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 roku w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. W oddziale, w którym przebywał powód nie działała prawidłowo wentylacja. Kącik sanitarny w celi, w której przebywał powód zabudowany był dwiema ściankami bez drzwi, w celach było zagrzybienie.

( zeznania powoda k. 228-230, pismo k.28).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów dołączonych do akt sprawy, przede wszystkim w postaci notatek służbowych oraz częściowo w oparciu o zeznania powoda słuchanego w charakterze strony 9k. 228-230). Powód nie kwestionował prawdziwości i autentyczności tych dokumentów i zdaniem Sądu stanowią one pełnowartościowy materiał dowodowy.

Sąd odmówił wiary zeznaniom powoda w zakresie, w jakim wskazywał, że podczas odbywania kary pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w G., Zakładzie Karnym w G. – P., Zakładzie Karnym w W., Zakładzie Karnym w M. przez cały czas przebywał on w przeludnionych celach, co miało wpływ na jego psychiczny stan zdrowia. Powód nie złożył do akt żadnej decyzji o osadzeniu go w przeludnionej celi. Za niewykazane należało uznać także okoliczności niewystarczającego wyposażenia cel mieszkalnych w odpowiedni kącik sanitarny do załatwienia potrzeb fizjologicznych, jak też niedostatecznej ich wentylacji. Powyższe twierdzenia nie znalazły oparcia w zebranym w sprawie materiale dowodowym. W ocenie Sądu twierdzenia powoda, w których wskazywał on na złe warunki panujące w celach miały na celu wzmocnienie argumentacji żądań pozwu, zmierzającej w kierunku skłonienia Sądu do uwzględnienia powództwa zgłoszonego w niniejszej sprawie. Sąd uznał za przyznaną przez pozwanego okoliczność przeludnienia w celach mieszkalnych Zakładu Karnego w C., w którym przebywał powód, na podstawie art. 230 k.p.c. wobec braku wyraźnego zaprzeczenia temu faktowi (nie stanowi takiego zaprzeczenia stwierdzenie, że pozwany zaprzecza wszystkim twierdzeniom powoda wprost nie przyznanym) i wobec załączonych dokumentów, z których żaden nie wskazuje ile osób i na jakiej powierzchni przebywało w celach z powodem.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

W pierwszej kolejności za zasadny, Sąd uznał, podniesiony przez pozwanego w odpowiedzi na pozew, zarzut przedawnienia części roszczenia powoda na podstawie art. 442 ¹ § 1 k.c. z uwagi na upływ trzyletniego terminu od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. W orzecznictwie przyjmuje się, że wymieniony przepis obejmuje przedawnienie żądania zapłaty odpowiedniego zadośćuczynienia za krzywdę. Z kolei z treści art. 120 § 1 zdanie pierwsze k.c. wynika, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W myśl § 2 cytowanego przepisu bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 17 czerwca 2009 r., sygn. I ACa 771/09 termin przedawnienia roszczenia nierozerwalnie związany jest z ustaleniem daty wymagalności tego roszczenia, zaś zadośćuczynienie należne jest za wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, których doznał powód: te, które odczuwał w przeszłości, aktualne i te, które będzie odczuwał do końca życia /…/. Przedawnienie odnosi się do roszczeń wymagalnych /…/. Zadośćuczynienie zaś ze swej istoty co do zasady uwzględniać winno wszystkie cierpienia, jakie łączą się z konkretnym czynem.

W niniejszej sprawie, powód powoływał się na krzywdę, jakiej doznał
w trakcie pobytu w jednostkach penitencjarnych pozwanego, a zatem wymagalność roszczenia konkretyzowała się w kolejnych dniach pobytu w tych jednostkach. Biorąc pod uwagę fakt, że niniejszy pozew został złożony w dniu 23 lipca 2012 r., zaś powód wiąże swoje roszczenia z okresami zamykającymi się w przedziale czasowym od kwietnia 1998 r. do sierpnia 2012 r., roszczenia powoda sięgające okresu sprzed dnia 23 lipca 2009 r. uległy przedawnieniu. Za zasadny należało zatem uznać podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia części roszczeń. Wobec uwzględnienia zarzutu przedawnienia za wskazany powyżej okres poza rozważaniami prawnymi i faktycznymi pozostawały warunki bytowe panujące podczas osadzenia powoda w Areszcie Śledczym w G., Zakładzie Karnym we G. – P., Zakładzie Karnym w W., Zakładzie Karnym w M., objęte tym okresem.

Reasumując, wszelkie roszczenia powoda względem pozwanego powstałe przed dniem 23 lipca 2009 r. uległy przedawnieniu, co skutkowało oddaleniem powództwa w zakresie roszczenia powoda powstałego przed w/w dniem.

Odnośnie pozostałych roszczeń:

Zgodnie z treścią art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Natomiast art. 24 § 1 zdanie 3 k.c. przewiduje, że ten czyje dobro osobiste zostało naruszone może żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Możliwość zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego w przypadku naruszenia dobra osobistego reguluje art. 448 k.c., zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Z uwagi na treść powyższych przepisów w pierwszej kolejności ustalić należało czy i jakie dobra osobiste powoda zostały naruszone przez jednostki penitencjarne – Areszt Śledczy w G. oraz w Zakładzie Karnym w C., w okresie po 23 lipca 2009 r., które reprezentuje pozwany jako organ nadrzędny.

Powód, uzasadniając swoje roszczenie, wskazał, iż podczas pobytu w Zakładzie Karnym w C. w okresie od 2 lipca 2009 r. do 24 sierpnia 2010 r. i Areszcie Śledczym w G., w okresie po 23 lipca 2009 r., osadzono go w przeludnionych celach, niezapewniających intymności, a także odpowiedniej wentylacji, oświetlenia, bez dostępu do ciepłej wody, właściwych warunków bytowych, co doprowadziło do naruszenia godności powoda.

Fakt, że S. H. był osadzony przez pewien okres czasu w Zakładzie Karnym w C. w celach, które nie czyniły zadość przewidzianej ustawowo normie gwarantującej osadzonemu przynajmniej 3 m ² powierzchni na osobę (art. 110 § 2 k.k.w.), w przedmiotowej sprawie nie budził wątpliwości Sądu, a nadto nie został zaprzeczony przez stronę pozwaną, która w ogóle nie odniosła się do kwestii istnienia bądź nie przeludnienia i warunków panujących w celach, w tej jednostce penitencjarnej. Za nietrafiony natomiast, w świetle akt niniejszej sprawy, należy uznać zarzut powoda dotyczący kwestii przeludnienia cel mieszkalnych w okresie pobytu powoda w Areszcie Śledczym w G., w okresie nieobjętym zarzutem przedawnienia. Warunki pobytu osadzonego w tej jednostce, w ocenie Sądu, czyniły zadość przewidzianej ustawowo normie gwarantującej osadzonemu przynajmniej 3 m ² powierzchni na osobę, o której mowa w art. 110 § 2 k.k.w. Znalazło to swoje potwierdzenie w aktach sprawy, tzn. w odpowiednich notatkach służbowych funkcjonariuszy jednostek penitencjarnych. Ponadto, zdaniem Sądu, by możliwe było ustalenie, że doszło do naruszenia dóbr osobistych, powód winien zaoferować Sądowi dowody, z których wynikałoby, że był osadzony we wskazanej jednostce penitencjarnej w warunkach niegodnych uzasadniających ustalenie, że doszło jednak do naruszenia jego dóbr osobistych.

W tym miejscu należy wskazać, że art. 24 § 1 k.c. częściowo przerzuca ciężar dowodu na pozwanego, który musi wykazać, że jego działania godzące w dobro osobiste innej osoby nie były bezprawne. W uzasadnieniu wyroku z dnia 28 lutego 2007 r. (sygn. Akt V CSK 431/06) Sąd Najwyższy stwierdził, że stanowisko, zgodnie z którym obowiązkiem powoda byłoby udowodnienie naruszenia jego dóbr osobistych przez pozwanego oraz tego, że warunki w jakich odbywał karę pozbawienia wolności były niezgodne z art. 248 § 2 k.k.w. i przepisami rozporządzeń wykonawczych, jest niewątpliwym naruszeniem art. 6 w zw. z art. 24 k.c. Ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, spoczywał zatem na pozwanym.

Zdaniem Sądu, niezapewnienie przez państwo osadzonym w jednostkach penitencjarnych minimalnych norm powierzchniowych nie może być stanem zasługującym na aprobatę. Osadzenie powoda w celach przeludnionych w Zakładzie Karnym w C., co w konsekwencji przekładało się na ogólny standard i całokształt warunków bytowych i sanitarnych związanych z umieszczeniem go w jednostkach penitencjarnych, niewątpliwie stanowiło naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci godności osobistej, której zgodnie z art. 30 Konstytucji RP ochrona i poszanowanie jest obowiązkiem władz publicznych. W ocenie Sądu, bezdyskusyjną jest kwestia konieczności ochrony prawnej szerokiej sfery dóbr osobistych każdego człowieka, szczególnie jego godności i stąd ta sfera podlega zarówno konstytucyjnej ochronie prawnej, jak również jest chroniona przez normę prawną zawartą w kodeksie cywilnym. Wobec szerzącego się w świecie braku poszanowania godności człowieka, także normy prawa międzynarodowego chronią tę sferę życia każdego człowieka, również tego, którego prawa choćby wskutek odbywania orzeczonej wobec niego kary są z natury rzeczy ograniczone. Nie ulega, w ocenie Sądu, wątpliwości, że odbywanie kary pozbawienia wolności powinno odbywać się w warunkach odpowiednich tj. adekwatnych do obowiązujących w kraju norm prawa karnego wykonawczego, w warunkach poszanowania jego godności.

Nie można jednak takiego naruszenia dóbr osobistych traktować jako aktu represji skierowanego indywidualnie przeciwko powodowi. Warunki lokalowe, w jakich przebywał powód dotyczyły w równym stopniu również innych skazanych. Powyższe dobra osobiste powoda nie zostały zatem naruszone działaniami, które to działania stanowić by miały indywidualnie skierowaną przeciwko powodowi represję.

W ocenie Sądu, sam fakt przeludnienia w zakładach karnych na terenie całego kraju jest powszechnie znany i nie wymaga to żadnego dowodzenia. Niemniej jednak, w przedmiotowej sprawie fakt przeludnienia w Zakładzie Karnym w C. nie został wyraźnie zaprzeczony przez pozwanego wobec załączonych dowodów. Pozwany nie wykazał, żeby powód przebywał w warunkach zgodnych z art. 110 § 2 k.k.w. w zakresie minimalnej powierzchni przypadającej na osadzonego. Powszechnie znane są także problemy związane z warunkami technicznymi niemal wszystkich zakładów karnych, czy aresztów śledczych na terenie całego kraju jak i fakt, że wiele z nich wymaga niemal natychmiastowej modernizacji czy choćby remontu. Jedynie te oddane w ostatnim okresie czasu nowe zakłady karne, czy areszty śledcze, a tych jest bardzo niewiele, niewątpliwie spełniają europejskie standardy, a pozostałe w mniejszym lub większym stopniu od nich niewątpliwie odbiegają i to znacznie. Niestety też skala przestępczości oraz liczba skazanych i tymczasowo aresztowanych w kontekście do faktycznie istniejących w tych zakładach miejsc uniemożliwia rozwiązanie problemu przeludnienia w celach. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28.02.2007 roku sygn. akt V CSK 431/06 wyraził pogląd, że „wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymogów nowożytnego państwa prawa, znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego” i „że stanowi o tym m.in. art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19.12.1966 r. głoszący, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka„ oraz „art.3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4.12.1950 r. stanowiący, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu co wprowadza obowiązek władzy publicznej zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, nienaruszających godności ludzkiej. Z tym poglądem Sądu Najwyższego w ocenie Sądu nie sposób się nie zgodzić, ale odnosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy niewątpliwie należy stosować go ze szczególną rozwagą. Zdaniem Sądu mimo uznania, iż warunki, w których był osadzony powód, naruszyły jego godność, to skala tego naruszenia nie przybrała takiej formy, która według Sądu uzasadniałaby zasądzenie zadośćuczynienia w żądanej przez powoda wysokości. Podnieść przy tym należy, że pomimo wskazanych wyżej niedogodności powód miał zapewnione miejsce do spania, bezpłatną opiekę medyczną, wyżywienie zgodnie z przewidzianymi normami, a także możliwość korzystania z zajęć świetlicowych, z biblioteki, czy też odbywania codziennego spaceru. W tym kontekście można zwrócić uwagę na okoliczność, iż powód mimo wszystko miał lepsze warunki niż znaczna część osób przebywających na wolności, które w przeciwieństwie do powoda, respektują normy prawa karnego, a które często bez swojej winy żyją w niedostatku i ubóstwie. Nadto jak wynika z materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie powód przebywając w przedmiotowych jednostkach penitencjarnych nie składał skarg na warunki bytowe w nich panujące.

Kolejną kwestią wymagającą ustalenia w niniejszej sprawie jest to, czy można mówić o istnieniu związku między stwierdzeniem naruszenia dóbr osobistych powoda wskutek umieszczenia go w przeludnionej celi, a spełnieniem przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za naruszenie dóbr osobistych powoda.

Także i w tym zakresie odpowiedzi udziela najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. Jak zauważył bowiem Sąd Najwyższy, umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m ² może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych. Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy od winy (uchwała w składzie 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r., sygn. III CZP 25/11). W ocenie Sądu osadzenie powoda przez pewien okres czasu w celach, w których powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego była mniejsza niż przepisowe 3 m ² stanowi naruszenie jego godności. Brak zapewnienia powodowi właściwej powierzchni podczas odbywania kary stanowi główny czynnik decydujący o naruszeniu jego dóbr osobistych. Oczywistym jest bowiem, iż brak wystarczającej ilości miejsca przekłada się również na inne sfery życia osadzonego i wpływa bezpośrednio na pozostałe warunki bytowe. Większa niż dopuszczalna ilość osadzonych w jednej celi skutkuje zmniejszeniem powierzchni do spania, jedzenia, uniemożliwia normalne poruszanie się po celi, wiąże się z ograniczeniami w utrzymaniu odpowiedniej higieny, które to czynniki sprzyjają powstawaniu konfliktów i agresji. W przedmiotowej sprawie wobec braku jakichkolwiek danych co do liczby osób i powierzchni cel w Zakładzie Karnym w C., w których przebywał powód, Sąd oparł się na zeznaniach powoda, uznając, że okres przeludnienia był długotrwały. Przyjmując, że w sprawie doszło do naruszenia godności powoda w związku z umieszczeniem go w celi niezapewniającej mu minimalnych warunków bytowych wobec naruszenia standardu przyznania 3 m ² powierzchni, należało uznać, że w powiązaniu z długotrwałością tego stanu rzeczy stanowi to podstawę żądania zadośćuczynienia za doznany uszczerbek w sferze niematerialnej. W okolicznościach sprawy Sąd uznał, że doszło zatem do naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci jego godności. Jednocześnie naruszenie to nosiło znamiona bezprawności.

W żądaniu pozwu powód domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 150 000 złotych tytułem zadośćuczynienia.

W ocenie Sądu, żądanie powyższej kwoty nie zasługuje na uwzględnienie. Należy mieć bowiem na względzie, że do istoty osadzenia w jednostce penitencjarnej należy pewne ograniczenie praw i wolności jednostki. Trudno oczekiwać, aby warunki bytowe, sanitarne i socjalne panujące w jednostkach penitencjarnych mogły odpowiadać warunkom, które jednostka może samodzielnie kreować pozostając na wolności. Według Sądu, powód popełniając przestępstwo musiał liczyć się z tym, iż karę za swój czyn będzie odbywał w więzieniu, w którym z oczywistych względów nie ma komfortu. Kara pozbawienia wolności stanowić ma pewną dolegliwość. Obowiązkiem władz publicznych jest jednak zapewnienie osadzonemu humanitarnego wykonania kary pozbawienia wolności, z poszanowaniem jego godności, praw i wolności obywatelskich. Ograniczenie tych wolności może wynikać z przepisów prawa, jak i wydanego na ich podstawie prawomocnego orzeczenia. Powód powinien mieć w związku z powyższym świadomość, iż warunki panujące w jednostkach penitencjarnych odbiegać będą od przyjętych przez niego standardów bytowych. W okresie objętym żądaniem pozwu przekroczenie norm zaludnienia w jednostkach penitencjarnych pozostawało zjawiskiem w dużej mierze niezależnym od działań podejmowanych przed administrację jednostek penitencjarnych, będąc wypadkową ogólnego wzrostu liczby osób, kierowanych do odbycia kary w warunkach izolacji.

W ocenie Sądu, mając na uwadze naruszenie dóbr osobistych powoda, jakiego dopuścił się pozwany, a także czas, jaki naruszenie to obejmowało zasadnym było przyznanie powodowi z tego tytułu kwoty 1 000 złotych. Należy zauważyć, że przerost przeludnienia w Zakładzie Karnym w C. przez przeważający okres nie był znaczny, jednakże z akt sprawy wynikało, iż nie było to sytuacją wyjątkową lecz nagminną.

Podnieść należy, iż rolą zadośćuczynienia jest zrekompensowanie negatywnych przeżyć. Przy żądaniu przyznania odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego podstawowym kryterium oceny Sądu winien być rozmiar ujemnych następstw w sferze psychicznej pokrzywdzonego, bowiem celem przyznania ochrony w formie majątkowej jest zrekompensowanie i złagodzenie doznanej krzywdy moralnej. Z tych też względów Sąd jest zobowiązany ustalić zakres cierpień pokrzywdzonego, a przy ocenie tej przesłanki nie może abstrahować od wszystkich okoliczności towarzyszących powstaniu krzywdy. Te natomiast nie pozwalały na uwzględnienie powództwa w całości.

W ocenie Sądu, zasądzona na rzecz powoda kwota w wysokości 1 000 złotych będzie stanowiła dla powoda stosowną rekompensatę za naruszenie jego dóbr osobistych przez pozwanego poprzez umieszczenie go tymczasowo w przeludnionych celach w Zakładzie Karnym w C., co przekładało się na warunki bytowe oraz sanitarno-higieniczne w nich panujące. Ponadto, kącik sanitarny w jednej z cel, w której powód był osadzony był oddzielony ściankami i kocem, który służył za kotarę (vide k. 229).

Podsumowując, Sąd Okręgowy uznał, iż suma 1 000 złotych jest adekwatna do stopnia skutków naruszenia dóbr osobistych powoda w niniejszej sprawie. O odsetkach ustawowych od zasądzonego roszczenia Sąd orzekł na podstawie art.481§1 i 2 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu. Sąd oddalił żądanie powoda w pozostałym zakresie. Przeżywany przez powoda dyskomfort nie był bowiem zbyt intensywny i długotrwały, a nadto zasadniczo nie kumulował się zasadniczo z innymi naruszeniami jego praw. Na gruncie niniejszego postępowania powód nie udowodnił, że nie zapewniono mu dostępu do ciepłej wody, że brak było warunków do korzystania z urządzeń sanitarnych, brak oddzielenia urządzeń sanitarnych od reszty pomieszczeń do spania, odpoczynku i spożywania posiłków, iż było nieodpowiednie oświetlenie, ograniczano dostęp do energii elektrycznej, a które potęgowałyby odczuwany dyskomfort.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w punkcie 1-szym i 2-gim wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 102 k.p.c., który przewiduje, iż w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Powód był zwolniony od kosztów sądowych. Biorąc pod uwagę jego sytuację rodzinną, osobistą, majątkową i dochody powoda, które to okoliczności legły u podstaw zwolnienia (vide oświadczenie powoda – k. 11-12), Sąd nie obciążył powoda kosztami procesu oraz kosztami zastępstwa prawnego pozwanego, o czym orzeczono w punkcie 3-cim i 4-tym wyroku. Należało zauważyć, iż powód jako osoba pozbawiona wolności, nie osiąga dochodów, ani też nie posiada majątku z którego pozwany mógłby się zaspokoić w przypadku zasądzenia na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego.