Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 września 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny-Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko (...) Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa w Warszawie

z dnia 25 marca 2014 r., sygn. akt I C 2376/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz A. B. kwotę 1200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

SSO Adrianna Szewczyk-Kubat SSO Bogusława Jarmołowicz-Łochańska SSR del. Renata Drozd-Sweklej

Sygn. akt V Ca 2551/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 30 sierpnia 2013 roku powód A. B. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego A. Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 30.719,01 zł tytułem należnego mu zwrotu środków zgromadzonych na rachunku związanego z zakończeniem umowy ubezpieczenia na życie o nr polisy (...) wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 26.769,21 zł od dnia 5 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 3.949,80 zł od dnia 16 marca 2013 roku do dnia zapłaty, ewentualnie o zasądzenia odsetek ustawowych od kwoty 30.719,01 zł od dnia wniesienia pozwu, a nadto zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 3.600 zł. Wskazywał na abuzywny charakter postanowień OWU umożliwiający potrącenie pozwanemu dochodzonej pozwem kwoty z należności powoda.

W odpowiedzi na pozew z dnia 4 listopada 2013 roku pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Przed zamknięciem rozprawy strony podtrzymały swoje stanowiska zajęte w sprawie.

Wyrokiem z dnia 25 marca 2014 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie w sprawie I C 2376/13 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 29.040 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 25.282,86 zł od dnia 5 stycznia 2013r. do dnia zapłaty i od kwoty 3.757,86 zł od dnia 16 marca 2013r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.936 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie, nakazał zwrócić pozwanemu ze Skarbu Państwa- kasy Sądu Rejonowego dla Warszawy- Mokotowa w Warszawie kwotę 1.000 zł tytułem zwrotu zaliczki zaksięgowanej pod pozycją (...)/ (...) w dniu 27 stycznia 2014 r. oraz kwotę 138 zł tytułem różnicy pomiędzy opłatą sądową od pozwu uiszczoną a należną.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny i poczynił rozważania prawne:

Pismem z dnia 14 lipca 2008 roku A. B. wniósł o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym A. Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą w W. w ramach programu inwestycyjnego o nazwie (...) o symbolu (...). Złożył również oświadczenie, w którym m.in. potwierdził otrzymanie tekstu ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU) dla wybranego przez siebie programu inwestycyjnego oraz załącznika do OWU. Poza tym składając wniosek przyjął do wiadomości, iż w wypadku odstąpienia przez niego od umowy ubezpieczenia wysokość zwracanej mu kwoty przez A. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. zostanie ustalona z uwzględnieniem postanowień OWU. Dodatkowo agent poinformował powoda o wysokości opłat likwidacyjnych, zasadach statusu polisy opłaconej oraz o ofertach programów ubezpieczyciela.

Ponadto pismem z dnia 17 lipca 2008 roku A. B. zlecił Towarzystwu alokację swojej składki, wskazując na jakie inwestycje (tj. fundusze) ma być przekazywana część jego składki. Złożył też ponownie pisemne oświadczenie, że m.in. zapoznał się z treścią OWU, regulaminem funduszy, wysokością opłat likwidacyjnych, wstępnych, administracyjnych i opłat za zarządzenie.

W rezultacie skutecznego złożenia wniosku (oferty), pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia, na dowód zawarcia której Towarzystwo wydało dokument ubezpieczenia, tj. polisę ubezpieczeniową Nr „ (...)”. Z dniem 29 lipca 2008 roku rozpoczął się okres ubezpieczenia.

Zgodnie z treścią OWU umowa ubezpieczenia miała na celu długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa ze środków pochodzących ze składek. Przedmiotem umowy było ubezpieczenie życia ubezpieczanego (§ 3 OWU). Zakres ubezpieczenia obejmował takie zdarzenia jak śmierć ubezpieczanego oraz dożycie przez ubezpieczanego 100 lat (§ 4 OWU).

W OWU zostały zawarte m.in. zapisy, iż towarzystwo zostało uprawnione do pobrania opłaty likwidacyjnej oraz opłaty za wykup (§ 18 ust. 1 pkt 5 i 6 OWU), a wysokość opłat została ustalona procentowo i miała być pobierana z subkonta składek regularnych, poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa. W myśl § 2 pkt. 2 OWU całkowita wypłata dokonywana miała być na podstawie zlecenia ubezpieczającego w złotych ze środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego, po pobraniu stosownego podatku dochodowego od osób fizycznych. Opłaty likwidacyjna i za wykup miały być pobierane m.in. przed całkowitą wypłatą, w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2, § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU. Wysokość tych opłat określona została w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia (§ 19 ust. 1 OWU). Zgodnie z treścią § 19 ust. 2 OWU, Towarzystwo miało prawo zmiany sposobu pobierania oraz corocznej zmiany wysokości opłaty transakcyjnej, opłaty administracyjnej, opłaty za wznowienie umowy ubezpieczenia, opłaty za cesję oraz opłaty za obniżenie składki regularnej. Wzrost wysokości tych opłat miał nie przewyższać dwunastomiesięcznego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług ogłaszanego przez GUS na koniec trzeciego kwartału poprzedniego roku kalendarzowego, zwiększonego o pięć punktów procentowych (…). Towarzystwo miało informować o zmianie opłat na co najmniej miesiąc przed wprowadzeniem zmiany, zamieszczając stosowną informację na stronie internetowej Towarzystwa oraz w siedzibie Towarzystwa.

Zgodnie z treścią § 25 ust. 1 OWU umowa ubezpieczenia ulegała rozwiązaniu w razie wypowiedzenia przez ubezpieczającego, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie nie wymagało uzasadnienia oraz mogło być dokonane w każdym czasie, z zachowaniem wymogów wskazanych w § 28 ust. 1 OWU. Natomiast zgodnie z § 25 ust. 2 pkt 4 OWU, umowa ubezpieczenia wygasała m.in. w dacie najbliższej całkowitej wypłaty. W sprawach nieuregulowanych OWU miały zastosowanie obowiązujące przepisy prawa polskiego (§ 32 OWU).

Zgodnie z treścią załącznika do OWU opłata od wykupu wynosić miała 1 % kwoty częściowej wypłaty lub całkowitej wypłaty i być pobierana z obu subkont w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia. Natomiast opłata likwidacyjna w 9 roku polisowym wynosić miała 20 % wartości środków zgromadzonych na koncie.

Sąd Rejonowy ustalił także, że w dniu 27 sierpnia 2012 roku Zarząd (...) Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. podjął uchwałę nr 139/2012, w której w § 1 ustalono, że począwszy od dnia 3 września 2012 roku odstępuje się od stosowania w umowach nowo zawieranych, jak i aktualnie wykonywanych postanowień o treści wskazanych w OWU i załącznikach zawierających ustalenie wysokości opłaty likwidacyjnej na poziomie 99% lub 100% środków wypłaconych z Subkonta Składek Regularnych. Natomiast w § 2 uchwały ustalono, iż opłata likwidacyjna w indywidualnych umowach ubezpieczenia pobierana będzie w wysokości odpowiadającej sumie następujących kwot: kosztów dystrybucji (pośrednictwa ubezpieczeniowego), nie wyższego jednak niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalania wysokości opłaty; kosztu wystawienia polisy wynoszącego 260 zł albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 260 zł; kosztu rozwiązania umowy (likwidacji polisy) wynoszącego 280 zł albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 280 zł, chyba, że suma w/w kwot będzie przewyższać wysokość opłaty likwidacyjnej obliczonej według postanowień wskazanych w § 1 przedmiotowej uchwały. Wówczas opłata likwidacyjna będzie naliczana i pobierana odpowiednio do postanowień wskazanych w §1 tejże uchwały. Uchwała weszła w życie z dniem podjęcia, tj. 27 sierpnia 2012 r.

Pismem z dnia 12 grudnia 2012 roku (data prezentaty ubezpieczyciela) A. B. złożył oświadczenie o rezygnacji z łączącej strony umowy ubezpieczenia o nr polisy „ (...)” oraz wszystkich dodatkowych umów. Ponadto wniósł o przekazanie wartości wykupu na wskazany przez niego rachunek bankowy.

W dniu 31 grudnia 2012 roku do A. Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. wpłynął wniosek A. B. zawierający zlecenie całkowitej wypłaty przez ubezpieczyciela środków pieniężnych zgromadzonych na jego rachunku prowadzonego dla wybranego przez niego programu inwestycyjnego. Według stanu na dzień 4 stycznia 2013 roku na rachunku powoda tj. na Subkoncie Składek Regularnych została zgromadzona kwota w wysokości 170.643,88 zł.

W związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia, w dniu 4 stycznia 2013 roku pozwany wypłacił A. B. z jego Subkonta Składek Regularnych Kwotę 121.865,66 zł oraz ze zgromadzonych środków finansowych kwotę 25.282,86 zł tytułem pierwszej opłaty likwidacyjnej.

Pismem datowanym na 15 stycznia 2013 roku pozwany pierwszy raz poinformował powoda o treści uchwały z dnia 27 sierpnia 2012 roku i wskazał, iż opłata likwidacyjna stanowić będzie według stanu na dzień 15 stycznia 2013 roku sumę następujących kwot: kosztu dystrybucji w wysokości 24.812,73 zł, kosztu wystawienia polisy w wysokości 226,36 zł, kosztu rozwiązania umowy w wysokości 243,77 zł. Mając powyższe na uwadze, pozwany poinformował powoda, że w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia pobrano pierwszą część opłaty likwidacyjnej w wysokości 25.282,86 zł.

W dniu 15 marca 2013 roku pozwany po potrąceniu drugiej części opłaty likwidacyjnej w wysokości 3.757,14 zł, wypłacił A. B. pozostałe środki finansowe zgromadzone na jego Subkoncie w kwocie 15.316,61 zł.

W rezultacie dokonanej w dniu 15 marca 2013 roku wypłaty, pismem z dnia 26 marca 2013 roku pozwany poinformował powoda, iż opłata likwidacyjna stanowi, w stanie na dzień 26 marca 2013 roku, sumę następujących kwot: kosztów dystrybucji 3.687,27 zł; kosztu wystawienia polisy w kwocie 36,23 zł, łącznie 3.757,14 zł.

Wypłata środków z rachunku umowy nr (...) w dwóch częściach była rezultatem czasowego zawieszenia wykupu jednostek uczestnictwa Idea P. (...) Funduszu Inwestycyjnego Otwartego, a następnie realizowaniem transakcji obejmujących jednostki uczestnictwa w ww. funduszu inwestycyjnego w ratach, w okresie od dnia 17 września 2012 roku do dnia 16 marca 2013 roku, przy zastosowaniu zasady proporcjonalnej redukcji.

Poza pobraniem opłaty likwidacyjnej pozwany, dokonując wypłaty środków, pobrał również opłatę od wykupu, przy czym z pierwszej transzy wykupu w wysokości 1.486,35 zł, zaś z drugiej transzy kwotę 192,66 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez strony postępowania oraz zeznań świadka I. T.. Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd ten uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c. Sąd Rejonowy nie dopuścił dowodu z przesłuchania powoda w charakterze strony z uwagi nie sprecyzowanie przez stronę powodową okoliczności, na które domagała się przeprowadzenia takiego dowodu pomimo wyznaczenia pełnomocnikowi powoda terminu do ich wskazania.

Sąd Rejonowy oddalił również wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego aktuariusza uznając, iż jego przeprowadzenie nie wniosłoby nic istotnego do sprawy, a jedynie przedłużyłoby postępowanie i naraziło stronę na koszty. Zaznaczył, iż fakt pobrania przez agenta (...) Sp. z o.o. prowizji w wysokości 28.500 zł był bezsporny. Zawnioskowany dowód miał natomiast jedynie potwierdzić, iż stosowanie takich stawek prowizji na rynku było powszechne. W ocenie Sądu Rejonowego przeprowadzenie w/w dowodu było zbędne również z uwagi na fakt, iż powód nie został w sposób prawidłowy poinformowany o zmianie warunków umowy dotyczących sposobu naliczania wysokości opłaty likwidacyjnej, co w ocenie tego Sądu skutkowało brakiem związania powoda postanowieniami określonymi w uchwale z dnia 27 sierpnia 2012 r.

Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie co do kwoty 29.040 zł stanowiącej opłatę likwidacyjną, natomiast w pozostałym zakresie było niezasadne.

Sąd Rejonowy wskazał, iż umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego, oraz przepisy zawarte w ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (j.t. Dz.U. z 2010., nr 11, poz. 66). Umowa ta ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej. Dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści. Treść umowy ubezpieczenia na życie, tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego, szczegółowo określają ogólne warunki ubezpieczenia - swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela.

Masowy i adhezyjny charakter umów ubezpieczenia wymaga, aby przy ich zawieraniu posługiwać się wzorcami umów. Dlatego też, ubezpieczyciel zobowiązany jest, jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie, doręczyć konsumentowi, tj. ubezpieczającemu, dany wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki ubezpieczenia, aby były one wiążące dla drugiej strony (art. 384 § 1 k.c.). Z kolei zgodnie z art. 384 /1/ k.c. wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384 k.c., a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Konsekwencją niedopełnienia obowiązków powołanych w treści art. 384 k.c. jest utrzymanie stosunku prawnego łączącego strony w postaci niezmienionej, tj. bez związania zmianą wzorca. Podkreślenia wymaga, iż związanie nowymi postanowieniami wzorca nastąpi dopiero z bezskutecznym upływem terminu wypowiedzenia, chyba, że umowa zawiera odmienne uregulowania albo gdy po zakomunikowaniu wzorca strony postanowiły inaczej.

Ponadto zmiany treści stosunku prawnego ubezpieczenia na życie w razie zmian ogólnych warunków ubezpieczenia w trakcie trwania stosunku obligacyjnego powinny uwzględniać unormowanie zawarte w przepisie art. 812 § 8 k.c. Zatem każdą zmianę w OWU ubezpieczyciel zobowiązany byłby przedstawić ubezpieczającemu w formie pisemnej przed jej zastosowaniem w danym stosunku prawnym ubezpieczenia. W wypadku niedopełnienia tego obowiązku nie można byłoby powoływać się na te aspekty dokonanej w OWU zmiany, które są niekorzystne dla ubezpieczającego.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z wiążącymi powoda i stronę pozwaną zapisami OWU, umowa ubezpieczenia ulegać miała rozwiązaniu w razie wypowiedzenia przez ubezpieczającego, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia (§ 25 ust. 1 OWU) w każdym czasie, z zachowaniem wymogów wskazanych w § 28 ust. 1 OWU. Natomiast zgodnie z § 25 ust. 2 pkt 4 OWU, umowa ubezpieczenia wygasała w dacie całkowitej wypłaty. Z kolei całkowita wypłata dokonywana była na podstawie zlecenia ubezpieczającego w złotych w całości ze zgromadzonych środków na rachunku ubezpieczającego, po pobraniu stosownego podatku dochodowego od osób fizycznych.

Powód pismem z dnia 12 grudnia 2012 roku odstąpił od łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie, a następnie w dniu 31 grudnia 2012 roku złożył wniosek zawierający zlecenie całkowitej wypłaty. Natomiast strona pozwana dopiero pismem datowanym na 15 stycznia 2013 roku poinformowała powoda o treści uchwały podjętej w dniu 27 sierpnia 2012 roku, którą to uchwałą wcześniejsza opłata likwidacyjna określona ryczałtem została zmieniona i wskazano nowy sposób wyliczenia tej opłaty. Strona pozwana wypłaciła powodowi przysługującą mu kwotę pomniejszoną o opłatę likwidacyjną naliczoną i pobraną w myśl nowych zasad wskazanych w przedmiotowej uchwale oraz o opłatę od wykupu na zasadach wskazanych w OWU.

Mając zatem na względzie ustalenia faktyczne oraz powołane przepisy prawa, Sąd Rejonowy nie miał wątpliwości, iż wzorzec wydany przez stronę pozwaną jako ubezpieczyciela, tj. treść uchwały z dnia 27 sierpnia 2012 roku określająca nowy sposób wyliczania i pobierania opłaty likwidacyjnej, nie mógł wiązać powoda jako ubezpieczonego. Pobierając opłatę likwidacyjną w sposób wskazany w treści przedmiotowej uchwały strona pozwana naruszyła przede wszystkim przepis art. 384 /1/ k.c., albowiem nie doręczyła powodowi na piśmie treści nowego wzorca modyfikującego sposób naliczania i pobierania opłaty likwidacyjnej w odpowiednim terminie. Obowiązek doręczenia wzorca spełniła dopiero 15 stycznia 2013 roku, a zatem już po odstąpieniu przez powoda od umowy ubezpieczenia i zleceniu całkowitej wypłaty środków finansowych zgromadzonych na jego rachunku. Ponadto jeszcze przed doręczeniem treści przedmiotowej uchwały, w dniu 4 stycznia 2013 roku dokonała wypłaty powodowi z jego rachunku (tj. subkonta składek regularnych) kwoty 121.865,66 zł pobierając jednocześnie pierwszą część opłaty likwidacyjnej w wysokości 25.282,86 zł, co uczyniła na warunkach określonych w treści uchwały z dnia 27 sierpnia 2012 roku. Z kolei powód nie mógł ustosunkować się do danego wzorca, a co za tym idzie, nie mógł również dokonać wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie w najbliższym terminie wypowiedzenia w celu wyrażenia swojej dezaprobaty w związku z nową ofertą strony pozwanej. Na marginesie Sąd Rejonowy wskazał, iż warunki nowego wzorca umowy w zakresie sposobu ustalania i pobierania opłaty likwidacyjnej nie były przedmiotem negocjacji stron niniejszego postępowania.

Sąd Rejonowy podkreślił także, że dla modyfikacji treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego przez wydanie wzorca, ubezpieczyciel powinien mieć kompetencję w postaci odpowiedniej klauzuli umownej, tzw. klauzuli modyfikacyjnej lub stosownego przepisu prawa. Przedmiotowa klauzula może być zawarta w umowie lub we wcześniej wydanym wzorcu, jeżeli ubezpieczyciel posłużył się nim przy zawieraniu tej umowy oraz nie może mieć ona charakteru blankietowego, tj. musi dokładnie wskazywać okoliczności uzasadniające zmianę dotychczasowego albo wydanie nowego wzorca. Po dokonaniu w niniejszej sprawie analizy treści OWU oraz polisy ubezpieczeniowej Sąd Rejonowy stwierdził, iż strona pozwana nie miała możliwości modyfikowania wzorca, jak i samej umowy w zakresie ustalenia i pobierania opłaty likwidacyjnej z uwagi na brak klauzuli modyfikacyjnej w ich treści.

Mając na względzie powyższe, uznać należało, iż niedopełnienie przez stronę pozwaną bezwzględnych przesłanek zawartych w przepisie art. 384 /1/ k.c. w zw. z art. 384 k.c. a nadto naruszenie przepisu art. 812 § 8 k.c. spowodowało, że stosunek prawny łączący strony niniejszego postępowania w zakresie sposobu ustalenia i pobrania opłaty likwidacyjnej, utrzymał się w postaci niezmienionej, tj. bez związania zmianą wzorca obowiązującego pierwotnie. W rezultacie trzeba było przyjąć, iż ustalenie i pobranie opłaty likwidacyjnej przez pozwaną w oparciu o treści nowego wzorca było niezasadne.

Dlatego też Sąd Rejonowy oceniając zasadność obciążenia powoda opłatą likwidacyjną określoną w pierwotnych postanowieniach OWU miał na uwadze przede wszystkim to, że obowiązująca strony umowa ubezpieczenia na życie miała charakter umowy adhezyjnej, której gotowe warunki ubezpieczyciel przedstawił powodowi jako konsumentowi. W oparciu o art. 385 /1/ § 1 k.c. oraz wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku VI ACa 87/12 i Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumenta w Warszawie z dnia 7 października 2011 roku XVII Amc 1704/09, z dnia 4 czerwca 2012 XVII Amc 974/11 i wpisania klauzuli do rejestru klauzul niedozwolonych Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia dotyczące opłat likwidacyjnych stanowiły klauzule abuzywne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy, odpowiadającymi zapisom art. 385 /3/ pkt. 12.

Sąd Rejonowy zważył przy tym, że art. 479 /43/ k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na osoby trzecie. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej powstaje w chwili wpisania treści postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone. Wpis klauzuli do wskazanego powyżej rejestru oznacza, że jej stosowanie w jakimkolwiek wzorcu umownym jest zakazane.

Mając na względzie powyższe Sąd Rejonowy uznał, iż powołane postanowienie zawarte w załączniku do OWU nie mogły stanowić ważnej podstawy do ustalenia i pobrania opłaty likwidacyjnej w niniejszej sprawie, albowiem były bezskuteczne, niewiążące dla powoda jako konsumenta względem strony pozwanej - przedsiębiorcy (art. 385 /1/ § 2 k.c.). Podkreślił, iż w niniejszej sprawie strona pozwana sama wskazała, że konsekwencją powołanego wyżej wyroku było wydanie w dniu 27 sierpnia 2012 roku uchwały, na podstawie której określono nowy sposób ustalania i pobierania opłaty likwidacyjnej.

Zważywszy na powyższe okoliczności Sąd Rejonowy na podstawie art. 385 /1/ § 1 i 2 k.c., art. 385 /3/ pkt. 12 k.c., a także art. 405 k.c. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę potrąconą na podstawie klauzuli abuzywnej wyłącznie opłaty likwidacyjnej w wysokości 29.040 zł.

Ponadto Sąd Rejonowy zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda ustawowe odsetki za opóźnienie w zapłacie ww. kwoty, która została wypłacona w dwóch ratach, tj. odsetki ustawowe liczone od kwoty 25.282,86 zł od dnia 5 stycznia 2013 roku od dnia zapłaty oraz od kwoty 3.757,14 zł od dnia 16 marca 2013 roku do dnia zapłaty. Podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek stanowił przepis art. 481 § 1 k.c.

Z uwagi na fakt, iż opłata likwidacyjna już w chwili jej pobrania była świadczeniem nienależnym, albowiem z uwagi na abuzywny charakter postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia w tym zakresie, Sąd Rejonowy uznał, iż od chwili jej potrącenia należą się powodowi odsetki ustawowe.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił natomiast powództwa w zakresie żądania zwrotu kwoty pobranej przez stronę pozwaną tytułem opłaty za wykup, albowiem niezasadny okazał się zarzut powoda co do abuzywności postanowień dotyczących tejże opłaty.

W myśl OWU opłata od wykupu została też ustalana procentowo, jednak miała wynosić 1% kwoty częściowej wypłaty lub całkowitej wypłaty. W ocenie Sądu Rejonowego zastrzeżenie opłaty za wykup odpowiadającej wartości 1 % od wartości środków wypłacanych z Rachunku Ubezpieczającego, co w niniejszej sprawie odpowiadało łącznie kwocie 1.679,01 zł, nie stanowiło zapisu, który naruszałby w sposób rażący interesy konsumenta, czy też w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami kształtował jego obowiązki. Przedmiotowa opłata nie była bowiem rażąco wygórowana. Ponadto nie można było również uznać, iż jej wysokość nie odpowiadała ekwiwalentności świadczeń. Sam powód nie wskazał też, z jakich względów przedmiotowy zapis dotyczący opłaty za wykup miałby zostać uznany za klauzulą niedozwoloną.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 100 zd. 2 k.p.c. oraz art. 80 ust. 1 i art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w części, tj. co do zasądzenia kwoty 29.040 zł i wnosił o oddalenie powództwa w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a. art. 58 § 3 k.c. poprzez uznanie, że norma prawna określona w tym przepisie nie ma zastosowania w stanie faktycznym niniejszej sprawy, podczas gdy pozwany, wobec uznania za niedozwolone postanowień wzorca regulujących samą istotę opłaty likwidacyjnej, zmuszony był do wprowadzenia do umowy zawartej z powodem nowych zasad obliczania wysokości tej opłaty;

b. art. 384 /1/ k.c. oraz art. 830 § 3 i § 4 k.c. poprzez uznanie, że uchwała zarządu pozwanego z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie zmiany sposobu ustalenia wartości opłaty likwidacyjnej stanowiła zmianę wzorca umowy w czasie trwania stosunku obligacyjnego pomiędzy powodem a pozwanym, podczas gdy przepis ustawy nie daje pozwanemu uprawnienia do dokonania zmiany wzorca umowy trakcie trwania umowy ubezpieczenia osobowego;

c. art. 385 /2/ k.c. w zw. z art. 385 /1/ § 1 k.c. poprzez nieprzeprowadzenie kontroli incydentalnej postanowień umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy stronami, co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy polegającego na dokonaniu oceny zgodności z dobrymi obyczajami postanowienia wzorca umowy ubezpieczenia i okoliczności jej zawarcia, a także na pominięciu w ramach tej oceny istotnych okoliczności związanych ze szczególną właściwością (naturą) stosunku prawnego łączącego powoda z pozwanym, z którą zgodne były treści i cel postanowień umowy,

d. art. 385 /3/ pkt 12 k.c. i 410 k.c. poprzez uznanie, że postanowienia wzorca umowy odnoszące się do pobierania opłaty likwidacyjnej odpowiadają zapisom wskazanym w pierwszym z w/w przepisów, podczas gdy pozwany do chwili wygaśnięcia umowy łączącej strony spełnił wobec powoda wszelkie świadczenia z niej wynikające, wobec czego nie był bezpodstawnie wzbogacony wobec powoda;

II. naruszenie przepisów postępowania, tj.

a. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 238 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów i pominięcie przedstawionych oraz niezakwestionowanych przez stronę powodową dowodów świadczących o fakcie poniesienia przez pozwanego kosztów w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia z powodem i wysokości tych kosztów oraz brak uzasadnienia dla nieuwzględnienia tych dowodów w wyrokowaniu,

b. art. 479 /36/ k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd Rejonowy w istocie abstrakcyjnej kontroli wzorca umownego, pomimo że właściwość rzeczowa w tym zakresie zastrzeżona jest dla Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Powód wnosił o oddalenie apelacji oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenia stanu faktycznego poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je w całości za własne czyniąc podstawą rozstrzygnięcia.

Podkreślić również należy, że argumentacja prawna szeroko przeprowadzona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia również zasługuje w całej rozciągłości na akceptację, co czyni zbędnym obszerne jej powtarzanie w tym miejscu.

Dla rozpoznania wszystkich pozostałych zarzutów apelacji punktem wyjścia musi być rozpoznanie zarzutu naruszenia art. 479 /36/ k.p.c. poprzez poczynienie w niniejszej sprawie przez Sąd Rejonowy ustaleń co do abuzywnego charakteru zapisów umowy łączącej strony. W tym zakresie Sąd Okręgowy nie miał żadnych wątpliwości i potwierdza to też bogate orzecznictwo sądów powszechnych, że o abuzywnym charakterze postanowień konkretnej umowy można orzekać przesłankowo w ramach toczących się postępowań o zapłatę. Słusznie wskazał Sąd Rejonowy, że ryczałtowo, procentowo określone kwoty należne tytułem opłaty likwidacyjnej zostały wielokrotnie uznane za klauzule abuzywne przez sądy konsumenckie, a ponadto postanowienie tego rodzaju zostało wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych. Niedozwolony charakter tego rodzaju zapisów polega m.in. na całkowitym oderwaniu opłaty od rzeczywiście poniesionych kosztów przez ubezpieczyciela, braku jakiegokolwiek odniesienia do sposobu ustalenia wysokości należnej opłaty i ustaleniu tych opłat na rażąco wysokim poziomie. W niniejszej sprawie w ocenie Sądu Okręgowego dokładnie taka sytuacja miała miejsce, tak więc zarzut naruszenia art. 385 /2/ k.c. w zw. z art. 385 /1/ § 1 k.c. był całkowicie niezasadny.

Co więcej, stosowanie klauzuli wpisanej do rejestru niedozwolonych postanowień umownych, a treściowo zbliżonej lub wręcz tożsamej z postanowieniami w rozstrzyganej sprawie, prowadzonego przez Prezesa UOKiK może być uznane bez potrzeby prowadzenia dalszych ustaleń w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r. III SZP 3/06 LEX nr 197804).

Ponadto taki prawomocny wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, od chwili wpisania uznanego za niedozwolony postanowienia wzorca umowy do rejestru, wywołuje skutki wobec osób trzecich, a więc charakteryzuje się rozszerzoną prawomocnością w oparciu o art. 479 /43/ k.p.c., co wyraźnie podkreślił w swoim uzasadnieniu Sąd Rejonowy. Skoro zatem analogiczny zapis do zawartego w umowie stron uznany już został za klauzulę niedozwoloną, to wywołał on skutki wobec osób trzecich, a więc i stron niniejszej sprawy. Gdyby nawet uznać, że rozszerzona prawomocność polegała jedynie na tym, że konsumenci mogli powoływać się na skutki uznania za niedozwoloną klauzuli i zakazu jej stosowania wyłącznie wobec podmiotu, wobec którego taki zakaz orzeczono (tak wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 7 marca 2005 r. XVII Ama 6/04), to i tak nie byłoby przeszkód, by dokonać kontroli incydentalnej, której skutkiem byłoby stwierdzenie bezskuteczności konkretnego postanowienia umowy na podstawie art. 385 /1/ § 1 k.p.c. (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r. I CZ 135/12).

Skoro zaś zapisy OWU, załącznika do OWU czy regulaminu w w/w zakresie zostały prawidłowo uznane za niedozwolone, należało zważyć, że w przepisach umowy, OWU, załącznika do OWU obowiązujących powoda nie pozostało żadne ogólne odniesienie do obowiązku uiszczania opłaty likwidacyjnej pozwalające na określenie jej charakteru i na powiązanie jej wysokości np. właśnie z ponoszonymi kosztami działalności pozwanego przy obsłudze umowy z powodem itp. Żadna z wyżej wskazanych regulacji nie podawała nawet definicji takiej opłaty, a jedynie określała, z jakich środków ma zostać uiszczona i wskazywała na jej procentowy charakter. Tym samym w takich konkretnych okolicznościach faktycznych nie było podstaw do przyjęcia stanowiska pozwanego, iż abuzywność postanowień nie przekreślała samej możliwości zastosowania opłat likwidacyjnych co do zasady, z czym nawet można byłoby się zgodzić, a więc pozwany powinien mieć możliwość wykazania za pomocą środków dowodowych jej wysokości. Jak bowiem wskazano wyżej, oprócz abuzywnych postanowień uzgodnienia z powodem nie zawierały żadnej regulacji dającej podstawę dla takiego rozumowania pozwanego.

W tym kontekście całkowicie niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 58 § 3 k.c. Sąd Rejonowy bynajmniej bowiem nie uznał, iż cała umowa łącząca strony dotknięta jest nieważnością, a jedynie wskazał na abuzywność postanowień dotyczących ryczałtowego, procentowego określenia wysokości opłaty likwidacyjnej i tylko w takim zakresie regulację umowy uznał za nieodnoszącą skutku prawnego. Natomiast wbrew twierdzeniom pozwanego przepis nie nakłada na stronę obowiązku zastąpienia nieważnych postanowień inną regulacją. Przede wszystkim jednak z całą pewnością skuteczność takiej zmiany uwarunkowana byłaby możliwością zapoznania się kontrahenta z jej treścią i dokonania akceptacji wprowadzonej zmiany.

Zważywszy na powyższe, a zwłaszcza na brak jakichkolwiek zapisów umownych poza uznanymi za abuzywne, Sąd Rejonowy oddalając wnioski dowodowe w zakresie ustalenia wysokości kosztów nie naruszył art. 233 k.p.c.

Całkowicie niezrozumiały okazał się też zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. albowiem Sad Rejonowy wskazał, z jakich przyczyn oddalił zawnioskowane wnioski dowodowe.

Sąd Okręgowy uznał za bezpodstawną i niedopuszczalną argumentację strony pozwanej jakoby uchwała zarządu z 2012r. ustalająca nowy sposób wyliczania opłaty likwidacyjnej, z którą w żaden sposób powód nie został zapoznany, stanowiła jedynie "informację", a nie oświadczenie woli pozwanego, a jednocześnie miała obowiązywać powoda dostrzegając niespójność takiego stanowiska pozwanego. Trudno jednoznacznie wskazać, czy formalnie istniały jakiekolwiek podstawy prawne dla powzięcia w ogóle uchwały tej treści. Uchwała powołała się bowiem na § 10 ust. 2 Regulaminu Zarządu pozwanej, który nie został przedstawiony. Niemniej jednak Sąd Okręgowy w świetle powyższych rozważań nie miał żadnych wątpliwości, że skutkiem powzięcia uchwały przez pozwanego była próba wprowadzenia w sposób sprzeczny z powszechnie akceptowalnymi zasadami prawa zakazującymi dokonywanie jednostronnych zmian umowy bez powiadomienia strony przeciwnej nowej regulacji dotyczącej opłaty likwidacyjnej, sposobu jej ustalania i wyliczania, a jednocześnie dokonanie niedozwolonego "uchylenia" postanowień OWU formalnie obowiązujących strony postępowania. Tego rodzaju zmiany stanowiły zaś de facto zmianę warunków umowy łączącej strony, a więc niewątpliwie strona przeciwna powinna zostać z nimi zapoznana i mieć możliwość niezaakceptowania takiej zmiany. Istotnie można byłoby mieć wątpliwości co do możliwości zastosowania regulacji art. 384 /1/ k.p.c. w niniejszej sprawie, ale to wyłącznie z uwagi na niewłaściwą formę przyjętą przez pozwanego dla dokonania zmian w OWU. Jednakże należało zważyć, że skutek wprowadzenia uchwały zarządu miał być taki, jaki miałaby zmiana wzorca umownego, a wprowadzona zmiana była zmianą istotną. Bezspornie także zmiana OWU została wprowadzona jednostronnie, nie została uzgodniona indywidualnie z powodem, co uzasadniało zastosowanie w tej sytuacji dyspozycji art. 384 /1/ k.p.c. i uznanie, że powód nie był zmianą związany, albowiem nie został o niej powiadomiony w czasie obowiązywania umowy.

Konieczność powiadomienia drugiej strony umowy o wprowadzanych zmianach dla skuteczności tych zmian znalazła również umocowanie właśnie w treści art. 830 § 3 i 4 k.c. w zw. z art. 812 § 8 k.c., które to przepisy dają podstawę ubezpieczycielowi do dokonania zmiany ogólnych warunków ubezpieczenia na życie w czasie trwania stosunku umownego, jednakże ubezpieczyciel zobowiązany jest przedstawić kontrahentowi na piśmie propozycję takiej zmiany przed jej wprowadzeniem, co jednocześnie nie powinno też uchybiać przepisom art. 384 /1/ k.c.

Mając powyższe na uwadze, w oparciu o art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację, o kosztach postępowania orzekając na podstawie art. 391 § 1 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 k.p.c.