Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 maja 2016 r.

Sąd Okręgowy w Łomży I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2016 r.

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Lasy Państwowe Nadleśnictwo O.

przeciwko K. S., M. U. (1),

H. G., H. O. i W. Ż.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w (...)

z dnia 29 kwietnia 2014 r. sygn. akt I C 775/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt I i II i ustala , że Skarb Państwa Lasy Państwowe Nadleśnictwo O. jest właścicielem działek:

1.  oznaczonej aktualnie nr (...)o powierzchni 10,9936 ha położonej w powiecie (...) jednostka ewidencyjna (...)_2 O. gmina wiejska obręb ewidencyjny (...) U.,

2.  oznaczonej nr (...) o powierzchni 15,0883 ha położonej w powiecie (...) jednostka ewidencyjna (...)_2 O. gmina wiejska obręb ewidencyjny (...) U. zgodnie ze szkicem podziału biegłego geodety J. N. z dnia 30 stycznia 2016 r., który to szkic stanowi integralną część niniejszego orzeczenia,

3.  w pozostałej części powództwo oddala,

4.  koszty procesu między stronami wzajemnie znosi,

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  koszty procesu za II instancję między stronami wzajemnie znosi.

(...) W. W. (1) K.

I Ca 234/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2014r. Sąd Rejonowy w (...)oddalił powództwo Skarbu Państwa – Nadleśniczego Nadleśnictwa O. przeciwko K. S., M. U. (1), H. G., H. O. i W. Ż. o ustalenie w trybie art. 189 kpc, że Skarb Państwa stał się z dniem 27.12.1944r. na podstawie art. 1 ust. 1 i 2 dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 15, poz. 82 ze zm.) właścicielem działek ewidencyjnych aktualnie oznaczonych nr (...) o pow. 10,98ha i (...) o pow. 19,43ha położonych w miejscowości U. gm. O. i orzekł stosownie do wyników postępowania o kosztach procesu.

Z ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji wynika, że w dniu wejścia w życie dekretu PKWN z 12.12.1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa działki objęte pozwem miały oznaczenia (...) - według oznaczenia przyjętego w 1937r. po dokonaniu scalenia w dniu 15.03.1937r. Właścicielami tych działek byli pierwotnie W. i M. małż. U. w częściach równych (wykaz hipoteczny nr (...) nieruchomości (...)). W. U. (1) zmarł w dniu 30.01.1941r. W dniu 05.05.1947r. w wykazie hipotecznym jako współwłaścicieli wpisano: M. U. (2) w 3/18 części, M. U. (1) w 1/6 części, W. U. (2) w 1/6 części, J. U. w 1/6 części. W dniu 16.01.1973r. zmarła M. U. (2). Mocą postanowienia Sądu Rejonowego w (...)z dnia 26.09.1991r. w sprawie I Ns 350/91 spadek po niej nabyli: M. U. (1), W. Ż. (z domu U.), J. S. (z domu U.) po 1/3 każde z nich. J. S. zmarła w dniu 06.10.1983r. Spadek po nie mocą postanowienia Sądu Rejonowego w (...)z dnia 19.04.1984r. w sprawie I Ns 150/84 nabyli: K. S., H. G. i H. O. po 1/3 każde z nich.

W dniu 13 grudnia 1959r. komisja działająca w imieniu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział (...) i (...) w W. zbadała obszar działek oznaczonych nr (...) stwierdzając, że wynosi on 30,80ha. Z zaświadczenia wystawionego w dniu 23.11.1959r. wynika, że obszar tych działek składa się z drzewostanu, halizny, uprawy sosnowej oraz drogi, przy czym ta ostatnia o pow. 0,40ha. Nieruchomość ta została ostatecznie przejęta od właścicieli protokołem z dnia 26.09.1951r. i przekazana w zarząd Lasów Państwowych Nadleśnictwa O. M.. Nowy właściciel, Skarb Państwa, wszedł w posiadanie przejętych nieruchomości (lasów) i od dnia ich faktycznego przekazania zarządza tymi gruntami do chwili obecnej w imieniu Skarbu Państwa (...) O. M.. Ponieważ powód nie dysponuje protokołem przejęcia gruntów leśnych objętych pozwem, a tocząca się przed Sądem Rejonowym w (...) sprawa o zasiedzenie I Ns 728/04 zakończyła się oddaleniem wniosku, to w ocenie powoda zasadne jest wniesienie powództwa w trybie art. 189 kpc, co pozwoli na założenie księgi wieczystej. Tym bardziej, że również sprawa o założenie księgi wieczystej tocząca się przed Sądem Rejonowym w (...) M.. została negatywnie zakończona postanowieniem z dnia 30.07.2008r., co potwierdził Sąd Okręgowy w (...)w sprawie I Ca 267/08 oddalając apelację Skarbu Państwa.

Aktualnie dla przedmiotowych nieruchomości oznaczonych po zmianie nr (...), dla których po wojnie prowadzony był wykaz hipoteczny o nr (...) (k.153) i były wprowadzone zmiany w zakresie właścicieli zgodnie ze scaleniem z 1937r. – prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...) (k.236-238), w której zachowane są wpisy poprzednich właścicieli wg stanu z 1937r., tj. małż. W. i M. U. (2), a następnie po ich śmierci spadkobierców.

W ocenie Sądu Rejonowego fakt, że działka pierwotnie oznaczona jako parcela nr (...) przekraczała swoją powierzchnią 25ha gruntów leśnych i lasów przesądza, iż podlegała ona upaństwowieniu (ex lege) według art. 1 ust. 1 i ust. 3 lit. b dekretu z dnia 12.12.1944r. Powództwo nie mogło być jednak uwzględnione, gdyż w aktualnym stanie faktycznym działki mają oznaczenia nr (...)o pow. 10,98ha i nr (...) o pow. 19,43ha i ani samodzielny ani łączny zakres terytorialny wymienionych w pozwie działek nie pokrywa się z pierwotnym zasięgiem parceli nr (...), która jako jedyna z majątku poprzedników prawnych pozwanych podlegała nacjonalizacji w trybie wcześniej wymienionego dekretu.

Sąd Rejonowy uznał analizując dopuszczone dowody z opinii biegłego M. B. (1) i T. N., że objęte sporem działko o nr (...) nie odpowiadają w całości zakresowi terytorialnemu pierwotnej parceli nr (...), a tylko ta parcela podlegała przejęciu i w związku z tym konieczne byłoby geodezyjne wyodrębnienie działek odpowiadających aktualnie swoim zasięgiem terytorialnym wyłącznie parceli nr (...), zaś w tym zakresie strona powodowa nie zaoferowała żadnych dowodów i dlatego powództwo zostało oddalone.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód zaskarżając go w całości, podnosząc naruszenie art. 1 ust. 1 i 2 dekretu PKWN z dnia 12.12.1944r. przez błędne przyjęcie, że nie wszystkie parcele leśne wchodzące w skład gospodarstwa rolnego (...) poprzedników prawnych pozwanych podpadały pod działanie dekretu oraz naruszenie art. 233 w zw. z art. 278 i 227 kpc poprzez swobodną ocenę zgromadzonego materiały dowodowego i przyjęciu, że dwie działki nie podpadały pod działanie dekretu. Apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, bądź uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Należy uznać za bezsporne ustalenia Sądu Rejonowego w zakresie ustalenia stanu faktycznego i Sąd Okręgowy podzielając te ustalenia przyjmuje je za własne. W sprawie ustalono ponad wszelką wątpliwość, że działki oznaczone nr (...) w wykazie hipotecznym nr (...) prowadzonym przez Sąd Rejonowy w (...) M.. stanowią obecnie występujące w obrocie działki o numerach geodezyjnych (...), dla których prowadzona jest obecnie księga wieczysta o nr KW nr (...) i wpisani w niej są jako właściciele spadkobiercy W. i M. małż. U.. Bezsporne jest również, że po zakończeniu działań wojennych gospodarstwo rolne (...) małż. U. poddane zostało ocenie przez pryzmat przepisów dekretu z dnia 6 września 1944r. o o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945r. Nr 3, poz. 13) i dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 15, poz. 82).

Z treści uzasadnienia orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 13.10.1961r. (UR.U.1) (...) wynika, że Komisja działająca z ramienia (...) Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział (...) i (...) w W. po ponownym zbadaniu w dniu 13.11.1959r. obszaru użytków rolnych m.in. nieruchomości U. stwierdziła, że cały dział oznaczony na planie nr (...)zawierający 30,50ha został przejęty na rzecz Państwa przez Nadleśnictwo O. M.. protokołem z dnia 26.09.1951r. w trybie dekretu z dnia 12.12.1944r. i jest w użytkowaniu państwowej administracji leśnej (k. 94-96).

Zagadnieniem budzącym wątpliwości w przedmiotowej sprawie jest, czy powód posiada legitymację czynną do wystąpienia o ustalenie w trybie art. 189 i jaki charakter miało przejęcie parceli leśnych w trybie wyżej wymienionego dekretu, skoro powód nie posiada protokołu (zaświadczenia) Wojewódzkiego (...) Ziemskiego przejęcia sporządzonego w dniu 26.09.1951r. w trybie dekretu z dnia 12.12.1944r. (Dz.U. Nr 15, poz. 82).

Rozważając istnienie interesu prawnego, to wydaje się, że powód jest w określonej sytuacji prawnej, gdyż tocząca się wcześniej przed Sądem Rejonowym w (...) sprawa o zasiedzenie I Ns 728/04 zakończyła się prawomocnym postanowieniem oddalającym wniosek w zakresie zasiedzenia przedmiotowych działek. Również Sąd Rejonowy w (...) M.. w sprawie Dz. Kw 109/08 postanowieniem z dnia 30.07.2008r. oddalił wniosek Skarbu Państwa o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości położonej w U. oznaczonych jako działki nr (...) o pow. 30,41ha. Apelacja Skarbu Państwa została oddalona prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w (...) w sprawie I Ca 267/08. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wydaje się wynikać, że interes prawny określony w art. 189 kpc nie występuje w sensie obiektywnym wówczas, gdy powód może uzyskać ochronę prawną w innym postępowaniu (por. wyrok SN z dnia 09.05.2000r., IV CKN 686/00). Pytanie jednak rodzi się, jaki charakter miało nabycie w trybie w/w dekretu. W ocenie Sądu Okręgowego i niebudzącego wątpliwości stanowiska w orzecznictwie Sądu Najwyższego nabycia w trybie dekretu następowało z mocy prawa. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20.01.1945r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 12.12.1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa przewidywało jedynie, że przejęcia lasów i gruntów leśnych podlegających dekretowi z dnia 12.12.1944r. dokonuje Dyrekcja Naczelna Lasów Państwowych przez właściwe okręgowe dyrekcje Lasów Państwowych. Rozporządzenie to przesądzało, że sporządzenie protokołu przejęcia nie było warunkiem nabycia przez Skarb Państwa lasów i gruntów leśnych na podstawie powyższego dekretu. Protokół przejęcia stanowił jedynie dowód tego, że w stosunku do określonej nieruchomości zastosowane zostały przepisy dekretu PKWN i w tej sytuacji to na pozwanych spoczywa ciężar dowodu, że wymienione działki leśne nie podlegały przejęciu na własność państwa (wyrok SN z dnia 14.09.2006r., III CSK 119/06).

Reasumując, skoro powód mimo, że jest właścicielem z mocy prawa, nie może uzyskać ochrony prawnej w innych postępowaniach o których wcześniej wspomniano, jak również szczegółowo je opisał Sąd Rejonowy w swoim uzasadnieniu, to ma legitymację czynną w trybie art. 189 kpc do ustalenia co będzie przesłanką do wystąpienia w kolejnym postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w oparciu o art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Dotychczasowe orzecznictwo S., zarówno Sądu Rejonowego w (...), jak i Sądu Rejonowego w O. M.., a następnie Sądu Okręgowego w (...) kwestionowały w swoich rozstrzygnięciach własność strony powodowej formalizując to do tego, że powód nie posiada zaświadczeń o przejęciu.

Wprawdzie Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach przesądził, że o występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tej drodze spraw, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa (por. IV CKN 769/00, II CKN 883/00, III CK 277/05, II CK 395/05, I CSK 325/11, IV CSK 589/11, III CSK 254/12), to jednak w realiach tej sprawy i w związku z innymi sprawami które dotyczyły tych nieruchomości, a są już prawomocnie zakończone – powód wystarczająco wykazał istnienie interesu prawnego w trybie art. 189 kpc.

Innym zagadnieniem w przedmiotowej sprawie jest, czy wszystkie działki oznaczone w planie scaleniowym nr (...)i dla których był założony wykaz hipoteczny nr (...) podlegały przejęciu w oparciu o przepisy dekretu. Zgodnie z art. 1 ust. 3 pkt. b dekretu PKWN z 12.12.1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa „przepisy art. 1 i 2 nie odnoszą się do lasów i gruntów leśnych podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem 1 września 1939r. na parcele nie większe niż 25ha”. Pojęcie „parcele” ustawodawca użył tylko w art. 1 ust. 3 pkt. b dekretu o przejęciu lasów, dla oznaczenia wyjątków od jego zastosowania, ale i w celu wskazania na jego relacje do dekretu o reformie rolnej. Taka sytuacja zachodzi w przedmiotowej sprawie, gdyż pozostałe grunty rolne majątku W. i M. małż. U. nie były objęte przepisami dekretu o reformie rolnej. Fakt ten ma duże znaczenie prawne w przedmiotowej sprawie.

W sprawie ustalono ponad wszelką wątpliwość, że działki oznaczone nr (...) w wykazie hipotecznym nr (...) prowadzonym przez Sąd Rejonowy w (...) M.. stanowią obecnie działki oznaczone nr (...). Powyższe potwierdził biegły T. N. w opinii z dnia 07.10.2013r. (k. 180-181). Nie budzi przy tym wątpliwości, że prawny podział na parcele obejmujący działki nr (...) uwidoczniony został w katastrze, który obrazuje załącznik nr 9 do opinii biegłego M. B. (1) (k. 179). Powyższe wynika jednoznacznie z opinii ustnej tego biegłego złożonej na rozprawie w dniu 15.04.2014r. Z pisemnej opinii tego biegłego jednoznacznie też wynika, że obszar, który pierwotnie obejmował te działki powstał w wyniku scalenia zatwierdzonego w 1937r. (k. 158). Wypis z katastru, który został sporządzony w dniu 29.12.1954r. wykazywał istnienie tych działek (parceli) jako odrębnych działek (o oddzielnych numerach). W tej sytuacji w ocenie Sądu Okręgowego tylko działka oznaczona pierwotnie nr (...) w planie scaleniowym z 1937r. miała powierzchnię większą niż 25ha i do niej miały zastosowanie przepisy dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa.

Na rozprawie w dniu 15.04.2014r. biegły M. B. wskazał, że po scaleniu rozpoczętym w 1934r., a zakończonym w 1937r., powstały trzy niezależne działki o nr (...), co obrazuje załącznik nr 5 do pisemnej opinii. Powierzchnie tych działek zamieszczone pod numerem każdej z tych działek widoczne na załączniku nr 5 (k. 167) do opinii pisemnej były aktualne na dzień 01.09.1939r. Biegły wyjaśnił też, że załącznik nr 9 (k. 171) przedstawia wyciąg z rejestru pomiarowego i można uznać, że jest to kataster. Z zapisów katastru i wykazu powierzchni, jak również zestawienia sporządzonego przez biegłego (k. 159 pkt 4) wynika, że parcela oznaczona (...) miła powierzchnię 2,4160ha, a parcela oznaczona nr (...) ^{(( ))} miała powierzchnię 2,3770ha, a parcela oznaczona nr (...) miała powierzchnię 26,0819ha. Oznacza to, że powstałe przed 01.09.1939r. parcele o nr (...) miały w dniu wejścia w życie dekretu powierzchnie nie przekraczające 25ha.

W tej sytuacji prezentując takie stanowisko Sąd Okręgowy uzupełnił materiał dowodowy zgromadzony przez Sąd Rejonowy poprzez wydzielenie z działek oznaczonych aktualnie nr (...)działki oznaczonej pierwotnie w planie scaleniowym z 1937r. nr (...). Po uzupełnieniu materiału dowodowego biegły J. N. w swojej opinii wykonanej w oparciu o pomiary na gruncie wskazał, że parcela nr (...) swoją powierzchnią odpowiada działce oznaczonej nr (...) i nowo wydzielonej z działki (...) – działce (...).

Sąd podzielając opinię biegłego zmienił zaskarżony wyrok uznając, że przepisy dekretu o przejęciu lasów miały zastosowanie do parceli nr (...), aktualnie (...), zgodnie z opinią biegłego J. N.. W pozostałej części powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu za obie instancje stosując art. 100 kpk. Konsekwencją takiego stanowiska Sądu Okręgowego było również oddalenie apelacji powoda w pozostałej części.

Podstawa prawna rozstrzygnięcia art. 386 i 385 kpc.