Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący : SSA Bożena Wiklak ( spr .)

Sędziowie : S A (...)

S A Jacek Pasikowski

Protokolant: st. sekr. sąd. Julita Postolska

po rozpoznaniu w dniu 21 kwietnia 2016 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w C.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej
z siedzibą w B.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 9 września 2015 r. sygn. akt X GC 853/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w B. na rzecz Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w C. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1548/15

UZASADNIENIE

Pozwem skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w B. powód - Syndyk Masy Upadłości Przedsiębiorstwa (...) spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w C. wniósł o zasądzenie kwoty 92.102,02 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 26 maja 2014 r. i kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu
22 lipca 2014 r. (sygn. akt V GNc 147/14) Sąd Okręgowy w Częstochowie,
V Wydział Gospodarczy, orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 września 2015 r. Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził od pozwanej na rzecz powoda dochodzoną pozwem kwotę 92.102,02 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 czerwca 2015 r. do dnia zapłaty (pkt 1), oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2), a także zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 8.223 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 3).

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które
Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynikało, że w dniu 15 lipca 2011 r. pomiędzy pozwaną (...) Spółką Akcyjną w B., jako zamawiającym a konsorcjum firm w składzie: (...) S.A. w K. (lider konsorcjum) oraz (...) S.A. w B., jako wykonawcą, zawarta została umowa nr (...), której przedmiotem było zrealizowanie budowy biurowca – siedziby (...) S.A.

W dniu 13 lipca 2011 r. (...) Spółka Akcyjna w W., jako gwarant, w związku z zawarciem przez w/w konsorcjum firm i pozwaną umowy na budowę siedziby pozwanej, na zlecenie konsorcjum, zagwarantowało nieodwołalnie i bezwarunkowo wpłacić na konto pozwanej kwotę do łącznej sumy 4.989.500 zł na pierwsze żądanie pozwanej bez względu na jakiekolwiek sprzeciwy ze strony konsorcjum, w przypadku otrzymania pisemnego żądania pozwanej stwierdzającego, że konsorcjum nie wykonało lub nienależycie wykonało swoje zobowiązania wynikające z umowy. Saldo gwarancji miało się automatycznie zmniejszać o każdą płatność dokonaną na rzecz pozwanej w jej ramach. Gwarancja ta stała się ważna w dniu jej wystawienia i miała być ważna do dnia 13 listopada 2015 r. włącznie.

W dniu 19 grudnia 2011 r. pomiędzy konsorcjum firm w składzie: (...) S.A. w K. (lider konsorcjum) oraz (...) S.A. w B. (partner konsorcjum), jako zleceniodawcą, a Przedsiębiorstwem (...) Spółką z o.o. w C., jako wykonawcą, została zawarta umowa nr (...) o roboty budowlane, której przedmiotem było kompleksowe wykonanie przez wykonawcę na zadaniu inwestycyjnym pn.: „Budowa biurowca – siedziby (...)” następujących robót wraz z wszelkimi pracami i świadczeniami towarzyszącymi oraz usunięcie z nich wszelkich wad i usterek: wykonanie instalacji wod. - kan., wykonanie instalacji wodociągowej, wykonanie instalacji kanalizacji sanitarnej i technologicznej, wykonanie białego montażu, wykonanie instalacji kanalizacji deszczowej (z wyłączeniem instalacji posadzkowej) i in. (§ 1 ust. 1 umowy). W celu zabezpieczenia należytego wykonania umowy oraz roszczeń wynikających z rękojmi za wady i gwarancji jakości, zleceniodawca mógł zatrzymać z faktur wykonawcy 10% sumy brutto zafakturowanych kwot. Zleceniodawca mógł skorzystać z zatrzymanych środków w następującychprzypadkach: powstania roszczeń z tytułu niewykonania
nienależytego wykonania umowy, w tym powstania roszczeń w związku
z wadami lub usterkami zmniejszającymi wartość użytkową, techniczną lub estetyczną robót, powstania ewentualnych należności z tytułu kar umownych, powstania roszczeń z tytułu gwarancji lub rękojmi za wady przedmiotu umowy, konieczności pokrycia kosztów wykonania zastępczego, powstania roszczeń w związku z zapłatą wynagrodzenia podwykonawcom, powstania roszczeń odszkodowawczych i powstania należności przysługującej zleceniodawcy w przypadku zmniejszenia wynagrodzenia. Zwrot 70% zatrzymanej kaucji gwarancyjnej miał nastąpić na pisemny wniosek wykonawcy złożony po podpisaniu przez inwestora protokołu przekazania – przyjęcia do eksploatacji i zwrocie zabezpieczenia przez inwestora na rzecz zleceniodawcy, w terminie

40 dni od daty otrzymania wniosku przez zleceniodawcę. Zwrot pozostałych 30% zatrzymanej kaucji gwarancyjnej miał nastąpić na pisemny wniosek wykonawcy złożony po podpisaniu przez strony świadectwa wypełnienia gwarancji i zwrocie zabezpieczenia przez inwestora na rzecz zleceniodawcy, w terminie 30 dni od daty otrzymania wniosku przez zleceniodawcę. Wykonawca mógł po upływie
30 dni po podpisaniu przez inwestora protokołu przekazania – przyjęcia do eksploatacji zażądać zwrotu 30% zatrzymanej kaucji, jeżeli przedstawi
w zamian gwarancję bankową lub ubezpieczeniową o treści uprzednio zaakceptowanej przez zleceniodawcę, wystawioną na zabezpieczenie spełnienia przez wykonawcę świadczeń z tytułu rękojmi za wady i gwarancji
jakości. Przewidziano, że gwarancja ta będzie samoistna, nieodwołalna, bezwarunkowa, płatna na pierwsze żądanie zleceniodawcy, bez konieczności przedkładania dodatkowych dokumentów i zostanie wystawiona przez instytucję zaakceptowaną uprzednio przez zleceniodawcę (§ 9 ust. 1 - 4 umowy).

Lider konsorcjum – spółka (...) – zgłosił inwestorowi, tj. pozwanej, spółkę (...) jako podwykonawcę. Pozwana nie zgłosiła żadnego sprzeciwu.

Realizując w/w zadanie inwestycyjne (...) S.A. z wystawionych przez spółkę (...) faktur VAT za zrealizowany zakres zadania, potrącała kwoty stanowiące 10% należności z każdej faktury. I tak: z faktury (...) nr (...) z dnia 30 czerwca 2012 r. wystawionej na kwotę 162.027,90 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 16.202,79 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 30 kwietnia 2012 r. wystawionej na kwotę 176.870,93 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 17.687,09 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 31 lipca 2012 r. wystawionej na kwotę 129.437,82 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 12.943,78 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 31 lipca 2012 r. wystawionej na kwotę 219.307,77 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 21.930,77 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 30 kwietnia 2012 r. wystawionej na kwotę 174.730,73 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 17.473,07 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 30 września 2012 r. wystawionej na kwotę 117.425,03 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 11.742,50 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 30 września 2012 r. wystawionej na kwotę 114.058,82 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 11.405,88 zł, z faktury (...) nr (...) z dnia 30 kwietnia 2012 r. wystawionej na kwotę 27.675 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości,
tj. kwotę 2.767,50 zł i z faktury (...) nr (...) z dnia 30 kwietnia
2012 r. wystawionej na kwotę 194.209,31 zł lider konsorcjum potrącił 10% jej wartości, tj. kwotę 19.420,93 zł. Łącznie spółka (...) potrąciła kwotę 131.574,31 zł.

(...) S.A. zatrzymało z wszystkich wystawionych przez spółkę (...) faktur VAT kaucję gwarancyjną w wysokości 131.574,31 zł, której 70% zamyka się kwotą 92.102,02 zł.

W dniu 8 października 2012 r. sporządzony został protokół inwentaryzacji stanu budowy w związku z decyzją pozwanej o odstąpieniu od umowy nr (...). Przedyskutowany i uzgodniony został stan zaawansowania finansowego wszystkich podwykonawców. Natomiast w dniu 11 października 2012 r. sporządzony został kolejny protokół inwentaryzacji stanu budowy. Przedstawiciel spółki (...) wskazał, że spółka ta nie uznaje skuteczności oświadczenia pozwanej o odstąpieniu od umowy złożonego w dniu 4 października 2012 r., dlatego też inwentaryzacja nie stanowi jej zgody i nie może być interpretowana jako zgoda spółki (...) na odstąpienie. Generalny wykonawca poinformował, że stan zaawansowania robót może być potwierdzony jedynie poprzez szczegółową inwentaryzację robót wykonanych do dnia 4 października 2012 r. Rozliczenie finansowe może nastąpić dopiero po jej wykonaniu. Zdaniem konsorcjum tabela przedstawiająca stan płatności pomiędzy podwykonawcami a konsorcjum na dzień 31 sierpnia 2012 r. nie stanowi podstaw do rozliczenia pomiędzy zamawiającym a konsorcjum oraz nie odzwierciedla rzeczowego stanu zaawansowania robót na dzień 11 października 2012 r. W protokole przekazania placu budowy z dnia 12 października 2012 r. spółka (...) oświadczyła, że przekazanie placu budowy nastąpiło na wyraźne żądanie zamawiającego, wyrażone w piśmie z dnia 11 października 2012 r., bez inwentaryzacji rzeczowej, w takim stanie rzeczy, w jakim jest.

Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2013 r. (sygn. akt VIII GU 31/13)
Sąd Rejonowy w Częstochowie, VIII Wydział Gospodarczy, ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o. w C. obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Pismem z dnia 15 kwietnia 2014 r. powód - Syndyk Masy Upadłości spółki (...) wezwał (...) S.A. w K. do udzielenia informacji o terminie, ostatecznym sposobie dokonania rozliczenia i przekazania zrealizowanej części obiektu inwestorowi, które to informacje są niezbędne dla wystąpienia
z roszczeniem w zakresie zwrotu kwot zatrzymanych – gwarancyjnych z tytułu wykonania przez spółkę (...) prac na w/w budowie. Powód wskazał, że realizując wcześniej opisane zadanie inwestycyjne, konsorcjum firm z wystawianych przez spółkę (...) faktur za zrealizowany zakres zadania potrącało kwoty stanowiące 10% należności z każdej faktury. Mimo spełnienia się w chwili obecnej warunku ich wymagalności, zgodnie z zawartą umową podwykonawczą i mimo wezwania obu konsorcjantów do ich zapłaty, należność ta nie została uregulowana. Stąd konieczność dochodzenia tych kwot od inwestora i (...) S.A. w B., jako solidarnie zobowiązanych do zapłaty. Wskazane żądanie dotyczy 70% zatrzymanych kwot ze wskazanych przez powoda w przedmiotowym piśmie faktur, m.in. kwoty 92.102,02 zł. Powód wskazał też, że należność ta jest bezsporna i wymagalna, a zgodnie z orzeczeniem zapadłym w sprawie V ACa 766/13 – jej dochodzenie od inwestora, tj. od pozwanej, w drodze odpowiedzialności solidarnej w trybie art. 647 ¹ § 1 k.c. jest zasadne.

Jednocześnie w tym samym dniu powód wezwał pozwaną do niezwłocznego uregulowania należności stanowiących 70% kwot z tytułu dotychczas zatrzymanych na zabezpieczenie należytego wykonania inwestycji, w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. Powód wskazał, że realizując przedmiotowe zadanie inwestycyjne, konsorcjum firm (...) i (...) z wystawianych przez spółkę (...) faktur za zrealizowany zakres zadania potrącało kwoty stanowiące 10% należności z każdej faktury. Mimo spełnienia się w chwili obecnej warunku ich wymagalności, zgodnie z zawartą umową podwykonawczą i mimo wezwania obu konsorcjantów do ich zapłaty, należność ta nie została uregulowana. Wskazane wezwanie dotyczy 70% zatrzymanych kwot ze wskazanych przez powoda w przedmiotowym piśmie faktur, m.in. kwoty 92.102,02 zł. Powód wskazał też, że należność ta jest bezsporna i wymagalna, a zgodnie z orzeczeniem zapadłym w sprawie V ACa 766/13 – jej dochodzenie od inwestora, tj. od pozwanej, w drodze odpowiedzialności solidarnej w trybie art. 647 ¹ § 1 k.c. jest zasadne.

W odpowiedzi na pismo powoda z dnia 15 kwietnia 2014 r. spółka (...) wskazała, że inwentaryzację budowy biurowca (...) w B. zakończono w dniu 11 października 2012 r. Od tej daty biegnie również termin umownej 84-miesięcznej gwarancji udzielonej przez spółkę (...), zgodnie z umową z dnia 19 grudnia 2011 r. Kaucje gwarancyjne zatrzymane
z faktur wystawionych przez spółkę (...) są przedmiotem analizy wierzytelności zgłoszonych przez tę spółkę. Po sprawdzeniu wszystkich zgłoszonych wierzytelności sporządzona zostanie lista wierzycieli, na podstawie której będzie mogło dojść do podziału masy upadłości zgromadzonej w procesie likwidacyjnym spółki (...) w upadłości likwidacyjnej. Wskazano też, że wartości zatrzymanych kaucji gwarancyjnych ujętych w piśmie z dnia 15 kwietnia 2014 r. są zgodne z księgami spółki (...) w upadłości likwidacyjnej.

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty wystosowane przez powoda w dniu 15 kwietnia 2014 r. pozwana poinformowała, że w chwili obecnej nie jest możliwe zajęcie stanowiska w przedmiocie tegoż pisma. Wskazała, że w nawiązaniu do otrzymanego wezwania zwróciła się do generalnego wykonawcy z prośbą o zweryfikowanie i ustosunkowanie się do wskazanego w nim roszczenia. W ocenie pozwanej żądanie to nie mieści się w granicach solidarnej odpowiedzialności inwestora, ale zajęcie ostatecznego w tej kwestii stanowiska będzie możliwe dopiero po ustosunkowaniu się przez generalnego wykonawcę do tego żądania.

Przed Sądem Okręgowym w Częstochowie, V Wydziałem Gospodarczym, toczyła się sprawa z powództwa spółki (...) przeciwko
(...) S.A. w B. o zapłatę 117.425,03 zł wynikającej z faktury VAT nr (...) z dnia 31 sierpnia 2012 r. Na kwotę dochodzoną opisywanym pozwem składała się kwota wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane w wysokości 105.682,53 zł
i kwota kaucji na zabezpieczenie w wysokości 10% zatrzymanej przez spółkę (...) z ogólnej kwoty w/w faktury, tj. w wysokości 11.742,50 zł. Prawomocnym wyrokiem z dnia 17 grudnia 2013 r. (sygn. akt V ACa 766/13) Sąd Apelacyjny w Katowicach, V Wydział Cywilny, na skutek apelacji wniesionej przez pozwaną spółkę, zmienił wyrok Sądu Okręgowego, V Wydziału Gospodarczego z dnia 17 kwietnia 2013 r., sygn. akt V GC 183/12, w części uwzględniającej powództwo w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 105.682,53 zł, zaś w pozostałym zakresie, tj. w zakresie kwoty 11.742,50 zł, oddalił powództwo. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny podkreślił, że należność z tytułu kaucji na zabezpieczenie nie była wymagalna w chwili wydawania orzeczenia.

Spółka (...) zgłosiła Syndykowi Masy Upadłości (...) S.A.
w upadłości likwidacyjnej w K. wierzytelność przysługującą jej
w kwocie 302.714,89 zł, w której skład wchodziła również kwota dochodzonego pozwem roszczenia. Syndyk uznał tę wierzytelność. Postanowieniem z dnia
10 grudnia 2014 r. (sygn. akt X GUp 41/12/4) Sąd Rejonowy Katowice - Wschód w Katowicach, X Wydział Gospodarczy, zatwierdził listę wierzytelności ustaloną przez Syndyka w postępowaniu upadłościowym (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w K., złożoną przez Syndyka do akt postępowania upadłościowego przy piśmie z dnia 23 lipca 2014 r., za wyjątkiem wyszczególnionych w postanowieniu pozycji objętych sprzeciwami od listy wierzytelności. Wśród pozycji tych nie znalazła się wierzytelność objęta przedmiotowym sporem.

Pozwana nie przekazała spółce (...) kwoty 92.102,02 zł tytułem zatrzymanej przez spółkę (...) kaucji gwarancyjnej stanowiącej 70% wartości kwot potrąconych z każdej z wystawionych przez spółkę (...) na spółkę (...) faktur VAT.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne, podkreślając że spór
w niniejszej sprawie sprowadzał się do oceny charakteru zatrzymanej przez pozwaną i dochodzonej pozwem kwoty 92.102,02 zł, której wysokość nie została przez nią zakwestionowana. Sąd Okręgowy przychylił się w tym zakresie do stanowiska powoda, uznając powyższą kwotę za część wynagrodzenia umownego zatrzymanego na podstawie § 9 ust. 1 umowy o roboty budowlane nr GU/12/XII/284/11, objętego po myśli art. 647 ¹ § 5 k.c. solidarną odpowiedzialnością inwestora za jego zwrot.

Zdaniem Sądu Okręgowego, jeżeli strony umowy o roboty budowlane postanowiły, że wykonawca udziela rękojmi i gwarancji na wykonane roboty
i tworzona jest tzw. kaucja gwarancyjna będąca zabezpieczeniem kosztów usunięcia wad z tytułu rękojmi i gwarancji, to takie postanowienia, jako nie należące do przedmiotowo istotnych postanowień umowy o roboty budowlane, powinny być traktowane jako osobna umowa stron regulująca ich stosunki wynikające z ustawowej rękojmi lub gwarancji wykonawcy robót budowlanych. Ta odrębna umowa stanowić będzie podstawę prawną stosunków stron już po wykonaniu umowy o roboty budowlane, umożliwiając skierowanie przeciwko inwestorowi żądania zwrotu kaucji gwarancyjnej, będącej zazwyczaj częścią należnego bezspornie wynagrodzenia wykonawcy za wykonane roboty budowlane, gdy po upływie okresu rękojmi, czy gwarancji nie stwierdzono wad lub zostały one usunięte. Tym samym Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanej, że w okolicznościach sprawy przewidziana w umowie z dnia 19 grudnia 2011 r. kaucja gwarancyjna była instytucją odrębną od wynagrodzenia podwykonawcy. Uznał natomiast, że kaucja ta – zgodnie z postanowieniami przedmiotowej umowy - stanowiła procentowo określoną część wynagrodzenia, zatrzymaną tytułem zabezpieczenia ewentualnych roszczeń z rękojmi lub gwarancji. Wszak spółka (...) wraz z konsorcjum firm, jako generalnym wykonawcą, postanowiła, że generalny wykonawca zatrzyma z każdej z faktur wystawionych przez tę spółkę 10% sumy brutto na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z rękojmi lub gwarancji, a zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdził, że pomniejszano należność spółki (...), określoną w wystawionej przez nią fakturze, o określony w umowie procent (10%) i wypłacano jej tak pomniejszoną kwotę. Wykazane zostało przy tym, że poszczególne faktury dotyczyły należności za wykonane przez spółkę prace budowlane, a więc należności stanowiących wyłącznie wynagrodzenie spółki (...). W związku z powyższym Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że 70% kaucji utraciło swą odrębność
i stało się częścią roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, objętego solidarną odpowiedzialnością pozwanej na gruncie art. 647 ¹ § 5 k.c.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na to, że umowa z dnia 19 grudnia 2011 r. nie zawierała jednej z cech podstawowych umowy kaucji, tj. realności, bowiem nie doszło do przekazania na własność
i w posiadanie rzeczy stanowiącej przedmiot zabezpieczenia. Tymczasem wydanie tego przedmiotu jest niezbędnym elementem dojścia do skutku umowy kaucji. W konsekwencji, wobec nieprzeniesienia własności środków pieniężnych przez spółkę (...), Sąd Okręgowy wykluczył istnienie umowy kaucji w okolicznościach niniejszej sprawy.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy zaznaczył, że dochodzone pozwem należności są wymagalne, choć w obliczu nie zrealizowania inwestycji budowlanej w całości w związku z odstąpieniem pozwanej od umowy łączącej
ją z generalnym wykonawcą, tj. konsorcjum firm, nie mogło dojść do ziszczenia
się warunków przewidzianych w § 9 ust. 2 umowy podwykonawczej (uzależniających dokonanie zwrotu 70% zatrzymanej kaucji gwarancyjnej od złożenia przez spółkę (...) pisemnego wniosku po podpisaniu przez pozwaną protokołu przekazania – przyjęcia do eksploatacji i zwrocie zabezpieczenia przez pozwaną na rzecz konsorcjum firm, w miejsce którego w dniu 11 października 2012 r. strony sporządziły protokół inwentaryzacji stanu budowy). Zważywszy na to, że powód w dniu 15 kwietnia 2014 r. wezwał pozwaną do zapłaty dochodzonej pozwem należności, a pozwana odpowiedziała na to wezwanie w dniu 5 maja 2014 r., Sąd Okręgowy – przy braku dowodu potwierdzającego dzień, w którym pozwana odebrała powyższe wezwanie - uznał tę ostatnią datę za pierwszą pewną datą, w której pozwana mogła zapoznać się z rzeczonym wezwaniem powoda. Kierując się natomiast zastrzeżonym w § 9 ust. 2 umowy podwykonawczej terminem, Sąd Okręgowy przyjął, że roszczenie powoda stało się wymagalne z upływem 40 dni od dnia następującego po dniu wezwania pozwanej do zapłaty, tj. z dniem 14 czerwca 2014 r., a więc zanim doszło do wniesienia pozwu w tej sprawie (16 lipca
2014 r.)

Zasądzając objętą pozwem kwotę, Sąd Okręgowy orzekł również
z zastosowaniem art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z § 9 ust. 2 umowy podwykonawczej o należnych powodowi odsetkach, przyjmując że pierwszym dniem pozostawania przez pozwaną w zwłoce był dzień 15 czerwca 2014 r. Powództwo o zapłatę odsetek w części wykraczającej poza uznany okres zwłoki Sąd Okręgowy oddalił.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł stosownie do art. 98
§ 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiodła pozwana, zaskarżając go w zakresie pkt. 1 i 3 oraz podnosząc zarzuty naruszenia następujących przepisów prawa materialnego

- art. 647 ¹ § 5 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię,

- art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez dokonanie błędnej wykładni umowy powoda z generalnym wykonawcą,

- art. 353 ¹ k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie,

- art. 481 k.c. w zw. z (...) § 5 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części
i oddalenie powództwa, zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu, a także o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Skarżąca nie zawarła w apelacji zarzutów o charakterze procesowym, wobec czego należało uznać, że zaakceptowała poczynione w pierwszej
instancji ustalenia faktyczne, natomiast konstruując apelację wokół zarzutów
naruszenia określonych przepisów Kodeksu cywilnego, zmierzała wyłącznie
do wykazania wadliwości dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny charakteru
kwot zatrzymanych przez generalnego wykonawcę z mocy § 9 umowy
z dnia 19 grudnia 2011 r. Zdaniem skarżącej kwoty te stanowiły odrębną
kaucję gwarancyjną, nie zaś część należnego podwykonawcy (powodowi) wynagrodzenia, wykluczając zasadność objęcia jej – jako inwestora - stosownie do art. 647 ¹ § 5 k.c. solidarnym z generalnym wykonawcą (tj. konsorcjum firm
w składzie: (...) S.A. w K. oraz (...) S.A. w B.) obowiązkiem zwrotu tych kwot. Wskazane wyżej stanowisko skarżącej było oczywistym powtórzeniem stanowiska, które prezentowała w toku całego dotychczasowego postępowania, by uniknąć odpowiedzialności w sprawie. Stanowisko to nie spotkało się z aprobatą Sądu Apelacyjnego.

Przepis art. 647 ¹ § 5 k.c. istotnie przewiduje solidarną odpowiedzialność wymienionych w nim podmiotów za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy, nie posługując się pojęciem kaucji gwarancyjnej, którego użyto w postanowieniach umowy z dnia 19 grudnia 2011 r., co mogłoby sugerować,
że pozostaje bez związku z roszczeniami pozwu i nie może stanowić podstawy ich uwzględnienia. Mimo przeciwnych oczekiwań skarżącej zastosowana
w umowie nomenklatura nie może jednak dyskwalifikować jego zastosowania
do stanu faktycznego niniejszej sprawy, zwłaszcza że skarżąca nie zdołała wykazać, by między spółką (...) – po stronie podwykonawcy
a konsorcjum firm – po stronie zleceniodawcy i zarazem generalnego wykonawcy została zawarta niezależna od umowy o roboty budowlane umowa kaucji gwarancyjnej.

Umowa kaucji gwarancyjnej nie została ustawowo zdefiniowana, ale orzecznictwo wypracowało jej istotne elementy, przewidując przy tym, że tego rodzaju umowa ma odrębny charakter względem umowy o roboty budowlane, sama zaś kaucja nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia. Głównymi cechami umowy kaucji są kauzalność, jako prawna przyczyna przysporzenia oraz realność, jako konieczność przeniesienia własności przedmiotu kaucji wraz z jego posiadaniem (wyrok SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10). Oznacza to przede wszystkim, że przedmiot kaucji powinien zostać przekazany już w momencie zawierania umowy, by umowa kaucji mogła dojść do skutku. W okolicznościach niniejszej sprawy omawiany warunek nie został spełniony, bowiem kwoty służące zabezpieczeniu należytego wykonania umowy z dnia 19 grudnia 2011 r. oraz roszczeń wynikających z rękojmi za wady i gwarancji jakości zostały zatrzymane przez generalnego wykonawcę po wystawieniu poszczególnych faktur, a więc w toku realizacji umowy. Tym samym działanie polegające na zatrzymaniu części zafakturowanych przez podwykonawcę kwot nie nadawało cech realności powyższej umowie i nie świadczyło o zawarciu oddzielnej umowy kaucji. W tej sytuacji zatrzymane kwoty, których cel był de facto tożsamy z tym, jaki przyświeca zabezpieczeniu w drodze kaucji gwarancyjnej, mogły uchodzić jedynie za część należnego powodowi wynagrodzenia za wykonane w ramach podwykonawstwa roboty budowlane. W konsekwencji pozwana, choć nie zatrzymała tych kwot, będąc solidarnie odpowiedzialną z generalnym wykonawcą, który dokonał ich zatrzymania, nie miała podstaw do tego, by uwolnić się od wynikającego z art. 647 ¹ § 5 k.c. obowiązku zapłaty dochodzonego pozwem świadczenia.

Powyższego wniosku nie były w stanie zmienić zarzuty obrazy art. 65
§ 1 i § 2 k.c. oraz art. 353 ¹ k.c., które w okolicznościach sprawy były
nie tylko bezzasadne (wszak swoboda umów przekładająca się na dopuszczalność ustanowienia wybranego przez strony i uzgodnionego między nimi zabezpieczenia należytego wykonania umowy nie zwalnia od obowiązku dopełnienia warunków ważności i skuteczności służącej temu celowi czynności prawnej – w tej sprawie nie uchyla obowiązku zachowania wymogu kauzalności i realności umowy kaucji, zaś ich brak nie może być konwalidowany w drodze wykładni oświadczenia woli, a ściślej z odwołaniem się do upatrywanej jednostronnie przez skarżącą intencji stron umowy podwykonawczej zawarcia umowy kaucji), ale także bezprzedmiotowe, skoro Sąd Okręgowy nie oparł na nich swego rozstrzygnięcia.

Wbrew poglądom apelacji, wynikające z art. 647 ¹ § 5 k.c. ograniczenie odpowiedzialności inwestora do wynagrodzenia, jako należności głównej, nie wyłączało w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy możliwości nałożenia na pozwaną obowiązku zapłaty odsetek od zasądzonego świadczenia. Nie ma bowiem bezwzględnych wskazań do tego, by w ślad za stanowiskiem skarżącej, opartym li tylko na wykładni literalnej tego przepisu odnosić unormowaną nim odpowiedzialność solidarną do zapłaty samego wynagrodzenia z pominięciem należności ubocznych. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialność solidarna inwestora i wykonawcy obejmuje roszczenie podwykonawcy o należne mu wynagrodzenie, w tym ewentualne odsetki za opóźnienie, choć z tego rodzaju zastrzeżeniem, że zakres odpowiedzialności inwestora jest ograniczony do rozmiaru wynagrodzenia podwykonawcy wynikającego z umowy, na której zawarcie inwestor udzielił zgody, według stanu z chwili wyrażenia zgody. Wszak ochronna funkcja art. 647 ¹ § 5 k.c. przemawia za objęciem odpowiedzialnością solidarną również ubocznego długu w postaci odsetek, skoro inwestor, wyrażając zgodę na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą, przyjmuje ustawową odpowiedzialność solidarną za dług ukształtowany tą umową, również w zakresie terminów płatności (Jacek Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania, Lex). O zakresie roszczeń przysługujących podwykonawcy względem inwestora i wykonawcy, będących dłużnikami solidarnymi, poza art. 647 ¹ § 5 k.c. rozstrzygają także przepisy o solidarności zobowiązań, a w szczególności art. 371 k.c. Oznacza to, że opóźnienie kontrahenta podwykonawcy z zapłatą wynagrodzenia per se nie powoduje, że roszczenie o zapłatę odsetek może być dochodzone przeciwko podmiotom ponoszącym solidarną odpowiedzialność na podstawie art. 647 ¹
§ 5 k.c. (por. wyrok SN z 5 września 2012 r., IV CSK 91/12, L.). Podmioty ponoszące solidarną odpowiedzialność na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. są jednak zobowiązane zapłacić odsetki za opóźnienie po skutecznym wezwaniu ich
przez podwykonawcę do zapłaty wynagrodzenia (K. Osajda, Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis), co w realiach tej sprawy miało miejsce w dniu 15 kwietnia 2014 r. i przesądziło o zasadności zawartego w pozwie roszczenia odsetkowego (co do samej idei przysługiwania prawa do dochodzenia odsetek), a przez to
o prawidłowości rozstrzygnięcia wydanego w tym zakresie przez Sąd Okręgowy, które uwzględniło zgłoszone żądanie zasądzenia odsetek jedynie w części.

W tym stanie rzeczy, uznając argumenty skarżącej jedynie za przejaw nieuzasadnionej polemiki z prawidłowym orzeczeniem Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny po myśli art. 385 k.p.c. oddalił przedstawioną apelację, natomiast
o kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 98 § 1
i § 3 k.p.c., zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w tym postępowaniu, stosownie do
§ 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 in principio rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.).