Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Iwaszko

Protokolant: sekr.sądowy Ewelina Zalewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 marca 2016 r. w Warszawie sprawy

z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W.

przeciwko (...) S.A. (dawniej: (...) money S.A.) w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

I. uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanemu (...) S.A. (dawniej: (...) money S.A.) w W. wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

1. "Zmiana wysokości opłat lub zasad ich stosowania i naliczania, wprowadzenie opłat za czynności dotychczas nie ujęte w Tabeli jest możliwe z ważnych przyczyn, za które uznaje się:

a) zmianę powszechnie obowiązujących przepisów, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między zmianą przepisów a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money;

b) wydanie rekomendacji, urzędowej lub sądowej interpretacji powszechnie obowiązujących przepisów albo wydanie wyroku sądowego lub decyzji administracyjnej przez uprawniony organ, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między wydaniem rekomendacji, urzędowej lub sądowej interpretacji przepisów albo wyroku lub decyzji administracyjnej a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money;

c) wzrost cen i usług konsumpcyjnych o nie mniej niż 0.5%, ustalany a podstawie kwartalnego wskaźnika cen i usług konsumpcyjnych (pot. inflacji) publikowanego przez GUS. Zmiana dokonywana jest nie częściej niż co kwartał, ze skutkiem od pierwszego dnia drugiego, kolejnego miesiąca po dacie publikacji wskaźnika, z którego wynika wzrost, o wartość wskaźnika za okres od dnia poprzedniej zmiany wysokości opłat ze względu na wzrost cen i usług konsumpcyjnych, do dnia dokonania zmiany;

d) zmianę cen energii elektrycznej, taryf pocztowych, telekomunikacyjnych lub rozliczeń międzybankowych, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między zmianą tych cen a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money.";

2. "Zmieniona Tabela obowiązuje Pożyczkobiorcę, o ile (...) (...)y doręczy mu treść zmian, a Pożyczkobiorca nie wypowie Umowy Pożyczki w terminie 30 dni od daty doręczenia tej zmiany. Wypowiedzenie powinno nastąpić na piśmie. Brak oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy Pożyczki powoduje, że wprowadzone zmiany Tabeli wiążą Pożyczkobiorcę z dniem wprowadzenia ich w życie. W przypadku wypowiedzenia Umowy Pożyczki, Pożyczkobiorca zobowiązany jest do niezwłocznej spłaty Pożyczki. ";

II. zasądza od pozwanego (...) S.A. (dawniej: (...) money S.A.) w W. na rzecz powoda Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych), tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

III. nakazuje pobrać od pozwanego (...) S.A. (dawniej: (...) money S.A.) w W. kwotę 600 zł (sześćset złotych) na rzecz Skarbu Państwa - Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie, tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony;

IV. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanego (...) S.A. (dawniej: (...) money S.A.) w W..

SSO Anna Iwaszko

sygn. akt [Temat]

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 30 października 2013 r. (data stempla pocztowego k. 18) powód –Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy, którym posługuje się pozwany – (...) S.A. z siedzibą w W. (dawniej (...) money S.A.) o treści:

1.  "Zmiana wysokości opłat lub zasad ich stosowania i naliczania, wprowadzenie opłat za czynności dotychczas nie ujęte w Tabeli jest możliwe z ważnych przyczyn, za które uznaje się:

a)  zmianę powszechnie obowiązujących przepisów, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między zmianą przepisów a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money;

b)  wydanie rekomendacji, urzędowej lub sądowej interpretacji powszechnie obowiązujących przepisów albo wydanie wyroku sądowego lub decyzji administracyjnej przez uprawniony organ, o ile istnieje związek przyczynowo -skutkowy między wydaniem rekomendacji, urzędowej lub sądowej interpretacji przepisów albo wyroku lub decyzji administracyjnej a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money;

c)  wzrost cen i usług konsumpcyjnych o nie mniej niż 0.5%, ustalany na podstawie kwartalnego wskaźnika cen i usług konsumpcyjnych (pot. inflacji) publikowanego przez GUS. Zmiana dokonywana jest nie częściej niż co kwartał, ze skutkiem od pierwszego dnia drugiego, kolejnego miesiąca po dacie publikacji wskaźnika, z którego wynika wzrost, o wartość wskaźnika za okres od dnia poprzedniej zmiany wysokości opłat ze względu na wzrost cen i usług konsumpcyjnych, do dnia dokonania zmiany;

d)  zmianę cen energii elektrycznej, taryf pocztowych, telekomunikacyjnych lub rozliczeń międzybankowych, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między zmianą tych cen a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money."

2.  "Zmieniona Tabela obowiązuje Pożyczkobiorcę, o ile (...) (...)y doręczy mu treść zmian, a Pożyczkobiorca nie wypowie Umowy Pożyczki w terminie 30 dni od daty doręczenia tej zmiany. Wypowiedzenie powinno nastąpić na piśmie. Brak oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy Pożyczki powoduje, że wprowadzone zmiany Tabeli wiążą Pożyczkobiorcę z dniem wprowadzenia ich w życie. W przypadku wypowiedzenia Umowy Pożyczki, Pożyczkobiorca zobowiązany jest do niezwłocznej spłaty Pożyczki. "

W ocenie powoda wskazane postanowienia wzorca umowy stanowią niedozwolone klauzule, gdyż są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów. Wypełniałyby tym hipotezę art. 385[1] § 1 k.c., zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W odniesieniu do pierwszej z zaskarżonych klauzul, powód wywodził, iż klauzula ta przyznaje pozwanej spółce arbitralne uprawnienie do jednostronnej zmiany wysokości opłat oraz wprowadzania nowych rodzajów opłat, nie przyznając jednocześnie podobnego uprawnienia konsumentowi, a więc nie dając mu możliwości żądania obniżenia opłat, w przypadku, gdy byłoby to uzasadnione okolicznościami. Powód zarzucił ponadto, że przedmiotowe postanowienie nie określa, choćby ogólnie, w jaki sposób zajście okoliczności wskazanych w klauzuli wpłynie na wysokość opłat czy sposób ich naliczania. Tym samym, w ocenie powoda, pozwany pozostawił sobie zupełną swobodę w kształtowaniu zmian w zakresie opłat – może on więc nie tylko swobodnie podwyższać opłaty do nieograniczonej wysokości, ale także ustanawiać nowe opłaty za dowolnie przyjęte przez siebie czynności. Strona powodowa zaznaczyła ponadto, iż drugie z zaskarżonych postanowień daje wprawdzie konsumentowi możliwość niewyrażenia zgody na zmianę umowy w części dotyczącej opłat, jednakże zwróciła uwagę na to, że byłoby to dla konsumenta bardzo utrudnione z uwagi a charakter zawieranej umowy. Niewyrażenie zgody przez konsumenta na zmianę opłat skutkowałoby bowiem koniecznością wypowiedzenia umowy, co z kolei wiązałoby się z obowiązkiem niezwłocznej spłaty zaciągniętej pożyczki. Powyższe w ocenie powoda przesądza o tym, iż inkryminowane postanowienia mają charakter niedozwolony.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu pisma pozwany, szczegółowo odnosząc się do twierdzeń podniesionych przez stronę powodową w pozwie, zaprzeczył, jakoby zaskarżone klauzule wyczerpywały przesłanki z art. 385 [1] § 1 k.c. niezbędne do uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne. Pozwany podnosił, iż okoliczności warunkujące jego uprawnienie do zmiany opłat zostały określone w sposób precyzyjny oraz dający konsumentom możliwość weryfikacji ich zajścia. Nadto pozwany argumentował, że katalog zdarzeń uprawniających go do zmiany opłat jest katalogiem zamkniętym – co oznacza, iż w sposób wyczerpujący wskazuje na przypadki, w których konsument może spodziewać się zmiany opłat. Pozwana spółka zwróciła ponadto uwagę na zastrzeżone w inkryminowanej klauzuli kryterium związku przyczynowo – skutkowego, którego zaistnienie jest niezbędne do zmiany opłat oraz wprowadzenia nowych opłat. W ocenie pozwanego inkryminowane postanowienia nie pozbawiają zatem konsumenta możliwości zweryfikowania w oparciu o obiektywne kryteria prawidłowości i legalności zmiany opłat. Powyższe okoliczności w ocenie strony pozwanej winny skutkować oddaleniem powództwa.

Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. (dawniej (...) money S.A.) prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na udzielaniu pożyczek pieniężnych. W ramach tej działalności opracował i w okresie sześciomiesięcznym poprzedzającym datę wniesienia pozwu posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcem umowy, zawierającym zapis, do którego nawiązuje żądanie pozwów, tj.:

1.  "Zmiana wysokości opłat lub zasad ich stosowania i naliczania, wprowadzenie opłat za czynności dotychczas nie ujęte w Tabeli jest możliwe z ważnych przyczyn, za które uznaje się:

a)  zmianę powszechnie obowiązujących przepisów, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między zmianą przepisów a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money;

b)  wydanie rekomendacji, urzędowej lub sądowej interpretacji powszechnie obowiązujących przepisów albo wydanie wyroku sądowego lub decyzji administracyjnej przez uprawniony organ, o ile istnieje związek przyczynowo -skutkowy między wydaniem rekomendacji, urzędowej lub sądowej interpretacji przepisów albo wyroku lub decyzji administracyjnej a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money;

c)  wzrost cen i usług konsumpcyjnych o nie mniej niż 0.5%, ustalany na podstawie kwartalnego wskaźnika cen i usług konsumpcyjnych (pot. inflacji) publikowanego przez GUS. Zmiana dokonywana jest nie częściej niż co kwartał, ze skutkiem od pierwszego dnia drugiego, kolejnego miesiąca po dacie publikacji wskaźnika, z którego wynika wzrost, o wartość wskaźnika za okres od dnia poprzedniej zmiany wysokości opłat ze względu na wzrost cen i usług konsumpcyjnych, do dnia dokonania zmiany;

d)  zmianę cen energii elektrycznej, taryf pocztowych, telekomunikacyjnych lub rozliczeń międzybankowych, o ile istnieje związek przyczynowo - skutkowy między zmianą tych cen a zmianą kosztów wykonywania czynności przez (...) money."

2.  "Zmieniona Tabela obowiązuje Pożyczkobiorcę, o ile (...) (...)y doręczy mu treść zmian, a Pożyczkobiorca nie wypowie Umowy Pożyczki w terminie 30 dni od daty doręczenia tej zmiany. Wypowiedzenie powinno nastąpić na piśmie. Brak oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy Pożyczki powoduje, że wprowadzone zmiany Tabeli wiążą Pożyczkobiorcę z dniem wprowadzenia ich w życie. W przypadku wypowiedzenia Umowy Pożyczki, Pożyczkobiorca zobowiązany jest do niezwłocznej spłaty Pożyczki. "

Powyższy stan faktyczny został ustalony przez Sąd w oparciu o twierdzenia zawarte we wniesionych przez strony pismach procesowych oraz na podstawie dokumentów, które zostały do nich załączone. Twierdzenia przedstawione przez stronę powodową oraz załączone przez nią dokumenty nie były kwestionowane przez stronę przeciwną. Okoliczności, na których oparte jest żądanie pozwu były więc pomiędzy stronami bezsporne.

Natomiast zgodnie z art. 227 kpc przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe zostało ograniczone do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Okolicznością sporną między stronami było to, czy zaskarżone postanowienia miały charakter niedozwolony w myśl art. 385[1] § 1 k.c.

Stosownie do treści art. 385[1] §1 k.c., aby dane postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez nie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana, ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta) muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumie się pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z 27 czerwca 2006 r. sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Wreszcie omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron, którymi w niniejszej sprawie są: po stronie pozwanego udzielenie i obsługa pożyczki, a po stronie konsumenta spłata udzielonej pożyczki wraz z odsetkami.

Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007 roku, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 11 października 2007 roku, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Przechodząc zaś do oceny inkryminowanych postanowień wyjaśnić należy, iż stanowią one o uprawnieniu pozwanego do modyfikacji umowy w zakresie wysokości i rodzaju opłat należnych pozwanej spółce z tytułu zawieranej przez nią z konsumentem umowy pożyczki. Wskazać trzeba, iż pierwsza z zaskarżonych klauzul zawiera katalog przyczyn, od których wystąpienia pozwany uzależnił swoje prawo do zmiany wysokości i wprowadzenia nowych opłat. Drugie z kwestionowanych postanowień stanowi natomiast o uprawnieniu konsumenta do wypowiedzenia umowy, w przypadku gdy konsument nie godzi się na zmianę opłat.

Dokonując oceny kwestionowanych postanowień, należy przede wszystkim wyjaśnić, iż przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwość zmiany wzorca umowy w trakcie trwania stosunku o charakterze ciągłym. Kwestię tę reguluje art. 384[1] k.c., który stanowi, iż wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384 k.c., a druga strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Przepis art. 384 § 1 k.c. stanowi natomiast, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Nie ulega zatem wątpliwości, iż wprowadzenie zmian we wzorcu umowy w trakcie trwania stosunku umownego jest co do zasady dopuszczalne przy spełnieniu wymagań wskazanych w przytoczonych wyżej przepisach. Niemniej jednak należy tu zauważyć, iż w orzecznictwie przyjmuje się, że zmiana treści stosunku zobowiązaniowego przez związanie wzorcem wydanym w czasie trwania tego stosunku dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy taka możliwość została przewidziana w umowie lub we wzorcu poprzez zastrzeżenie klauzuli modyfikacyjnej (zob. np. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 90, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., III CZP 50/92, OSP 1993, nr 6, poz. 119 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CKN 933/99, nie publ.). Pogląd taki dominuje również w nauce prawa, przy czym jego zwolennicy podkreślają, że w przeciwnym wypadku możliwe byłoby wnoszenie do treści ukształtowanego stosunku zobowiązaniowego dowolnych zmian, niekiedy tylko w tym celu, by druga strona skorzystała z możliwości wypowiedzenia. Reasumując, dominującym w doktrynie i judykaturze poglądem jest stanowisko, zgodnie z którym norma z art. 384 ¹ k.c. nie stanowi samoistnej podstawy do wydania lub zmiany ogólnych warunków umów. Możliwość skorzystania przez proponenta z takiego uprawnienia musi być uprzednio przewidziana w umowie kreującej stosunek ciągły, w formie klauzuli modyfikacyjnej.

Nie ma wątpliwości co do tego, iż pozwany w kwestionowanym wzorcu umowy przewidział dla siebie uprawnienie do zmiany umowy. Pierwsze z zaskarżonych w niniejszej sprawie postanowień określa bowiem przypadki, w których aktualizuje się uprawnienie pozwanej spółki do modyfikacji umowy w zakresie obciążających konsumenta opłat, a więc postanowienie to w istocie stanowi rzeczoną klauzulę modyfikacyjną.

W dalszej kolejności wyjaśnić należy, iż treść klauzuli modyfikacyjnej nie może być kształtowana dowolnie, bez uwzględniania słusznych interesów obu stron umowy. Klauzula ta podlega bowiem kontroli pod kątem wypełnienia przesłanek niedozwolonych postanowień umownych z art. 385[1] k.c. Trzeba tu ponadto wskazać, iż zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w doktrynie poprawnie sformułowana klauzula modyfikacyjna powinna wskazywać sytuacje faktyczne, w których może dojść do jednostronnej zmiany stosunku prawnego oraz kryteria takich zmian po to, by można było ocenić, czy zaistniały przyczyny uzasadniające wydanie nowego wzorca lub dokonanie zmian w już istniejącym i czy poziom reakcji proponenta był usprawiedliwiony w stosunku do rzeczywiście zaistniałych przyczyn. Nie może mieć ona charakteru blankietowego, co przez swą niedookreśloność uniemożliwiałoby ocenę czy skorzystanie przez proponenta z uprawnienia było rzeczywiście uzasadnione. Ponadto klauzula modyfikacyjna nie może uprawniać do zmian dotyczących istotnych elementów umowy (tak M. Bednarek, Wzorce umów w prawie polskim, Warszawa 2005, str. 92 - 93 i cyt. tam poglądy doktryny i judykatury, m.in.: E. Łętowska, Prawo umów 2002, s. 324; W. Pyzioł, Umowa rachunku bankowego, s. 31 i n.; zob. też uchw. SN (7) z 6.3.1992 r., III CZP 141/91; uchw. SN z 26.11.1991 r., III CZP 121/91; uchw. SN (7) z 22.5.1991 r., III CZP 15/91; uchw. SN z 19.5.1992 r., III CZP 50/92; wyr. SN z 5.4.2002 r., II CKN 933/99. Na temat wymagań stawianych klauzulom modyfikacyjnym zob. również D. Rogoń, w: Prawo bankowe. Komentarz, t. I, Komentarz do art. 1–92 (pod red. F. Zolla), Kraków 2005, s. 444 ).

A zatem podzielając zaprezentowany wyżej pogląd dotyczący braku możliwości zmiany umowy w zakresie jej istotnych elementów, należy uznać, iż kwestionowane postanowienia są niedozwolone w obrocie z konsumentami już z tego tylko powodu, że przyznają pozwanemu uprawnienie do jednostronnej zmiany regulaminu w odniesieniu do elementów przedmiotowo istotnych umowy, tj. opłat, do których ponoszenia zobowiązany jest konsument.

Niemniej jednak, nawet gdyby nie podzielić tego poglądu, to w ocenie Sądu kwestionowane postanowienia i tak należałoby ocenić jako abuzywne. Trzeba tu bowiem zauważyć, że na mocy tych klauzul pozwany nie tylko przyznał sobie uprawnienie do zmiany wysokości i wprowadzania nowych opłat, lecz, co szczególnie istotne, nie określił żadnych proporcji pomiędzy zmianą opłat a zmianą kosztów wykonywanych przez pozwaną spółkę czynności. Nadto pozwany nie uszczegółowił, o jakie konkretnie czynności chodzi (nie wskazał nawet ogólnie, czy chodzi o czynności związane z obsługą umowy pożyczki, czy o jakiekolwiek inne czynności). Tym samym pozwany pozostawił sobie możliwość podwyższania wysokości opłat obciążających konsumenta z tytułu umowy pożyczki do dowolnej, niczym nieograniczonej wysokości. Co więcej, zaskarżonym postanowieniem, pozwany dał sobie prawo do wprowadzania nowych opłat, w zasadzie za każdą (dowolną) czynność dokonywaną przez pozwaną spółkę (teoretycznie nawet niezwiązaną z wykonywaniem umowy). Należy zaś podkreślić, iż w chwili zawarcia umowy pożyczki konsument winien mieć możliwość zapoznania się z wszystkimi warunkami umowy, zwłaszcza powinien mieć świadomość wszystkich opłat, jakie będzie musiał ponieść w związku z zawieraną umową. Mając na uwadze powyższe, należy uznać, iż zastrzeżona przez pozwanego klauzula modyfikacyjna służy wyłącznie interesom pozwanego profesjonalisty, natomiast konsumenta stawia w sytuacji niepewności co do treści potencjalnego stosunku prawnego, przez co rażąco narusza jego interesy i godzi w dobre obyczaje. Konsekwencją powyższego jest uznanie, że klauzula ta nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu konsumenta, jako słabszej strony umowy, co prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny dla konsumenta.

Jednocześnie należy zaznaczyć, iż pozwany nie określił precyzyjnie zasad zmiany i wprowadzania nowych opłat, tj. czy zmiany te będą również uwzględniać obniżenie kosztów czy tylko podwyższenie, przerzucając tym samym ryzyko związane z działalnością gospodarczą pozwanego (m.in. ze wzrostem cen i wskaźników, zmianą przepisów) w całości na konsumenta. W tym kontekście warto podkreślić, że skoro pozwany prowadzi działalność gospodarczą nastawioną na zysk, to zobowiązany jest również do ponoszenia ryzyka gospodarczego związanego z tą działalnością. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami należy więc uznać przerzucanie wyłącznie na konsumenta ryzyka prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej. Działanie takie należy ocenić jako nieuczciwe wobec konsumenta i stawiające go w nierównorzędnym położeniu wobec kontrahenta – przedsiębiorcy, zwłaszcza, że pozwany nie przyznał konsumentowi uprawnienia do domagania się obniżenia opłat w przypadku zmniejszenia kosztów wykonywanych przez pozwaną spółkę czynności.

Należy tu ponadto zwrócić uwagę, iż zastrzeżenie poczynione przez pozwanego przedsiębiorcę o możliwości wypowiedzenia przez konsumenta umowy, które pozornie ma łagodzić skutki zmiany opłat i zabezpieczać interesy konsumenta, w ocenie Sądu, wcale nie spełnia tej roli. Wypowiedzenie umowy przez konsumenta, zgodnie z zaskarżonym postanowieniem, obliguje go bowiem do niezwłocznej spłaty pożyczki. Nie sposób ponadto nie dostrzec wynikającego z tego faktu zagrożenia, że pozwany z przedmiotowej klauzuli może uczynić instrument wymuszania na konsumentach natychmiastowej spłaty zaciągniętych pożyczek. Wystarczy bowiem, aby w dowolnym momencie wprowadził horrendalnie wysokie opłaty związane z umową pożyczki, aby konsumenci zostali „zmuszeni” do wypowiadania umów i natychmiastowej spłaty zaciągniętych zobowiązań. Tymczasem konsument, który zaciągnął zobowiązania o charakterze długoterminowym może nie być przygotowany i zdolny do niezwłocznego uiszczenia kwoty pożyczki, co w rezultacie czyni ustępstwo tego rodzaju pozornym.

Na marginesie jedynie Sąd pragnie zwrócić uwagę, iż pozwanemu, który na skutek nadzwyczajnej zmiany stosunków, której strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, poniósł rażące straty, przysługuje uprawnienie przewidziane w art. 357 [1] k.c. Natomiast zwyczajna zmiana stosunków mieści się w ocenie Sądu w zakresie zwykłego ryzyka prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej. Również na marginesie Sąd pragnie zauważyć, iż trudno przyjąć, że niewielkie zmiany cen energii elektrycznej, taryf pocztowych, telekomunikacyjnych lub rozliczeń międzybankowych czy też niewielki wzrost cen i usług konsumpcyjnych (np. o 0,5 %) mogą usprawiedliwiać podwyższanie opłat obciążających konsumenta, a zwłaszcza uzasadniać wprowadzania nowych opłat związanych z umową pożyczki. W ocenie Sądu niewielki wzrost cen usług i towarów, jak już wyżej zauważono, jest wpisany w ryzyko działalności każdego przedsiębiorcy i nie prowadzi do rażących strat po jego stronie. Na marginesie warto także wskazać, iż wydanie wyroku sądowego na niekorzyść pozwanego bądź też decyzji administracyjnej jego dotyczącej może być spowodowane wyłącznie zawinionym działaniem pozwanej spółki, dlatego też nie sposób uznać, iż wzrost kosztów działalności pozwanego spowodowany wydaniem takiego wyroku lub decyzji winien obciążać konsumenta.

Biorąc pod uwagę powyższe, zaskarżone postanowienia wzorca umowy należało uznać za niedozwolone, a na podstawie art. 479 ⁴² §1 k.p.c. należało zakazać ich wykorzystywania w obrocie konsumenckim.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Sąd obciążył pozwanego kosztami zastępstwa procesowego powoda w wysokości 60 zł. Przyznane koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu w kwocie 600 zł uzasadnia art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] k.p.c.