Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy A. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o umorzenie należności z tytułu składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 października 2015 r., sygn. akt VI U 988/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  zasądza od wnioskodawcy A. C. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 180,00 (sto osiemdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO del. Renata Żywicka SSA Michał Bober SSA Grażyna Horbulewicz

Sygn akt III AUa 1966/15

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją nr (...) z dnia 24 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 1 ust. 13 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność odmówił w stosunku do ubezpieczonego A. C. umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne oraz Fundusz Pracy za wskazane w decyzji okresy. Z uzasadnienia decyzji wynikało, iż w dniu 20 stycznia 2014 r. organ rentowy wydał decyzję nr (...) o warunkach umorzenia należności, która w dniu 24 lutego 2014 r. stała się prawomocna. W terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji ubezpieczony winien uregulować należności niepodlegające umorzeniu. W dniu 13 stycznia 2015 r. ubezpieczony posiadał nieuregulowane należności niepodlegające umorzeniu, a wobec tego warunki niezbędne do umorzenia należności nie zostały spełnione.

W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony domagał się umożliwienia opłacenia składek niepodlegających umorzeniu, odwołując się przede wszystkim do trudnej sytuacji materialnej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymywał argumentację zawartą w uzasadnieniu decyzji i domagał się oddalenia odwołania. W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 13 marca 2015 r. ubezpieczony posiadał nieuregulowane składki na ubezpieczenie społeczne niepodlegające umorzeniu w wysokości 341,83 zł z odsetkami, na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 610,64 zł z odsetkami oraz składkę na Funduszu Pracy w wysokości 2,76 zł, za kwiecień 2005 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 07 października 2015r. w sprawie VI U 988/15 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za kwiecień 2005r. wraz odsetkami na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i wnioskach:

Sąd Okręgowy uznał za bezsporne, iż w dniu 13 marca 2013 r. ubezpieczony, prowadzący do 4 maja 2012 r. Firmę Usługowo Handlową (...), wniósł o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek. Decyzją z dnia 20 stycznia 2014 r. nr (...) doręczoną ubezpieczonemu w dniu 27 stycznia 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., wskazał (w pkt. I) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy, które będą podlegać umorzeniu. W punkcie II decyzji stwierdził, że warunkiem umorzenia należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi do dnia wpłaty, nie wymienił natomiast, nawet najogólniej owych należności. Decyzja ta nie została zaskarżona, a według organu rentowego uprawomocniła się z dniem 24 lutego 2014. Ubezpieczony nie uiścił składek nie podlegających umorzeniu w rocznym terminie.

Zgodnie z treścią przepisu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012r., poz. 1551) na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu przepisu art. 8 ust.6 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych

1), która przed dniem 1 września 2012 roku zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust.8,

2) innej, niż wymieniona w pkt.1.

- umarza się nieopłacone składki na to ubezpieczenie za okres od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 28 lutego 2009 roku oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Zgodnie z ust. 6 umorzenie należności, o których mowa w ust.1 skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. W myśl ustępu 8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych, z kolei zgodnie z ustępem 10 tego przepisu warunkiem umorzenia należności jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności zaległości z tytułu składek niepodlegających umorzeniu oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych.

Zgodnie z ustępem 11 tego przepisu niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8. W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu. (ust. 12). Według art. 1 ust. 13 Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1) umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2) ·odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

W ocenie Sądu Okręgowego z uwagi na to, że zgodnie z przepisami cytowanej ustawy abolicyjnej, wydanie przez organ rentowy decyzji o umorzeniu albo odmowie umorzenia należności, jest poprzedzane wydaniem decyzji warunkowej, która określa także kwoty należności, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych, kontrola zaskarżonej decyzji nie mogła abstrahować od kontroli decyzji ją poprzedzającej. Decyzja nr (...) nie zawierała, jak wskazano już wyżej określenia należności, których spłata jest warunkiem umorzenia należności niepodlegających umorzeniu, a nawet nie wskazywała, że ubezpieczony zalega ze spłatą tego rodzaju długu. Tego rodzaju decyzja nie odpowiada wymogowi wynikającemu z przepisu art. 1 ust. 8, nie ustala, bowiem kwot składek nie podlegających umorzeniu. Tymczasem, jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 10 grudnia 2014 r. sygn. akt III AUa 671/14 (system informacji prawnej Lex nr 1621046), w decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy „powinny zostać określone nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych w ust. 1 i 6, podlegające umorzeniu, ale również warunki umorzenia”, a więc kwoty nieopłaconych składek, a w wypadku, gdy możliwe jest również obliczenie kwot odsetek, również tych odsetek. Sąd Okręgowy podziela wyrażony tam pogląd, oraz wynikającą stąd konsekwencję wskazaną przez Sąd Apelacyjny, według którego wydanie decyzji pozbawionej koniecznego elementu, pozbawiło ubezpieczonego możliwości zaskarżenia decyzji. Skoro, zaś termin do zaskarżenia decyzji warunkowej nie rozpoczął biegu, niezasadne było ustalenie, że ubezpieczony nie spełnił w terminie warunku wskazanego w przepisie art. 1 ust. 13 pkt. 2 ustawy.

Ponieważ nie doszło też do uregulowania należności niepodlegających umorzeniu, konieczność zmiany zaskarżonej, zgodnie z przepisem art. 477 ¹⁴ § 2 K.p.c. prowadziła Sąd do ustalenia braku podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne Fundusz Pracy za kwiecień 2005 r. wraz z odsetkami.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając powyższy wyrok w całości i zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1) naruszenie art. 1 ust. 13 pkt 2 w związku z art. 1 ust. 10 ustawy z dnia 9 listopada 2012r.o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z2012r., poz. 155),

2) naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.

Powołując się na podaną podstawę apelacji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że Zakład nie może zgodzić się z rozstrzygnięciem Sądu.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. - w oparciu o art. 1 ust. 13 ustawy abolicyjnej - wydał decyzję z dnia 20.01.2014r. określającą warunki umorzenia należności. W ocenie Zakładu powyższa decyzja został wydana prawidłowo, zawiera bowiem informacje o istnieniu należności niepodlegających umorzeniu.

W pkt 2 decyzji wprost wskazano, że istnieją należności niepodlegające umorzeniu, czyli takie które ubezpieczony musi spłacić, aby otrzymać ostateczną decyzję o umorzeniu należności z tytułu składek, tj. „warunkiem umorzenia należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od 01.01.1999r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami za zwlokę naliczonymi do dnia wpłaty włącznie (...).

Ponadto w uzasadnieniu decyzji z dnia 20.01.2014r. Zakład wyraźnie wskazał, iż na koncie rozliczeniowym ubezpieczonego figuruje zadłużenie z tytułu podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej za kwiecień 2005r.

Pozwany podkreślił, iż kwota zaległości nie jest wskazana szczegółowo - na co wskazał Sąd w uzasadnieniu wyroku - z uwagi na to, iż łączna kwota zobowiązania obejmuje również odsetki za zwłokę, które każdego dnia powiększają należność do spłaty. W sytuacji kiedy w decyzji warunkowej, zostałaby wprowadzona kwota należności niepodlegających umorzeniu, taka informacja mogłaby wprowadzać w błąd. ponieważ na dzień zapłaty kwota zobowiązania będzie inna (powiększona o odsetki), aniżeli ta kwota, która zostałby określona w decyzji warunkowej.

Nadto dodał, że odwołujący nie podnosił w postępowaniu przed Sądem I instancji, że decyzja określająca warunki umorzenia jest dla niego niejasna lub nieczytelna. Odwołujący wyraźnie wskazał, że przyczyną nieuregulowania należności niepodlegających umorzeniu była jego sytuacja finansowa, a nie jakiekolwiek wątpliwości co do wysokości należności, których spłata jest warunkiem umorzenia. Należy dodać, że przepis art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej nie nakłada na ZUS obowiązku wyliczenia kwot zaległości składkowych podlegających zapłacie, jako warunek umorzenia nieopłaconych składek. Organ rentowy spełnił warunki określone w art. 1 ust. 8 ustawy czyli wskazał kwotowo należności, które będą podlegały umorzeniu. Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest nieposiadanie zaległości składkowych na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1 ustawy, a więc na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności. Nie jest możliwe dokładne określenie w decyzji ustalającej warunki umorzenia kwoty zadłużenia istniejącej na dzień przyszły, tj. dzień wydania późniejszej decyzji o umorzeniu należności. Ustęp 10 art. 1 powyższej ustawy nie stanowi o konieczności podania w decyzji warunkowej szczegółowych kwot zaległości na dzień wydania decyzji. Zgodnie zaś z ust. 11 art. 1 ustawy niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia. A więc kwota zadłużenia, w tym kwota naliczonych odsetek od zaległości składkowych, które rosną, jest inna w dniu wydania decyzji ustalającej w ^:arunki umorzenia i w dniu wydania decyzji o umorzeniu należności.

Reasumując w ocenie Zakładu, decyzja określająca warunki umorzenia należności z dnia 20.01.2014r. jest prawidłowa i zgodna z przepisami ustawy, a zatem jej konstrukcja i szczegółowość nie mogą być powodem zmiany decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 13 ustawy abolicyjnej. Należy również dodać, że zaskarżony wyrok powoduje, że umorzone mają zostać należności odwołującego, pomimo że nie zostały przez niego spełnione warunki ku temu - na dzień wydania decyzji o odmownie umorzenia istniały bowiem należności niepodlegające umorzeniu. Wyrok ten prowadzi zatem do zaistnienia sytuacji niezgodnej z obowiązującym prawem.

Konieczne jest jeszcze zwrócenie uwagi, że zaskarżony wyrok w rzeczywistości sprowadza się do badania prawomocnej decyzji o warunkach umorzenia, a nie zaskarżonej decyzji, tj. odmawiającej umorzenia z powodu niespełnienia ku temu warunków.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jako zasadna skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

U podstaw rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego legło przekonanie, iż decyzja z dnia 20 stycznia 2014 r. nr (...), której celem miało być określenie warunków umorzenia należności składkowych oraz pochodnych na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551) – dalej: ustawa abolicyjna - jest niezupełna albowiem zabrakło w niej sprecyzowania faktycznych warunków umorzenia należności, tj. skonkretyzowania kwot niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne. Decyzja tak skonstruowana nie dawała ubezpieczonemu możliwości wypełnienia nałożonego na niego obowiązku.

Sąd I instancji zwrócił także uwagę, że kwota należności nie podlegających umorzeniu może mieć charakter sporny i dokładne jej dookreślenie daje możliwość zakwestionowania tej decyzji przez wnioskodawcę w postępowaniu odwoławczym, której to możliwości został pozbawiony.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszym składzie z taką argumentacją Sądu Okręgowego nie sposób się zgodzić.

Po pierwsze już sama redakcja wyroku, w którym Sąd I instancji „zmienił decyzję i ustalił brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek (…) jest wadliwa, albowiem nie rozpoznaje istoty sporu. Przed odniesieniem się do powyższych rozważań wypada przynajmniej częściowo przywołać rozważania przedstawione przez A. K. - sędziego Sądu Rejonowego w Toruniu w glosie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie III AUa 671/14 (Kwartalnik Sądowy Apelacji G. Nr (...) str.117). Glosator przedstawia pogląd aprobujący rozważania Sądu Apelacyjnego przedstawione w uzasadnieniu wskazanego wyroku wskazując, że decyzja warunkowa powinna w części dotyczącej warunków umorzenia mieć formę skonkretyzowaną, nie zaś tylko taką, która powtarza zwroty ustawowe. Autor zaznaczył przy tym, że organ rentowy ma obowiązek stwierdzić stanowczo w decyzji, jakie niepodlegające umorzeniu składki, odsetki, opłaty i koszty wnioskodawca jest obowiązany zapłacić (warunek przedmiotowy) oraz jednocześnie wskazać termin, w ciągu którego winno to nastąpić (warunek temporalny).

Do powyższych wniosków autor glosy doszedł, zwracając przy tym wszakże uwagę, „przepis ten (art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej) wprost nakazuje ustalenie w decyzji warunkowej kwot należności podlegających umorzeniu, czego nie czyni w odniesieniu do kwot zadłużenia podlegającego spłacie. Może to dawać asumpt do stwierdzenia, że gdyby ustawodawca chciał, aby należności te były wymienione w decyzji warunkowej, to swoją wolę by wprost wyartykułował, jak to uczynił w przypadku kwot należności podlegających umorzeniu.” Idąc dalej autor zauważa, że „Jedyną pozycją, której nie można jednoznacznie określić w dacie wydania decyzji warunkowej, jest kwota zadłużenia odsetkowego.”

Oba te argumenty, które mogłyby być odczytywane jako wsparcie dla decyzji w formie redagowanej przez organ rentowy glosator jednak odpiera. W pierwszej kwestii odwołuje się przy tym do językowego znaczenia użytego w art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej pojęcia „określa” warunki umorzenia oraz do określonych w art. 7 i art.9 k.p.a. zasad prawa administracyjnego uwzględniania interesu społecznego i indywidualnego oraz prawa jednostki do informacji. W drugiej zaś wskazuje, że obliczenie wysokości odsetek jest „…prostym działaniem arytmetycznym, a w razie problemów przedsiębiorca może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o podanie ich kwoty”.

Nie kwestionując słuszności tej argumentacji wydaje się, że jest ona wewnętrznie częściowo niespójna. Autor wytyka bowiem ustawodawcy swoiste zaniechanie wskazując przy tym jednak, że zaniechanie to jest wyłącznie przypadkowe i uzupełnia tą lukę odwołując się do wykładni językowej. Nie jest to argumentacja spójna o tyle, że przepis art.1 ust.8 (lub ust.10) nie obliguje do określenia należności podlegających umorzeniu oraz należności niepodlegających umorzeniu, lecz wyłącznie do określenia po pierwsze, należności, które podlegają umorzeniu (do tych bowiem tylko odnosi się zawarte w przepisie odesłanie do ust.1 i 6) i po drugie, określenia warunków umorzenia. Warunki umorzenia projektodawca zdefiniował zaś w projekcie ustawy w sposób następujący: „(jest to) złożenie wniosku w terminie 12 miesięcy od daty wejścia w życie projektowanej ustawy oraz uregulowania wszystkich pozostałych niepodlegających umorzeniu składek, odsetek za zwłokę i pozostałych powstałych kosztów (w tym opłat i kosztów egzekucyjnych) w terminie 12 miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia. Przy czym spełnienie warunku nastąpi także wówczas, gdy należności nie podlegające umorzeniu (tj. np. składki należne za pracowników, podlegające finansowaniu ze środków płatnika składek) zostaną rozłożone na raty na warunkach ogólnych i spłacone w ramach udzielonego układu ratalnego, który musi zostać zawarty nie później niż w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, natomiast spłata zobowiązań może zostać rozłożona na raty realizowane w terminach wykraczających poza ten okres” .

Powtórzyć więc za autorem glosy wypada, że gdyby zamiarem ustawodawcy było zobligowanie organu rentowego do wskazania w decyzji wszystkich należności nie podlegających umorzeniu jako wypełnienie warunku umorzenia należności podlegających takiemu umorzeniu, to takie dookreślenie zamiaru znalazłoby się wprost w ustawie. Domniemywanie takiego zamiaru w świetle uzasadnienia projektu ustawy oraz uwzględniając przebieg prac legislacyjnych nie wydaje się uzasadnione. Jeśli by nawet zgodzić się z wnioskiem, że jedyną pozycję, której nie można jednoznacznie określić w dacie wydania decyzji warunkowej stanowi zadłużenie odsetkowe, to sam autor glosy znajduje receptę na wypełnienie przez organ rentowy obowiązku skonkretyzowania tej należności w drodze informacji udzielonej płatnikowi na jego żądanie.

Jeżeli udzielenie takiej informacji w oświadczeniu nie stanowiącym integralnej treści decyzji uznać można za wypełnienie warunków wynikających z dyrektyw prawa administracyjnego wymienionych w art. 7 i art. 9 k.p.a. , to nie znajduje uzasadnienia odmienne podejście do innych należności nie podlegających umorzeniu tym bardziej, że ustawodawca wprost wyłączył np. koszty egzekucyjne nawet z obowiązku wskazania w decyzji określającej te należności, które umorzeniu podlegają (por.: art.1 ust. 8 in fine). Składki nie podlegające umorzeniu stanowią składki obciążające beneficjenta ustawy abolicyjnej jako płatnika.

Ich wysokość każdej osobie prowadzącej działalność gospodarczą powinna być doskonale znana, albowiem wynika z treści deklaracji, które płatnik ma stosownie do ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jt.: Dz.U. z 2015r., poz. 121 ze zm.) – dalej ustawa o s.u.s., składać w ustawowych terminach pod sankcją odpowiedzialności karnej (art.98 ust.1 pkt 6 ustawy). Obowiązek prowadzenia dokumentacji obejmującej listę wypłaconych pracownikom wynagrodzeń wynika także z przepisu § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. Nr 62, poz.286 ze zm.). Gdyby jednak nawet płatnik-pracodawca zaniechał prowadzenia takiej dokumentacji, czy też się jej wyzbył (choćby w związku z zakończeniem działalności gospodarczej), nie ma żadnych przeszkód w zwróceniu się do organu rentowego o udzielenie stosownych informacji.

Nie ma bowiem przeszkód aby każdy z zainteresowanych przedsiębiorców złożył wniosek o wydanie przez organ rentowy w trybie art.83 ust.1 pkt 3 ustawy o s.u.s. decyzji określającej wysokość zaległych składek. Podkreślić jednak należy, że skarżący nie wskazywał w odwołaniu, iż nie znał kwoty składek nie podlegających umorzeniu. Wskazywał jedynie, że nie zapłacił tych należności z uwagi na trudną sytuację materialną. Skarżący nie miał więc problemu ze ścisłym określeniem należności do spłaty, które wynikały z decyzji warunkowej.

W konsekwencji, nawet gdyby nawet podzielić zaakceptowane przez Sąd Okręgowy przekonanie, co do tego, że prawidłowo zredagowana decyzja na podstawie art.1 ust.8 ustawy abolicyjnej powinna wskazywać również kwoty składek oraz pochodnych nie podlegających umorzeniu, które w zakreślonym decyzją terminie wnioskodawca musi spłacić by skorzystać z dobrodziejstwa umorzenia pozostałych składek, to przeniesienie tej myśli na grunt przedmiotowej sprawy dla uzasadnienia stawianej przez Sąd I instancji tezy, że wnioskodawca został pozbawiony możliwości wypełnienia nałożonego na niego obowiązku, należy uznać za nieprawidłowe.

Przede wszystkim zaś – co wydaje się mieć istotne znaczenie – decyzja z dnia 20 stycznia 2014 r. nr (...) (ustalająca warunki umorzenia) została doręczona wnioskodawcy wraz z pouczeniem o możliwości wniesienia odwołania do Sądu, czego skarżący nie uczynił. Gdyby zaś odwołanie zostało wniesione, przedmiotem kontroli odwoławczej byłoby również ustalanie jakie należności nie podlegające umorzeniu obciążają wnioskodawcę. W efekcie zaniechania zaskarżenia, słuszny wydaje się wniosek, że skarżący doskonale wiedział, jaki jest zakres zobowiązań składkowych. Co więcej, przedmiotem kontroli odwoławczej nie jest decyzja warunkowa z 20 stycznia 2014 r. nr (...), a decyzja odmawiająca umorzenia należności nr (...) z dnia 24 marca 2015 r. Już powyższe okoliczności powinny przemawiać za oddaleniem odwołania od decyzji organu rentowego wobec niewypełnienia przez wnioskodawcę warunków umorzenia należności tj. nie spłacenia w zakreślonym terminie należności nie podlegających umorzeniu.

Oprócz tych argumentów, istnieją także inne argumenty za przyjęciem takiego stanowiska, o charakterze systemowym, o czym mowa w dalszej części rozważań.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w licznych podobnych sprawach słusznie krytykował sposób redakcji wyroku zastosowany przez Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie, uniknął jednak odpowiedzi na pytanie, jak powinien postąpić Sąd I instancji, do którego wpływa sprawa z odwołaniem od decyzji organu rentowego (i to zarówno w takim stanie faktycznym jak w niniejszej sprawie jak i w stanach faktycznych, gdzie zakres zobowiązań nie podlegających umorzeniu jest faktycznie sporny i trudny do ustalenia). Śladową próbę poszukiwania rozwiązania odnaleźć można we wspomnianej glosie, aczkolwiek autor nie przedstawia tu żadnego rozwiązania, przy czym trudno go za to winić, albowiem prawidłowej odpowiedzi na to pytanie, w ocenie Sądu Apelacyjnego udzielić się nie da.

Wskazać należy, że sąd I instancji (poza niemającym zastosowania wyjątkiem z art. 477 ¹⁴ §4 k.p.c.) nie został wyposażony w możliwość uchylenia decyzji organu rentowego „jako przedwczesnej”, do czego praktycznie zmierza Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie konstruując zaskarżone rozstrzygnięcie. Dostrzeżenie uchybień popełnionych przez organ rentowy w toku postępowania administracyjnego w praktyce orzecznictwa sądów okręgowych realizowane jest wyłącznie poprzez określoną w art.467 §4 k.p.c. instytucję zwrotu akt organowi rentowemu z uwagi na dostrzeżone braki. Wydaje się jednak, że zastosowanie powyższej regulacji w sprawach analogicznych do rozpoznawanej nie może wchodzić w grę. Stosownie bowiem do wskazanego przepisu :

Jeżeli w toku wstępnego badania sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych okaże się, że występują istotne braki w materiale, a przeprowadzenie jego uzupełnienia w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. To samo dotyczy wypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera:

1) podstawy prawnej i faktycznej;

2) wskazania sposobu wyliczenia świadczenia;

3) stosownego pouczenia o skutkach prawnych decyzji i trybie jej

zaskarżenia.

Jeśliby nawet przyjąć, że skarżący istotnie nie mógł wypełnić warunku spłaty należności nie podlegających umorzeniu w zakreślonym terminie, gdyż nie zostały one wskazane w decyzji warunkowej, na co wskazuje Sąd Okręgowy, to uzupełnienie tego „braku w materiale” w toku postępowania, czy także po zwrocie akt organowi rentowemu nic wszak nie da, albowiem zakreślony termin już upłynął. Trzy natomiast wymienione wyżej przypadki dotyczyć muszą wad decyzji zaskarżonej, a więc stanowiącej przedmiot kontroli odwoławczej, a nie wcześniejszej decyzji, która wskutek jej niezaskarżenia stała się prawomocna.

Co jednak o wiele bardziej istotne - próba podjęcia opisanego wyżej działania, podobnie jak skutki wyroku w niniejszej sprawie – godzą w istotę prawomocnej decyzji, której strona wszak sama nie zaskarżyła. Wznowienie zaś postępowania w ramach ustawy o s.u.s. możliwe jest w konkretnych realiach zakreślonych przez art. 83a ustawy, które w ocenie Sądu Apelacyjnego nie zachodzą.

Pomijając jednak kwestię dopuszczalności wzruszenia decyzji określającej warunki umorzenia należności składkowych, jej wzruszenie wydaje się nadużyciem właśnie z perspektywy istoty i celu ustawy abolicyjnej. Ustawa ta – na co już wyżej zwracano uwagę – skierowana była do osób, które popadły w latach 1999-2009 w spiralę zadłużenia, która uniemożliwiła im spłatę zobowiązań składkowych. Z jednej strony stworzyła ona warunki do wyjścia dłużników z sytuacji obiektywnie krytycznej, jaką jest nierzadko kolosalne zadłużenie cały czas powiększające się o zobowiązania akcesoryjne. Z drugiej zaś odbywa się to kosztem rezygnacji ze składek należnych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, co finalnie będzie miało wpływ na wysokość świadczeń z ubezpieczenia społecznego, czy nawet na samo prawo do świadczeń. Skala skutków ustawy zarówno dla samego budżetu, stabilności ubezpieczeń jak i dla samych ubezpieczonych jest bardzo szeroka. Stąd też incydentalność ustawy wyrażała się w stosunkowo krótkim okresie obowiązywania jej skutków. Ustawa wchodząc w życie z dniem 15.01.2013r. przewidywała 24-miesięczny termin do składania, opartych na jej przepisach, wniosków o umorzenie należności. Uwzględniając określony w art.1 ust.11 - 12-sto miesięczny termin do spłacenia należności nie podlegających umorzeniu od uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia, z początkiem br. następuje sukcesywne wygaszanie możliwości umarzania składek na podstawie ustawy.

W praktyce więc płatnicy składek, którzy po wejściu w życie ustawy złożyli wnioski o zastosowanie względem nich ustawowej abolicji, a następnie podjęli rzeczywiste działania w celu skorzystania z ustawy tj. ustalili wysokość koniecznych zobowiązań i je uregulowali, postępowania mają dawno zakończone z pozytywnym skutkiem, nierzadko jednak okupionym koniecznością dokonania istotnych wyrzeczeń po to, by zmieścić się w ustawowym terminie 12-sto miesięcznym. Akceptacja dla rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego prowadziłaby do niczym nieuzasadnionego uprzywilejowania tych płatników, którzy dość swobodnie taktowali swą powinność w zakresie terminowej spłaty zobowiązań nie podlegających umorzeniu, a następnie zaskarżyli decyzję odmawiającą umorzenia należności. W praktyce bowiem uzyskają oni kolejny 12-sto miesięczny termin do spłaty koniecznych zobowiązań.

Przyjęciu generalnej zasady, wedle której brak enumeratywnego wskazania w decyzji warunkowej należności nie podlegających umorzeniu w każdym przypadku skutkowałby wadliwością decyzji uniemożliwiającą rozpoczęcie biegu 12-miesięcznego terminu spłaty tych należności, sprzeciwia się jeszcze jeden argument, który umknął uwadze Sądu Okręgowego. W praktyce rozpoznawania spraw z odwołań od decyzji odmawiających umorzenia należności na gruncie ustawy abolicyjnej rozróżnić można szereg różnych stanów faktycznych. Tak też w niektórych sytuacjach dłużnicy podejmują spłatę zobowiązań, chcąc zmieścić się w terminie, jednakże na skutek błędnego przekonania czy to co do wysokości zobowiązania, czy to co do sposobu rozliczenia dokonywanych wpłat, mimo upływu terminu spłaty cała należność nie zostaje zaspokojona. Gdzie indziej dłużnicy wykazują aktywność występując o wskazanie należności nie podlegających umorzeniu i organ rentowy takie zestawienie przedstawia. Traktowanie jedną miarą sytuacji, w której dłużnik zachowuje się aktywnie i podejmuje niezbędne starania o wyjaśnienie i spłatę kwoty zadłużenia nie podlegającego umorzeniu oraz sytuacji, w której dłużnik pozostaje całkowicie bierny nie wydaje się właściwe również z perspektywy celu abolicji.

W niniejszej zaś sprawie wątpliwości budzić nie mogło, że wnioskodawca w 12-sto miesięcznym terminie zakreślonym do spłaty nie podjął żadnych czynności mających na celu spłatę . W/w Ustawa abolicyjna miała na celu pomoc dłużnikom, ale na określonych w niej warunkach. Z założenia więc to dłużnik winien wykazać się należytą starannością przy wypełnieniu warunków koniecznych do zastosowania dobrodziejstwa ustawy. Na gruncie zaś przedmiotowej sprawy trudno jest zgodzić się z koncepcją braku podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek, gdy skarżący nie dokonał spłaty zaległych zobowiązań z tytułu składek nie podlegających umorzeniu. Skutkiem takiego wyroku byłoby zakwestionowanie w istocie nie tyle decyzji zaskarżonej, co prawidłowości decyzji określającej warunki umorzenia należności, która jest przecież prawomocna.

Z powyższych powodów Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego stosownie do art.386 §1 k.p.c. i oddalił odwołanie od decyzji organu rentowego stosownie do art.477 ¹⁴ §1 k.p.c.

/ SSA Grażyna Horbulewicz/ /SSA Michał Bober/ / SSO del. do SA Renata Żywicka/