Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Krośnie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący : SSO Arkadiusz Trojanowski

Protokolant : sekr. sądowy Małgorzata Kramarz

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Krośnie – Wiesława Klaczaka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 marca 2016 roku

sprawy P. W., s. M. i B. zd. S., ur. (...) w L.

o wyrok łączny

z powodu apelacji wniesionej przez Prokuratora Rejonowego w Lesku

od wyroku łącznego Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 18 grudnia 2015 roku, sygn. akt II K 144/15

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Lesku do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

Dyrektor Zakładu Karnego w R., w trybie art. 12b k.k.w., zwrócił się do Sądu Rejonowego w Lesku o rozważanie możliwości wydania wyroku łącznego wobec skazanego P. W..

Sąd Rejonowy w Lesku ustalił, że P. W. został skazany:

1.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 20 kwietnia 2006r., sygn. akt II K 30/06, za przestępstwo z art. 158 § 1 kk, popełnione w dniu 6 listopada 2005r., na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności, którą warunkowo zawieszono na okres 4 (czterech) lat próby, a następnie na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 12 listopada 2006r., zarządzono jej wykonanie,

2.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 26 czerwca 2006r., sygn. akt V K 133/06, za przestępstwo z art. 288 § 1 kk i art. 13 § 1 kk w zw. z art. 279 § 1 kk, popełnione w dniu 30 kwietnia 2006r., na karę łączną 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności, którą warunkowo zawieszono na okres 5 ( pięciu) lat próby oraz zobowiązano do naprawienia szkody i zaliczono na poczet kary okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania, a następnie na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 29 kwietnia 2011r., sygn. akt II Ko 8/11, zarządzono jej wykonanie,

3.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 5 marca 2009r., sygn. akt II K 9/09, za przestępstwo z art. 291 § 1 kk, popełnione w dniu 7 stycznia 2006r., na karę 8 (ośmiu) miesięcy pozbawienia wolności, którą warunkowo zawieszono na okres 3 lat próby, a także orzeczono obowiązek naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej A. S., a następnie na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 29 kwietnia 2011r., sygn. akt II Ko 10/11, zarządzono jej wykonanie

4.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 11 października 2010r., sygn. akt II K 163/10, za przestępstwo z art. 288 § 1 kk, popełnione w dniu 11 kwietnia 2010r., na karę 12 (dwunastu) miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonania kary 40 ( czterdzieści) godzin w stosunku miesięcznym,

5.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 8 marca 2012r., sygn. akt II K 39/12, za przestępstwa z art. 157 § 1 kk w zw. z art. 64 § 1 kk na karę 10 (dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności i z art. 190 § 1 kk w zw. z art. 64 § 1kk w zw. z art. 91 § 1 kk, na karę 8 (osiem) miesięcy pozbawienia wolności, oba popełnione dnia 8 września 2010r., gdzie na podstawie art. 85 kk i art. 86 § 1 kk orzeczono karę łączną 1 (jednego) roku pozbawienia wolności,

6.  wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 27 czerwca 2012r., sygn. akt II K 84/12, którym połączono kary pozbawienia wolności orzeczone wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 26 czerwca 2006r., sygn. akt V K 133/06 i wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 5 marca 2009r. sygn. akt II K 9/09 i orzeczono karę łączną 2 lat pozbawienia wolności, którą wykonano dna 4 listopada 2014r.

7.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 19 czerwca 2015r., sygn. akt II K 43/15, za przestępstwo z art. 193 kk i art. 158 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk, popełnione w dniu 3 lutego 2015r., na karę 8 (ośmiu) miesięcy pozbawienia wolności,

8.  wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 7 września 2015r., sygn. akt II K 70/15, za przestępstwo z art. 280 § 1 kk w zw. z art. 91 § 1 kk w zw. z art. 64 § 2 kk, popełnione w dniach od 30 do 31 marca 2015r., na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę 2 ( dwóch) lat ograniczenia wolności.

Wyrokiem łącznym z dnia 18 grudnia 2015 roku, sygn. akt II K 144/15, Sąd Rejonowy w Lesku połączył kary pozbawienia wolności orzeczone wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 19 czerwca 2015r., sygn. akt II K 43/15, oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 7 września 2015r., sygn. akt II K 70/15, i wymierzył skazanemu P. W. karę łączną 1 (jednego) roku pozbawienia wolności.

Na poczet orzeczonej kary łącznej pozbawienia wolności Sąd zaliczył skazanemu dotychczas odbytą karę pozbawienia wolności z połączonych wyroków oraz okresy pozbawienia wolności zaliczone na poczet kar pozbawienia wolności objętych połączeniem.

Sąd uznał, że w pozostałej części połączone wyroki podlegają odrębnemu wykonaniu.

Na podstawie art. 572 k.p.k. Sąd umorzył postępowanie w zakresie objęcia wyrokiem łącznym pozostałych wyroków.

Nadto, Sąd zwolnił skazanego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych w całości i nie wymierzył opłaty, a wydatkami obciążył Skarb Państwa.

Powyższy wyrok w całości, na niekorzyść oskarżonego, zaskarżył Prokurator Rejonowy w Lesku.

Apelacja zarzuciła orzeczeniu obrazę prawa materialnego, a to art. 85 § 1 i 2 k.k. oraz art. 87 § 1 k.k., poprzez wymierzenie kary łącznej 1 roku pozbawienia wolności łączącej kary jednostkowe, a to karę 8 miesięcy pozbawienia wolności i karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, wchodzącej w skład sekwencji kar, z równoczesnym pozostawieniem do odrębnego wykonania kary 2 lat ograniczenia wolności mimo, iż zachodzą przesłanki do zamiany wskazanej kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności i wymierzenia kary łącznej z uwzględnieniem także tej kary.

Oskarżyciel publiczny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wydanie wyroku łącznego i połączenie wyroku Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 19 czerwca 2015r., sygn. akt II K 43/15, oraz wyroku Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 7 września 2015r., sygn. akt II K 70/15, i wymierzenie skazanemu P. W. kary łącznej 2 lat pozbawienia wolności oraz umorzenie postępowania w zakresie objęcia wyrokiem łącznym pozostałych wyroków.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja Prokuratora skutkować musiała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Doszło bowiem do obrazy przepisu prawa materialnego – art. 87 § 1 k.k. /art. 438 pkt 1 k.p.k./

Przed przystąpieniem do rozważań związanych z zaskarżonym wyrokiem konieczne jest jednak powołanie kilku uwag natury ogólnej.

Nowelizacja Kodeksu karnego z dnia 20 lutego 2015 r. nadała nowe brzmienie całemu art. 87, dzieląc go na dwa paragrafy. W istocie jednak nowe unormowanie zawiera tylko § 2, gdyż w § 1 ujęto bez żadnych zmian dotychczasową treść komentowanego artykułu.

W znowelizowanym art. 87 utrzymano zasadę, że w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności, kary te – choć różnorodzajowe – należy łączyć węzłem kary łącznej i w takim wypadku kara łączna jest karą pozbawienia wolności. Na potrzeby wyznaczenia granic kary łącznej pozbawienia wolności należy dokonać stosownego przerachowania dolegliwości kar ograniczenia wolności podlegających łączeniu na dolegliwość kary pozbawienia wolności, przyjmując że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.

Jednocześnie – i na tym polega istotne novum – w § 2 komentowanego artykułu dopuszczono wyjątek od tej zasady. W warunkach określonych w tym przepisie sąd może odstąpić od połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności wymierzonych za zbiegające się przestępstwa w jedną karę łączną pozbawienia wolności i orzec osobno, niejako równolegle, dwie kary łączne: karę łączną pozbawienia wolności i karę łączną ograniczenia wolności. W motywach ustawodawczych wprowadzenie tego rozwiązania uzasadnia się potrzebą zachowania korespondencji z unormowaniem art. 37b k.k. Nie ma przeszkód, aby na podstawie art. 87 § 1 połączyć węzłem jednej kary łącznej kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności wymierzone jednocześnie za jedno ze zbiegających się przestępstw (art. 37b), pod warunkiem naturalnie, że karę pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności wymierzono również za inne ze zbiegających się przestępstw.

Odstąpienie na podstawie art. 87 § 2 od połączenia podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności w jedną karę łączną pozbawienia wolności i orzeczenie w to miejsce dwóch osobnych kar łącznych: kary łącznej pozbawienia wolności i kary łącznej ograniczenia wolności jest fakultatywne. Ustawodawca decyzję w tym zakresie pozostawił uznaniu sądu.

W myśl art. 87 § 2 połączenie podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności w dwie osobne kary łączne: jedną, obejmującą swym węzłem podlegające łączeniu kary pozbawienia wolności i drugą, obejmującą swym węzłem podlegające łączeniu kary ograniczenia wolności jest dopuszczalne, jeżeli spełnione są zarazem następujące przesłanki:

1) kara łączna pozbawienia wolności nie przekroczyłaby 6 miesięcy,

2) kara łączna ograniczenia wolności nie przekroczyłaby 2 lat,

3) przez jednoczesne orzeczenie obu wymienionych kar łącznych cele kary zostaną spełnione.

Badając, czy zachodzą przesłanki zastosowania art. 87 § 2, należy postępować według następującej procedury:

1) najpierw należy ustalić, czy wśród podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności nie ma kar, których wymiar przekracza 6 miesięcy. Jeżeli są takie kary, art. 87 § 2 nie może znaleźć zastosowania, skoro w myśl zasady wyrażonej w art. 86 § 1 kara łączna nie może być niższa od najwyższej z kar podlegających łączeniu. Wówczas, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 87 § 1, należy na podstawie wszystkich podlegających łączeniu kar orzec (jedną) karę łączną pozbawienia wolności;

2) jeżeli wśród podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności nie ma kar, których wymiar przekracza 6 miesięcy, należy wyodrębnić ze zbioru kar podlegających łączeniu wszystkie te kary i hipotetycznie wymierzyć na ich podstawie karę łączną pozbawienia wolności, kierując się dyrektywami określonymi w art. 85a. Jeżeli hipotetycznie wymierzona kara łączna pozbawienia wolności przekracza 6 miesięcy, art. 87 § 2 nie może znaleźć zastosowania. Wówczas, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 87 § 1, należy na podstawie wszystkich podlegających łączeniu kar orzec (jedną) karę łączną pozbawienia wolności;

3) jeżeli hipotetyczna kara łączna pozbawienia wolności nie przekracza 6 miesięcy, należy wyodrębnić ze zbioru kar podlegających łączeniu same kary ograniczenia wolności i hipotetycznie wymierzyć na ich podstawie karę łączną ograniczenia wolności, kierując się dyrektywami określonymi w art. 85a – nie po to jednak, aby sprawdzić, czy spełnione jest wymaganie, by kara łączna ograniczenia wolności nie przekroczyła 2 lat, bo zawsze będzie ono spełnione lecz po to, by móc wykonać następną operację opisaną w kolejnym punkcie;

4) następnie należy ocenić, czy przez jednoczesne orzeczenie obu wymierzonych wcześniej hipotetycznie kar łącznych pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności cele kary zostaną spełnione. Jeżeli ocena ta jest pozytywna, sąd może orzec obie te kary jednocześnie zamiast jednej kary łącznej pozbawienia wolności. Jeżeli natomiast jest ona negatywna, art. 87 § 2 nie może znaleźć zastosowania. Wówczas, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 87 § 1, należy na podstawie wszystkich podlegających łączeniu kar orzec (jedną) karę łączną pozbawienia wolności.

Warunki zastosowania art. 87 § 2 zostały tak określone, że przepis ten może znaleźć zastosowanie jedynie wówczas, gdy na zbiór kar podlegających łączeniu składają się co najmniej dwie kary ograniczenia wolności oraz co najmniej dwie kary pozbawienia wolności, czyli łącznie co najmniej cztery kary. Rezultat wykładni językowej jest tu jednoznaczny. Jeżeli liczba kar ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności jest mniejsza, nie jest po prostu możliwe jednoczesne orzeczenie dwóch kar łącznych: pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności.

„Względy aksjologiczne i funkcjonalne przemawiałyby za tym, by rozwiązanie przewidziane w art. 87 § 2 móc stosować również w układach, w których w zbiorze kar podlegających łączeniu jest tylko jedna kara pozbawienia wolności (nieprzekraczająca 6 miesięcy) lub tylko jedna kara ograniczenia wolności. Najprostszy możliwy taki układ to układ dwóch kar, z których jedna jest karą pozbawienia wolności (nieprzekraczającą 6 miesięcy), a druga karą ograniczenia wolności. W takim układzie analogiczne stosowanie rozwiązania przewidzianego w art. 87 § 2 musiałoby polegać na odstąpieniu od orzeczenia kary łącznej w ogóle. W układach bardziej złożonych, w których zbiór kar podlegających łączeniu składa się z jednej kary pozbawienia wolności albo jednej kary ograniczenia wolności i większej liczby kar drugiego rodzaju, analogiczne stosowanie rozwiązania przewidzianego w art. 87 § 2 polegałoby na orzeczeniu jednej tylko kary łącznej, w zależności od okoliczności kary łącznej ograniczenia wolności albo kary łącznej pozbawienia wolności, i pozostawieniu poza jej węzłem owej jedynej kary drugiego rodzaju. De lege ferenda należy postulować wprowadzenie do kodeksu karnego unormowania, które by na to pozwalało. De lege lata zaś wyłania się pytanie, czy do czasu wprowadzenia stosownego unormowania nie byłoby dopuszczalne postąpienie w opisany wyżej sposób z powołaniem się na art. 87 § 2? Traktując poważnie obowiązujące w naszej kulturze prawnej ius interpretandi , należałoby odpowiedzieć na to pytanie negatywnie. Artykuł 87 § 2 jest przepisem ustanawiającym wyjątek od zasady wyrażonej w art. 87 § 1, a takich przepisów, jeżeli są językowo jednoznaczne, nie wolno wykładać rozszerzająco ( exceptiones non sunt extendendae) nawet wtedy, gdy ich znaczenie językowe burzy pewne niewzruszalne wartości (por. np. M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, wyd. 3, Warszawa 2006, s. 342); to samo dotyczy naturalnie rozszerzania wyjątków z powołaniem się na wnioskowanie per analogiam.” /Komentarz do zmiany art. 87 Kodeksu karnego, Jarosław Majewski, Lex/

Powyższe rozważania, dotyczące kary łącznej, komplikuje wprodzenie, wraz z nowelizacją Kodeksu Karnego, nowej formy reakcji karnej – kary mieszanej. Polega ona na jednoczesnym orzeczeniu i kolejnym wykonaniu dwóch kar: krótkotrwałej kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności. Sąd, decydując się na orzeczenie kary mieszanej, musi orzec karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat – nieprzekraczającym 6 miesięcy i – jednocześnie – karę ograniczenia wolności.

Drugą sytuacją, w której możliwe jest orzeczenie kary mieszanej, jest jednoczesne orzeczenie kary łącznej pozbawienia wolności i kary łącznej ograniczenia wolności. Podstawą takiego rozstrzygnięcia jest art. 87 § 2. Przepis ten należy widzieć jako wyjątek od zasady wyrażonej w art. 87 § 1, zgodnie z którą w razie skazania na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza jedną karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując odpowiedni przelicznik kary ograniczenia wolności. Z treści art. 87 § 2 wynika, że orzeczenie kary łącznej mieszanej możliwe jest tylko wtedy, gdy kara łączna pozbawienia wolności (której podstawą są kary jednostkowe pozbawienia wolności) nie przekroczyłaby 6 miesięcy, a kara łączna ograniczenia wolności nie przekroczyłaby 2 lat. Z tego sformułowania wynika, że chodzi o sytuacje, w której wobec sprawcy orzeczono co najmniej dwie kary pozbawienia wolności i co najmniej dwie kary ograniczenia wolności, bo inaczej nie można byłoby mówić o tych dwóch karach łącznych. Nie można więc orzec kary mieszanej w konfiguracji jednej kary pozbawienia wolności i dwóch kar ograniczenia wolności, bądź dwóch kar pozbawienia wolności i jednej kary ograniczenia wolności. Z celowościowego punktu widzenia efekt ten jest wątpliwy, ale brzmienie art. 87 § 2 nie pozwala na inną wykładnię, skoro jego stosowanie polega na jednoczesnym orzeczeniu obu kar łącznych./ Krzysztof Janczukowicz, Kodeks karny. Omówienie zmian wprowadzonych ustawą z dnia 20 lutego 2015r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Lex/

Przenosząc powyższe uwagi na grunt przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, że Sąd pierwszej instancji błędnie dokonał ukształtowania kary łącznej z wyroków podlegających połączeniu. Sąd całkowicie pominął przy wymiarze kary art. 87 k.k., w sytuacji, gdy faktycznie karami wymierzonymi skazanemu były dwie kary pozbawienia wolności i jedna kara ograniczenia wolności. Pozostawienie kary ograniczenia wolności do odrębnego wykonania nie miało żadnego uzasadnienia w istniejących przepisach. Poza ogólnym przytoczeniem przepisów i stwierdzeniem, że „wszystko przemawia za możliwością łączenia kar jak w konfiguracji powyżej” Sąd Rejonowy praktycznie nie poczynił szerszych rozważań i nie przytoczył żadnych argumentów za przyjętym rozwiązaniem.

Usprawiedliwieniem Sądu jest niewątpliwie niepełne uregulowanie tej kwestii w znowelizowanych przepisach, na co wyżej zwrócono już uwagę. Nie mniej, obecne brzmienie przepisu art. 87 k.k. i istniejące reguły interpretacyjne, zmuszają do uznania, że w przypadku łączenia kar pozbawienia wolności i kar ograniczenia wolności oraz każdej z tych kar z karami mieszanymi, można stosować normę art. 87 § 2 k.k., ale tylko w sytuacji, gdy wobec sprawcy orzeczono co najmniej dwie kary pozbawienia wolności i co najmniej dwie kary ograniczenia wolności. W innym przypadku, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 87 § 1, należy, na podstawie wszystkich podlegających łączeniu kar, orzec (jedną) karę łączną pozbawienia wolności.

Stwierdzając opisaną wyżej obrazę przepisów prawa materialnego Sąd Odwoławczy nie mógł dokonać zmiany zaskarżonego wyroku w ramach postępowania apelacyjnego. Koniecznym stało się uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Wydając wyrok łączny i kształtując karę łączną pozbawienia wolności Sąd Rejonowy miał na względzie jedynie dwie kary pozbawienia wolności. Instancyjne dodanie w ramach orzekanej kary łącznej dodatkowo kary ograniczenia wolności spowodowałoby całkowicie nowe podstawy wyrokowania i uformowania kary. Pozbawiłoby to skazanego nie tylko instancyjnej kontroli orzeczonej kary łącznej, ale przede wszystkim spłaszczyłoby proces ustalania przesłanek i wysokości nowej kary łącznej. Koniecznym jest zatem przeprowadzenie na nowo postępowania w całości.

Przy okazji wytknąć należy oskarżycielowi publicznego błędne sformułowanie wniosku apelacyjnego. Przy uchyleniu zaskarżonego wyroku możliwe jest jedynie umorzenie postępowania lub przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Natomiast odmienne orzeczenie co istoty jest możliwe przy zmianie zaskarżonego orzeczenia /art. 437 § 2 k.p.k./.

Z urzędu trzeba także zwrócić uwagę Sądowi Rejonowemu na treść art. 6 ustawy o opłatach w sprawach karnych, zgodnie z którym „jeżeli kara łączna została orzeczona wyrokiem łącznym, odrębnej opłaty od tej kary nie pobiera się”. Zbędne było zatem rozstrzygnięcie o nie wymierzaniu skazanemu opłaty.

Podstawę prawną orzeczenia Sąd Okręgowego stanowią przepisy art. 437 § 2, 438 pkt 1 i 456 k.p.k.